Joanna Biegun

Przedstaw różne oblicza miłości w wybranej przez siebie literaturze.

Miłość to uczucie znane każdemu człowiekowi, jest niezwykle

abstrakcyjne i może mieć wiele odmian, kolorów i odcieni. Zajmuje bardzo

ważne miejsce w życiu człowieka, nadaje sens naszemu istnieniu. Jak

powiedział największy autorytet przełomu XX i XXI wieku, nasz rodak Jan

Paweł II „Człowiek nie może żyć bez miłości”

.

Dlatego niejednokrotnie

temat ten pojawia się w literaturze, muzyce, sztuce, a nawet

w komercyjnych środkach przekazu, jakimi są prasa i telewizja. Każdy

człowiek ma prawo do indywidualnego odczuwania miłości, a także wielcy

twórcy literaccy widzą to uczucie inaczej. We wszystkich epokach

literackich można znaleźć przykłady różnych oblicz miłości. I Księga

Królewska – sądy króla Salomona to przykład prawdziwej miłości

rodzicielskiej, która potrafi zrezygnować z możliwości wychowywania

własnego dziecka dla ratowania jego życia. Bezgraniczna miłość do

ojczyzny stała się przyczyną tragizmu romantycznego Konrada

Wallenroda, który oddał życie za wolność kraju. Rezygnacja z własnych

potrzeb dla miłości jest także domeną prometejskiej miłości do ludzi

i siostrzanej miłości Antygony do swego brata Poliklinika. Są to literackie

przykłady bohaterów , którzy płacą najwyższą cenę za miłość, cenę życia.

Oprócz tej szlachetnej miłości gotowej do poświęceń jest także miłość

destrukcyjna, która sieje samozniszczenie i niesie zagładę bohaterom –

nieszczęśliwa, romantyczna, przeklęta miłość Gustawa z IV części

Dziadów. Inne oblicze miłości przedstawia Krzysztof Kamil Baczyński

w Lirykach miłosnych, gdzie piękno zmysłowej miłości do żony staje się

odskocznią od tragicznej rzeczywistości II wojny światowej. Natomiast

„Chłopi” Reymonta są utworem , który w całości jest hymnem

pochwalnym ku czci - miłości do ziemi.

Najpiękniejszym literackim przykładem miłość rodzicielskiej jest

miłość matki do nowonarodzonego dziecka przedstawiona w I Księdze

Królewskiej Starego Testamentu. W opisie wyroków mądrego króla

Salomona trafiamy na historię dwóch nierządnic, które przyszły do króla,

aby rozsądził, do której z nich należy przyniesione dziecko. Obie kobiety

porodziły swe dzieci w tym samym czasie, jednak jedna z nich przydusiła

swe dziecko w śnie, a potem podmieniła na żywego noworodka drugiej.

Teraz stojąc przed obliczem Salomona obie twierdzą, że żywe dziecko

należy właśnie do niej. Mądry król Salomon kazał przynieść miecz

i rozciąć dziecko na pół, dając każdej z kobiet jedną połowę. Wówczas

kobieta, do której dziecko należało naprawdę, krzyknęła „Litości, panie

mój! Niech dadzą jej dziecko żywne, abyście tylko go nie zabijali”.

Tymi słowy udowodniła, że ona jest jego prawdziwą matką, bo tylko

prawdziwa miłość macierzyńska zdolna do jest do wyrzeczenia się

własnego dziecka dla jego dobra.

Żywym przykładem płomiennej, bohaterskiej miłości do ojczyzny

jest literacka postać romantycznego, Konrada Wallenroda. To samotny

bojownik o wolność swojego narodu. Dla dobra ojczyzny poświęca

szczęście własne i ukochanej oraz honor, spokój swojego sumienia

i wreszcie życie. Porwany za młodu i wychowany na Krzyżaka, dzięki

staremu litewskiemu wajdelocie Halbanowi nie zapomina o swoim

rodowodzie. Ucieka do swoich, gdzie zakochuje się ze wzajemnością

w córce księcia Kiejstuta, Aldonie i poślubia ją. Jego ojczyzna, Litwa

pogrążona jest w nierównej walce z Krzyżakami, dlatego mimo szczęścia

w małżeństwie nie czuje się dobrze „Szczęścia w domu nie znalazł, bo

go nie było w ojczyźnie”. Widząc klęski ponoszone przez Litwinów

w walce z zakonem krzyżackim postanawia ratować swój naród

i poświęcić swe życie dla ojczyzny. Jednak jedyny sposób pokonania

potęgi zakonu jest sprzeczny z wyznawanymi przez Konrada zasadami

moralnymi. Zdrada dla średniowiecznego rycerza ceniącego nade

wszystko

honor,

więcej

niż

życie,

jest

drogą

niemoralną

i przeklętą, co dodatkowo przysparza bohaterowi cierpień moralnych.

Tragizm Konrada polega na tym, że jakąkolwiek wybrał by drogę nigdy nie

byłby szczęśliwy, a dokonując trudnego wyboru i poświęcając siebie

i miłość do ukochanej kobiety Aldony, daje wolność swojemu narodowi:

„ Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu, umiał poświęcić dla

sprawy narodu”. Jego miłość do ojczyzny była większa nawet od

szlachetnego sumienia średniowiecznego rycerza, pokonała wszystkie

przeszkody.

Miłość do Boga doskonale obrazuje ascetyzm św. Aleksego,

bohatera Legendy o świętym Aleksym. Młody człowiek urodzony

i wychowany w bardzo bogatej i pobożnej rodzinie rzymskiej arystokracji,

rezygnuje z bogactwa i szczęśliwego życia u boku pięknej młodej żony,

aby oddać się służbie Bogu. Opuszcza dom, rozdaje cały swój majątek jaki

zdołał ze sobą zabrać i siada pod schodami kościoła, aby tam wciąż modlić

się do Boga. Po pewnym czasie jego zachowanie zaczęto uważać za

świętość, dlatego postanawia wrócić do rodzinnego miasta. Spędza tam

szesnaście lat leżąc nierozpoznany pod schodami domu swego ojca, gdzie

przeżywa różne upokorzenia. Jego tożsamość została odkryta dopiero po

śmierci, wtedy też zaczęły zdarzać się liczne cuda dowodząc jego

świętości. Święty Aleksy stał się średniowiecznym wzorem idealnej miłość

do Boga.

Największa miłość i szacunek do ziemi okazywana jest przez ludzi,

których ona żywi. Dowodem tego stwierdzenia jest epopeja chłopska
„Chłopi” Władysława Reymonta. W utworze tym ziemia odgrywa

szczególną rolę, wokół niej toczy się całe życie mieszkańców wsi Lipce. To

ziemia wyznacza co mają w danej chwili robić: czy są to zajęcia w polu –

orka, siew, żniwny trud czy jesienne kopanie kartofli. Ziemia dla

reymontowskich chłopów jest czymś najcenniejszym, najbardziej

pożądanym. Bo przecież posiadanie ziemi decyduje o poziomie życia,

o autorytecie, powadze, miejscu w hierarchii społeczności wiejskiej,

o przyjaźniach i ożenkach, o wszystkich dążeniach, działaniach , myślach

i uczuciach ludzi w Lipcach. Była ona celem nadrzędnym wszystkich

poczynań Boryny, stając w jej obronie zostaje ciężko ranny. Ziemia to

także ostatnią myśl umierającego Macieja. Przed śmiercią odzyskując

przytomność, wychodzi w pole, wydaje mu się że, to pora siewu, bierze

w garść ziemię, rozsiewa jak ziarno i wkracza w świat magii „ … ziemia

chwyciła za nogi, plątały go zboża, przytrzymywały bruzdy, łapały

twarde skiby…”. W przedśmiertnych majakach widzi Boga Ojca

siedzącego na tronie ze snopów, który wyciąga ku niemu ręce i rzecze:

„ Pójdziże, duszko człowiecza, do mnie. Pójdziże, utrudzony

parobku…” – nawet niebo Borynie kojarzy się z jego ukochaną ziemią.

Szczególnym

rodzajem

miłości

jest

miłość

romantyczna,

charakteryzująca się samotnym, zakochanym od pierwszego wejrzenia

bohaterem, nieszczęśliwie porzuconym, pełnym wewnętrznego niepokoju,

po trochu szalonym, który zazwyczaj kończy swe życie samobójczą

śmiercią. Studium miłości romantycznej przedstawia Adam Mickiewicz

w IV części „Dziadów”. Jest to historia miłości, opowiadana przez

Gustawa-Pustelnika podczas wizyty u swojego dawnego nauczyciela

księdza. Opowiadanie to ukazuje miłość w dwóch odcieniach. Oto

młodzieniec zakochany pierwszą, wrażliwą miłością, idealizuje swą

ukochaną, jego miłość przejawia się czułością, tęsknotą, namiętnością.

Kiedy zostaje zdradzony, porzucony dla pieniędzy i lepszej partii, ogarnia

go szaleństwo, rozpacz, chorobliwa zazdrość, a nawet nienawiść do

dawnego obiektu uczuć:

„Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!

Postaci twojej zazdroszczą anieli,

A duszę gorszą masz, gorszą niżeli!...

Przebóg! Tak ciebie oślepiło złoto!

I honorów świecąca bańka, wewnątrz pusta!”.

Ogrom samotności w cierpieniu i szaleństwo doprowadza go do

symbolicznej śmierci samobójczej.

Miłość i cierpienie w literaturze często ma jedno oblicze, bo żąda

poświęcenia dla dobra obiektu miłości. Są jednak w literaturze przykłady,

kiedy miłość staje się czymś wspaniałym i dobrym, ucieczką od mroków

rzeczywistości. Czas II wojny światowej, to czas życia w nieustającym

strachu, zagrożeniu śmiercią i cierpieniem. Dla zachowania zdrowych

zmysłów trzeba było uciekać się do świata fantazji. Taką magią są erotyki

Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, a najpiękniejszym z nich jest „Biała

magia”, utwór poświęcony żonie. Barbara staje przed lustrem, przegląda

się w nim i wtedy nad światem zaczyna dominować biała magia,

przeciwieństwo czarnej, czyli zła. Liczy się tylko to, co piękne i szlachetne.

Miłość tryumfuje nad nienawiścią, życie nad śmiercią, dobro nad złem.

Treścią wiersza jest zachwyt poety nad swoją żoną Barbarą,

widzi w niej

istotę fantastyczną i ponadczasową, do wychwalania jej urody i wdzięku

poecie nie wystarczają zwykłe komplementy.

Swój zachwyt nad ciałem

żony i swoją miłość wyraża w sposób ponad realny, „Więc ma Barbara

srebrne ciało. W nim pręży się miękko biała łasica milczenia

pod niewidzialną ręką”.

Dominującymi kolorami fantazji jakich użył

poeta są biel i srebro. Stanowią one odzwierciedlenie czystości, miłości

i uwielbienia, daje nadzieję i oświetla mroki tamtych czasów.

Przykładem pięknego oblicza miłości siostrzanej jest miłość

Antygony do braci. Obaj bracia polegli w bratobójczej walce, ale tylko

jeden z nich miał zostać pochowany, zwłoki drugiego Polinejka, jako

zdrajcy Teb, miały być rzucone psom i sępom na pożarcie. Pomimo

ostrzeżeń siostry Ismeny, Antygona jako kochająca siostra postanawia

sprzeciwić się Kreonowi i pochować zwłoki brata. Uważa, że nie

wystarczy kochać tylko słowami, ale kochać trzeba przede wszystkim

czynem „słowami świadczyć miłość – to nie miłość”. Podejmując

decyzję o pochówku brata rezygnuje z własnego szczęścia, życia

i miłości do Hajmona. Swoim czynem chce przekonać Kreona do

przebaczenia

i

miłości

„Współkochać

przyszłam

nie

współnienawidzić”. Za to zostaje skazana na zamknięcie w grocie

i powolną śmierć. W obliczu śmierci żałuje życia, słońca i miłości „ Ani mi

zabrzmi żadna pieśń weselna”, jednak nie okazuje skruchy przed

Kreonem i wybiera śmierć samobójczą. Postępowaniem Antygony

kierowała nie tylko wiara w boskie prawo grzebania zmarłych, ale przede

wszystkim głębokie uczucie do brata.

Jednym z literackich kanonów miłości jest mityczny Prometeusz,

jeden z tytanów greckich. Ukradł on ogień i dał ludziom, za co bogowie

zemścili się na nich zsyłając im w puszce Pandory wszystkie smutki, troski

i choroby, które odtąd trapią ludzi. Prometeusz widząc to postanowił

zemścić się na bogach. W tym celu zabił wołu i podzieli na dwie części:

osobno złożył mięso i owinął je w skórę, oddzielnie zaś kości, nakrył je

tłuszczem i kazał wybierać Zeusowi, którą część ludzie mają składać

bogom w ofierze. Zeus wybrał drugą część myśląc, że pod tłuszczem kryje

się najlepsze mięso. Odtąd tylko tę część ludzie składają bogom w ofierze.

Bardzo rozgniewało to Zeusa i kazał przykuć Prometeusza do skał

Kaukazu. Codziennie sęp wyjadał mu wątrobę, która wciąż na nowo

odrastała. Prometeusz stał się symbolem człowieka cierpiącego z miłości

do ludzi. To od jego imienia powstało określenie prometeizmu – postawy

buntu przeciwko bogom i naturze w imię miłości do ludzi.

Uczucie miłości towarzyszy prawie każdemu człowiekowi od chwili

narodzin, aż do śmierci. Przybiera ono różne oblicza: matki, rodzeństwa,

ukochanego czy ukochanej, czasem jest to Bóg a czasem przedmiot.

Najważniejsze jest jednak to, aby kochać, bo życie bez tego uczucia jest

puste i odarte z głębszych wartości. W imię miłości literaccy bohaterowie

potrafią dokonywać rzeczy zarówno wielkich jak i strasznych.

Prometeusz, Antygona, Konrad Wallenrod, są przykładami bohaterów,

którzy w imię miłości poświęcili własne szczęście i życie. Ich uczucie było

tak głębokie i pełne, że ponad wszystko liczyło się to co kochali. Jest też

inna miłość: zła, egoistyczna, niszcząca. Niesie tylko ciemność, prowadzi

do

zniszczenia

i

samozagłady,

jak

w

przypadku

Gustawa

w IV części „Dziadów”. Podobnie niszcząca jest dla mnie średniowieczna

miłość do Boga w „Legendzie o świętym Aleksym”, czy Bóg rzeczywiście

oczekiwał od Aleksego aż takiego poświęcenia. Dla mnie Aleksy łamał

Boże przykazanie – nie zabijaj – niszczył samego siebie. Jedynym

wytłumaczeniem jest to, że żył on w czasach średniowiecznych, gdzie

właśnie tak pojmowano miłość do Boga. W literaturze miłość ukazana jest

także jako wielkie szczęście, jakie spotyka człowieka. Takim szczęściem

była miłości wojennego poety K.K. Baczyńskiego do żony Barbary, która

być może uchroniła jego wrażliwa duszę wielkiego poety od obłędu

w czasach hitlerowskiej okupacji. Jest też miłość cicha i spokojna, bez

poświęceń, która objawia się w codziennych, z pozoru niezauważalnych

czynnościach. Takie uczucie okazują reymontowscy chłopi do swej matki

ziemi. Od chwili narodzin aż do śmierci w trosce dnia codziennego ich

ciężka praca jest dowodem miłości, bo to ziemia zawsze jest na

pierwszym planie, jest najważniejsza.

Miłość jest jednym z najważniejszych uczuć w naszym życiu. Nie ma

dwóch jednakowych ludzi ma świecie, dlatego też i miłość ma różne

oblicza. Każdy człowiek ma prawo do indywidualnego jej odczuwania.

Dlatego jest ona zawsze tajemnicza i zajmuje tak ważne miejsce w życiu

każdego z nas.

Bibliografia podmiotu:

Sofokles, Antygona, Wrocław- W-wa, Kraków 1999

Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV, GREG 2003

Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Warszawa 1980

Biblia Tysiąclecia, Warszawa 1990

Jan Parandowski, Mitologia, Łódź 1982

Władysław Reymont, Chłopi, Warszawa 1980

Bibliografia przedmiotu:

Wojciech Rzehak, opracowanie Dziady cz. IV, GREG 2003

Danuta Polańczyk, Antygona, Lublin 2005

Józef Osmoła, Chłopi Władysława Reymonta Lublin 2003