Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

1

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

Jedność między ludźmi wypływa z zamysłu Boga względem człowieka.

Bóg, stwarzając człowieka z prochu ziemi stworzył go do życia w komunii.

Powołał go do komunii ze sobą samym, ale również do komunii ludzi miedzy

sobą. Pierwszym i najbliższym człowiekowi środowiskiem życia jest rodzina.

To na jej łonie człowiek przychodzi na świat, w niej wzrasta i rozwija się. W

rodzinie powstają najgłębsze więzi małżeńskie, rodzicielskie, braterskie. Tak

jest od samego początku historii ludzkości opisanego w Księdze Rodzaju.

Prawdę tę odsłania Biblia.

1.1. Rodzina w Pięcioksięgu

Pan Bóg stwarzając człowieka powiedział: Nie jest dobrze,

by człowiek był sam. Uczynię mu pomoc podobną do niego. (Rdz 2, 18.). Te

zacytowane słowa odnoszące się do genezy człowieka ukazują troskę Boga o

swoje stworzenie. Ta troska jest wyrazem Jego miłości, bo, jak powie św. Jan,

Bóg jest Miłością (1J 8b). W momencie stworzenia kobiety samotność

pierwszego człowieka – mężczyzny, Adama Bóg przemienia w bycie we dwoje.

Bóg pogrążając Adama w głębokim śnie swoją inicjatywą i mocą stwórczą

ludzką pierwotną samotność czyni byciem we dwoje i byciem w jedności i do

jedności. Bóg czyni człowieka mężczyzną i niewiastą

1

.

1

Por. Jan Paweł II Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Watykan 1986, s. 33.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

2

W Pieśni o stworzeniu człowieka, w Księdze Rodzaju, ukazana została

właśnie ta pierwotna jedność. Do niej odwołuje się Pan Jezus w trakcie swojej

rozmowy z faryzeuszami: Czy nie czytaliście, że na początku Stwórca stworzył

ich mężczyzną i kobietą (Rdz 1, 27). Tę pierwotną jedność bardzo wyraźnie

ukazuje pierwszy opis stworzenia człowieka, który biblistyka przypisuje tradycji

kapłańskiej (VI w. przed Chr.). W opisie tym Bóg stwarza człowieka mężczyzną

i kobietą na obraz Boży

2

, wyrażenie to podkreśla właśnie tę pierwotną jedność, o

której przypomina Chrystus. Tak, więc rodzaj ludzki od początku swego

istnienia jest stworzony do życia w jedności, życia w communio.

Najdoskonalszą więzią jedności jest miłość i tego jedynie wymaga od

ludzi Bóg. Tę prawdę przyszedł przypomnieć i z mocą ogłosić nam Syn Boży

Jezus Chrystus, Jego czyny i całe dzieło zbawcze świadczą o Jego miłości do

ludzi a za najważniejsze przykazanie Jezus uznał właśnie przykazanie miłości

Boga i bliźniego

3

. Bóg, zatem powołując ludzi do małżeństwa, zapragnął ich

dobra i szczęścia. Pragnie, aby w ten sposób w rodzinie ludzie odnajdywali

dobro zarówno dla samych siebie jak i dla całego rodzaju ludzkiego

4

.

W drugim opisie stworzenia człowieka przypisywanym tradycji

jahwistycznej (X w przed Chr.), pierwszy człowiek - Adam na widok niewiasty

stworzonej

przez

Boga

powiedział:

„Ta

wreszcie

jest

kością

z moich kości i ciałem z mego ciała. Będzie się zwała kobietą, bo

z mężczyzny została wzięta” (Rdz 2, 23b). Od początku, relacje między

mężczyzną a kobietą były przewidziane przez Pana Boga jako bardzo głębokie i

ścisłe więzi. Te więzi, relacje mężczyzna - kobieta opierają się na związku

cielesnym. Jedność ta jest tak głęboka, ponieważ, jak ukazują opis stworzenia

kobiety Bóg stworzył ją z ciała Adama. Gra słów w jęz. Hebrajskim.

Oryginalnym jez. księgo Rodzaju. is – maż, issa – kobieta o wiele lepiej ukazują

tę bliskość mężczyzny i kobiety.

2

Rdz 1, 27.

3

Por. Mt 22, 34 - 40.

4

Por. A. J. Sobczyk, Rekolekcje ze Święta Rodziną dla rodzin, Pelplin 2009, s. 31.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

3

Słowa, które są zapisane w Księdze Rodzaju na zakończenie opisu

uformowania kobiety z żebra Adama mogą być odczytywane jako ustanowienie

małżeństwa monogamicznego. Mogą być one również odczytywane jako Boży

nakaz odnoszący się do postępowania w taki właśnie sposób to jest do łączenia

się ludzi w pary w monogamicznym małżeństwie. Nawiązują one do

pochodzenia kobiety stworzonej z ciała mężczyzny. Skoro jest ona niejako

częścią ciała mężczyzny, bo z jego ciała została uformowana, mężczyzna dąży

do ponownego połączenia się z kobietą, aby połączyć się z tym, co zostało mu

odjęte. Dlatego połączenie mężczyzny i kobiety jest uzupełnieniem braku w

ciele mężczyzny. Zatem małżeństwo z ustanowienia Bożego niejako pieczęcią

jedności dwojga. Połączeni ze sobą stanowią jedno ciało. Jak podaje tradycja

żydowska to mężczyzna szuka kobiety, aby się z nią połączyć. Kobieta nie

szuka męża, ponieważ to kobieta została utworzona z ciała mężczyzny i z tego

właśnie powodu on stara się ją odnaleźć

5

.

Po grzechu pierworodnym dalsze dzieje ludzkości pomimo

najróżniejszych wydarzeń i osłabieniu relacji człowieka z Bogiem realizują się

w rodzinie. Pierwotna jedność człowieka z Bogiem przez grzech została

naruszona. Człowiek został wygnany z Raju, stanu pierwotnej szczęśliwości.

Jednak jedność dwojga: mężczyzny i kobiety nadal jest źródłem życia i Bożego

błogosławieństwa. Pismo Święte od pierwszych stron przekazuje tę prawdę w

lakonicznych i jasnych słowach: Adam współżył ze swoją żona Ewą. Ona

poczęła i urodziła Kaina. Rzekła, więc: „Otrzymałam mężczyznę od PANA”

(Rdz 4, 1). Narodziny nowego człowieka są przyjęte przez Ewę jako dar od

samego Boga. Dziecko przychodzi na świat w rodzinie. Rodzina, zatem od

początku zajmuje niezwykle ważne miejsce dla narodzin, rozwoju i życia

każdego człowieka. W ten sposób jest ona miejscem szczególnego Bożego

błogosławieństwa. Oto dzieci są darem PANA a owoc łona zapłatą (Ps. 127, 3),

5

Por. D. Lifschitz, Mężczyzna i kobieta Haggada do rozdziału drugiego Księgi

Rodzaju, Kraków - Warszawa 2009, s. 91.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

4

poucza Psalm. Jest zatem z ustanowienia, samego Boga zjednoczenie

mężczyzny i kobiety związkiem życiodajnym, w którym człowiek może

wzrastać w miłości i odnaleźć szczęście

6

.

Dzieje ludzkości opisane w Pięcioksięgu wciąż przebiegają w rodzinie.

miejscu szczególnej jedności. Kolejne fragmenty Biblii, które o tym mówią to

opowiadania o potomkach Kaina: Kain współżył ze swoja żoną, a ona poczęła i

urodziła Henoha (Rdz 4, 17). Lemek wziął sobie dwie żony. Jedna nazywała się

Ada a droga Silla (Rdz 4, 19). Jest to pierwsza wzmianka w Biblii o

przekroczeniu monogamiczności

7

.

Następne opowiadania o wybranych potomkach Adama i Seta również

zawierają zapisy odnoszące się do ich życia rodzinnego: Adam znów współżył ze

swoją żoną i urodziła mu syna. (Rdz 4, 25a). Setowi również urodził się syn,

którego nazwał imieniem Enosz. (Rdz 4, 26a). Adam żył jeszcze osiemset lat i

miał synów i córki. (Rdz 5, 4). Set żył jeszcze osiemset siedem lat i miał synów i

córki. (Rdz 5, 7). I dalej: Mojżesz zgodził się zamieszkać u tego człowieka, a on

dał mu za żonę swoją córkę Seforę. Urodziła ona syna, któremu nadał imię

Gerszom, gdyż rzekł: „Byłem wygnańcem w obcej ziemi”(Wj 2, 21-22).

Wszystkie te teksty ukazują naturalną predyspozycję człowieka do życia i

rozwijania się w rodzinie. Należy więc jasno i zdecydowanie powiedzieć, że

rodzina jest niezbędna do istnienia ludzkości i prawidłowego, zgodnego z wolą

Bożą, rozwoju człowieka. Od samego początku istnienia ludzkości jest ona

według zamysłu Bożego bardzo ważna i jest zamierzona przez Boga w akcie

stwórczym. Rodzina zabezpiecza człowieka przed samotnością. Jest miejscem

Bożego błogosławieństwa i bliskości ludzi między sobą. To w rodzinie powstaje

cała gama odniesień międzyosobowych: oblubieńczość, relacje ojcostwo –

macierzyństwo, synostwo, braterstwo

8

. To w rodzinie człowiek odnajduje

6

Syr 26, 1-4.

7

Por. R. Cantalamessa, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w:

Sprawy Rodziny, Nr 86/2/2009, s. 50.

8

Por. FC, 3; FC. 24

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

5

najgłębsze więzi wypływające z potrzeby jego serca, dawania miłości i

przyjmowania jej. Z tej miłości powstaje nowe życie. Rodzina jest wzorem i

modelem jedności. Rodzina jest ponadto jedynym miejscem pozwalającym na

oddanie siebie drugiej osobie. I choć relacje w rodzinie mogą być również

przyczyną głębokich cierpień i zranień, to jednak w niej mężczyzna i kobieta

przyjmują wewnętrzną wspólnotę życia i miłości

9

.

W dziejach ludzkości opisanych w Starym Testamencie możemy

odnaleźć niejako dwa modele życia rodzinnego. Pierwszy jest modelem

przypominającym strukturę mini państwa, gdzie głową pod względem

ekonomicznym i prawnym jest ojciec. Jest to model patriarchalny. I pomimo, że

opisane w Biblii dzieje patriarchów, a następnie królów Judy i Izraela ukazują,

że mieli oni dzieci z wieloma kobietami, to jednak normą było małżeństwo

monogamiczne

10

Drugi model wyłania się w okresie, gdy naród zmienia tryb życia z

koczowniczego na miejski, osiadły. Pojawiają się instytucje, państwo,

sędziowie, król. Władza ojcowska zostaje osłabiona. Z czasem w strukturze

rodzinnej zachodzą pewne zmiany, które są związane ze zmianą trybu życia.

Struktura patriarchalna zaczyna ustępować strukturom społecznym. Jednak

nienaruszony zostaje schemat „ojcowskiego domu lub namiotu”, który

przechodzi z ojca na syna na drodze pierworództwa.

Śledząc dalsze dzieje opisane w Pięcioksięgu, możemy zaobserwować

stopniowe odchodzenie od pierwotnego ideału jedności pomiędzy mężczyzną a

kobietą ustanowionego przez Boga w Raju. Wiąże się to ze zmianą idei leżącej u

samych podstaw małżeństwa w Izraelu. Zmienia się niejako jego cel.

Małżeństwo zaczyna być postrzegane jako sposób przedłużenia istnienia klanu. I

chociaż ideał małżeństwa jako komunii mężczyzny i kobiety nie zostaje

zapomniany, to jednak ustępuje miejsca takim wartościom jak trwanie klanu i

9

Por. FC 11.

10

Por. Cantalamessa R, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w: dz.

cyt., s. 50.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

6

posiadanie potomstwa. Ten fakt unaocznia pozycja kobiety. Od bycia

towarzyszką mężczyzny do obdarzoną równą godnością bywa postrzegana jako

podporządkowana wobec niego

11

.

W modelu patriarchalnym ojciec decydował o wszystkich sprawach

rodziny. Był on na pierwszym miejscu w rodzinie, stał na straży jej jedności. W

sprawach religijnych był niekiedy kapłanem jako odpowiedzialny za duchowość

i kult wobec Boga, czego dowód daje Hiob: Kiedy dobiegły końca dni

ucztowania, Hiob wezwał ich, aby dokonać obrzędu oczyszczenia

( Hi 1,5 ). Do rodziny w modelu patriarchalnym, nalezą ojciec, matka dzieci,

ale również służący, najemnicy, niewolnicy, przybysze, ludzie niekoniecznie

pochodzący z tego samego rodu. Struktura ta opiera się dziedzicznie na

pierworództwie i w tym sensie rodzina stanowi najmniejszą jednostkę

społeczną. Pozycja ojca jako głowy rodziny była bardzo mocna. Rozproszone

rodziny podtrzymywały ze sobą więzi i stanowiły ród podporządkowany

jednemu przywódcy. Księga Liczb opisuje jak na polecenie JAHWE Mojżesz

dokonuje wykazu mispehot, tj, „domów ojcowskich”

12

.

Po rodzinie następnym stopniem struktury społecznej w Izraelu jest

pokolenie np.: pokolenie Judy, pokolenie Beniamina, pokolenia Pochodzą od

legalnych synów Jakuba i jest ich dwanaście

13

.

Bóg na pustyni Synaj z tych rodzin, rodów i pokoleń wyprowadzonych z

niewoli egipskiej ukształtuje poprzez przymierze jeden święty, naród wybrany.

Przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem, to akt religijno – polityczny

ustanawiający teokrację tzn. rządy Boga nad całym wybranym narodem

14

.

W Pięcioksięgu również możemy zapoznać się ze zwyczajami

panującymi w tamtych czasach w rodzinach semickich. I tak, Abraham z troski

11

Tamże, s. 51.

12

Por. Lb 1,2.

13

Por. Święta Rodzina w Biblii, red. Calduch – Benages Nuria, w: Żyć dla Świętej

Rodziny, Materiały Formacyjne Polskiej Prowincji Misjonarzy Świętej Rodziny (8.2006), red.
A. Bajorski, Ciechocinek 2006, s. 13.

14

Por. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996, s. 31.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

7

o żonę dla swego syna Izaaka, posyła zarządcę swego mienia Eliezera do swoich

krewnych w miejscowości w Charan w celu, znalezienia dla niego żony.

Posłannik znajduje Rebekę, doskonałą kandydatkę i jednocześnie kuzynkę

Izaaka. Dziewczyna zaprasza go do swego domu. Rozpoczynają się pertraktacje

związane z zaślubinami. Eliezar prowadzi je z ojcem przyszłej żony, Betuelem i

jej bratem Labanem. Jej matka nie ma tu nic do powiedzenia. Ostateczna

decyzję podejmuje jednak dziewczyna. To wydarzenie odsłania z jednej strony

rolę głowy rodziny i jego pozycję, choć w tym wypadku przy całej swej władzy

ani ojciec, ani brat nie mogli wydać Rebeki za mąż bez jej zgody. Po drugie

ukazuje, że Abraham szuka żony dla swego syna jedynie pośród swoich

krewnych

15

.

Inny przykład stosunków rodzinnych w Pięcioksięgu, to małżeństwo

Jakuba z Leą i Rachelą. W tym wypadku obie są oddane za żony Jakubowi bez

ich zgody

16

. Jakub podczas pobytu u Labana, swego wuja w Mezopotamii stara

się najpierw o rękę Rachelii. Podczas nocy poślubnej zostaje mu podsunięta

starsza córka Lea. Dopiero po upływie kolejnych lat służby u swego wuja

dostaje ukochaną Rachelę. Małżeństwo z dwiema żonami zostaje później w

Prawie Mojżeszowym zabronione: Nie weźmiesz za żonę siostry swojej żony, by

współżyć z nią za życia żony, gdyż było by to powodem wrogości (Kpl 18, 8).

Zazwyczaj kobieta po ślubie przechodziła do domu męża. W przypadku

Jakuba zaistniała odwrotna sytuacja, to on wchodzi do wspólnoty rodzinnej

swoich dwóch żon. W języku akkadyiskim na taką ewentualność istniało

określenie małżeństwo errebu.

.

W takim wypadku ojciec żony adoptował swego

zięcia. W przypadku Jakuba pomiędzy nim a Labanem dochodzi do zawarcia

umowy. Jakub zobowiązuje się do tego, że nie będzie brał oprócz córek Labana

innych żon i obie będzie dobrze traktował: Gdybyś traktował źle moje córki

gdybyś wziął sobie żony oprócz moich córek, to patrz – nie ma między nami

15

Por. Claus Schedl, Historia Starego Testamentu, t. II, Tuchów 1996, s. 60.

16

Tamże, s. 60.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

8

nikogo. Bóg niech będzie świadkiem między mną i tobą (Rdz 3, 50). Jednak w

miarę upływu czasu stosunki pomiędzy Jakubem i Labanem zaczynają się psuć,

co doprowadza do ucieczki Jakuba wraz z żonami, dziećmi i dobytkiem do jego

rodzinnego kraju w Kanaanie

17

.

Jak ważna jest rodzina, która nie może nigdy zniknąć ukazuje prawo

wykupu go’el i prawo lewiratu. Jego celem jest zapobiegnięcie zniknięciu

rodziny

18

.

Zastosowanie prawa wykupu go’el zmierza do ochrony fundamentalnej

jedności pnia rodzinnego, jakim jest pokolenie i ma na celu ochronę dóbr

rodzinnych, które nie mogą zostać utracone na rzecz innego pokolenia. Dlatego

w przypadku, kiedy członek jakiegoś pokolenia izraelskiego miał utracić swoją

ojcowiznę, najbliższy krewny zdolny do tego ma obowiązek wykupić ją i

odzyskać. Prawo lewiratu natomiast zachodziło wtedy, gdy członek rodziny

umierał bezpotomnie. W takim przypadku najbliższy brat miał obowiązek

ożenić się z wdową po zmarłym bracie, aby imię zmarłego i jego dobra

materialne zostały zachowane dla potomków przychodzących na świat w tym

małżeństwie. Pierworodny syn był głównym spadkobiercą dóbr ojcowskich,

Dlatego tak ważne były prawa pierworództwa w rodzinie izraelskiej

19

.

W Pięcioksięgu odnajdujemy również opowiadanie o Judzie i Tamar (Rdz

38, 1-30), które obrazuje, na czym polegało prawo lewiratu. W języku łacińskim

levir znaczy szwagier. Juda ożenił swojego syna Era z Tamar. Niestety umiera

on bezdzietnie. Obowiązek wzbudzenia potomka spada według prawa

mojżeszowego na Onana, jego brata. Jednak on dopuszcza się nadużycia

względem żony powstrzymując naturalne poczęcie. Bóg karze go za ten czyn

śmiercią. Mimo to prawo, lewiratu na tym się nie kończy następnym był Szela,

młodszy jego brat. Juda jednak oświadcza, że Szela jest zbyt młody i odesłał

Tamar do rodzinnego domu. Obowiązek względem Tamar nie został

17

Por. C. Schedl, Historia Starego Testamentu, t. II, dz. cyt., s. 66.

18

Por. Tamże, s. 13.

19

Por. Tamże, s. 14.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

9

wypełniony. Ona jednak uciekła się do podstępu, udaje siedzącą przy drodze

nierządnice, aby podstępnie doprowadzić do współżycia z teściem i zajścia w

ciąże. Z tego współżycia urodziły się bliźnięta Peres i Zerach. Zostają oni

następnie uznani za synów Judy nie zaś Ery.

Postępowanie Tamar nie zostało jednak potępione, ponieważ to właśnie

wypełnienie prawa i pragnienie potomstwa były motywem jej postępowania, a

nie chęć rozkoszy cielesnych

20

.

Prawo

dotyczące

małżeństw

lewirackich

zostało

następnie

skodyfikowane: „Jeśli bracia mieszkają razem, a jeden z nich umrze i nie

pozostawi syna, to żona zmarłego nie może wyjść za mąż za kogoś spoza

rodziny, lecz jej szwagier, ma przyjść do niej, wziąć ją za żonę i w ten sposób

wypełnić wobec niej obowiązek szwagra

(Pwt 25, 5-10). To prawo uzmysławia

troskę Boga o rodzinę i podkreśla jej jedność i jej znaczenie. Miało ono ją

chronić przed wymarciem i utratą posiadłości. Obowiązkiem brata było poślubić

szwagierkę nawet, gdyby już był żonaty

21

.

Trzeba podkreślić, iż pomimo że opisana w Pięcioksięgu jedność rodziny

chroniona, przez prawa, przepisy i zwyczaje życia. To jednak zasadnicze

znaczenie miała przede wszystkim jedność narodu wybranego z Bogiem i to w

obrębie własnego narodu. Dlatego też Izraelici niechętnie łączyli się z innymi

narodami. Poznanie Boga i pełnienie Jego przykazań było w narodzie izraelskim

najistotniejsze. W mniejszej jednak skali jedność Boga z narodem realizowała

się na łonie rodziny izraelskiej to właśnie ona była w praktyce zabezpieczeniem

przymierza Boga z narodem. Rodzina była fundamentem, na którym Bóg oparł

swoje przymierze z Izraelem. W Starym Testamencie momentem

kulminacyjnym przymierza Boga z ludźmi jest nadanie Dekalogu

22

. Dokonało

20

Por. Tamże, s. 71-72.

21

Por. Komentarz do Księgi Powtórzonego Prawa w: Pismo Święte Starego i Nowego

Testamentu, Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, Częstochowa 2008,
s. 378.

22

Wj 20, 1- 21; Pwt 5.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

10

się zdarzenie niesłychanej wagi nie tylko dla narodu izraelskiego, ale dla całej

wierzącej ludzkości

23

.

Rodzina, zatem od samego początku istnienia człowieka na ziemi jest

otoczona przez Boga szczególną opieką. Jest miejscem jedności między ludźmi.

Najbardziej głębokie pragnienia, uczucia i dążenia biorą w rodzinie swój

początek i w niej odnajdują spełnienie.

1. 2. Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego

Testamentu

Tradycją sapiencjalną Starego Testamentu zwykło się nazywać pouczenia

zawarte w Księgach Przysłów, Hioba, Syracydesa, Koheleta, Mądrości Syracha

oraz w Psalmach. Według nauki mędrców rodzina pełniła funkcję religijną,

wychowawcza i społeczno - ekonomiczną

24

.

Rodzina izraelska była zorganizowana na sposób patriarchalny

i w jej skład wchodzili ludzie złączeni ze sobą więzami krwi tj. ojciec, jego

małżonka i jednocześnie matka jego dzieci, niezamężni synowie, synowie

żonaci wraz z ich żonami, córki oraz inni ludzie złączeni ze sobą więzami

wspólnego zamieszkiwania, słudzy, przybysze, wygnańcy, sieroty, wdowy.

Wszyscy oni zamieszkiwali w jednym domu pod opieką głowy rodziny, jakim

był ojciec

25

.

W dawnych dziejach historii Izraela ojciec rodziny posiadał

nieograniczoną władzę nad jej członkami. Przykładem tego jest historia Jeftego i

jego córki, opisana w Księdze Sędziów

26

. Jefte wracając ze zwycięskiej bitwy z

Amonitami składa Bogu pochopny ślub, obiecując, że złoży w całopalnej ofierze

23

Por. M. Peter, Dzieje Izraela, dz. cyt., s. 31.

24

Por. Tamże. s. 42.

25

Por. Tamże, s. 42.

26

Sdz 11, 1- 38.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

11

tę osobę, która pierwsza wyjdzie z jego domu na spotkanie z nim. Tą osobą

okazuje się jego własna jedyna córka. Jefte z bólem serca dotrzymuje złożonego

Bogu ślubu. Innym przykładem jest przytoczony już wcześniej przypadek Judy i

Tamar. Kiedy Juda dowiaduje się o podstępie Tamar chce ją ukarać śmiercią

27

.

W Izraelu ojciec był odpowiedzialny za wychowanie zawodowe dziecka,

szczególnie zaś swego syna. Zawód był dziedziczony i przechodził z ojca na

syna. Księga Mądrości Syracha poucza: Wychowuj swego syna i pracuj nad nim,

żebyś nie został zaskoczony jego bezczelnością ( Syr. 30, 13).

Dla matki życie codzienne w rodzinie izraelskiej było bardzo trudne,

ponieważ to na niej spoczywał ciężar ogniska domowego. Do obowiązków

matki należała troska o przynoszenie wody, mielenie ziaren, wyrabianie ciasta,

wypiekanie chleba. Matka przędła, tkała, zbierała drewno, podtrzymywała ogień

w palenisku. Pomiędzy nią a dziećmi były rozwinięte silne więzi uczuciowe

28

.

Jak bardzo ważną jest praca i oddanie się matki dla rodziny opisują

mędrcy w poemacie o dzielnej niewieście, w którym autor natchniony

identyfikuje idealną małżonkę z doskonałą panią domu (por. Prz 31, 10 -31).

Nieco zaskakujące a jednocześnie bardzo uzasadnione jest położenie

akcentu na talenty i zainteresowania ekonomiczne dobrej żony. Autor ponad

piękność i miłość kobiety przedkłada jej zmysł i talent gospodarczy

29

.

Jedną z najważniejszych umiejętności kobiety była zdolność zarządzania

domem, zaangażowanie w pracę i robienie interesów. Aspekt ekonomiczny w

rodzinie izraelskiej był bardzo ważny. Narzeczony, jeśli chciał wziąć

dziewczynę za żonę musiał ofiarować jej ojcu pewną sumę pieniędzy tzw.

machar, w zależności od ojcowskich wymagań. Zamiast pieniędzy mogło to być

wykonanie pewnej pracy albo jakaś przysługa. Machar nie był jednak zapłatą za

27

Por. Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej

Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 42.

28

Tamże, s. 43- 44.

29

Tamże, s. 45.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

12

kobietę, lecz raczej rekompensatą dla jej rodziny. Poprzez zapłacenie machar

małżonek uzyskiwał prawo do kobiety

30

.

W miarę upływu czasu, kiedy tryb życia Izraela stawał się osiadły.

Pojawiały się również zmiany dotyczące obyczajów rodzinnych, m. in

ograniczenie władzy ojcowskiej na rzecz całej społeczności izraelskiej. Ukazuje

to przepis zawarty w Księdze Powtórzonego Prawa

31

.

W Izraelu rodzina obok narodu i państwa była najważniejszą

podstawą społeczności. Mędrcy żydowscy w swoich pouczeniach kładą

szczególny nacisk na jej integralność i jedność. Widzą rodzinę jako siedzibę

Bożego błogosławieństwa, pobożności i wychowania

32

.

Dom rodzinny człowieka pobożnego, mądrego i sprawiedliwego był

miejscem szczególnego błogosławieństwa Bożego. Tak na ten temat mówi autor

Księgi Przysłów: W domu bezbożnego mieszka przekleństwo PANA, który

błogosławi tylko domy sprawiedliwych( Prz 3, 33); W domu prawego jest wiele

bogactw

(Prz 15, 6a). Dom bezbożnego zostanie zburzony, a namiot prawych

zakwitnie

(

Prz 14, 11).

To właśnie w rodzinie poprzez przykład rodzice uczyli dzieci bojaźni dla

Pana, czyli szczególnego szacunku względem Boga. To właśnie bojaźni Boża

30

Por. Tamże, s. 45.

31

„Gdyby ktoś nieposłusznego i krnąbrnego syna, który nie słucha ani ojca, ani matki, a

choć go karcili, to nadal ich nie słucha, wtedy ojciec i matka go pochwycą i zaprowadzą do
starszych miasta, do bramy tej miejscowości, i powiedzą do starszych miasta: Nasz syn jest
nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszych upomnień, jest rozpustnikiem i pijakiem. Wtedy
wszyscy mieszkańcy miasta będą go kamienować aż umrze. Tak usuniecie zło spośród was, a
cały Izrael, słysząc o tym, zatrwoży się” (Pwt 21,18-21). Przepis ten ukazuje osłabienie w
Izraelu władzy ojcowskiej na rzecz władzy starszych miasta, czyli władzy społeczności. I
chociaż Pismo Święte nigdzie nie podaje przykładu, aby ten przepis prawa został zastosowany
chce podkreślić, że szacunek i posłuszeństwo jest podstawą ładu społeczno religijnego.

32

Por. Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej

Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 50.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

13

miała pomagać dzielnie stawić czoła wszystkim próbom życiowym, jakie przed

nimi staną

33

.

Pośród wszystkich ksiąg Starego Testamentu, księga Mądrości Syracha w

sposób szczególny traktuje o wychowaniu dzieci. To właśnie rodzina stanowi

podstawowe środowisko wychowawcze. Obowiązek wychowania dziecka

spoczywał w Izraelu na obojgu rodzicach. Jego zaś celem było zdobycie przez

dziecko pewnego poziomu życia moralnego oraz mądrości i nabycie

dyscypliny

34

. W Izraelu rodzina była pierwszą szkołą wychowania. Poprzez

pouczenia mędrców Pan Bóg poucza naród jak należy żyć, wychowywać dzieci,

troszczyć się o dom.

Księgi sapiencjalnej Starego Testamentu akcentują wartość małżeńskiej

wierności, dobrego wychowania dzieci, oraz szacunku dzieci względem

rodziców

35

.

1. 3. Rodzina z punktu widzenia tekstów prorockich

i psalmów

Starotestamentalni prorocy w swoich słowach rzucali światło na Boży

plan i pierwotny zamysł Stwórcy względem rodziny. Izajasz, Jeremiasz, Ozeasz

ukazują związek mężczyzny z kobietą jako symbol przymierza pomiędzy

Bogiem a Jego ludem Izraelem. W ten sposób uwidaczniają wartości, na

33

Por. Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej

Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 50.

34

Por. I. Soler, Wychowanie Jezusa Chrystusa, w:X Kongres Józefologiczny, dz. cyt. s.

34.

35

Por. Cantalamessa R, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w: dz.

cyt., s. 51.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

14

których winna być oparta jedność w rodzinie, tj: wzajemna miłość, wierność,

nierozerwalność.

Starotestamentalni prorocy przywodzili wydarzenia z życia patriarchów,

ojców narodu wybranego, oraz zapowiadali figury Nowego Testamentu i

wydarzenia przyszłe. Spróbujemy spojrzeć na te teksty prorockie z perspektywy

Nowego Testamentu, w którym są oni cytowani. Przypatrzymy się im w

perspektywie wcielenia Jezusa Chrystusa i spróbujemy odnaleźć obraz osób

wchodzących w skład Świętej Rodziny i wydarzeń z nią związanych.

O tym pouczają miedzy innymi tzw. teksty refleksyjne, które występują w

Ewangelii wg. św. Mateusza pięć razy i są przywołaniem wypowiedzi proroków

Starego Testamentu. W rozdziale pierwszym ewangelii wg. św. Mateusza

czytamy: A wszystko to się stało, aby się spełniło Słowo PANA przekazane przez

proroka: „Oto dziewica pocznie i porodzi Syna, któremu nadadzą imię

Emmanuel”(Mt 1, 22-23). Te słowa były skierowane przez proroka Malachiasza

do króla, Judy, Achaza. Odczytując je literalnie nie koniecznie odnajdziemy w

nich odniesienie do Najświętszej Maryi Panny, do której odnosi je św. Mateusz.

Użyte w nim słowo hebrajskie, almah nie oznacza dziewicy, na określenie której

stosuje się słowo, hertulah, lecz młodą kobietę, dziewczynę, pannę, co jednak

nie wyklucza dziewictwa. Dla dociekliwego egzegety nie jest łatwo

zidentyfikować o kogo chodzi, kim jest ta młoda kobieta. A wśród wielu

wyjaśnień można zaproponować żonę króla, być może żonę proroka Izajasza,

albo symbolicznie Syjon lub Jerozolimę. Święty Mateusz nieco zmienia

brzmienie tego proroctwa odnosząc je wprost do narodzin Jezusa Chrystusa.

Pisze: Dlatego PAN sam da wam znak: „Oto panna pocznie i porodzi syna i

nada mu imię Emanuel” (Iż 7, 14). To zdanie ewangelista odnosi do wydarzenia

narodzin Jezusa z Najświętszej Maryi Panny. I tak odczytuje je Kościół. Maryja

jest matką, pozostając dziewicą. Dziecię, które się narodzi, to oczekiwany

Mesjasz, Syn Boży. Zaś św. Józef nie będąc fizycznym ojcem swego dziecka

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

15

stanowi archetyp ojcostwa

36

. Tak wiec słowa proroka, który zapowiada

wydarzenie narodzin Emanuela, należy odczytać jako znak Boga. Bóg z miłości

do swego ludu daje ludziom swego Syna i czyni to w sposób bliski sercu

człowieka, Emanuel przyjdzie na świat w ludzki sposób jako małe dziecko na

łonie rodziny. I właśnie ta rodzina może być odczytana jako wzór dla

wszystkich innych rodzin. Aby odnowić jedność między sobą i ludźmi. Bóg

posłużył się wydarzeniem bliskim każdemu człowiekowi a mianowicie

narodzinami, dzięki którym rozpoczyna się życie ludzkie.

Zarówno Stary Testament jak i Nowy jest przepełniony odniesieniami

przywodzącymi relacje rodzinne. Bóg jest ojcem jak pouczy nas o tym Jezus

Chrystus a tytuł Syn jest bardzo głębokim i wymownym określeniem Jezusa

Chrystusa. Biblia, zarówno Stary jak i Nowy Testament są przepełnione

obrazami zaczerpniętymi z życia rodzinnego i do życia rodzinnego się

odnoszącymi. Bóg tymi obrazami przemawia do człowieka.

Odczytując Ewangelię wg. św. Łukasza zauważamy, że Józef i Maryja

żyli ściśle zjednoczeni we wszystkich okolicznościach życia. Uczestniczyli

razem we wszystkich ważnych wydarzeniach z życia Pana Jezusa, tj. w

narodzeniu, obrzezaniu, przedstawieniu w świątyni, spotkaniu z uczonymi w

prawie, powrocie do Nazaretu. W trakcie tych wydarzeń prześwieca im jedność.

Pomimo jednak tej wspólnoty życia Ewangelie dzieciństwa podkreślają też

różnice pomiędzy Maryją a Józefem w historii zbawienia. Maryja stanowi jedno

z Jezusem w Jego misterium, zaś św. Józef zostaje nieco później wezwany do

uczestnictwa w tej tajemnicy, aby ją zaakceptował w duchu. Tylko Maryja

uczestniczy w cierpieniu w ranach zbawczej śmierci swego Syna. Proroctwo

wypowiedziane ustami Symeona jest skierowane tylko do Maryi. Ona posiada

też świadomość niezwykłości wydarzeń związanych z życiem Pana Jezusa,

36

Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina w tekstach prorockich Starego

Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s.
32 - 41.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

16

które sprawiają że pilnie zachowywała te wydarzenia w pamięci, aby je

następnie przekazać

37

.

Psalm 45 jest utworem, który opiewa zaślubiny króla, którego za pomocą

tradycji identyfikujemy z Mesjaszem. Możemy zadać następujące pytanie: Kogo

Mesjasz poślubia, o jakie zaślubiny tutaj chodzi? Odpowiedzi są różne, PAN

poślubia swój lud, Jahwe, Kościół, Matkę Bożą Maryję albo dusze wierzących

38

.

W tym Psalmie obrazowo ukazana jest Matka Boża jako królowa gebirah.

Jej królewskie funkcje przedstawił anioł Dziewicy Maryi w momencie

zwiastowania, kiedy zaprosił ją by została matką króla mesjańskiego. To

wydarzenie zostało zapisane w Ewangelii św. Łukasza w słowach: Nie bój się,

Maryjo, bo Bóg cię obdarzył łaską. Oto poczniesz i urodzisz syna i nadasz mi

imię Jezus. Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego a Pan Bóg

da Mu tron Jego ojca Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a

Jego królestwo nie będzie miało końca (Łk 1, 30a-33)

.

Słowa Anioła są pełne

oddźwięków starotestamentalnych, wśród nich zaś Psalm, 45 zajmuje miejsce

bardzo wymowne. Tradycja chrześcijańska, zwłaszcza liturgiczna przekształciła

go w pieśń ku czci Maryi Matki Mesjasza

39

.

Te utwory bardzo wymownie i głęboko sięgają do uczuć związanych z

miłością, jak rozwija się w rodzinie. W głębokim sensie odnoszą się również do

Świętej Rodziny z Nazaretu, która jest rodziną szczególną. Jej obecność można

dostrzec choćby w formie profetycznej. W Księdze Psalmów szczególnie w

psalmach mesjańskich

40

.

Relacje rodzinne w tych utworach nabierają również takiego zabarwienia,

że można mówić o relacjach w rodzinie królewskiej, jaką Święta Rodzina w

istocie swojej jest. Wyniesienie osób, uczuć i relacji w świętych tekstach do

37

Por. N. Calduch – Benages, Święta Rodzina z punktu widzenia psalmów mesjańskich,

w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 70.

38

Tamże, s. 71.

39

N. Calduch – Benages, Święta Rodzina z punktu widzenia psalmów mesjańskich, w:

Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 71.

40

Tamże, s. 72.

Biblijne pojęcie jedności rodzinnej

17

bardzo wysokiej godności, jak najbardziej odnoszą się do osób Świętej Rodziny.

Prawdziwym królem jest Jezus, jego Matką Maryja Królową, św. Józef jest

potomkiem królewskiego rodu Dawida.

I jeszcze jedna refleksja. Bardzo trudno jest oddzielić teksty Starego

Testamentu od Nowego, gdyż jedne są zapowiedzią drugich. Pisma prorockie i

psalmy w bardzo wielu miejscach zapowiadają Jezusa Chrystusa, a On swoim

życiem wypełnia je. Dlatego analiza tych tekstów, aby była pełniejsza powinna

być prowadzona z perspektywy osoby Jezusa Chrystusa, który przyszedł na

świat i wychowywał się właśnie w Świętej Rodzinie z Nazaretu.

Wydarzenia zbawcze rozgrywające się w historii Izraela bardzo

wyrażanie przeplatane są relacjami i uczuciami zrodzonymi w ludzkim sercu na

łonie rodziny To w rodzinie decydują się przyszłe losu poszczególnych ludzi i

całego narodu. Co więcej to właśnie w rodzinie rozgrywa się i dojrzewa

wydarzenie zbawcze, jakim jest przymierze Boga z człowiekiem. Rozpoczyna

się od prarodziców Adama i Ewy, poprzez kolejne wymienione w Pięcioksięgu

rodziny patriarchów aż do Świętej Rodziny – szczególnej rodziny królewskiej,

na łonie której na świat przychodzi i zostaje wychowany Syn Boży – Jezus

Chrystus. A z tego szczytu rozlewają się dalej do każdej rodziny, szczególnie tej

sakramentalnej oraz całego Kościoła, który jest jedną wielką rodziną Bożą w

Jezusie Chrystusie

41

.

41

Por. Pieśń: „ Rodziną Bożą jesteśmy”, w: Nowenna i modlitwy do Świętej Rodziny,

Poznań 2008.