Wydział Turystyki i Rekreacji, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Warszawa

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 5, zeszyt 3, 154-161, 2012

Lęk przed porodem i determinujące go czynniki

– przegląd literatury

M

ONIKA

G

USZKOWSKA

Streszczenie
W pracy dokonano przeglądu literatury poświęconej zjawisku lęku przed porodem. Przedstawiono przejawy lęku
przed porodem i jego następstwa, dane dotyczące częstości występowania zjawiska oraz jego determinanty, określając
znaczenie czynników demograficznych i społecznych oraz fizjologicznych, zwłaszcza strachu przed bólem. Pod-
kreślono znaczenie wcześniejszych doświadczeń porodowych, szczególnie tych o charakterze traumatycznym oraz
przekonań dotyczących zdolności radzenia sobie w sytuacji porodu. Wskazano możliwe osobowościowe uwarun-
kowania lęku przed porodem oraz sformułowano wskazówki dotyczące działań profilaktycznych.
Słowa kluczowe: lęk przed porodem, ciąża, ból porodowy, osobowość, wsparcie społeczne

Wprowadzenie

Zdrowie psychiczne, w tym stan emocjonalny kobiety

ciężarnej ma istotne znaczenie dla rozwoju płodu, prze-
biegu porodu oraz adaptacji matki w okresie poporodo-
wym. W badaniach stwierdzono istotny związek między
wskaźnikami prenatalnego lęku i depresji a nasileniem
nudności i wymiotów podczas ciąży, przedłużoną nieobec-
nością w pracy z powodu choroby, zwiększoną liczbą
wizyt u położnika, zwłaszcza wynikających z lęku przed
porodem [1]. U kobiet z wysokim poziomem stresu i lęku
obserwuje się wyższe wskaźniki samoistnych poronień,
porodów przedwczesnych, zaburzeń i opóźnień w roz-
woju płodowym [2]. Obniżone samopoczucie psychiczne
w okresie ciąży zwiększa ryzyko porodu zarówno przed
jak i po terminie [3-6]. Najgorsze warunki dla rozwoju oraz
największe ryzyko różnych nieprawidłowości w okresie
około- i poporodowym stwarza połączenie wysokiego po-
ziomu lęku z depresją [7].

U kobiet doświadczających negatywnych stanów

emocjonalnych stwierdza się silniejszą potrzebę stosowa-
nia środków przeciwbólowych podczas porodu, dłuższy
czas trwania porodu oraz wyższe ryzyko nagłego cesar-
skiego cięcia, w tej grupie częściej notowano znieczulenie
zewnątrzoponowe oraz planowane cesarskie cięcie [1, 6,
8-10]. Złe samopoczucie psychiczne w czasie ciąży zwię-
ksza ryzyko problemów z karmieniem noworodka oraz
depresji poporodowej matki i zaburzeń w rozwoju macie-
rzyńskiego przywiązania [5, 11, 12]. Także nowsze badania
[13] potwierdzają związki między symptomami depresji
i lęku a wskaźnikami przystosowania matek, zarówno
w analizach jednoczesnych jak i prospektywnych. U nowo-
rodków, których matki doświadczały silnych stresów, cier-
piały na depresję i ujawniały wysoki poziom lęku podczas
ciąży, stwierdzano częściej nieprawidłowości o charakte-
rze neurologicznym i behawioralnym [14]. Co więcej,
wyniki sugerują, że zachodzi swoista „transmisja” zabu-

rzeń lękowych od matki do niemowlęcia. Wysoki poziom
stresu matki podczas ciąży oraz występujące u niej zabu-
rzenia lękowe stanowią czynnik ryzyka dla zaburzeń
dziecka, zarówno w okresie niemowlęcym, jak i w wieku
późniejszym (lęk separacyjny, zaburzenia zachowania,
ADHD) [6].

Wysokie wskaźniki lęku i depresji prenatalnej częściej

występują u kobiet gorzej wykształconych i niezamęż-
nych; wskaźniki lęku wiążą się w niższym dochodem sa-
mej kobiety i pary [15]. Wysoki poziom prenatalnego lęku
i depresji można przewidywać u ciężarnych pozbawio-
nych wsparcia ze strony partnera, matki i innych osób
(rodzeństwa, przyjaciół) [16].

Zjawisko lęku przed porodem

Ciąża jest stanem fizjologicznym często pożądanym

przez kobiety we wczesnej dorosłości, nierzadko jednak
prowadzi do doświadczania emocji negatywnych. Jedną
z nich jest strach czy też lęk przed porodem, zjawisko ob-
serwowane od dawna przez położników i psychologów,
ale dotąd niezdefiniowane w sposób jednoznaczny. Wy-
chodząc od rozróżnienia strachu i lęku na podstawie ta-
kich podstawowych kryteriów jak

a) istnienie /brak rzeczywistego zagrożenia;
b) obecność niebezpieczeństwa/jego antycypacja;
c) proporcjonalność wobec stopnia zagrożenia/niezależ-

ność wobec ocen obiektywnych

należy uznać, że niepokój dotyczący porodu może mieć
zarówno charakter strachu (poród wiąże się z obiektyw-
nym zagrożeniem dla matki i dziecka), jak i lęku (kiedy za-
grożenie jest znacząco wyolbrzymiane, a niepokój znaczą-
co silniejszy niż obiektywny stopień ryzyka). W literaturze
anglojęzycznej częściej używany jest termin „strach” (

fear

of childbirth

), choć w niektórych pracach autorzy mówią

o lęku, jednak częściej w odniesieniu do ciąży w ogóle
(

antenatal anxiety

)

niż samego porodu.

Lęk przed porodem i determinujące go czynniki – przegląd literatury

155

Mimo że lęk przed porodem jest powszechnym pro-

blemem, nie ustalono jego jednej definicji. W badaniach
stosowane są bardzo różne metody jego diagnozy i kry-
teria rozpoznania. Kobiety ujawniające silny strach zwią-
zany z urodzeniem dziecka często cechuje duża skłonność
do reagowania lękiem, jednak rozróżnienie obu pojęć
ciągle jest niejasne [17]. Ponieważ w języku polskim moc-
niej ugruntowany wydaje się termin „lęk przed porodem”,
będzie on stosowany w tej pracy. Należy jednak wyraźnie
podkreślić, że niepokój związany z porodem ma realne
przyczyny i tylko w niektórych przypadkach stanowi zja-
wisko kliniczne.

Lęk przed porodem dotyczy wszystkich aspektów

porodu, które mogą wzbudzać u matki niepokój. Można go
traktować jako przejaw prenatalnego stresu, zaburzenie
lękowe lub strach o charakterze fobii objawiający się
w postaci koszmarów nocnych, dolegliwości fizycznych
i trudności w koncentracji na pracy oraz zajęciach domo-
wych [18, 19]. Standley, Soule i Copans [20] wyróżniają
trzy wymiary lęku prenatalnego w zależności od tego, co
stanowi źródło niepokoju: sama ciąża i urodzenie dziecka,
bycie rodzicem, podwyższona ogólna skłonność do reago-
wania lękiem. Levin [21] wyróżnia trzy wymiary lęku zwią-
zanego z ciążą: bycie w ciąży, poród, związana z nim hos-
pitalizacja.

Lęk przed porodem jest związany z nieprawidłowoś-

ciami w przebiegu porodu [22] i problemami w okresie
połogu [23, 24]. Kobiety ujawniające silny strach przed
urodzeniem dziecka mogą być bardziej narażone na inter-
wencje chirurgiczne w trakcie porodu i komplikacje psy-
chologiczne w okresie poporodowym [25]. Nie wszystkie
wyniki badań wskazują jednak na związki między lękiem
przed porodem a sposobem urodzenia dziecka [26].

Częstość występowania

Areskog [18, 27, 28] już 30 lat temu jako pierwsza pro-

wadziła badania nad strachem związanym z urodzeniem
dziecka. Stwierdziła umiarkowany poziom niepokoju
u 17% ciężarnych, poważny – u 6% [18]. Wskaźniki częstoś-
ci występowania lęku w różnych grupach kobiet wahają
się od 23% do 64% [18, 29]. Taki szeroki zakres wynika
między innymi z różnic w definicjach samego lęku przed
porodem oraz zastosowanych metodach diagnostycznych.

Ogólnie ocenia się, że kliniczny niepokój dotyczący

narodzin stanowi komplikację około 20% ciąż w krajach
rozwiniętych, gdzie jest głównie oceniany. Wskaźnik nie
zmienił się w ostatniej dekadzie [18]. W formie poważnej
występuje u 6-10% ciężarnych. Manifestuje się wówczas
jako koszmary nocne, dolegliwości fizyczne i trudności
koncentrowania się na pracy zawodowej i zajęciach ro-
dzinnych.

W badaniu prowadzonym w Szwecji [30] strach o cha-

rakterze fobii był zdiagnozowany jedynie u 2,4% ciężar-
nych, ale 80% kobiet ciężarnych z grupy niskiego ryzyka
doświadczało jakiejś formy lęku przed urodzeniem dziec-

ka [31, 32]. Niepokój ten koncentruje się głównie na dobro-
stanie dziecka [30, 33, 34].

Wyniki badań wskazują, że poziom lęku przed poro-

dem jest w miarę stabilny, spada nieco w II trymestrze,
nasila się w III [5, 35, 36]. Niepokój związany z porodem
okazuje się zwykle bardziej intensywny u pierworódek
[17, 37-39], choć uzyskiwano także wyniki przeciwne
[10, 35] oraz zróżnicowane w zależności od obiektu lęku
– pierworódki bardziej obawiały się porodu niż te, które
rodziły wcześniej, ale wieloródki doświadczały bardziej
nasilonego lęku natury ogólnej [30]. Częstość występowa-
nia lęku przed porodem może być związana z podłożem
kulturowym i jest wyższa w obszarach miejskich [33].

Dodatkowo w populacji ciężarnych częściej niż w po-

pulacji ogólnej występuje lęk o charakterze hipochondrycz-
nym [40]. Lęk może także przejawiać się w postaci róż-
nych dolegliwości takich jak bóle brzucha, narastająca
potrzeba zwolnień lekarskich i wizyt u lekarza prowadzą-
cego ciążę [5, 9, 41].

13% kobiet niebędących w ciąży doświadcza lęku

związanego z urodzeniem dziecka powodującego odra-
czanie lub unikanie ciąży [42]; kobiety w krajach wysoko
cywilizowanych ciągle jeszcze boją się śmierci podczas
porodu [40]. Jeśli lęk przed porodem poprzedza ciążę
i jest tak intensywny, że prowadzi do unikania zajścia w
ciążę bądź urodzenia dziecka, traktowany jest jako fobicz-
ny i nazywany tokofobią [25].

Determinanty lęku przed porodem

Lęk przed porodem może być traktowany jako zja-

wisko biologiczne (spowodowane głównie strachem przed
bólem), psychologiczne (związane z osobowością, wcześ-
niejszymi doświadczeniami traumatycznymi, przyjmujące
głównie postać strachu przed przyszłym rodzicielstwem),
społeczne (wynikające z braku wsparcia społecznego czy
niepewności ekonomicznej) lub wtórne (wywodzące się
z poprzednich doświadczeń porodu). Ryzyko lęku naro-
dzin jest większe przy dużym narażeniu na stres [28, 43,
44], zwłaszcza przy braku wsparcia społecznego [3, 37, 45].

Predyktorów lęku przed porodem poszukiwano wśród

różnorodnych czynników. Są wśród nich czynniki demo-
graficzne i socjoekonomiczne: młody wiek matki, niski
poziom wykształcenia i niski status socjo-ekonomiczny
[17], brak pracy i mieszkanie osobno z ojcem dziecka
[46, 47].

Najbardziej powszechnym powodem niepokoju zwią-

zanego z porodem jest strach przed bólem i niska w oce-
nie samej rodzącej tolerancja bólu. Strach przed bólem
porodowym jest silnie związany ze strachem przed bólem
w ogóle, niezależnie od ciąży [18, 32]. Wyniki części badań
wskazują, że kobiety wcześniej rodzące oceniają ból
porodowy tak samo jak pierwiastki [48], choć uzyskiwano
także wyniki wskazujące na silniejsze doznania bólowe
u kobiet rodzących po raz pierwszy [49]. Pewien poziom
strachu przed bólem można uznać za naturalny – 72%

M. Guszkowska

156

fińskich ciężarnych nieco obawia się bólu, 88% planuje
prosić o jakąś formę zmniejszenia bólu podczas porodu
[48]. W badaniu 100 ciężarnych ujawniających silny lęk
przed porodem, 47% pierwiastek obawiało się niemożli-
wego do zniesienia bólu [43]. Badania kobiet domagają-
cych się cesarskiego cięcia bez wskazań medycznych
wskazują, że dla 36% z nich głównym powodem jest strach
przed bólem [50]. W Finlandii 15% kobiet wskazuje na ból
porodowy i 19% na ból w fazie parcia jako główny powód
wykonania cesarskiego cięcia na żądanie [51].

Unikanie bólu, opisane po raz pierwszy przez Lethema

i współautorów [52] jest wyuczonym zachowaniem mają-
cym na celu unikanie lub ucieczkę z sytuacji, w których
możliwe jest odczuwanie bólu. Silny strach przed bólem
zakłóca funkcjonowanie poznawcze, nasila reaktywność
psychofizjologiczną, pacjenci reagują silniej na możliwe
sygnały bólowe (hiperczujność) i oceniają je jako bardziej
niebezpieczne. Strach wpływa na sposób, w jaki ludzie
reagują na podane informacje i jak oceniają ból i jego
konsekwencje. Zachowanie unikające bólu jest związane
z neurotycznością [53]. Żądanie cesarskiego cięcia spowo-
dowane strachem narodzin można traktować jako mani-
festowanie zachowań ukierunkowanych na unikanie bólu.
Znaczenie strachu przed bólem jako czynnika nasilającego
lęk przed porodem potwierdzają wyniki badań wskazu-
jące, że kobiety z silnym lękiem przed porodem tolero-
wały znacząco krócej ból spowodowany zimnem i oce-
niały bodziec jako bardziej bolesny niż kobiety bez stra-
chu narodzin [46], co świadczy o ich niższym progu bólo-
wym.

Na odczuwanie bólu porodowego wpływa wiele czyn-

ników. Wyniki badań potwierdzają znaczenie takich zmien-
nych jak bolesne miesiączki [49], wiek matki [54], ocze-
kiwania dotyczące bólu [55]. W celu redukcji bólu porodo-
wego opracowano różne strategie jak uczenie umiejętności
kontroli bólu czy urealnianie oczekiwań wobec porodu.
Sukces strategii redukcji bólu zależy od przekonań rodzą-
cych dotyczących tego, czy są zdolne do efektywnego ich
użycia. Nie bez znaczenia są też właściwości osobowości
– na przykład emocjonalne i poznawcze aspekty bólu są
mniej dotkliwe dla kobiet z silnym poczuciem własnej sku-
teczności [56]. Poczucie skuteczności pozwala lepiej prze-
widywać utrzymywanie przez rodzącą kontroli nad bólem
niż inne zmienne, w tym długość porodu [56]; poczucie
skuteczności pozwalało przewidywać korzystanie ze środ-
ków znieczulających i miało negatywny związek z ich uży-
ciem [57].

Kolejną grupą czynników są poprzednie negatywne

doświadczenia związane z ciążą i porodem, zwłaszcza
poprzednie porody z interwencjami medycznymi, nieko-
rzystne zdarzenia okołoporodowe, rozczarowanie podczas
porodu siłami natury [19, 32, 47, 51]. Wśród kobiet rodzą-
cych pierwsze dziecko przed pięcioma laty, nadal obawiało
się porodu 26% tych, u których przeprowadzono cesarskie
cięcie; 25% kobiet, u których koniecznie były zastosowanie

interwencji oraz 10% z samoistnym porodem siłami natury
[19]. Zwłaszcza cesarskie cięcie jest doświadczaniem
traumatycznym [50, 58, 59]. Po dokonaniu cesarskiego cię-
cia wiele kobiet obawiało się śmierci lub urazu, zarówno
noworodka (49%), jak i własnej (26%), uczucia utraty rze-
czywistości (13%) i rozczarowania (53%) [10]. Strach przed
śmiercią wyraża 41% kobiet doświadczających wcześniej
komplikacji podczas porodu [43].

Strach kobiet wcześniej rodzących opiera się często na

doświadczeniu traumatycznych porodów [18]. Narodziny
mogą powodować zaburzenia stresu pourazowego albo
ostrą reakcję stresową [39, 60], głównie z powodu nie-
możliwego do tolerowania bólu i nieoczekiwanych kompli-
kacji w trakcie porodu. W badaniach szwedzkich [39, 59]
częstość ich występowania wynosiła 1,7% wszystkich po-
rodów i 5,6% porodów z nagłym cesarskim cięciem. W ba-
daniach brytyjskich [60, 61] 3% kobiet, u których poród
przebiegał prawidłowo, ujawniało znaczący poziom obja-
wów posttraumatycznych. Czynniki predysponujące do
zaburzeń stresowych to poprzednie problemy psycho-
logiczne, negatywne doświadczenia w roli pacjenta, pier-
wsza ciąża, poczucie braku bezpieczeństwa lub zagrożenia
podczas porodu, złe relacje z partnerem, trudności w ak-
ceptacji ciąży i rodzicielstwa [10, 59, 60]. Na doświadcza-
nie porodu istotny wpływ ma prowadzenie porodu
i sposób urodzenia dziecka [46, 51]. Ponadto na satysfakc-
ję z porodu i samopoczucie po nim mogą wpływać takie
czynniki jak sytuacja życiowa kobiety, depresja i brak
wsparcia ze strony partnera [51]. Nie bez znaczenia są też
właściwości psychiczne ciężarnej – im bardziej skłonna do
reagowania lękiem i zestresowana jest kobieta, tym wię-
ksze niezadowolenie z opieki prenatalnej, większe ryzyko
komplikacji w trakcie porodu, depresji poporodowej oraz
mniejsza satysfakcja z porodu, nawet przy jego prawidło-
wym przebiegu [51]. Należy podkreślić, że doświadczenie
traumy psychologicznej podczas porodu może prowadzić
do trudności w kształtowaniu więzi z niemowlęciem
i długofalowych trudności w rozwoju matczynego przywią-
zania [61].

Porównanie kobiet doświadczających traumy porodu

i tych, dla których doświadczenie to nie było trauma-
tyczne ujawniło, że rodzące z traumą częściej doświad-
czały w dzieciństwie traumy seksualnej, miały słabsze
wsparcie społeczne, ujawniały wysoki poziom cechy lęku
oraz niski poziom zdolności zaradczych. W trakcie porodu
częściej miały u nich miejsca cesarskie cięcia i interwencje
medyczne, doznawały silniejszego bólu i poczucia bezsil-
ności, poród trwał dłużej, rodzące miały więcej negatyw-
nych oczekiwań, a rzadziej uzyskiwały wsparcie o charak-
terze informacyjnym [61].

U rodzących z objawami stresu pourazowego stwier-

dzono bardziej wewnętrzną lokalizację kontroli, słabsze
poczucie własnej skuteczności, wyższy poziom stanu i ce-
chy lęku oraz mniejsze umiejętności zaradcze. Sugeruje to,
że zdarzenie porodu jest spostrzegane jako traumatyczne

Lęk przed porodem i determinujące go czynniki – przegląd literatury

157

głównie ze względu na swoje cechy, natomiast rozwój za-
burzeń stresu pourazowego jest zależny od cech indywi-
dualnych oraz procesów poznawczych i zdolności adap-
tacyjnych rodzącej [61]. W świetle uzyskanych w tych
badaniach wyników szczególne znaczenie mają doznania
bólowe, zwłaszcza we wcześniejszych stadiach porodu
oraz uczucie bezsilności, typowe dla wszystkich doświad-
czeń traumatycznych [61]. Pokazuje to, że różne determi-
nanty lęku przed porodem są współzależne i mogą się
wzmacniać na zasadzie pozytywnego sprzężenia zwrotnego.

W próbie 100 kobiet ze wzmożonym lękiem przed po-

rodem bardzo istotnym powodem niepokoju (obecnym
u 65% ciężarnych) był lęk przed byciem niezdolną do
urodzenia dziecka [43], zarówno w sensie fizycznym jak
i psychicznym. To przekonanie nie było związane z kolej-
nością ciąży i poprzednimi doświadczeniami podczas
porodu. Obawa przed zrobieniem czegoś źle, uszkodze-
niem noworodka przez niewłaściwe zachowania podczas
porodu jest silnie powiązana z lękiem przed byciem nie-
zdolną do urodzenia dziecka [31, 32, 47]. W niektórych
przypadkach nieracjonalny lęk przed uszkodzeniem
dziecka może być spowodowany nieświadomymi uczu-
ciami agresywnymi wobec niego lub nierozwiązanym dy-
lematem dotyczącym posiadania potomstwa. W wielu
przypadkach lęku przed porodem ciąża była nieplano-
wana i kobieta nie miała dość czasu, aby przystosować się
psychologicznie do ciąży i narodzin [62].

Wraz z lękiem przed byciem niezdolną do urodzenia

dziecka pojawia się często lęk przed utratą zmysłów lub
kontaktu z rzeczywistością, poczuciem beznadziejności
i braku pomocy. Ten lęk może wynikać z aktualizacji pew-
nych traumatycznych zdarzeń z dzieciństwa (np. nad-
użycia lub porzucenia) lub z doświadczeń lekceważenia
próśb o pomoc (np. w poprzednich kontaktach z opieką
medyczną) [47]. Prowadzi to do braku zaufania do perso-
nelu medycznego, narastania poczucia braku pomocy
i rozpaczy. Takie traumatyczne doświadczenia w dzieciń-
stwie są często zapominane i kobieta nie rozumie czyn-
ników poprzedzających obawy związane z porodem [63].
Wyniki badań potwierdzają, że predyktorami lęku przed
porodem są problemy psychologiczne przed ciążą, nad-
użycia seksualne w dzieciństwie i problemy z seksual-
nością [17]. Wyniki uzyskane przez Heimstad i współauto-
rów [64] potwierdzają, że doświadczenia nadużycia fizycz-
nego i seksualnego w dzieciństwie (ale nie w życiu doros-
łym) są powiązane z lękiem przed porodem. Znaczenie
doświadczeń z dzieciństwa akcentuje też Areskog [28].
Czynnikiem pośredniczącym może być tu cecha lęku –
kobiety doświadczające takich nadużyć ujawniają sil-
niejszą skłonność do reagowania lękiem [65].

Urodzenie dziecka stanowi jedno z głównych zadań

okresu wczesnej dorosłości [66]. Z powodu kulturowych
zmian w społeczeństwach zachodnich znaczenie i admira-
cja macierzyństwa zmalała jako koszt emancypacji i wzros-
tu aktywności zawodowej kobiet. Standley [20] podkreślił

ten aspekt lęku przed porodem, definiując lęk prenatalny
jako lęk przed przyszłym rodzicielstwem, rutyną sprawo-
wania opieki i niezdolnością do wychowywania niemow-
lęcia. Taki niepokój maleje wraz z właściwym przygotowa-
niem do roli rodzica i edukacją kobiety ciężarnej oraz jej
partnera [20]. Wyniki badań wskazują, że predyktorem
adaptacji do roli macierzyńskiej jest dobrostan matki
i uczucia wobec dziecka podczas ciąży [67]. Lękliwe i neu-
rotyczne matki czują się mniej pewne rodzicielstwa, niżej
oceniają swoje kompetencje [5]. Obawianie się normalnej
ciąży i porodu jest związane z niezdolnością poradzenia
sobie z nowymi wydarzeniami życiowymi [46].

Istotnym determinantem lęku przed porodem jest też

wsparcie partnera [17, 32, 46, 68]. Niezadowolenie z par-
tnera życiowego i ze związku przyczynia się do lęku
związanego z ciążą i porodem [46]. Zwłaszcza neurotyczne
kobiety mogą czerpać korzyści ze wsparcia partnera
podczas ciąży, porodu i w połogu. Wcześniejsze badania
wskazują, że brak wsparcia partnera wiąże się z depresją
[69, 70]. Depresja kobiety koreluje z depresją partnera, co
z kolei może wpływać na jego zdolność do dostarczania
wsparcia [46]. Także mało pozytywna postawa partnera
wobec ciąży stanowiła predyktor lęku przed porodem.
Można przypuszczać, że w takim przypadku kobieta oba-
wia się, że partner nie będzie wspierał podczas porodu
i później w opiece nad dzieckiem [71]. Z drugiej strony
wyniki uzyskane przez Stern i Bitsko [72] wskazują, że ko-
biety z wysokim poziomem stresu, ale dobrym wsparciem,
mają mniej komplikacji podczas ciąży i porodu. Lęk zwią-
zany z ciążą i niezadowolenie z porodu nie są izolowane,
ale wplecione w całą sieć psychospołeczną kobiety.

Wyniki wielu badań świadczą o znaczeniu cech osobo-

wości. Nie są one jednoznaczne w odniesieniu do znacze-
nia cechy lęku. W badaniach Zar i wsp. [30] najsilniejszym
predyktorem lęku związanego z ciążą był lęk ogólny, a lęk
przed porodem wiązał się często z innymi zaburzeniami
lękowymi. Także wyniki innych badań [46] wskazują, że
lęk związany z ciążą i strach przed porodem jest tym więk-
szy im silniejsza jest skłonność do reagowania lękiem,
neurotyczność oraz podatność na zranienie. Z kolei w ba-
daniach Siebera i wsp. [71] predyktorem lęku przed poro-
dem był lęk fobiczny, ale nie ogólny. Zdaniem badaczy
potwierdza to hipotezę Huizinka [73], że należy odróżniać
lęk przed porodem od ogólnego lęku. Pozytywnym pre-
dyktorem lęku przed porodem jest też mała asertywność
i niska samoocena oraz negatywny nastrój [46]. Negatyw-
nym predyktorem lęku przed porodem jest natomiast silne
poczucie skuteczności [71]; jest ono powiązane z odczu-
waniem słabszego bólu i lepszym radzeniem sobie pod-
czas porodu [74, 75].

Cechy osobowości pozostają też w związku z innymi

determinantami lęku przed porodem. Im bardziej skłonna
do reagowania stanami lęku i zestresowana jest ciężarna,
tym większe jest jej niezadowolenie z opieki prenatalnej,
większe ryzyko komplikacji w trakcie porodu i depresji

M. Guszkowska

158

poporodowej. U tych kobiet brak satysfakcji z porodu ma
miejsce nawet przy jego prawidłowym przebiegu. Nasila
to ryzyko lęku przed porodem podczas kolejnych ciąż
[46]. Kobiety neurotyczne silnie koncentrują się na poro-
dzie i macierzyństwie już we wczesnej ciąży, słabiej kon-
centrując się na codziennych formach aktywności takich
jak praca i prowadzenie domu, co może nasilać ich nie-
pokój związany z urodzeniem dziecka [76].

Należy także pamiętać, że lęk przed porodem jest

predyktorem złej adaptacji do ciąży oraz gorszego stanu
psychicznego po porodzie [71], co popiera twierdzenia
Becka [77], że lęk przed porodem jest jednym z najważ-
niejszych czynników ryzyka depresji poporodowej. Nawet
u zdrowych psychicznie i fizycznie kobiet ze słabym
i stabilnym lękiem przed porodem odgrywa on istotną rolę
w adaptacji psychospołecznej do ciąży i kształtowaniu sta-
nu psychicznego po porodzie. Wyniki badań [46] wska-
zują, że depresja i lęk związany z ciążą i porodem są sta-
bilne i skorelowane z cechami osobowości. Najsilniejsze
predyktory depresji poporodowej to depresja w okresie
ciąży i przed nią, neurotyczność, podatność na zranienie
oraz stres psychospołeczny.

Profilaktyka

Przygotowanie do porodu i wsparcie społeczne pod-

czas ciąży to czynniki zasadnicze w profilaktyce lęku
przed porodem. Dostęp do informacji może redukować
niepokój związany z porodem i stanem noworodka [17].
Programy edukacyjne mogą przyczyniać się do zwiększa-
nia wiedzy i redukowania lęku przed porodem, zwłaszcza
u pierwiastek. W badaniach realizowanych w Indiach [78]
w tej grupie zanotowano dodatni związek między zwię-
kszeniem wiedzy i spadkiem poziomu lęku przed porodem.
Dla pierwiastek doświadczających silnego stresu podczas
porodu szczególnego znaczenia nabiera zwiększanie wiedzy
oraz dostarczanie wsparcia psychologicznego.

Profilaktyka jest szczególnie ważna w przypadku ko-

biet z wysokimi wskaźnikami lęku i depresji. Udział wraz
z partnerem w zajęciach oferujących wsparcie psycho-
logiczne pozwala zmniejszyć ryzyko rozwoju lęku o cha-
rakterze fobii i depresji poporodowej. Wyniki badań po-
twierdzają, że wsparcie psychologiczne, edukacja poro-
dowa, dyskusja o porodzie powodują zmniejszenie stra-
chu przed urodzeniem dziecka [45, 79].

Zdaniem wielu teoretyków i praktyków zajęcia szkoły

rodzenia przynoszą istotne korzyści kobietom w ciąży i ich
partnerom przygotowując ich do porodu, zwiększając
zakres informacji i poziom przydatnych podczas porodu
umiejętności. Uczestnicy zajęć uzyskują potrzebne infor-
macje oraz uczą się technik radzenia sobie z porodem
[71]. Zajęcia w szkołach rodzenia mogą obniżać lęk przed
porodem i zwiększać skuteczność radzenia sobie w sy-
tuacji porodu, jednak zdaniem niektórych badaczy wnios-
kowanie o znaczeniu takich działań jest ograniczone
z powodu słabości metodologicznej wielu badań i braku

właściwych ram teoretycznych [80]. Związki między edu-
kacją przedporodową i wynikiem porodu nie są w pełni
spójne. Najnowsze metaanalizy dowodzą, że brak jest
wystarczających dowodów, aby określić wpływ edukacji
przedporodowej na przystosowanie psychologiczne, fi-
zyczne i społeczne w okresie okołoporodowym i bezpo-
średnio po nim. Na przykład udział w kursie przygoto-
wawczym dla matek obawiających się urodzenia dziecka
nie różnicował wyniku położniczego [33]. Natomiast bada-
nia prowadzone w Szwecji wskazują, że dzięki poradnic-
twu i psychoterapii krótkoterminowej połowa z kobiet
domagających się nieuzasadnionego cesarskiego cięcia
urodziła siłami natury [50]. Także projekt realizowany
przez Sjorgena [45] potwierdził skuteczność oddziaływań
wspierających i psychoterapeutycznych wobec części ko-
biet z silnym lękiem przez porodem – część z nich zre-
zygnowała z cesarskiego cięcia na rzecz porodu naturalne-
go.

Być może mniejsza efektywność działań realizowa-

nych w szkołach rodzenia wynika z faktu, że w tradycyj-
nym podejściu edukacja ciężarnej koncentruje się na
przekazywaniu informacji o porodzie zamiast zwiększania
poczucia własnej skuteczności i zaufania do siebie i par-
tnera. Poczucie własnej skuteczności zdaje się tu być
czynnikiem kluczowym. Kobiety z silnym poczuciem włas-
nej skuteczności ujawniają niższy poziom lęku przed
porodem, spostrzegają ból porodowy jako słabszy i łat-
wiejszy do zniesienia. Badania wskazują, że odpowiednio
zaplanowane i realizowane programy interwencyjne dla
kobiet ciężarnych pozwalają zwiększyć poczucie własnej
skuteczności wobec porodu. Uczestniczki programu ujaw-
niały podczas porodu słabszy lęk, doświadczały słabszego
bólu i były skuteczniejsze w podejmowaniu podczas
porodu działań o charakterze zaradczym [80].

Podsumowując należy podkreślić, że silny lęk przed po-

rodem jest zjawiskiem niekorzystnym zarówno dla zdrowia
matki, jak i dziecka, a równocześnie uwarunkowanym przez
wiele czynników o charakterze demograficznym, socjoeko-
nomicznym, fizjologicznym i psychologicznym, które nie
występują w izolacji, lecz są ze sobą istotnie powiązane.
Poznanie determinant lęku przed porodem pozwala na
wczesną identyfikację grupy ryzyka – kobiet predyspono-
wanych do odczuwania silnego lęku przed porodem.
Zwłaszcza w tej grupie powinny być monitorowane obawy
dotyczące ciąży, porodu i okresu po urodzeniu dziecka.
W przypadku ich dużego nasilenia konieczne jest podjęcie
działań profilaktycznych, a w przypadkach, w których okaże
się to niezbędne – także terapeutycznych.

Przygotowanie artykułu było finansowane w ramach projektu NN
404 017838

Aktywność ruchowa kobiet ciężarnych a stan ich

zdrowia psychicznego i fizycznego oraz przebieg ciąży i porodu

MNiSW.

Lęk przed porodem i determinujące go czynniki – przegląd literatury

159

Piśmiennictwo

[1] Andersson L., Sundström-Poromaa I., Wulff M. i wsp. (2004)

Implications of antenatal depression and anxiety for obste-

tric outcome

. Obstet. Gynecol. 104: 467-476.

[2] Mulder E.J.H., Robles de Medina P.G., Huizink A.C. i wsp.

(2002)

Prenatal maternal stress: effects in pregnancy and the

(unborn) child

. Early Human Development 70: 3-14.

[3] Paarlberg K.M., Vingerhoets J.J.M., Passchier J. i wsp. (1999)

Psychosocial predictors of low birthweight.

Br. J. Obstet. Gy-

naecol. 106: 834-841.

[4] Herrara J.S., Hurtado H., Cacaos D. (1992)

Antepartum bio-

psychosocial risk and perinatal outcome.

Am. Precept. Re-

search J. 12: 391-399.

[5] Barnett B., Parker G. (1986)

Possible determinants, correla-

tes and consequences of high levels of anxiety in primipa-

rous mothers.

Psychol. Med. 16: 177-185.

[6] Martini J., Knappe S., Beesdo-Baum K. i wsp. (2010)

Anxiety

disorders before birth and self-perceived distress during

pregnancy: Associations with maternal depression and obs-

tetric, neonatal and early childhood outcomes

. Early Human

Develop. 86: 305-310.

[7] Field T., Diego M., Hernandez-Reif M. i wsp. (2010)

Comor-

bid depression and anxiety effects on pregnancy and neo-

natal outcome

. Infant Behavior. Develop. 33: 23-29.

[8] Fridh G., Gaston-Johansson F. (1990)

Do primiparas and mul-

tiparas have realistic expectations of labor

. Acta Obstet. Gy-

necol. Scand. 69: 103-109.

[9] Vartiainen H., Suonio S., Halonen P. i wsp. (1994)

Psychoso-

cial factors, female fertility and pregnancy: a prospective

study

Part II

Pregnancy

. J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 15:

77-84.

[10] Ryding E.L., Wijma B., Wijma K. i wsp. (1998)

Fear of child-

birth during pregnancy may increase the risk of emergency

cesarean section

. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 77: 542-547.

[11] Denyttenaere K., Lenaerts H., Nijs P. i wsp. (1995)

Individual

coping style and psychological attitudes during pregnancy

predict depression level during pregnancy and during post-

partum

. Acta Psychiatr. Scand. 91: 95-102.

[12] Langer A., Campero L., Garcia C. i wsp. (1998)

Effects of psy-

chosocial support during labor and childbirth on breast-

feeding, medical interventions, and mother’s well-being in

Mexican public hospital

. Br. J. Obstet. Gynaecol. 1056-1063.

[13] Whisman M., Davila J., Goodman S. (2011)

Relationship ad-

justment, depression, and anxiety during pregnancy and the

postpartum period

. J. Fam. Psychol. 25: 375-383.

[14] Parcells D.A. (2010)

Women’s mental health nursing: depres-

sion, anxiety and stress during pregnancy

. J. Psychiatr. Men-

tal Health Nurs. 17: 813-820.

[15] Faisal-Cury A., Menezes P., Rossi (2007)

Prevalence of anxie-

ty and depression during pregnancy in a private setting sam-

ple

. Archives Women’s Mental Health 10: 25-32.

[16] Reid H., Power M., Cheshire K. (2009)

Factors influencing

antenatal depression, anxiety and stress

. Br. J. Midwifery 17:

501-508.

[17] Saisto T., Halmesmäki E. (2003)

Fear of childbirth: a neglec-

ted dilemma

Acta Obstet. Gynecol. Scand. 82: 201-208.

[18] Areskog B., Uddenberg N., Kjessler B. (1981)

Fear of child-

birth in late pregnancy.

Gynecol. Obstet. Invest. 12: 262-266.

[19] Jolly J., Walker J., Bhabra K. (1999)

Subsequent obstetric

performance related to primary mode of delivery

. Br. J.

Obstet. Gynaecol. 106: 227-232.

[20] Standley K., Soule B., Copans S.A. (1979)

Dimensions of pre-

natal anxiety and their influence on pregnancy outcome

.

Am. J. Obstet. Gynecol. 135: 22-26.

[21] Levin J.S. (1991)

The factor structure of the pregnancy an-

xiety scale.

J. Health. Soc. Behav. 32: 368-381.

[22] Killingsworth Rini C.K., Dunkel-Schetter C., Wadhwa P.D.

i wsp. (1999)

Psychological adaptation and birth outcomes:

the role of personal resources, stress, and sociocultural con-

text in pregnancy

. Health Psychol. 18: 333-345.

[23] Beck C.T. (1998)

The effects of postpartum depression and

child development: a meta-analysis

. Archives of Psychiatr.

Nurs. 12: 12-20.

[24] O’Hara M.W., Schlechte J.A., Lewis D.A. i wsp. (1991)

Con-

trolled prospective study of postpartum mood disorders:

psychological, environmental, and hormonal variables

. J.

Abnormal. Psychol. 100: 63-73.

[25] Hofberg K., Ward M.R. (2003)

Fear of pregnancy and child-

birth.

Postgradual Med. J. 79: 505-510.

[26] Johnson R., Slade P. (2002)

Does fear of childbirth during

pregnancy predict emergency caesarean section?

Int. J.

Obstet. Gynaecol. 109: 1213-1221.

[27] Areskog B., Kjessler B., Uddenberg N. (1982)

Identification

of women with significant fear of childbirth during late preg-

nancy.

Gynecol. Obstet. Invest. 13: 98-107,

[28] Areskog B., Uddenberg N., Kjessler B. (1983)

Background

factors in pregnant women with and without fear of child-

birth.

J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 2: 102-108.

[29] Lukesch H.L. (1983)

Geburts-Angst-Skala G-A-S

[Birth-Anxie-

ty-Scale]. Göttingen: Hogrefe.

[30] Zar M., Wijma K., Wijma B. (2001)

Pre- and postpartum fear

of childbirth in nulliparous and parous women

. Scand. J. Be-

hav. Ther. 30: 75-84.

[31] Szeyerenyi P., Poka R., Hetey M. i wsp. (1998)

Contents of

childbirth-related fear among couples wishing the partner’s

presence at delivery

. J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 19:

38-43.

[32] Melender H.L. (2002)

Fears and coping strategies associated

with pregnancy and childbirth in Finland

. J. Midwifery Wo-

men’s Health 47: 256-263.

[33] DiRenzo G.C., Polito P.M., Volpe A. i wsp. (1984)

A multicen-

tric study on fear of childbirth in pregnant women at term

.

J. Psychosom. Obstet. Gynaecol. 3: 155-163.

[34] Neuhaus W., Scharkus S., Hamm W. i wsp. (1994)

Prenatal

expectations and fears in pregnant women.

J. Perinat. Med.

22: 409-412.

[35] Rofé E.L., Blittner M., Lewin I. (1993)

Emotional experience in

the three trimesters of pregnancy.

J. Clin. Psychol. 49: 3-12.

[36] Lubin B., Gardiner S., Roth A. (1975)

Mood and somatic

symptoms during pregnancy.

Psychosom. Med. 37: 136-146.

[37] Melender H-L., Lauri S. (1999)

Fears associated with preg-

nancy and childbirth – experiences of women who have re-

cently given birth.

Midwifery 15, 177-182.

[38] Alehagen S., Wijma K., Wijma B. (2000)

Fear during labor

.

Acta Obstet. Gynecol. Scand. 80: 315-340.

[39] Wijma K., Söderquist J., Wijma B. (1997)

Post-traumatic

stress disorder after childbirth. A cross sectional study

. J.

Anxiety Disord. 11, 587-597.

[40] Fava G.A., Grandi S., Michelacci L. i wsp. (1990)

Hypochon-

driacal fears and beliefs in pregnancy

. Acta Psychiatr. Scand.

82: 70-72.

[41] Forde R. (1992)

Pregnant women’s ailments and psychoso-

cial conditions.

Fam. Practice 270-273.

[42] Hofberg K.M., Brockington I.F. (2001)

Tokophobia – a mor-

bid dread of childbirth

.

Its presence in Great Britain and

Grand Cayman, British West Indes

. J. Psychosom. Obstet.

Gynaecol. 22: 96.

M. Guszkowska

160

[43] Sjörgen B. (1997)

Reasons for anxiety about childbirth in

100 pregnant women.

J. Psychosom. Obstet. Gynaecol.18:

266-272.

[44] Engle P.L., Scrimshaw S.C., Zambrana R.E. i wsp. (1990)

Pre-

natal and postnatal anxiety in Mexican women giving birth

in Los Angeles

. Health Psychol. 9: 285-299.

[45] Sjörgen B. (1998)

Fear of childbirth and psychosomatic sup-

port a follow up of 72 women

. Acta Obstet. Gynecol. Scand.

77: 819-825.

[46] Saisto T., Salmela-Aro K., Nurmi J-E. i wsp. (2001)

Psycho-

social predictors of disappointment with delivery and puer-

peral depression

. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 80: 39-45.

[47] Melender H.L. (2002)

Experiences of fears associated with

pregnancy and childbirth: a study of 329 pregnant women

.

Birth 29: 101-111.

[48] Kangas-Saarela T., Kangas-Kärki K. (1994)

Pain and pain re-

lief in labour: parturients’ experiences.

Int. J. Obstet. Anesth.

3: 67-74.

[49] Cogan R. (1975)

Comfort during prepared childbirth as a fun-

ction of parity, reported by four classes of participation

observers.

J. Psychosom. Res. 19: 33-37.

[50] Ryding E.L. (1993)

Investigation of 33 women who deman-

ded a cesarean section for personal reasons.

Acta Obstet.

Gynecol. Scand. 72: 280-285.

[51] Saisto T., Ylikorkala O., Halmesmäki E. (1999)

Analysis of

factors associated with secondary fear of delivery

. Obstet.

Gynecol. 94: 679-682.

[52] Lethem J., Slade P.D., Troup J.D. i wsp. (1983)

Outline of

a fear-avoidance model of exaggerated pain perception

. Be-

hav. Res. Ther. 21: 401-418.

[53] Asmundson G.J., Norton P.J., Veloso F. (1999)

Anxiety sen-

sitivity and fear of pain in patients with recurring headaches

.

Behav. Ther. Res. 37: 703-713.

[54] Davenport-Slack B., Boylan C.H. (1974)

Psychological cor-

relates of childbirth pain

. Psychosom. Res. 36: 215-223.

[55] Nettelbladt P., Fagerstrom C., Uddenberg N. (1976)

The

significance of reported childbirth pain

. J. Psychosom. Res.

20: 215-221.

[56] Fuller Stockam A., Altmaier E.M. (2001)

Relation of self-effi-

cacy to reported pain and pain medication usage during

labor.

J. Clin. Psychol. in Medical Settings 8: 161-166.

[57] Manning M.M., Wright T.L. (1983)

Self-efficacy expectancies,

outcome expectancies, and the persistence of pain control

in childbirth.

J. Pers. Soc. Psychol. 45: 421-431.

[58] DiMatteo M.R., Morton S.C., Lepper H.S. i wsp. (1996)

Cesa-

rean childbirth and psychosocial outcomes: a meta-analysis

.

Health Psychol. 15: 303-314.

[59] Ryding E.L., Wijma B., Wijma K. (1997)

Post traumatic stress

disorder after emergency cesarean section

. Acta Obstet. Gy-

necol. Scand. 76: 856-861.

[60] Czarnocka J., Slade P. (2000)

Prevalence and predictors of

posttraumatic stress symptoms following childbirth

. Br. J.

Clin. Psychol. 39: 35-51.

[61] Ayers S., Pickering A.D. (2001)

Do women get posttraumatic

stress disorder asa result of childbirth?

Birth. 28: 111-118.

[61] Soet J.E., Brack G.A., Dilorio C. (2003)

Prevalence and pre-

dictors of women’s experience of psychological trauma

during childbirth

. Birth. 30: 36-46.

[62] Toivanen R., Saisto T., Salmela-Aro K. i wsp. (2002)

The

treatment of fear of childbirth with a therapeutic group and

relaxation exercise

. Finnish Med. J. 45: 4567-4572.

[63] Rhodes N., Hutchinson S. (1994)

Labor experiences of child-

hood sexual abuse survivors

. Birth. 21: 213-220.

[64] Heimstad R., Dahloe R., Laache I. i wsp. (2006)

Fear of child-

birth and history of abuse: implications for pregnancy and

delivery.

Acta Obstet. Gynecol. Scand. 85: 435-440.

[65] Grimstad H., Schei B. (1999)

Pregnancy and delivery for wo-

men with history of child sexual abuse

. Child Abuse Neglect.

23: 81-90.

[66] Ruble D.N., Brooks-Gunn J., Fleming A.S. i wsp. (1990)

Tran-

sition to motherhood and the self. Measurement, stability,

and change

. J. Pers. Soc. Psychol. 58: 450-463.

[67] Fowles E.R. (1996)

Relationships among prenatal maternal

attachment, presence of postnatal depressive symptoms,

and maternal role attachment

. J. Soc. Pediatr. Nurs. 1: 75-

82.

[68] Ryding E.L., Persson A., Onell C., Kvist L. (2003)

An evalu-

ation of midwives’ counseling of pregnant women in fear of

childbirth

. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 82: 10-17.

[69] Thune-Larsen K-B., Möller-Pedersen K. (1988)

Childbirth ex-

perience and postpartum emotional disturbance.

J. Repr. Inf.

Psychol. 6: 229-240.

[70] Brugha T.S., Sharp H.M. (1998)

Social support and the deve-

lopment of postnatal depressive symptoms

. Psychol. Med.

28: 63-79.

[71] Sieber S., Germann N., Barbir A.U. i wsp. (2006)

Emotional

well-being and predictors of birth-anxiety, self-efficacy, and

psychological adaptation in healthy pregnant women

. Acta

Obstet. Gynecol. 85: 1200-1207.

[72] Stern M., Bitsko M.J. (2003)

Pregnancy, childbirth, and post-

partum outcomes.

[w:] Keitel M.A. (red.)

Handbook of coun-

seling women

. Thousand Oaks: Sage Publications, Inc., 256-

268.

[73] Huizink A.C. (2000)

Prenatal stress and its effect on infant

development.

Ph. thesis, Utrecht University.

[74] Callister L.C., Vehvilainen-Julkunen K., Lauri S. (2001)

Giving

birth. Perceptions of Finnish childbearing women.

Am. J.

Maternal. Child Nurs. 26: 28-32.

[75] Lowe N.K. (1991)

Maternal confidence in coping with labor.

A self-efficacy concept

. J. Obstet. Gynecol. Neonat. Nurs. 20:

457-463.

[76] Salmela-Aro K., Nurmi J-E., Saisto T. i wsp. (2000)

Women’s

and men’s personal goals during transition to parenthood

.

J. Fam. Psychol. 14: 171-186.

[77] Beck C.T. (2001)

Predictors of postpartum depression: an

update.

Nursery Research 50: 275-285.

[78] Gayathri K.V., Raddi S.A., Metgud M.C. (2010)

Effectiveness

of planned teaching program on knowledge and reducing

anxiety about labor among primigravidae in selected hospi-

tals of Belgaum, Karnataka

. J. South Asian Federation Obstet.

Gynecol. 2: 163-168.

[79] Sjörgen B., Thomassen P. (1997)

Obstetric outcome in 100

women with severe anxiety over childbirth

. J. Psychosom.

Obstet. Gynaecol. 76: 948-952.

[80] Ip W.-Y., Tang C.S.K., Goggins W.B. (2009)

An educational

intervention to improve women’s ability to cope with child-

birth

. J. Clin. Nurs. 18: 2125-2135.

J

Monika Guszkowska
Wydział Turystyki i Rekreacji
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego
00-968 Warszawa, ul. Marymoncka 34
e-mail: [e-mail]

Lęk przed porodem i determinujące go czynniki – przegląd literatury

161

Fear of childbirth and its determinants: A review

The paper is a review of the literature on the phenomenon of fear of childbirth. The symptoms of fear of childbirth
and its consequences as well as the data on the prevalence of the phenomenon were presented. Its determinants were
described focusing on demographic factors, social and physiological, especially the fear of pain. The importance of
previous experience childbirth, especially those with a trauma and beliefs about the ability to cope with the situation
of labor were emphasized. Possible personality determinants of fear of childbirth were identified and guidelines for
prevention was formulated.
Key words: fear of childbirth, pregnancy, labor pain, personality, social support