Funkcje języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, R. Grzegorczykowa

Funkcje języka według Buhlera (1934):

U Buhlera to znak językowy pełnił określone funkcje:

 wobec nadawcy f. symptomu – wyrażaja jego stan psychiczny i fizyczny,
 wobec odbiorcy f. sygnału (apelu),
 wobec rzeczywistości f. symbolu (przedstawienia).

Ten schemat obejmuje nadawcę, odbiorcę, znak

i rzeczywistość, do której ten znak odsyła.

Buhler w kontekście tego schematu mówił o

funkcjach

znaków

językowych,

w

rzeczywistości opisywał akt komunikacji

językowej (parole). Tę koncepcję rozwinął później Jackobson, tworząc jeden z najbardziej

rozpowszechnionych schematów komunikacji językowej, z którego wyszczególnił typologię

funkcji języka.

Funkcje języka według Jackobsona („Poetyka w świetle językoznawstwa” 1960):

 f. emotywna – nadawca,
 f. poznawcza – kontekst,
 f. poetycka – komunikat,
 f. fatyczna – kontakt,
 f. metajęzykowa – kod,
 f. konatywna (impresywna) – odbiorca.

Wszystko poza kodem na tym schemacie to parole; kod to inaczej system znaków (langue).

Funkcje języka według innych zagranicznych badaczy:

Funkcje języka według Martineta (1970) – odbiegają od koncepcji Jackobsona i Buhlera.

Martinet mówi o funkcjach języka (systemu), który służy do porozumiewania się

(komunikacji), wyrażania uczuć, podtrzymywania pozycji mówiącego (afirmacji), a także

stanowi oparcie dla myśli (służy myśleniu). Ten zestaw „funkcji” Martineta to jakby rejestr

celów, którym służy język.

Funkcje języka według K. Horalka (1967) – nadrzędną funkcją jest funkcja komunikatywna,

która realizuje się w trzech wariantach: informacji, ekspresji, apelu. Oprócz tego wyróżnia

dodatkowe funkcje: nawiązywania kontaktu (fatyczna), charakteryzowania nadawcy,

reprezentowania narodu, mentalną (poznawcza), estetyczną.

Funkcje języka według H. Jachnowa (1987) – autor analizuje pojęcie funkcji językowej,

wywodząc je z pojęcia celowości, w wyniku czego oddziela funkcje elementów jako

wewnątrzjęzykowe (nieświadome), funkcję produkowania wypowiedzi jako funkcję

performatywną systemu oraz cały szereg funkcji wypowiedzi o charakterze komunikatywnym

(funkcje Buhlerowsko-Jackobsonowskie) i pozakomunikatywnym: konceptualna (poznawcza)

i socjalizująca (łącząca ludzi mówiących wspólnym językiem).

Funkcje tekstu według polskich badaczy:

Funkcje tekstu według Zawadowskiego (1966) – wyróżnia dwie funkcje tekstu:

reprezentatywną wobec rzeczywistości pozajęzykowej i komunikatywną względem słuchacza.

Poza tym tekst pełni funkcje niesemantyczne (nie ma mocy kodu) – wyraża (zdradza) cechy

nadawcy i wpływa na odbiorcę w sposób, który nie jest przewidziany kodem.

Funkcje tekstu według H. Krukowskiej

(1974) – system językowy pełni jedną

tylko funkcję – funkcję generatywną, która

polega na zdolności tworzenia tekstów,

teksty zaś przekazują informację o

rzeczywistości. Przekazują ją albo na

mocy

kodu

(konwencjonalnie

–

ekspresywnie,

impresywnie)

lub

niekonwencjonalnie.

Funkcje tekstu według A. Furdala – funkcje

języka rozumiane są jako narzędzie

społecznego porozumiewania się, dlatego

główną funkcją jest funkcja komunikatywna,

której podporządkowana jest funkcja

emocjonalna. Funkcje impresywna oraz

symboliczna wynikają niejako z funkcji

komunikatywnej. Oprócz tego są jeszcze

dwie inne funkcje w niepełnym układzie

komunikacyjnym (bez odbiorcy) – ekspresywna i poznawcza.

Funkcje wypowiedzi w świetle teorii aktów mowy (Austin):

Trzy główne odróżnienia wprowadzone przez teorię aktów mowy wpływają na interpretację

problemu funkcji wypowiedzi:

1. Odróżnienie performatywów od konstatacji prowadzi do wyróżnienia funkcji sprawczej

(konstatacja: Pada deszcz, performatyw: Obiecuję, proszę itd.),

2. Wyróżnienie lokucji, illokucji, perlokucji pozwala wyróżnić typy intencji (sił

illokucyjnych), które decydują o funkcji wypowiedzi – intencje mogą być zgodne z

sensem literalnym (pytanie jest rzeczywiście pytaniem), ale mogą być też rozbieżne

(ironia, wykładnik irytacji itd.),

3. Odróżnienie tego, co powiedziane, od tego, co wnioskowane, stanowi podstawę

oddzielenia rzeczywistej intencji od tego, co wyrażone jest w lokucji za pomocą kodu

(Czy możesz podać mi sól? – „kodowo” nie jest to pytanie o możliwość, ale prośba).

Ważna jest, tak w skrócie, intencja komunikatywna!

Funkcje wypowiedzi w świetle teorii referencji (Strawson, 1950):

Referencja – odniesienie do rzeczywistości; przysługuje wyrażeniom użytym w zdaniach,

natomiast wyrażenia, które nie są użyte znaczą (znaczenie, treść) i oznaczają (denotacja,

zakres), tzn. mają odniesienie do całych klas w rzeczywistości pozajęzykowej.

Przykład: dom – językowo – oznacza (denotuje) ogół domów, klasę domów

dom – wypowiedź – oznacza konkretny dom; zostają przypisane konkretne cechy

Leon Zawadowski – „tekst reprezentuje rzeczywistość”; lepiej jednak powiedzieć, wg.

Grzegorczykowej, że tekst komunikuje o pewnym stanie rzeczy z perspektywy nadawcy.

Klasyfikacja funkcji wypowiedzi:

Grzegorczykowa odróżnia funkcje języka jako systemu będącego podstawą tworzenia

wypowiedzi od funkcji wypowiedzi.

Funkcje systemu językowego:

 f. generatywna – polega na zdolności tworzenia tekstów tak, aby były zrozumiałe dla

odbiorcy (Zawadowski, Kurkowska),

 f. poznawcza – tak, jak u Furdala, czyli system językowy jako klasyfikator świata, który

utrwala doświadczenie poznawcze człowieka powstałe w toku rozwoju (Doroszewski,

Horalek, Jachnow),

 f. nominacyjna – tylko w kręgu językoznawstwa czeskiego.

Funkcje wypowiedzi:

Funkcja wypowiedzi w tym ujęciu to rejestr celów (intencji), którym służą wypowiedzi.

Funkcja to świadomy, zamierzony cel wypowiedzi, a nie działanie niezamierzone. Należy

pamiętać, że wypowiedzi łączą w sobie zwykle wiele funkcji. W klasyfikacji uwzględnia

się intencje nadawców, są to jednak intencje tylko bezpośrednie.

Grzegorczykowa proponuje dwie wersje schematu (wklejam tylko drugą, ostateczną;

poprzednia miała „wiele negatywów”):

Funkcje, która można przypisać całościowemu użyciu języka, a nie poszczególnym

wypowiedziom: