Próby mimo zakazu

Eksperci debatujà

nad potrzebà budowy urzàdzenia

do laserowej fuzji jàdrowej

P

rezydent Bill Clinton podpisa∏
24 wrzeÊnia ub. r. d∏ugo oczeki-
wany Zbiorczy Uk∏ad o Zakazie

Prób z Bronià Jàdrowà. Par´ dni póêniej
podpisa∏ równie˝ projekt ustawy przy-
znajàcej znacznie zwi´kszone fundusze
na badanie, co tu du˝o mówiç, nowego
rodzaju broni jàdrowej.

Aktem tym zostaje przyznana suma

191 mln dolarów w roku bud˝etowym
1997 na budow´ gigantycznego
uk∏adu laserów s∏u˝àcego do
wyzwalania miniaturowych wy-
buchów termojàdrowych (w ro-
ku 1996 wyasygnowano na ten
cel zaledwie 18 mln dolarów).
Urzàdzenie to, o rozmiarach
stadionu sportowego, powsta-
je w Lawrence Livermore Na-
tional Laboratory; ma byç goto-
we za 6 lat, a jego ca∏kowity
koszt planowany jest na 1.1 mld
dolarów. Wiele grup obroƒców
Êrodowiska i zwolenników kon-
troli zbrojeƒ protestuje prze-
ciwko temu projektowi, prze-
konujàc, ˝e jest on typowym
reliktem zimnej wojny i nale˝a-
∏oby go poniechaç. „To nie jest
z∏o – mówi Tom Zamora Collina z In-
stitute for Science and International Se-
curity w Waszyngtonie – lecz zwyk∏e
marnotrawstwo.”

JeÊli urzàdzenie o nazwie National

Ignition Facility (NIF) w ogóle po-
wstanie, sk∏adaç si´ b´dzie ze 192 la-
serów, których Êwiat∏o zogniskowane
na miniaturowych tarczach z ci´˝-
kiego wodoru spowoduje ich implo-
zj´. Wówczas powinien nastàpiç „za-
p∏on”; w p∏ytkach zajdzie fuzja jàdrowa
– ten sam proces, dzi´ki któremu
Êwiecà gwiazdy i wybuchajà bomby
wodorowe.

Zwolennicy projektu podkreÊlajà, ˝e

NIF b´dzie mia∏ rozliczne zastosowania
pozawojskowe. Byç mo˝e pozwoli roz-
strzygnàç zagadnienie, czy technika
zwana uzyskiwaniem fuzji w wyni-
ku inercyjnego utrzymywania reakcji
(inertial confinement fusion) pozwoli w
przysz∏oÊci wytwarzaç energi´ na skal´
masowà. DoÊwiadczenia z NIF mogà si´
te˝ przyczyniç do lepszego poznania re-
akcji jàdrowych przebiegajàcych na
S∏oƒcu i innych gwiazdach. Jednak

g∏ównym argumentem za zbudowa-
niem NIF jest zapewnienie prawid∏owe-
go funkcjonowania ju˝ istniejàcych bro-
ni jàdrowych w sytuacji, gdy Stany
Zjednoczone zobowiàza∏y si´ nie prze-
prowadzaç nowych wybuchów prób-
nych. (Uk∏ad o zakazie prób, zanim za-
cznie obowiàzywaç, musi byç jeszcze
ratyfikowany przez Senat Stanów Zjed-
noczonych i odpowiednie cia∏a ustawo-
dawcze krajów sygnatariuszy.)

Jeszcze przed podpisaniem uk∏adu

przez prezydenta Clintona we wrzeÊniu
ub. r. jego rzàd zobowiàza∏ si´ do prze-
strzegania moratorium na próby jà-
drowe. Ostatni próbny wybuch pocisku
jàdrowego przeprowadzono pod koniec
kadencji Busha, w roku 1992. Rzàd po-
stanowi∏ jednak utrzymaç program pod
nazwà Stockpile Stewardship Program

(dotyczàcego zarzàdzania zapasami
broni jàdrowej). Ma on zapewniç „bez-
pieczeƒstwo i niezawodnoÊç” broni ju˝
istniejàcych. NIF to najwi´ksze i najbar-
dziej kosztowne urzàdzenie spoÊród kil-
kunastu obj´tych tym programem, któ-
re powstanà w laboratoriach paƒstwo-
wych, takich jak Los Alamos, Sandia czy
Lawrence Livermore.

Krytycy NIF i podobnych projektów

wysuwajà zarzut, ˝e jest on swoistym
wynagrodzeniem laboratoriów paƒ-
stwowych za zgod´ na uk∏ad o zakazie
prób. „To sà ∏apówki za wspó∏prac´” –
mówi Joseph Cirincione, przewodni-
czàcy Coalition to Reduce Nuclear Dan-
gers, czyli koalicji na rzecz zmniejsze-
nia zagro˝enia jàdrowego.

Podobnie uwa˝a Frank von Hippel,

fizyk z Princeton University, uczestnik
panelu badajàcego na zlecenie Departa-
mentu Energii konsekwencje projektu
NIF dla bezpieczeƒstwa narodowego.
Cz∏onkowie panelu ˝ywili pewne wàt-
pliwoÊci, ale nie wyst´powali stanow-
czo przeciwko projektowi, gdy˝ jak wy-
jaÊnia von Hippel, obawiali si´, ˝e ich

10 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1997

POLITYKA

WIÑZKA LASEROWA zogniskowana

na milimetrowym obszarze generuje

promienie X (czerwone plamki)

w czasie testowania metody

inercyjnego utrzymywania fuzji.

LAWRENCE LIVERMORE NATIONAL LABORATORY

W SKRÓCIE

Nic si´ nie zgadza

Min´∏o ju˝ podniecenie odkryciem,
˝e pewna odmiana DRD4 – genu kodujàcego
receptor dopaminowy – warunkuje sk∏onnoÊç
do poszukiwania nowoÊci. Naukowcy

z National Institutes of Health porównali
geny fiƒskich alkoholików, zgodnie
ze standardowymi testami psychologicznymi
uznawanych za niewàtpliwych
poszukiwaczy wra˝eƒ, i ludzi o bardziej
spokojnym usposobieniu.T´ intrygujàcà
odmian´ DRD4 znaleziono w obu grupach.
Co wi´cej, okaza∏o si´, ˝e alkoholicy
z genem nowoÊci wcale nie byli
najwi´kszymi ryzykantami w swojej grupie.

Dendrymerowe etykiety

Chemia kombinatoryczna to nowa
metoda syntezy organicznej.
U˝ywajàc pewnych substratów,
które charakteryzujà si´ tym,
˝e jednoczeÊnie mogà reagowaç ze sobà
na wiele sposobów, otrzymujemy tysiàce
potencjalnie u˝ytecznych substancji.
Trzeba je jednak przed analizà
jakoÊ oznaczyç. Naukowcy z firmy
Merck dokonali znaczàcego post´pu
w tej dziedzinie, proponujàc dendrymery
[patrz: Âwiat Nauki, lipiec 1995, strona 44].
Te du˝e czàsteczki ∏atwiej ∏àczà si´
z innymi i rozpuszczajà ni˝ dotychczas
stosowane maleƒkie
chemicznie oboj´tne mikrosfery.

Koszty w stanie krytycznym

Zgodnie z raportem Journal
of the American Medical Association
wprowadzenie nowego systemu
ubezpieczeƒ zdrowotnych nie przyniesie
oszcz´dnoÊci w leczeniu chorych
w stanie krytycznym. Naukowcy
z University of Pittsburgh Medical Center
uwa˝ajà, ˝e obserwowane zmniejszenie
kosztów jest nast´pstwem leczenia zdrowszych
pacjentów, a nie wi´kszej sprawnoÊci
systemu. Stwierdzili bowiem,
˝e wÊród przebywajàcych na oddzia∏ach
intensywnej terapii ubezpieczeni
w nowym systemie byli m∏odsi ni˝ ci,
którzy mieli ubezpieczenie tradycyjne,
i dlatego przebywali tam krócej.
A zatem z czasem system ten
mo˝e si´ staç kosztowniejszy.

Ciàg dalszy na stronie 12

TONY STONE IMAGES