str. 1

II.

Temat: Zarys budowy histologicznej organizmu człowieka.

Wszystkie organizmy żywe – ludzie, zwierzęta, rośliny- zbudowane
są z komórek. Te najmniejsze części składowe żywych organizmów są
odpowiedzialne za prawidłowy przebieg wszystkich procesów
niezbędnych do podtrzymywania życia.

Mają rozmaite kształty, wielkości i kolory. Zbudowane są z
cieniutkiej błony, otaczającej przezroczystą galaretowatą substancję i
maleńkich części wewnątrzkomórkowych czyli organelli. Organizm
ludzki zbudowany jest z około50 bilionów komórek.

Pojęcia komórki po raz pierwszy użył Robert Hooke w 1665 roku.

1.

Budowa komórki zwierzęcej :

a) Cytoplazma (cytozol) - jest płynną, galaretowatą substancją, która
wypełnia wnętrze komórki. Jest środowiskiem dla bardzo dużej liczby
reakcji biochemicznych zachodzących w komórce np. synteza białek
lub początkowy proces oddychania - glikoliza. W skład chemiczny
cytoplazmy wchodzą białka, tłuszcze, aminokwasy, sole wapnia,
magnezu i jeden z nośników informacji genetycznej RNA.

b) Błona komórkowa (plazmolemma) - jest to półprzepuszczalna
błona, zbudowana z licznych białek i lipidów (tłuszczy). Jej funkcją
jest oddzielanie wnętrza komórki od środowiska zewnętrznego.
Plazmolemma pełni także funkcje transportowe (dyfuzja prosta,
dyfuzja wspomagana, transport aktywny i osmoza).

c) Wodniczki (wakuole) - wodniczki odpowiadają za odpowiednie
uwodnienie komórki, gromadzi metabolity, substancje toksyczne i
substancje odżywcze. Mają małe rozmiary ale są bardzo licznie
rozsiane w cytoplazmie. Wypełnia je sok wakuolarny, którego
zawartość to w 90% woda i liczne jony: K+, Na+, Ca+, Mg+, Zn+, Cl-

d) Mitochondrium - jest głównym źródłem energii komórki
(wytwarzają ATP). Komórki zazwyczaj posiadają od kilkudziesięciu

str. 2

do kilkuset mitochondriów. Są zbudowane z grzebieni
mitochondrialnych, czyli dwóch błon białkowo-lipidowych, na
których odbywa się proces łańcucha oddechowego. Natomiast wnętrze
mitochondrium wypełnione jest przez macierz mitochondrialną
(matrix), w obrębie której odbywa się cykl Krebsa.

e) Jądro komórkowe -jest największą strukturą komórkową, znajduje
się w centrum komórki, ma kulisty lub owalny kształt. Jest otoczone
błoną jądrową. Jądro wypełnione jest kariolimfą. Funkcją jądra
komórkowego jest przechowywanie DNA, jest odpowiedzialne za
podziały mejotyczne i mitotyczne komórki.

Źródło: http://pl.shvoong.com/exact-sciences/biology/1693013-budowa-kom%C3%B3rki-zwierz%C4%99cej/#ixzz1cxOQkrtR

str. 3

f) Aparaty Golgiego - Składają się z małych spłaszczonych
pęcherzyków. Służą do wydalania i modyfikowania substancji
zużywanych przez komórkę (białka i lipidy)

g) Siateczka śródplazmatyczna- jest zbudowana z fosfolipidów i
białek, dzieli się ją na szorstką i gładką. Szorstka siateczka
śródplazmatyczna zawiera liczne rybosomy, na rybosomach dochodzi
do intensywnej syntezy białek. Gładka siateczka śródpalzmatyczna
charakteryzuje sie brakiem rybosomów i odpowiedzialne są za syntezę
lipidów.

h) Jąderko - umiejscowione jest wewnątrz jądra komórkowego. Nie
jest otoczone żadną błoną. Budują je białka, DNA i RNA. Jego
funkcją jest produkcja rRNA .

i)

Lizosomy - są to malutkie pęcherzyki rozkładające białka,
kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze. Trafiają do nich
wszystkie substancje, które mają ulec strawieniu.

2. Tkanki zwierzęce – to zespoły komórek o podobnej budowie
pełniące w organizmie określone funkcje.

Tkanki różnicują się z listków zarodkowych: ektodermy,
endodermy i mezodermy, przy czym ta trzecia wyróżnia się tylko u
zwierząt trójwarstwowych. Tworzy pokrycie ciała, wyściela narządy
wewnętrzne.

Ogólnie rzecz biorąc, z ektodermy powstają:

naskórek

nabłonek przedniego i tylnego odcinka układu pokarmowego

tkanka nerwowa

Z endodermy rozwija się głównie nabłonek środkowej części układu
pokarmowego. Z mezodermy powstaje większość tkanek łącznych i
tkanka mięśniowa.

str. 4

a) Tkanki nabłonkowe dzieli się ze względu na ich budowę i
pełnione funkcje. Wyróżnia się zatem:

- nabłonek wielowarstwowy, charakterystyczny, jako nabłonek
okrywający, dla kręgowców, w którym komórki ułożone są w kilku
warstwach,
- nabłonek wielowarstwowy przejściowy,
- nabłonek jednowarstwowy.

Komórki tkanki nabłonkowej stanowią główną masę nabłonka, a

ilość substancji międzykomórkowej między nimi jest minimalna.
Ściśle przylegają do leżącej poniżej błony podstawnej lub otaczającej
substancji pozakomórkowej. Komórki nabłonka połączone są
specjalnymi złączami - desmosomami, a czasem granica między nimi
(czyli błona komórkowa) całkiem zanika.

Nabłonek pełni przede wszystkim funkcję ochronną, ale w związku
z faktem, że jego komórki wytwarzają całą gamę dodatkowych
tworów komórkowych, jak mikrokosmki, rzęski, wici, włoski itp.,
pełni też wiele innych funkcji, między innymi bierze udział we
wchłanianiu pokarmu, chroni przed inwazją mikroorganizmów, bierze
udział w wymianie gazów i wydalaniu.

Podział nabłonków ze względu na funkcję:

- pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i
narządów, np. przewód pokarmowy, wnętrze nosa
- ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych
drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska
zewnętrznego, na przykład z tchawicy
- wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w
gruczołach wydzielniczych, wytwarzających hormony, potowych,
łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej
- transportujący - transportuje różne cząsteczki chemiczne przez
warstwę nabłonkową, na przykład jelit, kanalików nerkowych, naczyń
włosowatych czy pęcherzyków wewnętrznych
- rozrodczy - powstają z niego gamety, występuje w jajnikach i
wyścieła kanaliki nasienne jąder.

str. 5

b) Tkanka łączna – jej komórki wytwarzają dużą ilość substancji
międzykomórkowej, która wypełnia przestrzenie między nimi i składa
się z istoty podstawowej oraz włókien. Tkanka łączna ma za zadanie:
spajać różne typy innych tkanek, zapewniać podporę narządom i
ochraniać wrażliwe części organizmu.
Wygląd tkanki łącznej zależy od obfitości substancji
międzykomórkowej.

- tkanka łączna oporowa
Tkanka ta występuje głównie u kręgowców. Tkankę łączną oporową
dzielimy na tkankę kostną i tkankę chrzęstną. Zapewnia ona podporę
organizmu i ochronę mechaniczną.

- tkanka łączna chrzęstna
Nie jest unaczyniona ani unerwiona. Należy do najgęstszych tkanek
łącznych i występuje przede wszystkim u kręgowców; u
bezkręgowców występuje tylko u niektórych pierścienic morskich,
mięczaków i bezczaszkowców. W substancji międzykomórkowej (A)
znajdują się zaokrąglone zwykle komórki (chondrocyty) (B);czasem
też występują włókna sprężyste lub klejorodne. Wyróżniamy:

str. 6

- tkanka chrzęstna włóknista
charakteryzuje się obecnością większej lub mniejszej ilości włókien
(C) (głównie kolagenowych) w substancji międzykomórkowej (A);
komórki wydłużone i stosunkowo nieliczne (B) Znajduje się w
miejscach przyczepu ścięgien do kości oraz w krążkach
międzykręgowych.

- tkanka chrzęstna sprężysta
Występuje w małżowinie usznej ssaków oraz w chrząstkach krtani i
nagłośni. Zawiera liczne włókna elastyczne, nie ulega mineralizacji.

str. 7

- tkanka chrzęstna szklista
zawiera włókna kolagenowe, ulega mineralizacji. Buduje
powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber, a także kości
biodrowych. Występuje też w części chrzęstnej nosa, nagłośni i
oskrzelach.

- tkanka kostna.
To jeden z wielu szczególnych rodzajów tkanki łącznej;
charakteryzuje się tym, że substancja międzykomórkowa jest
przesycona solami wapnia (fosforan, węglan) i tworzy wokół kanałów
naczyniowych (A) koncentrycznie ułożone blaszki tworzące większe,
walcowate jednostki strukturalne; między blaszkami, w jamkach
kostnych (B), rozlokowane są komórki tworzące tkankę kostną:
osteocyty, osteoblasty, osteoklasty, komórki osteogenne. Tkankę
kostną można podzielić na: grubowłóknistą i blaszkowatą (włókna
kolagenowe są skierowane w tym samym kierunku, co czyni komórki
silniejszymi, występuje u dorosłych wyższych kręgowców).

str. 8

- tkanka tłuszczowa.
Komórki tej tkanki gromadzą tłuszcz, który może być
wykorzystywany przez organizm jako źródło energii potrzebnych do
normalnego funkcjonowania. Tkanka ta występuje pod skórą, a także
wokół serca i nerek. Jej głównym zadaniem jest zatrzymywanie ciepła
w organizmie.

str. 9

- krew składa się z płynnego osocza, składającego się z:

- wody,
- związków organicznych,
- związków nieorganicznych,
- białek,
- tłuszczy
- witamin,
- soli mineralnych

oraz elementów morfotycznych, które dzielą się na:

- krwinki białe (leukocyty),
- krwinki czerwone (erytrocyty) zawierające czerwony barwnik
(hemoglobinę),
- płytki krwi (trombocyty),

Krew występuje w środowisku wewnętrznym każdego organizmu.
Erytrocyty zawierają czerwony barwnik, dzięki któremu transportują
tlen. Krwinki białe pełnią funkcje obronne organizmu przed
mikroorganizmami. Płytki krwi biorą udział w krzepnięciu krwi. Krew
transportuje tlen do tkanek oraz odprowadza z nich dwutlenek węgla i
inne produkty przemian zachodzących w organizmie.

str. 10

Limfa

Limfa zawiera wodę i sole mineralne, białka, tłuszcze oraz dużą
ilość krwinek białych. Odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu płynów
w organizmie. Jest płynem tkankowym spływający do naczyń
chłonnych, tworzących układ naczyń limfatycznych. Chłonka
rozprowadza po organizmie limfocyty zabierane z węzłów chłonnych.
Bierze także udział w transporcie tłuszczów pokarmowych, stąd jej
lekko żółtawe zabarwienie.

str. 11

c) Tkanka mięśniowa, składa się z włókien mięśniowych,
zbudowanych z miocytów (zespołów komórek mięśniowych),
posiadających zdolność do aktywnego kurczenia się.

Rodzaje tkanki mięśniowej:

- tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa
- tkanka poprzecznie prążkowana serca
- tkanka gładka

Wykonanie skurczu następuje dzięki występowaniu w nich
miofibryli, czyli włókienek kurczliwych zbudowanych z łańcuchów
polipeptydowych. Efektywność ruchu w mięśniach jest możliwa
dzięki ścisłemu ułożeniu włókien mięśniowych, pomiędzy którymi nie
występuje żadna inna tkanka. Tkanka mięśniowa nie ma własnej
substancji międzykomórkowej, a elementy mięśniowe połączone są ze
sobą za pomocą tkanki łącznej wiotkiej. Pomimo obecności w
komórkach mięśniowych jądra komórkowego oraz pewnej zdolności
do podziału, ubytki w tkance mięśniowej tylko w niewielkim stopniu
są uzupełniane w wyniku podziału nieuszkodzonych komórek.
Najczęściej zostają one zastąpione tkanką łączną tworzącą w tym
miejscu bliznę. Tkanki mięśniowe, poprzecznie prążkowana serca i
gładka unerwione są przez układ współczulny i działają niezależnie od

str. 12

woli człowieka. Natomiast mięśnie poprzecznie prążkowane,
unerwione somatycznie, kurczą się zgodnie z wolą człowieka.

- tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa

Elementami strukturalnymi, z których zbudowany jest ten typ
tkanki, są komórki wielojądrzaste, nazwane włóknami mięśniowymi.
Włókno mięśniowe ma więc charakter syncytium, które powstało w
wyniku zespolenia wielu komórek. Dlatego też w każdym włóknie
występuje od kilkudziesięciu do kilkuset jąder (komórczaki), które są
położone na obwodzie komórki. Włókna mięśniowe mają kształt
walcowaty, długość ich sięga od 1 do 5 cm, niekiedy zaś nawet do
kilkunastu centymetrów.

Wnętrze włókna wypełniają prawie całkowicie włókienka kurczliwe
(miofibryle). Biegną one równolegle do siebie, wzdłuż długiej osi
włókna. W komórkach tkanki mięśniowej znajdują się liczne
mitochondria, słabo rozwinięty układ Golgiego, zlokalizowany w
pobliżu jądra oraz siateczka środplazmatyczna gładka. Siateczka
śródplazmatyczna występuje w bezpośrednim sąsiedztwie włókien
kurczliwych, tworząc bardzo regularny i skomplikowany układ
kanalików podłużnych i poprzecznych.

str. 13

- tkanka mięśniowa gładka.
Działa niezależnie od woli i świadomości człowieka. Jest zdolna do
ciągłego, lecz bardzo powolnego kurczenia się. Jest elementem
budowy naczyń, ścian przewodu pokarmowego, ścian moczowodów,
pęcherza moczowego, cewki moczowej, skóry.

- tkanka mięśnia sercowego
Występuje tylko w mięśniu sercowym i choć przypomina budową
mięśnia szkieletowego, to wykorzystuje przede wszystkim procesy
tlenowe i dzięki dobremu ukrwieniu jest zdolna do ciągłego wysiłku
(okres odpoczynku tej tkanki to okres rozkurczu serca).

str. 14

Funkcje tkanki mięśniowej

- wykonywanie wszystkich ruchów,
- lokomocja,
- realizacja podstawowych funkcji życiowych (oddychanie, trawienie,
wydalanie),
- utrzymanie postawy ciała,
- wytwarzanie ciepła,
- kształtowanie sylwetki,
- ochrona dla tkanek znajdujących się pod nią,
- ochrona dla naczyń i nerwów.

d) Tkanka nerwowa jest utworzona przez neurony (komórki
nerwowe) i komórki glejowe, tworzy układ nerwowy. Tkanka
nerwowa jest szczególnie wrażliwa na brak tlenu. Odbiera, przekazuje
i reaguje na impulsy środowiska, jak np. dotyk, temperatura czy
światło. Przewodzi impulsy z neuronu do efektorów, od receptorów,

str. 15

przetwarza impulsy w adekwatne odpowiedzi, przewodzi impulsy z
neuronu do innego neuronu, wytwarza substancje przekaźnikowe.

Komórki nerwowe umożliwiają organizmowi normalne
funkcjonowanie w danym środowisku, adekwatną odpowiedź w
zależności od sytuacji w środowisku zarówno wewnętrznym jak i
zewnętrznym. Neurony stale rejestrują się, analizują informacje o
stanie wewnętrznym organizmu jak i zewnętrznym stanie otoczenia,
przez co przygotowują organizm do adekwatnej reakcji. Do neuronów
należy również koordynacja aktywności intelektualnej, świadomości,
podświadomości, aktywności ruchowej czy też czynności gruczołów
dokrewnych.
Tkanka nerwowa ma bardzo słabe możliwości regeneracyjne.

Narządami zbudowanymi z tkanki nerwowej są:

- ośrodkowy układ nerwowy
- mózg (mózgowie)

str. 16

- rdzeń kręgowy
- obwodowy układ nerwowy

W komórce nerwowej (neuronie)dostrzegamy:

- ciało komórki z jądrem komórkowym
- liczne dendryty
- akson (= neuryt)

Złożona jest z licznych komórek nerwowych - neuronów. Składają
się one z ciała komórki zawierającego jądro. Od tego ciała odchodzą
krótkie wypustki zwane dendrytami oraz najczęściej jedna, długa i
rozgałęziona na końcu wypustka - neuryt. Mogą go otaczać osłonki
mielinowe. Dendryty odbierają bodźce i przekazują je do ciała
komórki nerwowej, a stąd przez neuryt informacja trafia do następnej
komórki nerwowej. Dzięki dendrytom i neurytom komórki nerwowe
mogą spełniać swoje funkcje, czyli odbierać i przekazywać bodźce ze
środowiska zewnętrznego i wewnętrznego do centralnego układu
nerwowego - mózgu i rdzenia kręgowego. Centralny układ nerwowy,
od którego odchodzą liczne włókna nerwowe pełni nadrzędną funkcję
w stosunku do innych układów i całego organizmu. Układ nerwowy
scala, kontroluje wszystkie czynności życiowe i funkcjonowanie
żywego organizmu.