Psychologia zaburzeń, rozdz. 5:

Zaburzenia na tle lękowym

Carson, Butcher i Mineka, S. (2005). Psychologia zaburzeń, vol. 1

by Kasia S.

FREUD o lęku:

-przejaw wewnętrznej walki czy konfliktu między prymitywnymi pragnieniami (id) a

zakazami powstrzymującymi ich realizację (ego & superego);

-przejaw zahamowań lub nerwicy

Wg Freuda: choroba psychiczna, w której wynikiem konfliktu był lęk; objawy

widoczne lub wskutek działania mechanizmów obronnych utajone. Obecnie słowo to odnosi
się jedynie do objawów obserwowalnych i w jakiś sposób wymiernych.

OBJAWY STRACHU I LĘKU

Podstawowa różnica: jeśli mamy do czynienia z realnym zagrożeniem mówimy o strachu,
jeśli nie jesteśmy w stanie dokładnie ocenić zagrożenia wtedy powstaje lęk.

strach/panika to podstawowa emocja, polegająca na uruchomieniu we współczulnym

układzie nerwowym reakcji walki lub ucieczki, pozwalające na błyskawiczne
działanie w sytuacji zagrożenia. (Barlow; Gray; Gray, McNaughton)

3 składniki strachu*:

1) poznawczo-subiektywny

(„boję się”)

2) fizjologiczny

(podwyższone tętno, przyspieszony oddech)

3) behawioralny

(silna chęć ucieczki)

* są one jedynie „lekko połączone”, co oznacza, że ktoś może mieć jedynie 2 z 3 składników.

Lęk wg Barlowa
-najlepiej ująć można jako złożoną mieszaninę emocji i myśli, charakteryzującą się

znacznym rozproszeniem;

-na poziomie subiektywno – poznawczym charakteryzuje się złym nastrojem, obawami o

przyszłość, poczuciem niemożności dokładnego przewidzenia ewentualnych zagrożeń ani
zapanowania nad nimi;

-nie uruchamia reakcji walki ani ucieczki, lecz każe się do nich przygotować

;

-na poziomie fizjologicznym charakteryzuje się stanem ciągłego pobudzenia, który może

odzwierciedlać gotowość do stawienia czoła niebezpieczeństwu;

-na poziomie behawioralnym lęk przejawia się usiłowaniem unikania sytuacji, w których

może pojawić się zagrożenie, nie występuje natomiast nieprzeparta chęć ucieczki;

-jego adaptacyjność polega na tym, że pomaga przygotować się na wypadek ewentualnego

zagrożenia, a w nieznacznych lub umiarkowanych dawkach dobrze wpływa na uczenie się
oraz skuteczność działania;

-właściwie każdy rodzaj bodźca wiążący się początkowo w sposób regularny z przykrym

wydarzeniem, może następnie stać się samoistnym źródłem lęku;

PZ_Carson_R5

Strona 1 z 13

A teraz trochę liczb na temat Zaburzeń Lękowych:

National Comorbidity Survey:
-najczęściej dotykające kobiety zaburzenia (cierpiało na nie w którymś momencie życia 30%

kobiet) oraz drugie pod względem częstości zaburzenie wśród mężczyzn (19%);

-wskaźnik zachorowalności w ciągu 12 miesięcy 23% dla kobiet i 12% dla mężczyzn;
-fobie społeczne – druga co do częstości choroba psychiczna wśród kobiet oraz czwarta

wśród mężczyzn;

-ok. 40-50% ludzi, którzy kiedykolwiek cierpieli na któryś z rodzajów fobii, w pewnym

momencie swojego życia zapadało równocześnie na depresję, a 57-75% miało również inny
rodzaj zaburzeń lękowych

PRZEGLĄD ZABURZEŃ LĘKOWYCH

FOBIE

fobia – uporczywy, silny lęk przed konkretnymi przedmiotami lub sytuacjami, które nie

stanowią realnego zagrożenia. W momencie kontaktu z przedmiotem fobii często
pojawia się reakcja walki lub ucieczki; fizjologiczna i behawioralna reakcja jest często
identyczna z tą, która towarzyszy rzeczywiście przerażającej sytuacji.

FOBIE SPECYFICZNE

Charakteryzują się silnym lękiem wywołanym przez określony przedmiot lub

sytuację, który jest niewspółmierny do realnego niebezpieczeństwa; przymus unikania
sytuacji wzbudzającej lęk oraz stres przeżywany w zetknięciu z nią poważnie zakłócają
normalne funkcjonowanie, chory zdaje sobie sprawę z irracjonalności swego lęku, niekiedy
utrzymuje się dzięki dodatkowym korzyściom czerpanym przez danego człowieka ze swojej
słabości.

5 podstawowych rodzajów fobii wyszczególnionych w DSM-IV:

1) zwierzęca
2) związana ze środowiskiem naturalnym
3) krew/zastrzyk/rana
4) sytuacyjna
5) nietypowa

Fobia na punkcie zranienia i zastrzyku:

-występuje u ok. 3-4%populacji
-zamiast normalnego przyspieszenia tętna i podwyższonego ciśnienia krwi, po wstępnym

przyspieszeniu tętna następuje jego gwałtowne spowolnienie, któremu towarzyszy spadek
ciśnienia krwi, często pojawiają się mdłości, zawroty głowy i omdlenia (ok.75% chorych)

-reakcje takie pojawiają się jedynie na skutek kontaktu z krwią lub raną; kontakt z innymi

przedmiotami wywołuje normalne reakcje walki albo ucieczki

-duża rola powiązań rodzinnych – ok. 2/3 dotkniętych chorobą ma przynajmniej jednego

krewnego w pierwszej linii, który również na nią cierpi

PZ_Carson_R5

Strona 2 z 13

Początek choroby a różnice płci w fobiach specyficznych

Kobiety 16%

Mężczyźni 7%

Ok. 90-95% osób cierpiących na zoofobię to kobiety.

W wypadku fobii na punkcie zranienia i zastrzyku stosunek ten wynosi mniej niż 2:1

Początki:
Dzieciństwo – zoofobia, fobie na punkcie zranienia, zastrzyku, wysokości, wody (chłopcy
zazwyczaj z niej wyrastają).
Dojrzewanie, próg dorosłości – klaustrofobia, agorafobia.

Fobia jako wyuczone zachowanie

Z zasad warunkowania klasycznego wynika również, że fobie raz nabyte przenoszą się

na inne podobne sytuacje i przedmioty.

Badania Osta i Hugdahla:

-58%

chorych na fobie wymieniała jako przyczyny swej choroby traumatyczne przejścia

(szczególnie dentyści :D, klaustrofobia i wypadki)

-17%

chorych wskazało na warunkowanie zastępcze jako przyczynę fobii

Badania Mineki i Cook: małpy uczące się drogą obserwacji (naturalnej lub TV) lęku

przed wężami.

Rola doświadczeń znajomości vs. nieznajomości danego przedmiotu lub sytuacji.

efekt inflacji – u kogoś, kto zaczął odczuwać silny lęk przed samochodami wskutek wypadku

samochodowego, może rozwinąć się fobia, jeśli następnie zostanie napadnięty,
nawet jeśli ten napad nie ma nic wspólnego z samochodami.

Utrzymaniu raz nabytej fobii mogą sprzyjać czynniki poznawcze:

-ludzie cierpiący na fobie są stale wyczuleni na sytuacje lub przedmioty ją wywołujące;
-dotknięci fobią przeceniają niebezpieczeństwo przykrych doznań w następstwie kontaktu z

przedmiotem wzbudzającym lęk;

Czynniki genetyczne i temperamentalne

Kagan z zespołem stwierdzili, że dzieci zahamowane w wieku 21 miesięcy są bardziej

narażone na rozmaite fobie specyficzne w wieku 7-8 lat, niż dzieci niezahamowane.

Podwyższone ryzyko zapadalności na fobie specyficzne (ale nie społeczne ani napady

paniki!) stwierdzono u krewnych w pierwszej linii tych ludzi, którzy sami cierpieli na fobie
specyficzne.

Badania wykazały nieco wyższy wskaźnik zoofobii u bliźniaczek monozygotycznych

niż dyzygotycznych (nie dotyczy to jednak fobii specyficznych).

Istnieją 2 rodzaje czynników genetycznych:

1) stymulujący umiarkowaną, dziedziczną skłonność do zapadania na dowolną fobię

specyficzną;

PZ_Carson_R5

Strona 3 z 13

2) stymulujący umiarkowaną dziedziczną skłonność do zapadania na określony rodzaj fobii

specyficznej.

Istniejące skłonności a występowanie lęków i fobii

Naczelne oraz ludzie mają skłonność do natychmiastowego kojarzenia pewnego typu

obiektów – takich jak węże, pająki, woda, zamknięta przestrzeń – z niebezpieczeństwami,
jednak skłonność ta jest nie tyle wrodzona, co łatwo nabywana i bardzo trudna do
wyeliminowania.

Arne Ohman wraz z zespołem stwierdził, że łatwiej jest wytworzyć odruch strachu,

posługując się bodźcami lękotwórczymi niż obojętnymi; w momencie kiedy odruch się
utrwalił, można było go wzbudzać za pomocą podprogowej prezentacji bodźców
lękotwórczych, ale nie obojętnych.

Leczenie fobii specyficznych

Kontrolowane kontakty z przedmiotem lękotwórczym lub sytuacją. Systematyczna

desensytyzacja lub formy leczenia polegające na stopniowym nasilaniu kontaktu z bodźcami
lękotwórczymi, bez uciekania się do relaksacji oraz technik wyobrażeniowych, zwłaszcza
modelowanie.

FOBIA SPOŁECZNA

Polega na lęku przed złą oceną ze strony innych ludzi; dzieli się na:
-specyficzna – przejawia się lękiem przed konkretnymi sytuacjami*
-uogólniona – charakteryzuje się lękiem przed większością sytuacji społecznych
* osoby te nie mają jednak kłopotów z wykonywaniem tych samych czynności w samotności

Zazwyczaj pojawiają się w toku dojrzewania lub na początku dorosłości.
-ponad połowa ludzi cierpiących na nią przynajmniej przez pewien okres w życiu cierpi

również na inne zaburzenia lękowe;

-ok. 40% cierpi również na depresję;
-ok. 1/3 nadużywa alkoholu w celu zmniejszenia lęku i dodania sobie odwagi;

Fobie społeczne jako zachowania wyuczone

-badanie Ost i Hugdahl: 58% osób cierpiących na fobię społeczną wskazywało na

bezpośredni uraz jako źródło choroby, 13% wskazywało na związki między fobią a
warunkowaniem zastępczym

-badanie Townsley: w przeżyciu traumatycznym upatrywało źródła swej dolegliwości 56%

wypadków fobii specyficznej i 44%uogolnionej fobii społecznej

-uogólnione fobie społeczne trafiają na szczególnie podatny grunt, jeśli rodzice danej osoby

izolują się od życia towarzyskiego i wyrażają o nim z niechęcią

Fobie społeczne w kontekście ewolucyjnym

Ohman: lęki i fobie społeczne są produktem ubocznym hierarchii pozycji

społecznych, które występują u wielu zwierząt, m. in. u naczelnych. Uwarunkowane reakcje
lękowe są mocniejsze, gdy wstrząsowi elektrycznemu towarzyszy zdjęcie twarzy
wykrzywionej złością, niż gdy takiemu samemu wstrząsowi towarzyszy zdjęcie twarzy

PZ_Carson_R5

Strona 4 z 13

uśmiechniętej lub obojętnej; zjawisko to zachodzi nawet, gdy twarze są prezentowane tylko
podprogowo, jednak jedynie wtedy, gdy twarze są skierowane w stronę osoby badanej.

W fobiach społecznych częściej mamy do czynienia z wytrzymywaniem w

lękotwórczej sytuacji niż – jak w fobiach specyficznych – z uciekaniem od niej.

Czynniki genetyczno - temperamentalne

-zróżnicowanie pod tym względem na czynniki genetyczne szacuje się na 30%
-krewni w pierwszej linii osób cierpiących na fobię społeczną byli nią zagrożeni 2 do 3 razy

częściej niż krewni osób z grupy kontrolnej

-dzieci o wysokim stopniu zahamowania behawioralnego

między 8 a 12 r. ż. będą miały

mniej aktywne i udane życie towarzyskie w wieku dorosłym; mężczyźni ponadto będą
prawdopodobnie przeżywali większe napięcie emocjonalne

Poczucie braku kontroli

-prowadzi często do uległości i braku asertywności, charakteryzujących ludzi cierpiących na

fobię społeczną;

-osoby cierpiące na fobię społeczną mają bardzo słabe poczucie kontroli nad własnym,

życiem.

Czynniki poznawcze

Beck: ludzie cierpiący na fobię społeczną spodziewają się odrzucenia i złej oceny ze

strony innych, co prowadzi do poczucia zagrożenia w obecności innych ludzi; na skutek
działania schematów zagrożenia, osoby cierpiące na fobie społeczną są przewrażliwione na
punkcie najmniejszych sygnałów krytycznej lub negatywnej oceny.

Clark i Wells: osoby takie spodziewają się po sobie „niewłaściwych i

nieakceptowanych zachowań, które doprowadzą do odrzucenia przez innych, utraty pozycji i
poczucia własnej wartości”, co uruchamia proces samospełniającego się proroctwa.

Leczenie fobii społecznych

-beta-blokery (Inderal) – pomagają opanować objawy peryferyjnego pobudzenia

autonomicznego

-przeciwdepresanty – inhibitory monoaminooksydazy oraz inhibitory zwrotnego wychwytu

serotoniny

-anksjolityki
-systematyczna desensytyzacja
-terapia poznawczo-behawioralna (Aaron Beck) – wysoka skuteczność

ZESPÓŁ PANIKI Z AGORAFOBIĄ I BEZ NIEJ

zespół paniki – występowanie nieoczekiwanych ataków paniki, które zdają się nie mieć

wyraźnej przyczyny

Według DSM-IV:

PZ_Carson_R5

Strona 5 z 13

-ataki muszą się powtarzać, a dana osoba musi obawiać się kolejnego ataku lub jego

konsekwencji przez co najmniej miesiąc

-muszą gwałtownie pojawiać się co najmniej cztery z trzynastu objawów, takich jak: krótki

oddech, palpitacja serca, pocenie się, zawroty głowy, depersonalizacja, poczucie
nierzeczywistości sytuacji, lęk przed śmiercią, szaleństwem lub utratą panowania nad sobą

-ataki są często nieoczekiwane lub „niesygnalizowane” w tym sensie, że sytuacja, w której

następują, nie daje ku nim żadnego bezpośredniego powodu

-niekiedy napady paniki występują w określonych sytuacjach
-natężenie ataku słabnie w ciągu kilku minut
-poważnie upośledza społeczne i fizyczne funkcjonowanie jednostek (w stopniu

porównywalnym z wielką depresją) i może prowadzić do zaostrzenia się wielu chorób
somatycznych

agorafobia – forma powikłań napadów paniki w miejscach zatłoczonych, takich, z których

ciężko się wydostać.

Czasami występuje w formie bez paniki, zazwyczaj zaczyna się od lęku przed stopniowo
coraz większą liczbą rzeczy poza domem; jej wypadki bardzo rzadko zdarzają się w szpitalu,
przejawiają się tzw. atakami przy ograniczonej liczbie objawów lub towarzyszącymi im
niespodziewanymi zaburzeniami somatycznymi.

W większości przypadków agorafobia rozwija się na podłożu ataków paniki.

National Comorbidity Survey:
-3,5% dorosłych mieszkańców USA cierpiało na zespół paniki z agorafobią i bez niej w

którymś momencie swojego życia, przy czym 1,5% cierpiało zarazem na agorafobię

-5% miało objawy agorafobii bez paniki – podobnie jak fobie, występuje częściej w

młodszych pokoleniach

-zaczyna się zazwyczaj po 15.-24. r. ż., zwłaszcza u mężczyzn, ale może również rozpocząć

się po 30. czy 40. r.ż., zwłaszcza u kobiet

-ok. dwukrotnie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn
-im poważniejsza postać agorafobii, tym bardziej rośnie przewaga kobiet wśród ogółu

cierpiących (80% dotkniętych najpoważniejszymi formami stanowią kobiety), co tłumaczy się
czynnikami socjokulturowymi.

Chambless i Mason – spadkowi pierwiastka męskiego towarzyszy wzrost działań

unikowych na podłożu fobii.

Kobiety cierpiące na ataki paniki nie mają asertywnego stosunku do świata, częściej

przyjmują charakterystyczną postawę pasywną i zależną.

Współwystępują:
-ogólne stany lękowe;
-fobie społeczne;
-proste fobie specyficzne;
-depresja (30-50%) lub alkoholizm;

Czynniki biologiczne w zespole paniki

PZ_Carson_R5

Strona 6 z 13

Hipoteza o ilościowej różnicy między paniką a zespołem uogólnionego lęku –

impiramina eliminuje ataki paniki u ludzi cierpiących na agorafobię, choć nie wpływa na lęk
antycypujący przykre wydarzenia, więc panika nie może być lękiem o większym natężeniu.

Klein – ataki paniki są reakcjami alarmowymi wywołanymi przez zaburzenia

biochemiczne; ich przyczyną może być nadmierna wrażliwość osób cierpiących na zespół
paniki na wzrost poziomu dwutlenku węgla w mózgu – adaptacyjny „alarm
przeciwuduszeniowy” (hipoteza niepotwierdzona).

Przyjmowanie mleczanu sodu (substancji przypominającej mleczan wytwarzany przez

nasz organizm podczas wysiłku fizycznego), wdychanie dwutlenku węgla lub połknięcie
kofeiny albo związku chemicznego o nazwie johimbina znacznie częściej wywołuje panikę u
osób cierpiących na zespół paniki niż u innych ludzi.

Panikę wywołuje również wiele środków farmakologicznych i nie można wyodrębnić

jednego mechanizmu neurobiologicznego odpowiedzialnego za ataki paniki.

Redmond – elektrostymulacja miejsca sinawego u małp wywołuje reakcje

przypominające atak paniki; małpa, u której to miejsce uległo zniszczeniu nie okazuje
strachu, nawet w obliczu realnego niebezpieczeństwa; niektóre środki farmakologiczne
powszechne w leczeniu ataków paniki – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
impiramina oraz inhibitory monoaminooksydazy osłabiają działanie norepinefryny; możliwe
jest, że zaburzenia jej działania w miejscu sinawym powodują ataki paniki.

Stwierdzono również związek między atakami paniki a centralną istotą szarą

okołowodociągową; uważa się również, że serotonina może wpływać hamująco na działanie
norepinefryny w istocie szarej oraz miejscu sinawym, neutralizując gwałtowne przypływy
norepinefryny podczas ataku paniki.

Gorman: za lęk związany z uczuciem, że kolejny atak może się zdarzyć odpowiada

układ limbiczny, który ma liczne połączenia z układem sinawym; powtarzana stymulacja
układu limbicznego wyładowaniami napięcia z miejsca sinawego (atak paniki) może obniżać
próg pobudzenia lęku w układzie limbicznym.

Unikanie przedmiotu fobii, występujące w przypadku agorafobii, jest natomiast

zjawiskiem uwarunkowanym, kontrolowanym przez płaty przedczołowe.

Genetyki trochę

1.Krewni w pierwszej linii cierpiących na tą chorobę zapadają na nią częściej niż osoby z

grupy kontrolnej.

2.Prawdopodobieństwo wystąpienia jej u bliźniąt monozygotycznych jest większe niż u

dyzygotycznych.

3.Dziedziczenie ma jednak stopień umiarkowany. Kendler: 35-39% zróżnicowania w

podatności wynika z czynników dziedzicznych, jednak dla zespołu paniki i fobii nie
pokrywa się ona.

Czynniki poznawcze i behawioralne w zespole paniki

Wcześniej:

PZ_Carson_R5

Strona 7 z 13

Goldstein, Chambless: „lęk przed lękiem” – przeczulenie na punkcie sygnałów

płynących z organizmu, będących oznaką, że może nadejść lęk, który sam się potęguje;
następnie lęk ten generalizuje się na miejsca, w których się pojawia i chorzy w sposób typowy
dla agorafobii zaczynają unikać tych miejsc.

Obecnie:

Zakłada się, że agorafobia zawiera również lęk przed innymi emocjami, takimi jak

złość czy przygnębienie.
1.Objawy interoreceptywne: lęki związane z rozmaitymi wrażeniami płynącymi z

organizmu; mogą pojawić się na drodze interoreceptywnego warunkowania lub same
wywoływać reakcje paniki.

2.Beck, Emery, Greenbergoraz, Clark – Poznawczy Model Paniki. Osoby cierpiące z

powodu napadów paniki są niezwykle wyczulone na sygnały z organizmu i często
interpretują je w sposób skrajnie pesymistyczny (Clark: skłonność do wyciągania
katastroficznych wniosków z sygnałów płynących z organizmu). Tworzy się spirala
napięcia, której kulminacją staje się atak paniki; cały proces odbywa się zazwyczaj poza
świadomością. Ataki nie pojawiają się znikąd, są jedynie wyzwalane automatycznymi
myślami, które mogą, ale nie muszą być świadome.

Różnica między 1. a 2.: oba przypisują wagę sygnałom z organizmu, ale w modelu
warunkowania interoreceptywnego katastroficzne myśli nie są potrzebne.

Badania Clark: u 80% badanych chorych wystarczy samo przeczytanie wyrazów

związanych z objawami paniki, aby doznały ataku.

Zmiana myślenia pacjentów o ich doznaniach cielesnych osłabia, bądź nawet

eliminuje napady paniki; krótkie wytłumaczenie nadchodzącego wydarzenia podczas
eksperymentalnego badania mechanizmu powstawania paniki może im zapobiegać (30 /90%).

Poczucie bezpieczeństwa i panowania nad sytuacją

Sanderson, Rapee i Barlow: osoby, którym powiedziano, że będą w stanie

kontrolować w czasie badania dopływ dwutlenku węgla, kiedy zapali się lampka, nie tylko nie
korzystały z tej możliwości, ale wykazywały wzorce mniejszego pobudzenia fizjologicznego

Antony, Barlow, Mineka i Zinbarg: samo myślenie o atakach paniki jako o czymś

nieprzewidywalnym i niedającym się opanować sprzyja ich utrzymywaniu się.

Carter: ci badani, którym pozwolono przyjść na badanie z osobami bliskimi, do

których czują zaufanie, wykazywały niższy poziom pobudzenia fizjologicznego i rzadziej
wpadały w panikę w porównaniu z grupą kontrolną.

Taylor: osoby cierpiące na zespół paniki mają wyższy poziom wrażliwości na lęk niż

osoby cierpiące na inne stany lękowe.

Utrzymywaniu się w ciągu lat ataków paniki sprzyjają wypracowane przez chorych

„procedury bezpieczeństwa”, które mają odpowiadać za uniknięcie konsekwencji.

Clark: osoby chore częściej doszukują się zagrożeń w wieloznacznych sygnałach

płynących z organizmu i łatwiej zapamiętują sygnały zagrożenia, zwracają również

PZ_Carson_R5

Strona 8 z 13

szczególną uwagę na informacje wzbudzające lęk, zwłaszcza te dotyczące zagrożenia
zdrowotnego i znakomicie wyczuwają bicie swojego serca.

Leczenie zespołu paniki i agorafobii

Benzodiazepiny (Xanax): skuteczność niewielka, na dodatek zmniejsza się po kilku

tygodniach, a także ospałość, spowolnienie procesów poznawczych i motorycznych, a nawet
uzależnienie.

Z niektórych badań wynika, że leczenie farmakologiczne prowadzone równolegle z

terapią behawioralną lub poznawczo-behawioralną osłabia działanie tej ostatniej.

Przeciwdepresanty (inhibitory monoaminooksydazy, środki trójpierścieniowe oraz

inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny): nie powodują uzależnienia, jednak zaczynają
działać dopiero po kilku tygodniach, powodują skutki uboczne (suchość w ustach, nieostre
widzenie, zakłócenie popędu seksualnego).

Terapia behawioralna (60% skuteczności): organizowanie długotrwałego kontaktu

pacjenta, często z pomocą terapeuty lub członka rodziny, z sytuacją wywołującą lęk.

Zmodyfikowana metoda: stosuje się nowy wariant kontaktu z czynnikiem

lękotwórczym, znany jako kontakt interoreceptywny – osoby cierpiące na ataki paniki
wykonują szereg ćwiczeń wywołujących objawy, które powodują lęk.
Druga metoda: nauka rozpoznawania automatycznych katastroficznych myśli – nauka
korygowania ich – neutralizowanie poprzez dyskutowanie ewentualnych najgorszych
konsekwencji ataku paniki – nauka technik obniżania napięcia mięśniowego i głębokiej
relaksacji – ćwiczenia wywołujące rozmaite rekcje organizmu i ocena reakcji na nie
(skuteczność w ciągu 8 - 14 tygodni terapii 75% - 95%) .

ZESPÓŁ UOGÓLNIONEGO LĘKU

-przemożny, przewlekły lęk przed całym szeregiem sytuacji czy zdarzeń
-wg DSM-IV można o nim mówić, gdy w okresie sześciu miesięcy jest więcej dni z lękiem

niż bez lęku i jest on trudny do opanowania; nie może wiązać się również wyłącznie z innym
lękiem z osi I, np. lękiem przed atakiem paniki

-poczuciu ciągłej trwogi towarzyszyć muszą ponadto co najmniej trzy z sześciu

następujących objawów:

1) niepokój, poczucie tkwienia w potrzasku, bycia na krawędzi;
2) szybkie męczenie się;
3) kłopoty z koncentracją albo pustka w głowie,
4) drażliwość,
5) napięcie mięśni,
6) zakłócenia snu;

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA:

Ludzie cierpiący na to schorzenie żyją w ciągłym napięciu definiowanym jako

wybiegająca w przyszłość, stała gotowość do reagowania na nadchodzące przykre lub
niebezpieczne wydarzenia.

PZ_Carson_R5

Strona 9 z 13

Stan ten charakteryzuje się wysokim poziomem afektywności negatywnej,

nadpobudliwością oraz poczuciem niepanowania nad sytuacją, kłopotami z koncentracją i
podejmowaniem decyzji, silnym wyczuleniem na ewentualne objawy zagrożenia, silnym
napięciem mięśniowym, zaburzeniami snu.

Najczęstsze powody zmartwień to: rodzina, praca, finanse i ewentualne choroby.

ZACHOROWALNOŚĆ:

-dotyka ok. 3% ludności w ciągu roku i 5% w ciągu całego życia
-dotyka częściej kobiety niż mężczyzn
-60-80% pacjentów twierdzi, że lęk towarzyszy im przez całe życie, co można uważać za

dość silny dowód na to, iż zespół uogólnionego lęku należy do zaburzeń osobowości

-towarzyszą mu często choroby umieszczone na osi I oraz inne choroby na tle lękowym

(szczególnie zespół paniki z agorafobią, fobia społeczna i fobie specyficzne oraz okazjonalne
ataki paniki), łagodna depresja, a także przewlekły niepokój

PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE

Psychoanaliza: nieświadomy konflikt między ego a id; zdaniem Freuda jest on

wynikiem stłumienia impulsów agresji i seksu albo kary za ich ujawnienie; mechanizmy
obronne są przeciążone, bądź niedostatecznie wykształcone.

Klasyczne warunkowanie: reakcja na wiele bodźców (obecnie koncepcja

niepopularna).

Poczucie kontroli.

Borkovec: osoby cierpiące na zespół uogólnionego lęku stykają się z większą liczbą
wydarzeń, na które nie miało się wpływu niż grupa kontrolna; brak wykształconych sygnałów
bezpieczeństwa.
Mineka, Gunnar, Champoux: małpki „Panowie” oraz „Niewolnicy” (wpływ na
otrzymywanie żywności). Panowie szybciej przyzwyczajali się do obecności wywołującej lęk
zabawki potwora niż Niewolnicy, byli bardziej śmiali, chętniej angażowali się w nowe
sytuacje, swobodniej eksplorowali nieznane sobie miejsca.

Treści lękowych myśli: Beck, Emery i Greenberg zebrali dowody świadczące o tym,

że automatyczne myśli oraz wyobrażenia osób cierpiących na ten zespół dotyczą obrażeń
fizycznych, choroby lub śmierci, utraty panowania nad sytuacja, porażki i bezradności,
odrzucenia, bądź choroby psychicznej. Uważa się, że u ich podłoża leżą szkodliwe założenia
lub schematy dotyczące otaczającej rzeczywistości, wykształcone w procesie dorastania.

Automatyczne myśli odróżnia to od lęku, że zjawiają się one nagle i często mają

skrótową formę, składnikiem lęku są natomiast rozciągnięte w czasie myśli na temat
przyszłych zagrożeń, jednak to właśnie automatyczne myśli zapoczątkowują falę lęku
związanego z konkretna rzeczą.

Borkovec – zalety i funkcje lęku według chorych:
-wiara w unikanie katastrofy
-rzeczywiste unikanie katastrofy

PZ_Carson_R5

Strona 10 z 13

-unikanie głębszych problemów emocjonalnych
-możliwość przygotowania się
-walor mobilizacyjny

Źródła trwałości

Kiedy ludzie dotknięci zespołem uogólnionego lęku boją się, ich emocjonalna i

fizjologiczna reakcja na obraz wzbudzający lęk zostaje stłumiona; prowadzi to do nasilenia
procesów lękowych. Na skutek tłumienia reakcji fizjologicznej człowiek ów nie jest w stanie
w pełni uświadomić sobie przedmiotu swojego lęku, co jest niezbędnym warunkiem pozbycia
się go; sytuacja taka może również prowadzić do długotrwałych zaburzeń fizjologicznych
(badania Weels i Papageorgiu na temat odpamiętywania makabrycznych scen filmu).

Sądzi się, że próby kontrolowania własnych myśli i lęku mogą paradoksalnie

prowadzić do nasilenia się natrętnych myśli oraz poczucia zupełnego braku panowania nad
nim.

Kontrola poznawcza

W przeciwieństwie do innych zaburzeń na tle lękowym, ludzie dotknięci zespołem

lęku uogólnionego, o ile w ogóle wykazują jakiekolwiek nastawienie wobec sygnałów
zagrożenia, przejawiają tendencję do odwracania od nich uwagi, co ma miejsce jeszcze przed
przekroczeniem progu świadomości. Takie automatyczne, nieświadome wyczulenie na
unikanie takich sygnałów prowadzi do nasilenia aktualnego stanu emocjonalnego danej
osoby; wyczuleniu na sygnały zagrożenia na etapie przedświadomym towarzyszy wyraźna
niechęć wobec ich przetwarzania.

Podsumowując:
-na zespół uogólnionego lęku oraz jego utrzymywanie wpływa kilka czynników

poznawczych

-wydarzenia nieprzewidywalne, nad którymi nie mamy żadnej kontroli, wywołują

natychmiastowy lęk i wyrabiają podatność na lękowe reakcje w przyszłości

-wykształcone w początkowym okresie życia schematy zachowania w dziwnych i

niebezpiecznych sytuacjach sprzyjają rozwojowi automatycznych myśli skupionych na
ewentualnych zagrożeniach

-ciągły lęk zwraca uwagę na sygnały ewentualnego zagrożenia, bądź wpływa na takie

interpretowanie sygnałów wieloznacznych, czemu nie towarzyszy jednak równie dobre ich
odpamiętywanie.

PRZYCZYNY BIOLOGICZNE

-prawdopodobnie zachodzi umiarkowane dziedziczenie
-wyodrębniono gen mający związek z lękiem i nerwicami: oddziałuje on na tzw. transporter

zwrotny serotoniny, ale umożliwiając otaczającym ją komórkom nerwowym reagowanie na
nią (jednak zależność między nim a neurotyzmem zaledwie 4%)

-ludzie o wysokim poziomie lęku wydają się mieć funkcjonalny niedobór GABA, za pomocą

którego mózg ludzki kontroluje lęk w sytuacji napięcia; leki benzodiazepinowe wydają się
zmniejszajć lęk, pobudzając aktywność GABA w obszarach mózgu związanych ze stanami
lękowymi, np. układzie limbicznym; uogólniony lęk czy napięcie lękowe są rozproszone,
wiążą się z działaniem układu limbicznego oraz neuroprzekaźnika GABA, a także z serotoniną

PZ_Carson_R5

Strona 11 z 13

LECZENIE ZESPOŁU UOGÓLNIONEGO STRESU
-azaspirony (buspiron): nie uzależnia, jednak działa dopiero po kilku tygodniach
-antydepresanty (niektóre)
-terapia poznawczo-behawioralna: głęboka relaksacja, restrukturyzacja myśli
-ogólna skuteczność leczenia ok. 60-70%

ZABURZENIE OBSESYJNO – KOMPULSYWNE

obsesja – trwałe powracanie myśli, obrazów lub bodźców odczuwanych jako niepokojące;
kompulsja – czynności jawne (mycie rąk) lub ukryte (liczenie), które są reakcją na obsesyjne

myśli i rządzą się sztywnymi regułami. Mają na celu zmniejszenie napięcia,
przynoszą ulgę.

CHARAKTERYSTYKA

Rodzaje przymusowych myśli: (najczęstsze)

a)lęk przed zakażeniem
b)lęk przed skrzywdzeniem siebie i innych
c)patologiczne wątpliwości

Najczęstsze wątki:

-potrzeba symetrii
-obsesje seksualne
-obsesje na punkcie religii
-obsesje na punkcie agresji

Rodzaje przymusowych czynności: 5 typów

1) czyszczenie
2) sprawdzanie
3) powtarzanie
4) rozkazywanie/organizowanie
5) liczenie
+ u niektórych dotyczą stałych punktów dnia: niezwykle powolne ubieranie się/jedzenie –
powolność obsesyjna.

Rodzaje wzorów myślowych: obsesje, przeżuwanie myślowe i rytuały myślowe (serie
czynności myślowych).

Rodzaje czynności: kompulsywne rytuały motoryczne, przymus unikania (student przed
egzaminem robi wszystko inne niż nauka).

Cechy wspólne wszystkich zaburzeń obsesyjno – kompulsyjnych:
-objawem afektywnym jest lęk (z wyjątkiem obsesyjnej powolności)
-prawie wszyscy chorzy boją się, że coś strasznego stanie się im lub ich bliskim
-kompulsje zmniejszają lęk przynajmniej na krótki czas
-nierealistyczna ocena zagrożenia

PZ_Carson_R5

Strona 12 z 13

Choroby towarzyszące:
-często (67%) depresja w jakimś momencie
-nieraz fobia społeczna, zespół paniki i fobie specyficzne
-może być osobowość unikająca lub zależna (lub obydwie)

PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE

Ujęcie psychoanalityczne: osoba nie poradziła sobie z konfliktem w edypalnej fazie

rozwoju i cofnęła się do fazy analnej. Jeśli rodzice byli zbyt surowi w treningu czystości i
krzyczeli, to wzbudzili złość, poczucie winy i wstyd związane z potrzebami fizjologicznymi.
4 mechanizmy, które się uruchomiły się z tego powodu: izolacja (oddzielenie niebezpiecznej
myśli od emocji), przemieszczenie (zastąpienie groźnej myśli/czynności na inną), reakcja
upozorowana (myślenie i działanie przeciwne do rzeczywistych uczuć), anulowanie (staranie
się o przebaczenie za pomocą przymusowej czynności).

PRZYCZYNY BIOLOGICZNE

Genetyczne

Najbardziej uwarunkowane genetycznie ze wszystkich zaburzeń lękowych. Istnieje

związek z Zespołem Tourette'a, choroby charakteryzującej się tikami nerwowymi i
motorycznymi (krewni chorych na to często mają zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne).

Zaburzenia pracy mózgu:

-nadaktywność metabolizmu orbitalnej kory przedczołowej, jądra ogoniastego i kory

okrężnej u chorych

-u niektórych nieprawidłowości w funkcjonowaniu zwojów podstawy
-hipoteza o znaczeniu ciała prążkowanego, uczestniczącego w przygotowaniu reakcji

behawioralnych. Wadliwe interakcje tej struktury z pewnymi obszarami kory prowadzą do ich
nadaktywności. Myśli normalnie hamowane zostają wyzwolone: agresja, seks, higiena i
zagrożenie.

Rola serotoniny:

-skuteczność clomipraminy – Anafranilu, leku podobnego do trójpierścieniowych

antydepresyjnych (które też działają, ale słabiej)

-w przeciwieństwie do innych zaburzeń lękowych, to dobrze reaguje na serotoninę (czyli leki

podnoszące jej poziom)

-hipoteza wyjaśniająca: zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne wynika z podwyższonej

aktywności serotoniny i podwyższonej wrażliwości niektórych struktur mózgowych.
Długotrwałe podawanie clomipraminy/Prozacu zmniejsza wrażliwość niektórych receptorów
serotoniny.

LECZENIE:
-terapia behawioralna polegająca na kontrolowanym kontakcie z czynnikiem lękotwórczym

i blokowaniem przymusowej reakcji; jest najlepsza

-terapia farmakologiczna umiarkowanie skuteczna, problemem nawroty po odstawieniu

leków

-w najcięższych przypadkach operacje – zniszczenie tkanki mózgowej w jednym z obszarów

związanych z chorobą.

PZ_Carson_R5

Strona 13 z 13