W

IELKOPOLSKI

P

ARK

N

ARODOWY W BADANIACH PRZYRODNICZYCH

B. Walna, L. Kaczmarek, M. Lorenc, R. Dondajewska (red.)

Poznań-Jeziory 2009, s. 169-174

STAN POZNANIA CHRZĄSZCZY
(INSECTA: COLEOPTERA)
WIELKOPOLSKIEGO PARKU NARODOWEGO

S

ZYMON

K

ONWERSKI

1

,

Ł

UKASZ

H

AGNO

1

,

J

ERZY

B

ŁOSZYK

1,2

1,2

1

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zbiory Przyrodnicze, 61-614 Poznań,

ul. Umultowska 89, [e-mail]

2

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Zoologii Ogólnej,

61-614 Poznań, ul. Umultowska 89, [e-mail]

ZARYS TREŚCI.

Praca zawiera podsumowanie danych dotyczących znajomości

koleopterofauny Wielkopolskiego Parku Narodowego (WPN) wraz z omówieniem wybra-
nych pozycji literaturowych. Przedstawione zostały problemy związane z określeniem
faktycznego składu gatunkowego chrząszczy WPN oraz zaproponowane kierunki dalszych
badań koleopterofauny parku. Omówiono wybrane gatunki chrząszczy uznanych za zagro-
żone lub rzadkie w skali kraju, których obecność stwierdzono w WPN i jego otulinie.

Znajomość składu gatunkowego organizmów występujących na

terenach chronionych stanowi podstawę do właściwej oceny stanu tych
terenów oraz umożliwia rozpoznanie, śledzenie i prognozowanie zachodzących
w przyrodzie zmian. W konsekwencji możliwe jest podejmowanie
odpowiednich działań ochronnych w celu zminimalizowania czynników
szkodliwych. Do grup, które mogą być uznane jako wskaźnikowe w takich
działaniach z pewnością należą chrząszcze (Insecta: Coleoptera) – najbardziej
zróżnicowany i najliczniejszy w gatunki rząd owadów.

Do chwili obecnej chrząszczom Wielkopolskiego Parku Narodowego nie

zostało poświęcone żadne kompleksowe opracowanie. Liczba gatunków
Coleoptera znanych z WPN (523) została wymieniona w jednej tylko publikacji
o charakterze podsumowującym (Bałazy 1981). Najnowszego podsumowania
znajomości chrząszczy Wielkopolskiego Parku Narodowego dokonał Pawłowski
(2004); stwierdził on, że: „Ze wszystkich „starych” Parków Narodowych nasza
wiedza o koleopterofaunie właśnie tego obiektu jest najmniej konkretna
i najmniej aktualizowana...”. Interesujące informacje dotyczące omawianego
rzędu owadów zawierają także podsumowania Bałazego (1977, 1988).

Publikacje dotyczące WPN – w tym jego koleopterofauny, zebrane

zostały w opracowaniu Bałazego i Baraniaka (1985). Do chwili obecnej liczba

Szymon Konwerski, Łukasz Hagno, Jerzy Błoszyk

170

prac, w których zawarte zostały informacje o chrząszczach WPN wynosi około
90 pozycji i każdego roku się powiększa. Po dokonaniu podsumowania
opublikowanych danych liczba gatunków Coleoptera wykazanych z Wielkopol-
skiego Parku Narodowego wynosi około 870. Aby ustalić faktyczną liczbę
gatunków należy zweryfikować (o ile istnieją zbiory dowodowe) część
dawnych oznaczeń budzących wątpliwości. Takiej weryfikacji doczekały się do
tej pory jedynie Carabidae (Sienkiewicz, Trzciński 2006), Cerambycidae
(Gutowski 1984) oraz Curculionoidea (Stachowiak 1995, 1996).

Za wyjątkiem

kózkowatych

(Cerambycidae)

(Gutowski 1984),

miastkowatych (Mordellidae) (Tomalak 1977) i części ryjkowcowatych
(Curculionoidea) (Stachowiak, Baraniak 1980), żadna rodzina chrząszczy nie
była dotąd obiektem szczegółowych badań z uwzględnieniem wszystkich
środowisk WPN, w których jej przedstawiciele mogliby potencjalnie
występować. Nie prowadzono także badań monitoringowych zmian składu
gatunkowego żadnej z rodzin chrząszczy. Niektóre rodziny były badane
jedynie w określonych typach środowisk (z zupełnym pominięciem innych),
np. Carabidae (Bałazy, Lipa 1984; Sienkiewicz, Trzciński 2006), Staphylinidae
(Podbylski, Nowosad 2001; Stanoch-Podbylska, Nowosad 2001) czy Leiodidae
(Konwerski, Sienkiewicz 2007).

Rodziną

chrząszczy

opracowaną

kompleksowo

są

kózkowate

(Cerambycidae) (Gutowski 1984, 1986), jednak dane jej dotyczące nie mogą
być w pełni wykorzystane w ustalaniu stanu zbadania tej grupy w Wielko-
polskim Parku Narodowym. Autor powyższych opracowań traktował Rogalin
jako integralną części WPN. Konieczne jest zatem zweryfikowanie listy
gatunków kózkowatych WPN uwzględniające jego obecne granice.

Grupą chrząszczy, której badania w Wielkopolskim Parku Narodowym

zapoczątkowano, są ryjkowcowate. Stachowiak i Baraniak (1980) wykazali
z WPN 90 gatunków chrząszczy z tej nadrodziny (w obecnym ujęciu
systematycznym należących do rodzin: Nemonychidae, Attelabidae,
Rhynchitidae, Apionidae i części Curculionidae). Niestety kolejna –
zapowiadana – część opracowania, która miała zawierać dane o pozostałych
Curculionidae, do chwili obecnej nie ukazała się drukiem.

Dużo informacji zgromadzono na temat szeroko pojętych grup

ekologicznych (obejmujących przedstawicieli różnych rodzin): chrząszczy
ksylofagicznych wraz z towarzyszącą im fauną (np. Bałazy i in. 1974; Bałazy,
Michalski 1977, 1982; Bałazy i in. 1989), chrząszczy podkorowych (Bałazy,
Michalski 1983), minujących (np. Beiger 1955, 1958, 1989; Michna 1975;
Michalska 1997) czy zasiedlających gniazda kręgowców (Nowosad 1990;
Konwerski i in. 2004).

Warto zwrócić uwagę na szczególnie interesujące gatunki chrząszczy

występujących na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego i w jego
otulinie. Poniżej omówione zostały niektóre z nich.

Stan poznania chrząszczy (Insecta: Coleoptera) …

171

Dytiscus latissimus Linnaeus, 1758 (pływak szerokobrzeżek) – prawnie

chroniony, bardzo rzadki gatunek z rodziny pływakowatych (Dytiscidae)
zanikający zarówno w Polsce i sąsiednich krajach (kategoria zagrożenia VU –
narażony na wyginięcie) (Pawłowski i in. 2002; Rossa 2004). Na terenie WPN
występuje w Jeziorze Budzyńskim (Cerbin 1997).

Ptenidium (Gillmeisterium) reitteri Flach, 1887 – rzadki chrząszcz

z rodziny piórkoskrzydłych (Ptiliidae), stwierdzony jako nowy dla Polski na
podstawie stanowisk w Puszczykowie oraz Rogalinie (Jałoszyński, Sörensson
2005). Do chwili obecnej są to jedyne znane stanowiska tego gatunku
w kraju.

Triplax collaris Schaler, 1783 – bardzo rzadki chrząszcz z rodziny

Erotylidae. Pewne stanowiska tego gatunku w Polsce zlokalizowane są
w Puszczy Białowieskiej i Puszczykowie (Jałoszyński, Węgrzynowicz 2007).

Warto podkreślić, że na podstawie okazów pochodzących między innymi

z obszaru WPN opisany został nowy dla wiedzy gatunek zatrawca –
Onthophagus joannae Goljan, 1953 (Goljan 1953).

Podsumowując informacje dotyczące znajomości koleopterofauny

Wielkopolskiego Parku Narodowego należy stwierdzić, że:

• stan poznania chrząszczy WPN należy uznać za bardzo słaby,
• większość rodzin reprezentowanych w faunie Polski nie była przedmiotem

szczegółowych badań na terenie WPN,

• brak informacji o charakterze powtarzalnym (np. te same stanowiska

bądź obszary badane co kilka lat) nie pozwala na wyciąganie wniosków
dotyczących zmian zachodzących w koleopterofaunie WPN,

• konieczne jest podjęcie prac terenowych mających na celu stwierdzenie

faktycznego składu gatunkowego Coleoptera,

• aby uniknąć powtarzania błędnych informacji faunistycznych, literaturowe

dane historyczne (np. Szulczewski 1922; Myrdzik 1933) muszą być
zweryfikowane, jeśli tylko istnieje zachowany zbiór porównawczy
(dotychczas zweryfikowane zostały jedynie dane dotyczące Cerambycidae
(Gutowski 1984) i Curculionoidea (Stachowiak 1995, 1996); część kolekcji
innych rodzin Coleoptera (zbiór Schumanna i Myrdzika) znajduje się
w Zbiorach Przyrodniczych Wydziału Biologii UAM i jest aktualnie
opracowywana.

Szymon Konwerski, Łukasz Hagno, Jerzy Błoszyk

172

LITERATURA

Bałazy S. 1977: Tematyka entomologiczna w problematyce naukowo-badawczej Wielkopolskiego

Parku Narodowego. [W:] K. Urbański (red.): Wielkopolski Park Narodowy (w XX-lecie
jego utworzenia). Rada i Zarząd Wielk. Parku Nar., Poznań: 163-175.

Bałazy S. 1981: Badania entomologiczne w Wielkopolskim oraz nadmorskich parkach

narodowych. [W:] Z. Sierpiński, H. Sandner, H. Kania, W. Mikołajczyk (red.): Entomologia
a gospodarka narodowa. PWN, Warszawa-Wrocław: 51-55.

Bałazy S. 1988: Osobliwości, taksony nowe oraz szczególnie wartościowe elementy w przyrodzie

żywej Wielkopolskiego Parku Narodowego. [W:] I. Dąmbska, S. Bałazy, R. Pawuła (red.):
Wielkopolski Park Narodowy – problemy ochrony i kształtowania środowiska
przyrodniczego. PTPN Wydział Mat.-Przyr., Prace Monograficzne nad Przyrodą
Wielkopolskiego Parku Narodowego pod Poznaniem, 5: 125-138.

Bałazy S., Banaszak J., Michalski J. 1989: Badania nad fauną ksylofagów Wielkopolskiego Parku

Narodowego. V. Aculeata – żądłówki. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., XXXVIII, C: 115-121.

Bałazy S., Baraniak E. 1985: Bibliografia Wielkopolskiego Parku Narodowego do roku 1982. Parki

Nar. Rez. Przyr., 5, 2 – supl.: ss. 97

Bałazy S., Gidaszewski A., Michalski J. 1974: Badania nad fauną ksylofagów Wielkopolskiego

Parku Narodowego, cz. 1. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 27: 83-102.

Bałazy S., Lipa J. J. 1984: Skład gatunkowy i sezonowe zmiany w liczebności biegaczowatych

(Coleoptera, Carabidae) w leśnych biotopach Wielkopolskiego Parku Narodowego. Bad.
Fizjogr. Pol. Zach., C, 34: 45-53.

Bałazy S., Michalski J. 1977: Badania nad fauną ksylofagów Wielkopolskiego Parku Narodowego,

II. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 30: 99-107.

Bałazy S., Michalski J. 1982: Badania nad fauną ksylofagów Wielkopolskiego Parku Narodowego,

IV. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 33: 139-145.

Bałazy S., Michalski J. 1983: Wstępna charakterystyka entomofauny drewna i środowiska

podkorowego drzew w Wielkopolskim Parku Narodowym. Fol. Forest. Pol., A, 25:
163-184.

Beiger M. 1955: Owady minujące runa leśnego Wielkopolskiego Parku Narodowego w Osowej

Górze. PTPN, Wydział Mat.-Przyr., Prace Monograficzne Nad Przyrodą WPN, 2, 9: 1-39.

Beiger M. 1958: Uzupełnienie do znajomości fauny owadów minujących runa leśnego

Wielkopolskiego Parku Narodowego. PTPN, Wydział Mat.-Przyr., Prace Monograficzne Nad
Przyrodą WPN, 3, 3: 149-169.

Beiger M. 1989: Badania nad owadami minującymi lasów świetlistej dąbrowy (

Querceto-

Potentilletum albae) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. Fragm. faun., 32,18: 381-413.

Cerbin S. 1997: Stanowisko

Dytiscus latissimus Linnaeus, 1758 (Coleoptera: Dytiscidae)

w Wielkopolskim Parku Narodowym. Wiad. entomol., 16, 2: 119.

Goljan A. 1953: Badania nad krajowymi chrząszczami z grupy

Onthophagus ovatus (L.) oraz

obserwacje biologiczne nad koprofagami (Coleoptera, Scarabaeidae). Ann. Mus. Zool. Pol.
14, 6: 55-81.

Gutowski J. M. 1984: Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Wielkopolskiego Parku

Narodowego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 34: 55-65.

Gutowski J. M. 1986:

Trichoferus pallidus (Olivier, 1790) (Col., Cerambycidae) w Polsce. Przegląd

Zool., 30, 3: 313-317.

Jałoszyński P., Sörensson M. 2005:

Ptenidium (Gillmeisterium) reitteri Flach, 1887 (Coleoptera:

Ptiliidae), a species new to the Polish fauna. Pol. Pismo Ent., 74: 149-151.

Jałoszyński P., Węgrzynowicz P. 2007: Nowe stanowisko

Triplax collaris (Schaller) (Coleoptera:

Erotylidae) w Polsce. Wiad. entomol., 26, 1: 61-62.

Konwerski Sz., Piłacińska B., Ziomek J. 2004: Chrząszcze (Coleoptera) występujące w komorach

podziemnych do odłowu karczownika ziemnowodnego

Arvicola terrestris (L.)

w Wielkopolskim Parku Narodowym. Parki Nar. Rez. Przyr., 23, 3: 490-494.

Stan poznania chrząszczy (Insecta: Coleoptera) …

173

Konwerski Sz., Sienkiewicz P. 2007: Leiodidae (Insecta: Coleoptera) wybranych obszarów

ochrony ścisłej Wielkopolskiego Parku Narodowego. XLVI Zjazd Polskiego Towarzystwa
Entomologicznego, V Ogólnopolska Konferencja Naukowa: Ochrona Owadów w Polsce
„Różnorodność biologiczna owadów Polski – aktualny stan badań oraz perspektywy jej
ochrony”. Poznań, 20-22 IX 2007, streszczenia: 29.

Michalska Z. 1997: Chrząszcze, błonkówki i muchówki (Coleoptera, Hymenoptera, Diptera)

minujące liście drzew i krzewów Wielkopolskiego Parku Narodowego. Bad. Fizjogr. Pol.
Zach., C, 44: 41-48.

Michna J. 1975: Owady minujące dwóch biotopów leśnych Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Pol. Pismo Ent., 45, 1: 33-50.

Myrdzik K. 1933: Materiały do fauny chrząszczy lądowych województwa poznańskiego. Pr. Kom.

Mat.-Przyr. PTPN, B, Poznań, 6: 173-194.

Nowosad A. 1990: Staphylinidae (Coleoptera) gniazd kreta –

Talpa europaea L. w Polsce.

Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Zoologica nr 15,
ss. 254.

Pawłowski J. 2004: Chrząszcze Coleoptera. [W:] J. Banaszak, J. Buszko, S. Czachorowski, W.

Czechowska, G. Hebda, A. Liana, J. Pawłowski, A. Szeptycki, P. Trojan, P. Węgierek:
Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiad.
entomol., 23 Supl. 2: 5-56.

Pawłowski J. Kubisz D., Mazur M., 2002: Coleoptera – chrząszcze. [W:] Z. Głowaciński (red.).

Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN:
88-110.

Podbylski M., Nowosad A. 2001: Materiały do znajomości chrząszczy kusakowatych

(Staphylinidae, Coleoptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego (rejon badawczy: Luboń,
Czapury, Wiórek, Łęczyca). Materiały zjazdowe Drugiego sympozjum Staphylinidae.
Poznań – Jeziory, 16-18 III 2001: 26-27.

Rossa R. 2004:

Dytiscus latissimus Linnaeus, 1758 – Pływak szerokobrzeżek, Ordo: Coleoptera /

Chrząszcze, Familia: Dytiscidae / Pływakowate. [W:] Z. Głowaciński, J. Nowacki (red.):
Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków:
89-90.

Sienkiewicz P., Trzciński P. 2006: Carabidae (Coleoptera) wybranych środowisk leśnych

Wielkopolskiego Parku Narodowego. Wiad. entomol., 25, Supl. 2: 189-195.

Stachowiak P. 1995: Uwagi o zbiorach ryjkowców (Coleoptera – Anthribidae, Rhinomaceridae,

Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) Kazimierza Myrdzika. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C,
42: 53-56.

Stachowiak P. 1996: Wykaz ryjkowców Rhinomaceridae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae –

Coleoptera ze zbiorów J. W. Szulczewskiego, w Muzeum Wielkopolskiego Parku
Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr., 15, 1: 67-76.

Stachowiak P., Baraniak E. 1980: Ryjkowce Curculionoidea Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Część 1. Parki Nar. Rez. Przyr., 1, 1: 17-23.

Stanoch-Podbylska M., Nowosad A. 2001: Materiały do znajomości chrząszczy kusakowatych

(Staphylinidae, Coleoptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego (rejon badawczy: Mosina,
Niwka, Sowiniec). Materiały zjazdowe Drugiego sympozjum Staphylinidae. Poznań –
Jeziory, 16-18 III 2001: 29-30.

Szulczewski J. W. 1922: Chrząszcze Wielkopolski. Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN, B, Poznań,

1, 3-4: 183-243.

Tomalak M. 1977: Chrząszcze miastkowate (Coleoptera, Mordellidae) w faunie Wielkopolskiego

Parku Narodowego. Pol. Pismo Ent., 47: 31-36.

Szymon Konwerski, Łukasz Hagno, Jerzy Błoszyk

174

STATE OF KNOWLEDGE OF BEETLES (INSECTA: COLEOPTERA)

OF WIELKOPOLSKI NATIONAL PARK

Summary

The paper contains a short overview of research on Coleoptera in Wielkopolski

National Park. There is no complete data or even species list of Coleoptera inhabiting
WNP, so the state of knowledge of beetles is considered as highly incomplete and
requires further research. Remarks on selected endangered and rare species known
from WNP are given and general conclusions for further research are included.