Romantyzm – literatura polska

1

Juliusz Słowacki – „Balladyna”

Juliusz Słowacki – Balladyna

Głównym czynnikiem, który miał wpływ na powstanie dramatu jest historia oraz życie polskiej
inteligencji na emigracji. Spadek ruchów rewolucyjnych i klęski powodowały, że czas upływał poecie
w nastroju pesymizmu i niepokoju. Sytuacja w kraju także nie napawała optymizmem społeczeostwo
polskie podzielone na obozy nie mogło dojśd do porozumienia w istotnych kwestiach dotyczących
odzyskania niepodległości. Poeta zainteresował się niemiecką filozofią i estetyką, która głosiła
koniecznośd ukazywania przeszłości, a ta z kolei miała kształtowad świadomośd narodową. Pomysł na
napisanie Balladyny zrodził się jesienią 1833r. Ukooczony został w grudniu 1834, a wydany w lipcu
1839r. Balladyna jest romantycznym dramatem fantastycznym, który miał swoich zwolenników
i przeciwników. Jedni uważali, że taki twór poprzez wymyślne kombinacje, nierealne zdarzenia nie
może oddad żadnych idei i służy niejako rozrywce. Drudzy natomiast uważali, że dzięki fantastyce
dramat można odczytywad na wielu płaszczyznach i idealnie łączy w sobie ukazane przeciwstawne
nastroje i tonacje estetyczne. Balladyna zawiera list dedykacyjny do Zygmunta Krasickiego, w którym
Słowacki jakby uprzedza o „niekształtności” swojego dzieła. Słowacki inspirował się Ariostem,
Szekspirem oraz folklorem. Według Słowackiego „idealny” (nieistniejący) świat miał służyd bawieniu
czytelnika „jak baśo” oraz dodatkowo uczyd „jakiejś harmonii”. Miała to byd „rzecz polska, ale nie
patriotyczna”. Wiedział Słowacki, że dzieło nie zostanie odebrane przychylnie, gdyż nie pisał on tego
dla czytelników sobie współczesnych. W dramacie zestawił ze sobą pod postaciami dwie epoki:
sentymentalizm oświeceniowy – Filon i Goplana oraz romantyczny etyczny rygor i tragiczne
pojmowanie życia – Kirkor i Pustelnik. Dramat rozgrywa się w bardzo krótkim czasie, a jednocześnie
obejmuje bardzo długi okres. Był to celowy zabieg Słowackiego – kondensacja wydarzeo, gdyż uważał
odmiennie niż Szekspir, że fakty muszą byd skupione w jak najkrótszym czasie. Ważnym elementem
dramatu jest przyroda, która ma „wiosenny charakter”, odznacza się wiele motywów kwiatowych:
Goplana, Filon, Alina, Wdowa. Służy to wszystko przedstawieniu świata w arkadyjskiej rzeczywistości.
Nie bez znaczenia pozostają imiona bohaterów, które pełnią określone funkcje: Balladyna ma się
kojarzyd z popularnym w romantyzmie gatunkiem, jakim była ballada, Pustelnik jest
charakterystyczną postacią dawnych kronik, Kirkor to zlepek dwóch słów oznaczających serce
i śmierd, Wdowa ma byd traktowana jako kobieta uboga i zasługująca na litośd, Alina natomiast to
bardzo popularne imię w tamtych czasach, które często występowało w utworach. Imię Grabca służy
podkreśleniu jego chłopskiego pochodzenia oraz związkiem z jego ostatecznym losem – zamienienie
w wierzbę, Filon to natomiast imię pasterskie spopularyzowane przez Karpioskiego mające na celu
podkreślenie sielankowego charakteru bohatera. Balladyna dokonuje zbrodni „jako zła siostra”
wspomagana przez złowrogi, fatalny przypadek. To właśnie przypadek jest głównym wyznacznikiem
akcji i działao bohaterów – przez przypadek Grabiec wpada do jeziora, przypadkiem Kirkor znajduje
się w domu wdowy, przypadkiem Balladyna zyskuje władzę. Sumienie odzywa się w niej stosunkowo
późno, jednak Słowacki nie pozbawia go jej. Sumienie głównej bohaterki ma zatem bardzo ważną
funkcję w dramacie – normy moralnej. Autor odwołuje się także do sprawiedliwości, która zawsze
przychodzi bez względu na wolę bohaterów. Balladyna sama na siebie wydaje wyrok śmierci, który
dokonuje się z zewnątrz – piorun nie jest sygnałem ludzkiej kary lecz boskim, sprawiedliwym
wyrokiem.

Romantyzm – literatura polska

2

Juliusz Słowacki – „Balladyna”

Osoby oraz treść dramatu:

 Balladyna
 Alina
 Matka – wdowa
 Kirkor – pan zamku
 Pustelnik – Popiel III wygnany
 Grabiec – syn zakrystiana
 Fon Kostryn – naczelnik straży
 Gralon – rycerz
 Kanclerz
 Wawel – dziejopis
 Paź
 Poseł ze stolicy Gnezna
 Oskarżyciel sądowy
 Lekarz koronny
 Pany, rycerze, służba zamkowa, wieśniacy, chłopi

 Goplana – nimfa, królowa Gopła
 Chochlik
 Skierka

Do chaty Pustelnika, który zamieszkiwał w lasach nad jeziorem, przyjechał władca zamku – Kirkor.
Pytał on starego, którą z dziewcząt ma poślubid. Pustelnikiem tym był król Popiel III, który kiedyś
rządził królestwem. Był to czas bardzo szczęśliwy dla mieszkaoców, ale król został pozbawiony tronu
przez swego okrutnego brata, Popiela IV. Od tamtej pory w królestwie zaczęło się źle żyd, lud był
gnębiony i prześladowany. Pustelnik wiedział, czemu taka tragedia spadła na jego królestwo.
Opowiedział Kirkorowi historię królewskiej korony. Korona, którą nosił Popiel IV, nie była prawdziwa.
Autentyczna została zakopana przez Pustelnika w lesie, chciał on ją bowiem uchronid przed swym
złym bratem. Kirkor bardzo się tą opowieścią przejął i obiecał Pustelnikowi, że będzie walczył
o sprawiedliwośd, postara się też odzyskad tron dla Popiela III, który jest prawowitym władcą.
Pustelnik, chcąc się odwdzięczyd Kirkorowi, dał mu radę, by jego żoną została prosta dziewczyna
z ludu. Goplana – wodna nimfa i władczyni jeziora Gopło – zakochała się w Grabcu – wiejskim
chłopie, zakochanym z kolei w Balladynie. Goplana postanowiła zdobyd Grabca i w tym celu uknuła
szataoski plan, wydając niezbędne polecenia swym sługom – dwom leśnym duszkom – Skierce
i Chochlikowi. Chochlik miał zawrócid Grabca z drogi wiodącej go na spotkanie z ukochaną Balladyną,
Skierka natomiast miał zepsud most, by w ten sposób wpłynąd na decyzję Kirkora. Złamana deska
w mostku zmusiła go bowiem do zatrzymania się przed chatą wdowy, w której Kirkor spotkał jej dwie
córki – Alinę i Balladynę. Goplana chciała, by w ten sposób jego uwaga skierowała się na Balladynę
oraz by to ona została jego żoną. Kirkor - zgodnie z planem powziętym przez nimfę – znalazł się
w chacie wdowy i zobaczył tam jej dwie piękne córki. Był tak zauroczony ich urodą i wdziękiem, że nie
wiedział, którą z nich ma wybrad na swą żonę. Ich matka, posłuchawszy podpowiedzi Skierki,

Romantyzm – literatura polska

3

Juliusz Słowacki – „Balladyna”

zaproponowała mu więc, by pojął za żonę tę z nich, która pierwsza przyniesie z lasu pełen dzban
malin. Kirkor przystał na tę propozycję z ochotą i panny ruszyły w las. Okazało się, iż Alina jest lepsza
od swej siostry i ma w dzbanie więcej malin niż Balladyna. Ta zaś, by nie przegrad konkursu i by
zdobyd serce i rękę Kirkora, zabiła siostrę, zabierając jej dzbanek z malinami. Świadkiem tego
zdarzenia był jednak Grabiec, który został zamieniony przez Goplanę w wierzbę. Ponadto na czole
zabójczyni pozostało niezmywalne, krwawe znamię, którego Balladyna nie mogła się w żaden sposób
pozbyd. Ciało Aliny znalazł Filon, zakochany w niej pasterz, który pocałował dziewczynę w martwe
Balladyna wróciła zaś zwycięsko do domu, oznajmiając matce i Kirkorowi, iż Alina uciekła z innym
mężczyzną. W nagrodę, tak jak zostało już wcześniej postanowione, została żoną Kirkora, jej rodzinna
chata została natomiast spalona. Wkrótce po ślubie Kirkor wyjechał na wojenną wyprawę, a jej celem
było przywrócenie na tron Popiela III. Balladyna zaś została na zamku sama, coraz bardziej oddalając
się od swych dawnych bliskich. Nie tylko wydała rozkaz, by od bram zamku wyrzucid jej znajomych ze
wsi, ale również własną matkę nazwała mamką. Uczyniła to przed Kostrynem, dowódcą straży
u Kirkora. Nie pozwoliła również, by do zamku wszedł Grabiec, który już odzyskał swą ludzką postad.
Kirkor zaś, ponownie korzystając z rady Pustelnika, postanowił przesład żonie zapieczętowaną
skrzynię, nakazując jednocześnie, by jej nie otwierała. Był to dla Balladyny test lojalności. Do
Pustelnika udała się również Balladyna, która chciała, by ten pomógł jej wyleczyd krwawe znamię na
jej czole. Ten zaś powiedział jej, iż znamię może zetrzed tylko zmarła Alina. Przestraszona Balladyna
uciekła. Goplana, nimfa z jeziora, która tak bardzo wpłynęła na historię Aliny i Balladyny, postanowiła
zamienid swego ukochanego Grabca w karcianego króla. Na głowę zaś włożyła mu koronę Lecha, tę
samą, o której opowiadał Pustelnik. Goplana znalazła ją rzekomo w lesie. Tak przemieniony Grabiec,
jako król, odjechał do zamku Kirkora, w towarzystwie Skierki i Chochlika, aby tam wziąd udział
w uczcie. Jak się okazało, zbrodniczą tajemnicę Balladyny poznał Kostryn, który podsłuchał rozmowę
swej pani z Pustelnikiem. Do zamku zaś przybył Gralon, posłaniec przywożący dla Balladyny
zapieczętowaną skrzynię od Kirkora. Kostryn zaś zasugerował żonie swego pana, iż tamten może coś
wiedzied o jej przeszłości, po czym z mieczem rzucił się na niego. Balladyna, pomagając mu, wbiła
Gralonowi miecz w plecy. W czasie jednej z zamkowych uczt, na salę wdarła się ubrana w łachmany
wdowa, mająca do córki wielki żal, iż ta o niej zapomniała. Balladyna na oczach wszystkich wyparła
się swej matki i kazała ja wyrzucid za drzwi, chod na zewnątrz panowała burza i lał deszcz. Goniec
przyniósł do zamku wiadomośd, że Kirkor zwyciężył nad Popielem IV. Lud chciał zwycięzcę ogłosid
swym nowym królem, Kirkor zaś oponował proponując, że nowym królem winien zostad właściciel
korony Lecha. Był on bowiem przekonany, iż jest ona własnością Popiela III. W rzeczywistości
natomiast Goplana podarowała ją Grabcowi. Balladyna nagle zemdlała, gdyż ukazał jej się duch
zmarłej, zamordowanej przez nią siostry. Kirkor powiedział Pustelnikowi, iż ma zamiar ogłosid
w Gnieźnie, że ten, kto ma prawdziwą koronę Lecha, zostanie królem. Do Pustelnika zaś przybyła
wdowa, która usiłowała się powiesid na drzewie, lecz złamała się pod nią gałąź. Pustelnik obiecał jej,
że gdy tylko zostanie ponownie królem, od razu ukarze jej córkę. Balladyna, która dowiedziała się, iż
koronę Lecha posiadał Grabiec, zabiła go nocą, by ją zdobyd i by zostad nową królową. Podobny
pomysł miał też Kostryn, lecz Balladyna okazał się od niego sprytniejsza i szybsza. Kostryn spotkał ją,
gdy ta już wracała z sypialni Grabca, po dokonaniu mordu. W pośpiechu zapomniała jednak zabrad ze
sobą korony, w czym ubiegł ją Kostryn. Kirkor natomiast, zdając sobie sprawę z tego, iż korona
została skradziona, zagroził zemstą każdemu, kto się z nią pokaże. Balladyna więc, wespół
z Kostrynem, postanowili uknud kolejny morderczy plan. Postanowili zamordowad Pustelnika, by
tylko oni mogli skorzystad z korony Lecha. Goplana, zdając sobie sprawę z konsekwencji swych
poczynao, odleciała z kluczem żurawi na północ, na zawsze opuszczając jezioro Gopło. Pod murami

Romantyzm – literatura polska

4

Juliusz Słowacki – „Balladyna”

Gniezna zaś Kirkor przygotowywał swoich żołnierzy do walki. Wtem goniec przyniósł mu wiadomośd,
iż Pustelnika znaleziono powieszonego przez nieznanych morderców przed jego chatką. Balladyna
i Kostryn, którzy dokonali tego morderstwa, postanowili wyruszyd przeciwko wojskom Kirkora.
Przekupili częśd jego żołnierzy, a Kirkor zginął z rąk Kostryna. Wkrótce potem morderczą parę
powitano na zamku jako panujących nowych władców. Balladynie to jednak nie wystarczyło.
Postanowiła otrud Kostryna, by cała władza znalazła się w jej rękach. Otruła go więc chlebem, którym
obywatele witali ich jako nowych panujących. Prawo, które obowiązywało w królestwie, nakazywało,
by nowo obrany król wydał wyroki nad zbrodniarzami. Obowiązku tego musiała również dopełnid
Balladyna. Przed królową zaczęli więc ustawiad się kolejni oskarżyciele. Jednym z nich był zamkowy
lekarz, który stwierdził, iż Kotryn został otruty. Zażądał, by na truciciela wydano sprawiedliwy
i surowy wyrok. Kolejnym z oskarżycieli był Filon, który chciał, by ukarano morderczynię Aliny.
Wdowa zaś poskarżyła się królowej na swą wyrodną córkę, prosząc o jej ukaranie. Gdy dowiedziała
się jednak, iż za wypędzenie matki grozi kara śmierci, nie zdecydowała się wypowiedzied jej imienia,
nawet na torturach, którym ją poddano. Wkrótce na nich zmarła. Balladyna, zgodnie
z obowiązującym prawem, za każdą z tych zbrodni wydała wyrok śmierci. Tym samym wydała wyrok
na samą siebie i umarła rażona piorunem.