Mitologia skandynawska

Bogowie

Acras - bóg, dawał ludziom rzepę, groch, fasolę, kapustę, len i konopię.

Ahti, Achti, Lemminkejnen - bóg wód, dobrych połowów i bogactwa; lekkomyślny bohater.

Bajan, Pajan - bóg pioruna.

Biegolmai - bóg pogody, wiatru i wody.

Hiisi - zły bóg.

Ilmarinen - fiński bóg wiatrów i dobrej pogody. Ilmarinen miał córkę Ilmatar, która, czując
się samotna i niespełniona popełniła samobójstwo, rzucając się do oceanu, w którym została
zapłodniona przez spienione fale. Następnie, przez 700 lat nieszczęsna Ilmatar unosiła się na
wodzie, wypatrując skrawka lądu, na którym mogłaby znaleźć wytchnienie i urodzić dziecko.
W końcu na jej kolanie przysiadła kaczka szukająca miejsca na gniazdo. Kaczka złożyła 7 jaj,
które wysiadywała przez 3 dni. Kiedy jednak Ilmatar poczuła się niewygodnie i zmieniła
swoją pozycję, jaja stoczyły się z jej kolana i wpadły w połyskującą morską otchłań. Po
chwili na powierzchnię wypłynęły potłuczone skorupy jaj, z których powstała ziemia, niebo,
słońce, księżyc i gwiazdy.

Jumala - w mitologii fińskiej był bogiem stworzycielem, najwyższym bóstwem. Podania o
nim są bardzo skąpe. Wiadomo, że jego świętym drzewem był dąb. Z czasem miejsce Jumali
zajął Ukko, także najwyższe bóstwo związane z powietrzem i niebem, za którego sprawą
padał deszcz. Żoną Ukko była Akka mająca prawdopodobnie związek z Madder-Akka,
boginią stworzycielką czczoną przez Lapończyków.

Kalerwo - bóg, ojciec Kullerwy.

Kekri - fiński bóg, który pomnażał przychówek bydła.

Kied kie Jubmel - był to bóg kamieni czczony przez Lapończyków, lud zamieszkujący
północne krańce Europy. Jeszcze w siedemnastym wieku składano mu w ofierze renifery, aby
zapewnić sobie sukces na łowach. Prawdopodobnie uważano go za „Pana stad”. U szwedów
znany jest pod imieniem Storjunka, czyli „Wielkiego Pana”.

Kimmo, Kammo - fiński bóg strachu i kamieni.

Kratti - fiński bóg. Strażnik skarbów.

Kuiktilassi - fiński bóg zajęcy.

Leib-Olmai - „Człowiek Olcha”. Był lapońskim bogiem niedźwiedzi. W czasie świąt
niedźwiedzi myśliwi skrapiali swoje twarze wyciągiem z kory olchy. Leib-Olmai, jako
opiekun tych zwierząt, oczekiwał od myśliwego odmówienia właściwych modlitw, zanim
zezwolił mu na zabicie zwierzęcia.

Nyrkas - fiński bóg leśny, dawał ludziom wiewiórki.

Pajan-oddaa - lapoński bóg piorunów.

Palvanen - fiński bóg mięsa.

Pekko - fiński bóg jęczmienia.

Rauta Rehki - fiński bóg żelaza.

Rongotausa - fiński bóg urodzaju żyta.

Sija Kales - najwyższy lapoński bóg Lapończyków Kolskich.

Tapio - fiński bóg lasu, który wraz z żoną Meilikki i synem Nyyrikki mieli, jak wierzono,
zapewnić dostatek zwierzyny w lasach. Bóg ten miał także złe cechy, gdyż lubił łaskotać i
dusić ludzi na śmierć. Jego córka Tuulikki, była duchem wiatru. Tapio przedstawiano często
w szacie z mchu i ognistym hełmie.

Tavaj, Tava - lapoński bóg myślistwa i rybołówstwa.

Thorri - fiński bóg śniegów.

Tiermes - fiński bóg pogody.

Tonttu - bóg opiekujący się gospodarstwem w mitologii fińskiej.

Tuoni - fiński bóg umarłych zamieszkujących ciemną krainę Tuonela, z której powracali
tylko nieliczni. Z żoną Tuonetar mieli siedmioro dzieci, które były bóstwami cierpienia,
wśród nich była bogini choroby, Kipu-Tytto. Jednym z nielicznych śmiałków, którym udało
się uciec z Tuonela, był Wainamoinen. Po przejściu rzeki płynącej na granicy Tuonela
przyjęła go Tuonetar i podała piwo. Jednak gdy gość zasnął jej syn przykrył rzekę wielką
żelazną siecią tak, by Wainamoinen nie mógł wrócić tą samą drogą i musiał pozostać w
Tuonela na wieki. Jednak gdy bohater się obudził, zmienił się w wydrę i prześlizgnął się przez
oczka sieci.

Turisas - fiński bóg wojny i zwycięstwa.

Tursas - władca brzegów morza, mąciciel wody w mitologii fińskiej.

Tuss - fiński bóg, sprawca zastrzału.

Ukko - władca bogów.

Untamo - okrutny stryj Kullerwy.

Boginie

Kalma - fińska bogini śmierci.

Kappa, Romohonka - fińska bogini ptactwa.

Ilmatar - bogini, matka Wejnemejnena.

Lukutar - fińska stworzycielka czarnych lisów.

Luonnotar - - „Córka Natury”. Była fińską boginią stworzycielką. Na początku istniała tylko
Luonnotar „sama jedna w wielkiej pustce”. Potem przez wieki żeglowała po kosmicznym
oceanie, aż pewnego dnia orzeł uwił gniazdo na jej kolanach i złożył jaja. Jednak bogini była
niecierpliwa i przewróciła gniazdo, a ze skorupek rozbitych jaj utworzone zostały ziemia i
niebo. Z żółtek powstało słońce, a z białek księżyc. Rozrzucone kawałki jajek zamieniły się w
gwiazdy. Potem Luonnotar utworzyła kontynenty i morza oraz dała życie Wainamoinenowi,
fińskiemu herosowi.

Mader-Akka - jej męski towarzysz Madder-Atcha byli, według Lapończyków, boską parą,
która stworzyła ludzi. Madder-Atcha odpowiadał za duszę, Madder-Akka za ciało. Dziecko,
które utworzyli zostało umieszczone w łonie ziemskiej matki. Ich trzy córki także miały
związek z prokreacją. Sarakka- podtrzymywała rodzące kobiety, jeśli narodzić miał się
chłopiec, Juksassa czuwała, aby dziecko zmieniło swą początkowo żeńską płeć na męską,
natomiast Uksassa, która zamieszkiwała pod ziemią, czuwała nad zdrowiem i
bezpieczeństwem noworodka.

Matoin Emuu - fińska stworzycielka węży i robaków.

Metsarhatija - fińska bogini lasu.

Mielikki - bogini czasu.

Nokeainen - fińska bogini. Stworzycielka soboli, nimfa wodna.

Sampokala - fińska bogini. Stworzycielka ryb w mitologii fińskiej.

Tuheroinen - fińska bogini. Stworzycielka norek w mitologii fińskiej, córka Tuuvi.

Tuulikki - fińska bogini leśnych zwierząt.

Yambe-akka - czyli "Stara Kobieta Zmarłych". W jej pieczy- według tradycji lapońskiej-
znajdował się świat podziemny, który wyobrażano sobie jako miejsce podobne do tego
świata, z ta tylko różnicą, że duchy zmarłych poruszały się w powietrzu. Przed przyjęciem
chrześcijaństwa Lapończycy sądzili, że śmierć nie rozłącza więzi ciała z duchem. Wedle
tradycji siriańskiej duch może, kiedy człowiek śpi, wyjść z niego pod postacią myszy. Dusze
zmarłych mogły czasem udawać zwierzęta, ptaki lub owady. Często przybierały kształty
motyli, fruwających w oświetlonych słońcem lasach Północy, podczas krótkiego lata. Wejście
do świata podziemnego wyobrażano sobie jako ujście rzeki wpadającej do lodowatego
oceanu. W mrocznym królestwie panowała Yamba-akka, chociaż niektóre legendy powiadają,
że to raczej stary mężczyzna, a nie stara kobieta jest "podstawą" ziemi, wierząc, że ziemię
ludzi żywych podtrzymywało piekło, i że ziemia drżała wtedy, gdy drżały ich starcze ręce.

Inne postacie i zagadnienia

Aino - dziewczyna-rybka.

Akki - wiedźma morska, demon wodny.

Hiidet, Owda - diabły leśne w mitologii fińskiej, które napastowały mieszkańców lasu. Były
to nagie istoty, o ludzkich kształtach, ze stopami odwróconymi do tyłu, potrafiąca zmieniać
kształty. Czasem ukazywały się pod postacią mężczyzny, czasem kobiety, a czasem dziecka i
w którejś z tych powłok błąkały się po lesie. Metoda, jakiej używały Hiidet do zabijania ludzi
była przedziwna: mianowicie stwory te wabiły ludzi do tańca lub borykania się, a następnie
zatańcowywały lub załaskotywały swoje ofiary na śmierć.

Illmarinen - czyli "Niebo-Powietrze". Odwieczny Kowal gwieździstego i słonecznego
nieboskłonu, który wykonał Sampo. Był synem królowej-dziewicy Iro, która zjadła "polewkę
z usypiającej ryby". Dobroczyńca ludzkości. Pracował nad morzem, w miejscu, gdzie
przyszedł na świat. Wykuł dla siebie pannę, z myślą o przyszłej żonie. Stworzył też broń dla
bogów, a także mitycznego rumaka, którego następnie sam zniszczył. Utożsamiany był z
bogiem Inmarem.

"W noc się zrodził Illmarinen

W dzień do kuźni przywędrował;

I wykuwał on niebiosa,

I powietrza skuł sklepienie.

Nie znać na nich śladu młota,

Nie znać ni obcęgów chwytu;

Nie masz mistrza świetniejszego

Lepszej kuźni bez drzwi-okien".

"Sam dął w miechy trzy dni długie

Łokciem ścierał pot na głowie:

Koń wyłonił się z płomienia,

Złota grzywa spośród żaru".

Kalewa - mityczny przodek Finów.

Kalewala - jest to główne źródło mitów fińskich, w formie poematu epickiego, który został
skompilowany na początku XIX wieku przez fińskiego uczonego Eliasa Lonnrota. Druga,
ostateczna wersja dzieła, która ukazała się w 1849 roku, uważana jest za fińską epopeję
narodową. Jest ona w większości zbiorem autentycznych opowieści ludowych
przekazywanych od pokoleń przez wiejską ludność wschodniej Finlandii oraz rosyjskiej
Karelii. Epopeja opowiada o zmaganiach między Kalewalą, Krajem Bohaterów, a odległymi i
zimnymi rejonami Północy. Przedstawia dzieje stworzenia, opisuje wyczyny bohaterów, na
koniec zaś mówi o nadejściu śmiertelnych królów i ustanowieniu państwa fińskiego. Jednak
w gruncie rzeczy Kalewala jest produktem wyobraźni kompilatora, który wykorzystał
klasyczne modele i wątki do przekształcenia i ubarwienia zgromadzonego przez siebie
materiału, wywodzącego się z tradycji ustnej.

Kapeet - fińskie widma, które pożerały księżyc.

Kareitar - nimfa leśna, fińska opiekunka lisów.

Karvaj - lapoński duch z rogami, bóstwo renifera.

Kudari - prawydra, matka wydr, pomagała przy ich polowaniu według mitologii fińskiej.

Kul - siriański duch wody, istota zła, mająca ludzką postać, mieszkająca w głębinach. Kul-
junk lub "Duch Ryby" nie uchodził jednak wśród ludów sąsiednich za istotę o złym
charakterze, lecz za geniusza ryb. Pochodzący z niepamiętnych czasów zwyczaj nakazywał,
by późną wiosną, kiedy w rzekach ruszały lody, sporządzić z drzewa lub kory brzozowej
podobiznę ryby i przynosić ją na miejsce połowu ryb. Pierwszą porcję złapanych ryb należało
poświęcić bogu-rybie, który podobnie do boga-niedźwiedzia Leib-Olmai towarzyszył ludziom
Północy w ich walce o przetrwanie.

Kullerwo - bohater karelski.

Kyllikki - żona Ahtiego.

Leminkainen - „Kochanek”. Ahti. Był jednym z herosów, bohaterem fińskich eposów. Matka
kąpała go jako dziecko trzykrotnie w ciągu każdej nocy letniej i raz w ciągu każdej nocy
jesiennej, aby, gdy dorośnie stał się człowiekiem mądrym, obdarzonym talentem śpiewaczym.
Beztroski młody człowiek uganiał się za kobietami, towarzyszył też Wainamoinenowi w
wyprawie do krainy Pohja po żony. Do najbardziej niebezpiecznych czynów młodzieńca
należała próba zabicia łabędzia Tuoni, boga umarłych. Nie zdoławszy zabezpieczyć się w
magiczny sposób został rozszarpany na kawałki przez syna Tuoni, a jego cząstki wrzucono do
rzeki. Jednak jego matka, znająca czary, poskładała kawałki ciała Leminkainena i przywróciła
mu życie. Jego żoną była Kyllikki.

Loaus- Laus - fiński leśny duch opiekuńczy łosi i renów.

Louhi - Wiedźma Północy, nieprzyjaciółka wieszcza Wejnemejnena z fińskiej epopei
"Kalewala".

Loviatar - matka demonów, pani krainy zmarłych w mitologii fińskiej.

Luonto - fiński duch opiekuńczy człowieka.

Mammotar - matka robaków, węży, opiekunka kamieni i zakopanych skarbów u Finów.

Nuggle - mieszkający na wyspach w okolicy Półwyspu Skandynawskiego osiodłany konik z
podwiniętym ogonem. Każdego, kto go dosiądzie wciąga do morza.

Para - mieszkający w Finlandii duch domowy, czasem występujący w postaci węża, żaby
albo kota.

Pellerwojnen - polny karzełek.

Sampo - był dziełem Ilmarinena, w mitologii fińskiej Odwiecznego Kowala, który na
początku czasu stworzył ziemię i niebo. Talizman został ukształtowany w magiczny sposób w
ciągu trzech dni z jednego żwawego pióra, mleka płodnej krowy, ziarnka jęczmienia i runa
urodzonego latem jagnięcia. Powstał w magicznych płomieniach pieca. Składał się z młynka
do mąki, młynka do soli oraz młynka do pieniędzy i zapewniał trwałe bogactwo i potęgę.

Seide - święty kamień u Lapończyków. W ich krainie jest wiele kamieni o ciekawych
kształtach, przypominających istoty ludzkie lub zwierzęta, uformowane nie ludzką ręką, lecz
najczęściej działaniem wody. Te powykręcane, powyginanie, wyżłobione burzami kamienie
często gromadzono w jednym miejscu i wierzono, że przedstawiają rodzinę. Od tych
kamiennych bogów można było otrzymać błogosławieństwa i przepowiednie. poza
kamiennymi seidami Lapończycy mieli także liczne bóstwa drewniane.

Sermenys, Smernys - bałtyjska nazwa odbywanych dorocznie uczt zmarłych, najczęściej
późną jesienią, po zbiorach w listopadzie. Były to długo trwające uroczystości pogrzebowe.
Krzyżacy w XIV wieku, wprowadzając religię chrześcijańską w Prusach i na Litwie byli
zdziwieni, z jaka starannością mieszkający to ludzie traktowali zmarłych. Panował wśród nich
zwyczaj, że krewni i przyjaciele zmarłego świętowali przez miesiąc albo dłużej. Niektóre
plemiona umiały zamrażać ciało, tak że z kremacją można było długo czekać. Tego rodzaju
praktyki pogrzebowe pochodzą z zamierzchłych czasów, jak świadczą o tym ślady
pozostawione przez larwy much na szkieletach z epoki brązu. Wiadomo także, że Bałtowie
troszczyli się o to, by zapewnić zmarłym godne odejście do ziemi "za wzgórzem […] gdzie
jest słońce". Poza tym uważali, że dusze zmarłych wchodzą w drzewa, kwiaty, zwierzęta i
ptaki. Stąd zakaz, z którym można się jeszcze zetknąć, obcinania drzew i koszenia trawy na
starych cmentarzach.

Syojatar - wcielenie zła, ludożerczyni w mitologii fińskiej.

Thur - fiński demon gorączki przyrannej.

Thurs - fiński demon wywołujący gorączkę połogową.

Tiera - bohater, przyjaciel Ahtiego.

Tuonela - podziemne państwo zmarłych rządzone przez Tuoniego. Z krainy tej powracali
tylko nieliczni. Jednym z nielicznych śmiałków, którym udało się uciec z Tuonela, był
Wainamoinen. Po przejściu rzeki płynącej na granicy Tuonela przyjęła go Tuonetar i podała
piwo. Jednak gdy gość zasnął jej syn przykrył rzekę wielką żelazną siecią tak, by
Wainamoinen nie mógł wrócić tą samą drogą i musiał pozostać w Tuonela na wieki. Jednak
gdy bohater się obudził, zmienił się w wydrę i prześlizgnął się przez oczka sieci.

Wainamoinen, Wejnemejnen, Wejno - bohater "Kalewali", wielki wieszcz, mędrzec,
pieśniarz i czarodziej. Główny bohater eposów fińskich, syn bogini Luonnotar. Przedstawiano
go zawsze jako żywego i wrażliwego starca, od urodzenia obdarzonego mądrością, ponieważ
spędził w łonie matki co najmniej 30 lat. Ten główny bohater Kalewi („Ojczyzny
Bohaterów”) miał wyjątkową magiczną moc. Niestety szczęście nie dopisywało mu w
miłości. Kiedy szukał sobie żony wśród kobiet Pohja, obiecano mu jedną z córek Louhi, jeśli
wykona magiczny talizman, Sampo. Zadanie to Wainamoinen powierzył swemu
towarzyszowi Illmarinenowi, tak więc córka Louhi została żoną Illmarinena. Jednak panna
młoda została zabita, a talizman skradziony. Wainamoinen i Illmarinen, do których dołączył
Leminkainen, wyruszyli na poszukiwanie Sampo. Po wielu przygodach zdołali go odzyskać.
Jednak Louhi wzbudził wielki sztorm, po czym, pod postacią gryfa zatopił ich statek. Jedynie
szybka reakcja Wainamoinena ocaliła wszystkich, jednak w czasie burzy wiatr porwał Sampo.
Gdy sztorm uciszył się, Wainamoinen pozbierał wszystkie porozrzucane kawałki i częściowo
przywrócił talizmanowi jego dawną moc. Kiedy jego misja dobiegła końca, wybudował okręt
i ruszył w bezkresna podróż.

Wipunen - morski potwór z "Kalewali", czarodziej, posiadacz wszechwiedzy oraz zaklęć
magicznych.

Vadatajs - zamieszkujące Estonię istoty, które pojawiają się na rozstajach dróg. Sprowadzają
ludzi na manowce.