Psychologia zaburzeń, rozdz. 1 Zarys ogólny

Carson, Butcher i Mineka, S. (2005). Psychologia zaburzeń, vol. 1

by Sabina Starczak

zaburzenie psychiczne – klinicznie znaczący syndrom, bądź wzorzec behawioralny lub

psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z
odczuwanym w danym momencie:

-cierpieniem (bolesnym symptomem) lub
-upośledzeniem (zakłóceniem w jednej bądź więcej niż jednej sferze funkcjonowania) lub
-ze znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, upośledzenia

czy poważnego ograniczenia swobody działania.

Dodatkowo ten syndrom musi być czymś więcej niż ogólnie akceptowaną i

usankcjonowaną kulturowo reakcją na konkretne wydarzenie, np. śmierć ukochanej osoby.
Musi także być on w danym momencie przejawem behawioralnej, psychologicznej lub
biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby. Ani zachowanie dewiacyjne, ani też
konflikty pomiędzy jednostką a społeczeństwem nie są zaburzeniami psychicznymi, chyba że
owe dewiacje czy konflikty są objawem opisanej powyżej dysfunkcji występującej u danej
osoby.

(definicja z DSM-IV)

zaburzenie psychiczne – stan psychiczny, który:

-powoduje znaczące cierpienie lub upośledzenie
-jest czymś więcej niż ogólnie przyjętą formą reakcji na konkretne wydarzenie
-stanowi przejaw dysfunkcji psychicznej

(definicja Jerome Wakefielda)

zachowanie jako nienormalne (zaburzone) – przejaw zaburzenia psychicznego; jest

uporczywe, a jednocześnie w poważnym stopniu zagraża dobru jednostki i/lub dobru
społeczności ludzkiej, do której owa jednostka należy.

(definicja Carsona)

Użyteczność systemu klasyfikacji zależy w dużej mierze od jego:

1. rzetelności – określa, na ile są zbliżone do siebie rezultaty uzyskane za pomocą

aparatu pomiarowego, jeżeli wielokrotnie mierzy się to samo.

2. trafności – odnosi się do tego, w jakim stopniu instrument pomiarowy mierzy

rzeczywiście to, co powinien mierzyć. Trafność zazwyczaj zakłada rzetelność. Z
drugiej strony wysoka rzetelność sama w sobie nie daje gwarancji trafności.

PZ_Carson_R1

Strona 1 z 6

DSM-I ukazał się w 1952 roku

DSM-II ukazał się w 1968 roku

DSM-III ukazał się w 1980 roku

DSM-IV ukazał się w 1994 roku

W DSM-IV nastąpiło zwiększeni e rzetelności

diagnost ycznej.

MODELE KLASYFIKACJI:

Podejście kategorialne zakłada, że:

-każde ludzkie zachowanie można podzielić na kategorie „zdrowe” i „zaburzone”
-w tej drugiej kategorii istnieją odrębne, rozdzielne klasy i typy zaburzeń

charakteryzujących się wysokim stopniem wewnątrzkategorialnej jednorodności, zarówno
pod względem przejawianych objawów, jak i ukrytej organizacji wyróżnianego zaburzenia

Podejście wielowymiarowe – typowe zachowanie danej osoby jest wynikiem różnic w

nasileniu czy intensywności tego zachowania w pewnych definiowalnych wymiarach
(nastrój, stabilność emocjonalna, agresywność, lęk, zaufanie do innych osób, jasność
myślenia, tożsamość płciowa, introwersja, itp.). Istotne wymiary raz uzgodnione,
powinny być brane pod uwagę przy każdej diagnozie. Ludzie różnią się profilem
pewnych cech, oznaczonych w różnych wymiarach. Korzyścią jest dostosowanie
leczenia do konkretnego pacjenta.

Podejście prototypowe – odnoszenie kryteriów diagnostycznych do prototypów. Nie można

do końca ustalić granic pomiędzy jedną a drugą chorobą, dlatego też w tym podejściu
bierze się pod uwagę prototypy chorób.

współwystępowanie zaburzeń – często zdarza się, że dwa (a czasem nawet więcej niż dwa)

określone zaburzenia regularnie występują razem u jednostek z zaburzeniami
psychicznymi.

Do kryteriów definiujących wyróżnione kategorie zaburzeń należą przede wszystkim:
a)symptomy (objawy) – na ogół odnoszą się do subiektywnego opisu pacjenta – do tego, na

co się uskarża.

b)oznaki – dotyczą obiektywnych obserwacji, które diagnosta poczynił

-bezpośrednio

(np. zauważył, że pacjent nie potrafi patrzeć drugiej osobie w oczy)

-pośrednio

(np. zanalizował wyniki testu psychologicznego, któremu poddany został

pacjent).

PIĘĆ OSI DSM:

1) poszczególne syndromy kliniczne lub inne niedomagania, które mogą stać się obiektem

zainteresowania klinicysty (zaburzenia objawowe) – zalicza się do nich:

-schizofrenia
-zespół uogólnionego lęku
-wielka depresja
-uzależnienie od substancji

2) zaburzenia osobowości – liczna grupa zaburzeń polegających na problemach w relacji ze

światem, m.in.:

-histrioniczne zaburzenie osobowości
-osobowość paranoiczna
-antyspołeczne zaburzenie osobowości

PZ_Carson_R1

Strona 2 z 6

3) niedomagania rozpoznawane w medycynie ogólnej – wyszczególnia się tu wszelkie

dolegliwości rozpoznawane w medycynie ogólnej, które mogą być istotne dla zrozumienia
lub leczenia danego przypadku.

4) problemy psychospołeczne i środowiskowe – dotyczy ona stresorów mogących mieć

wpływ na dane zaburzenie, zwłaszcza tych z ostatniego roku.

5) ogólna ocena funkcjonowania – za jej pomocą klinicysta odnotowuje, jak jednostka

radzi sobie w chwili obecnej. Posługuje się 100-punktową skalą GAF.

KATEGORIE ZABURZEŃ ROZPOZNAWANYCH WEDŁUG OSI I ORAZ II:

a)zaburzenia powstałe w następstwie rozległych uszkodzeń tkanki mózgowej lub jej

nieprawidłowego funkcjonowania – np.

-choroba Alzheimera (rozdział 13)

b)zaburzenia związane z nadużywaniem substancji:

-narkomania (rozdział 10)
-alkoholizm (rozdział 10)

c)zaburzenia mające źródło w psychice lub powstałe pod wpływem działania czynników

społeczno-kulturowych – należą do nich m.in.:

-zaburzenia lękowe (rozdział 5)
-zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne (rozdział 7)
-zaburzenia psychofizjologiczne (rozdział 8)
-zaburzenia psychoseksualne (rozdział 11)
-zaburzenia osobowości na osi II (rozdział 9)
-poważne zaburzenia nastroju (rozdział 6)
-schizofrenia (rozdział 12)

d)zaburzenia zazwyczaj pojawiające się w okresie dzieciństwa i dojrzewania – np.:

-opóźnienie umysłowe (rozdział 14)
-specyficzne upośledzenia uczenia się (rozdział 14)
-zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (rozdział 14)

W odniesieniu do zaburzeń psychicznych używa się określeń:

-ostre – trwające względnie krótko (mniej niż 6 miesięcy), np. przejściowe zaburzenia

przystosowania (rozdział 4); w pewnych sytuacjach wskazuje on na objawy behawioralne o
dużej intensywności

-chroniczne (przewlekłe) – długotrwałe i często nieuleczalne, takie jak choroba Alzheimera

i niektóre rodzaje schizofrenii; używa się tego terminu też do zaburzeń o niewielkiej
intensywności

PZ_Carson_R1

Strona 3 z 6

Za pomocą osi I, II, III określa się kliniczn y stan danej osoby . Posługując się nimi

można postawić więcej niż jedną diagnozę.

Za pomocą osi IV, V dokonuje się oceny ogólnej s ytuacji danej osoby . Osie te został y

wprowadzone dopiero w DSM-III.

-łagodne, umiarkowane, poważne – dzięki nim opisuje się nasilenie choroby
-epizodyczne, nawracające – stosuje się w odniesieniu do niestabilnych wzorców

zaburzonych zachowań, które pojawiają się i znikają, jak w wypadku niektórych zaburzeń
nastroju i pewnych form schizofrenii

DWA GŁÓWNE TYPY WYWIADÓW DIAGNOSTYCZNYCH:

-nieustrukturalizowany – osoba prowadząca nie realizuje żadnego wcześniej

sporządzonego planu, precyzującego treść i kolejność zadawanych pytań. Zakładają one
pewną swobodę podczas rozmowy z pacjentem.

-ustrukturalizowany – pytania zadaje się w sposób kontrolowany. Klinicysta korzysta ze

szczegółowego i obszernego planu. Przykładem tego wywiadu jest wywiad SCID, który
umożliwia niemal automatyczne rozpoznanie spełniające kryteria diagnostyczne DSM.

OSOBY ZAJMUJĄCE SIĘ PROBLEMAMI ZDROWIA PSYCHICZNEGO:

PROFESJONALIŚCI:

 psycholog kliniczny (tytuł doktora nauk filozoficznych w zakresie psychologii lub tytuł

doktora nauk psychologicznych)

 psycholog doradca (tytuł doktora nauk filozoficznych w zakresie psychologii)
 psycholog szkolny (najlepiej osoba z tytułem doktora)
 psychiatra (tytuł doktora nauk medycznych)
 psychoanalityk (tytuł doktora nauk medycznych lub doktora nauk filozoficznych)
 pracownik socjalny ze specjalnością psychiatryczną (tytuł magistra pracy socjalnej lub

doktora nauk filozoficznych)

 pielęgniarka z przeszkoleniem psychiatrycznym (dyplom pielęgniarski)
 terapeuta zajęciowy (niższy stopień magisterski w dziedzinie terapii zajęciowej)
 doradca duszpasterski

PARAPROFESJONALIŚCI:

 osoba prowadząca poradnictwo w dziedzinie alkoholizmu i narkomanii
 środowiskowy pracownik socjalny w zakresie zdrowia psychicznego

epidemiologia zdrowia psychicznego – odnosi się do studiów nad rozpowszechnieniem

zaburzeń psychicznych. Kluczem jest określenie skali analizowanego problemu, czyli
tego, jak często dane zaburzenie przeradza się w problem.

zachorowalność – używa się do określenia łącznej liczby przypadków choroby lub

zaburzenia, które można stwierdzić w określonej zbiorowości w danym momencie lub
w danym okresie.

PZ_Carson_R1

Strona 4 z 6

Od dziś uż ywam y terminu KLIENT, a nie pacjent.

częstotliwość – danego zaburzenia w określonej populacji jest zazwyczaj wyrażana za

pomocą łącznej liczby przypadków pojawiających się w pewnym wycinku populacji
w jakimś okresie – np. w ciągu 1 roku.

wskaźnik zachorowalności – oznacza odsetek osób w danej populacji, które kiedykolwiek

do momentu wykonania pomiaru epidemiologicznego cierpiały na dane zaburzenie;
wskaźnik ten uwzględnia również przypadki wyleczenia.

GŁÓWNE PODEJŚCIA W BADANIACH NAD ZACHOWANIEM ODBIEGAJĄCYM

OD NORMY:

-

bezpośrednia obserwacja zachowania – przedmiotem jej mogą być rozmaite aspekty

zachowania: działania podejmowane przez badany obiekt, pewne mierzalne stany wewnętrzne
i funkcje organizmu, ustne relacje dotyczące procesów bądź zdarzeń zachodzących na
poziomie psychicznym

-

tworzenie hipotez na temat zachowania – rozmaitość stanowisk i hipotez formułowanych

na ich podstawie jest sprawą istotną, ponieważ przyjęcie danego punktu widzenia często
determinuje wybór terapii

-

dobieranie próby i generalizowanie – aby dowiedzieć się, które z obserwacji można

uogólniać, należy poddać badaniu grupę o większej liczebności

-

analizowanie współzależności (korelacji) i związków przyczynowych – korelacja lub

współzależność między 2 zmiennymi nigdy sama w sobie nie jest dowodem na związek
przyczynowy. Badania korelacji są bardzo użyteczne w wielu dziedzinach psychologii
zaburzeń, szczególnie jednak przydają się w studiach epidemiologicznych

-

strategie doświadczalne – metodę eksperymentalną stosuje się niekiedy w badaniach nad

zwierzętami, które polegają na dokonywaniu u zwierząt symulacji procesów, które
przyczyniają się zdaniem badaczy do powstawania zaburzeń zachowania u ludzi (takie
badania noszą nazwę badań analogicznych). W badaniach nad przyczynami zaburzeń
zachowania metoda eksperymentalna odgrywa ograniczoną rolę, zaś w studiach dotyczących
skuteczności terapii jest zdecydowanie niezbędna

-

badanie konkretnych przypadków – studium przypadku polega na przeprowadzeniu

drobiazgowych, wszechstronnych badań danej osoby lub rodziny, podczas których
wykorzystuje się liczne źródła informacji, z wywiadami i testami psychologicznymi włącznie

PZ_Carson_R1

Strona 5 z 6

-Współcz ynnik zachorowalności jest odwrotnie proporcjonalny do wieku oraz

statusu społecznego i ekonomicznego

-Wzorce w ystępowania zaburzeń są związane z płcią – u kobiet częściej niż u

mężcz yzn stwierdza się zaburzenia nastroju i lękowe, zaś u mężcz yzn częściej
stwierdza się występowanie zaburzenia ant ys połecznego oraz związanego z
naduż ywaniem substancji

-Zaburzenia często występują łącznie

-

strategie retrospektywne i oceny szans – strategia retrospektywna ma wiele słabych stron

– zawodność i selektywność pamięci, osoba z zaburzeniem nie jest rzetelnym i obiektywnym
źródłem informacji, jednak może ona być bardzo owocna – powodzenie jej zależy od tego,
czy poszukiwana informacja będzie w tym wypadku dostępna. Strategie oceny szans
wykorzystywane są w wypadku jednostek, u których, jak się uważa, istnieje większe niż u
innych ryzyko wystąpienia zaburzenia psychicznego, a stosuje się je zanim pojawi się
zaburzone zachowanie. Dane zbierane są przez wiele lat

ANALIZA ZABURZEŃ POWINNA SIĘ OPIERAĆ NA ZAŁOŻENIACH:

1. Naukowe podejście do zaburzeń zachowania – szczególną rolę odgrywają tutaj:

-genetyka
-biochemia
-neurofizjologia
-socjologia
-antropologia
-psychologia

2. Uwzględnianie spraw, które są najważniejsze w życiu człowieka
3. Respektowanie godności, integralności i potencjału rozwojowego każdej osoby,

szczególnie zaś tych jednostek, których funkcjonowanie w danym momencie zakłócają
mniej lub bardziej poważne problemy psychologiczne.

PZ_Carson_R1

Strona 6 z 6