Rodzina jest środowiskiem życia niemal każdego człowieka oraz instytucja ogólnoludzką spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Stanowi integralną część każdego społeczeństwa, a zarazem jego najmniejszą i podstawową komórkę. Jest najważniejszą grupą społeczną. Dla człowieka jest tzw. grupą podstawową, tzn. grupą, z którą on jest bardzo ściśle związany znaczną częścią swej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami społecznymi (rola męża, ojca, żony, matki, żywiciela rodziny itp.). Jest także przeważnie dlań tzw. grupa odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się jako jej członek i reprezentant, współtworzy i przejmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i postępowania
Rożni autorzy usiłują zbudować własne, mniej lub bardziej zadawalające definicje rodziny. Cechą wspólna tych definicji jest jednak zawsze podkreślenie faktu, że rodzina zapewnia ciągłość biologiczna społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom.
I tak Zbigniew Tyszka rodzinę określa ze względu na charakter więzi łączących jej członków. Z tego punktu widzenia „ rodzina jest to zbiorowość ludzi powiązanych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, lub adopcji”.
Zdaniem J. Rębowskiego „ rodzina to grupa podstawowa, w której istnieją różne systemy powiązań i oddziaływań. Wytwarzają je poszczególni członkowie, z których każdy ma pewien wpływ na kształtowanie poziomu i treści powiązań oraz na rozwój osobowości i zachowanie się pozostałych osób. Osobowość jednego człowieka rodziny pozostaje w bliskich związkach z osobowością drugiego”
W ujęciu Aleksandra Kamińskiego „rodzina pozostaje dla ogromnej większości dzieci i dorosłych podstawowym zespołem wspólnoty życia. Jest to wspólnota głównie emocjonalna, w której podczas wszystkich lat życia nastąpiło wzajemne wyróżnianie poglądów i ocen tak wielkie, jak to tylko było możliwe. Dla wielu dom staje się emocjonalną ostoją bezpieczeństwa psychicznego.
Wg W. Okonia „ Rodzina to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych ; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi - więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie”
Te różne ujęcia rodziny nie są ze sobą sprzeczne, nie wykluczają się wzajemnie i można nawet powiedzieć, iż wzajemnie się uzupełniają, uwypuklając różne aspekty życia rodziny i jej wielofunkcyjność.
W literaturze spotyka się rożne opisy rodzin ze względu na rozmaite zasady podziału takie jak:
funkcje rodziny
struktura rodziny
zadania rodziny
przeobrażenia współczesnej rodziny
Według powyższej zależności postaramy się przedstawić podziały uwzględniając i opisując zdania i opinie różnych autorów w ujęciu socjologicznym i pedagogicznym.
Funkcje rodziny to wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych. Wyróżniamy następujące funkcje rodziny podzielone na cztery kategorie:
BIOPSYCHICZNE:
Prokreacyjna funkcja rodziny - zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków (potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa. W wielu społeczeństwach - w tym w największych krajach - dzieci pozamałżeńskie nie są w pełni akceptowane, a w niektórych są nawet dyskryminowane. Na ogół jednak właśnie rodzina tworzy i wychowuje nowe pokolenia i stąd bierze się zainteresowanie jej funkcją prokreacyjną,
Seksualna funkcja rodziny - małżeństwo jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. W społeczeństwach ludzkich istnieje system zakazów i nakazów regulujący zaspokajanie potrzeb seksualnych. Niektóre normy obyczajowe zezwalają na oficjalne, przedmałżeńskie stosunki seksualne. Obecnie istnieje wyraźna i dość powszechna liberalizacja norm moralnych i obyczajowych odnoszących się do przedmałżeńskiego życia seksualnego. Dawniej funkcja seksualna nie była wyodrębnioną częścią składową funkcji prokreacyjnej, gdyż zaspokajanie popędu seksualnego z reguły służyło rozrodczości. Dopiero wiek XX stworzył możliwości dowolnego oddzielenia aktywności płciowej od spraw rozrodczości,
EKONOMICZNE:
Materialno - ekonomiczna funkcja rodziny - zaspokojenie materialnych potrzeb członków rodziny. Pośrednio także zaspokojenie niektórych materialnych potrzeb społeczeństwa. Składają się na nią cztery podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna (nie zawsze występują one jednocześnie),
Opiekuńczo-zabezpieczająca funkcja rodziny - materialne i fizyczne zabezpieczenie członków małej (dwupokoleniowej) lub dużej rodziny, pozbawionych całkowicie lub częściowo środków do życia albo fizycznie niesprawnych, wymagających opieki. W pierwszym rzędzie należą tu działania związane z pielęgnacją niemowląt i małych dzieci, poza tym pomoc materialna dla ludzi starszych (rodziców, dziadków) oraz fizyczna opieka nad zniedołężniałymi ludźmi, osób niesamodzielnych w danym społeczeństwie (emerytury, renty inwalidzkie, szpitale, sanatoria, żłobki, przedszkola),
SPOŁECZNO - WYZNACZAJĄCE:
Klasowa funkcja rodziny - pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycje społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność klasowa męża wyznacza przynależność klasową żony i dzieci, zwłaszcza, jeśli ta ostatnia nie pracuje zawodowo ani też nie posiada większej własności prywatnej. Nieusamodzielnione dziecko robotnika ma robotniczą przynależność klasową (nie tylko pochodzenie) podobnie jak jego niepracująca żona. W społeczeństwach o dużej ruchliwości pionowej dzieci mają możność zmiany swego statusu społecznego wyznaczonego przez rodzinę pochodzenia (np. przez zdobycie wykształcenia). W społeczeństwach socjalistycznych jest to szczególnie łatwe. Klasowa funkcja rodziny wyraża się również w ukierunkowanej klasową subkulturą i ideologią socjalizacji potomstwa. Poszczególne klasy i warstwy społeczne mają swoje specyficzne cechy kulturowe, które przekazują swemu potomstwu. Dziecko nie internalizuje w procesie rodzinnej socjalizacji „czystej” kultury narodowej, lecz chłonie ją przez kulturę klasową tej klasy społecznej, do której należy. Poprzez rodzinę i innymi kanałami wywiera też zazwyczaj na dziecko wpływ kultura klasy panującej. Jest rzeczą oczywistą, że klasowa funkcja rodziny występuje tylko w społeczeństwach klasowych (zarówno antagonistycznych jak i nieantagonistycznych),
Legalizacyjno - kontrolna funkcja rodziny - sankcjonowanie zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące. W grę wchodzi tu wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci oraz wzajemna kontrola w ramach rodziny dużej. System kontroli kształtuje się odmiennie w poszczególnych kulturach i epokach. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólną egzystencję w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia. Legalizuje także fakt posiadania dzieci, nadaje status prawny wspólnocie majątkowej rodziny, reguluje szereg zachowań zarówno w rodzinie jak i poza nią. Istnieje zarówno legalizacja prawna, jak i obyczajowa, moralna, religijna. Przekroczenie pewnych norm powoduje formalne i nieformalne represje ze strony rodziny, szerszych środowisk, kościoła czy państwa. Represjonowane może być też zaniechanie wykonywania pewnych obowiązków małżeńskich czy rodzinnych (np. odmowa pożycia seksualnego, uchylanie się od utrzymywania nieusamodzielnionych dzieci itp.),
SOCJOPSYCHOLOGICZNE:
Socjalizacyjna funkcja rodziny - wprowadzenie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja osobowości małżonków. Socjalizacyjne oddziaływanie może być świadome, zamierzone, zaplanowane i wtedy jest to wychowanie wewnątrzrodzinne. Niezależnie jednak od tego rodzina jako mała grupa społeczna, jako mikrośrodowisko wpływa na dziecko spontanicznie; osobowość dziecka kształtuje nie tylko świadomie wypowiedziany przez matkę nakaz ustąpienia młodszemu braciszkowi, ale również np. niezaplanowana z wychowawczego punktu widzenia spontaniczna kłótnia małżeńska. Ten drugi rodzaj oddziaływania rodziny jest spontaniczna socjalizacją, mogącą prowadzić zarówno do dobrych, jak i złych efektów (podobnie zresztą jak właściwe i niewłaściwe wychowanie). Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy w znacznej mierze kształt osobowości i postępowanie jednostek następnego pokolenia. Ważne jest dla społeczeństwa, że rodzina należycie wypełnia swe zadania socjalizacyjne w stosunku do potomstwa. W naszym kraju socjalizacja rodzinna powinna być zgodna z celami i założeniami ideologicznymi społeczeństwa socjalistycznego. Funkcja socjalizacyjna rodziny ma- obok ogólnospołecznego - także aspekt prywatny. Kształtowanie osobowości dziecka w procesie oddziaływania rodziny ma istotne znaczenie dla samej jednostki, która temu oddziaływaniu podlega. Osobiste losy dziecka, jego droga życiowa, sukces zależą w znacznej mierze od tego, jak zostało ono ukształtowane i przygotowane do życia przez rodzinę, od tego, w jakiej mierze rodzina troszczyła się o jego przyszłość. Rodzina nie jest jedyną instytucją socjalizującą dzieci i młodzież; niemniej ze względu na siłę i charakter swego oddziaływania spełnia kluczową rolę w tym procesie. „Urabianie osobowości wychowanka” w warunkach nasyconej pozytywnymi emocjami intymności, w warunkach pełnego zaufania jest niezwykle skuteczne,
Kulturalna funkcja rodziny - zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i omawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie i komentowanie programu telewizyjnego, dyskusja nad przeczytaną książką). Należy tu odróżnić życie kulturalne rodziny jako całości od życia kulturalnego poszczególnych jej członków, które toczy się poza rodziną poprzez osobny, indywidualny kontakt poszczególnych jednostek z instytucjami kulturalnymi ( kino, teatr, sala koncertowa, itp.),
Rekreacyjno - towarzyska funkcja rodziny - dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobra atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład. Tego rodzaju kontakty są niezbędne do utrzymania równowagi psychicznej, dla uniknięcia poczucia osamotnienia, dla psychicznego odprężenia, wypoczynku. Potrzeba życia towarzyskiego nierzadko jest zaspokajana przez utrzymywanie bliższych stosunków
z niekrewnymi. Niemniej potrzeby rekreacyjno-towarzyskie mogą być i są zwykle zaspokajane również w kręgu krewnych, zwłaszcza bliższych, zarówno mieszkających pod jednym dachem, jak i w gronie krewnych rozproszonych przestrzennie (nie na tyle jednak, aby to utrudniało kontakty osobiste). Odwiedzanie rodziców, braci, sióstr jest powszechnie praktykowane - i to nie wyłącznie z poczucia rodzinnej powinności czy ze względu na uczucia rodzinne. Podobnie jest w rodzinie małej (dwupokoleniowej). Małżonkowie oraz ich starsze dzieci mogą stworzyć atmosferę przyjemnych stosunków towarzyskich, jeśli nie ma między nimi stałych konfliktów wewnętrznych. Dom rodzinny jest poza tym miejscem wypoczynku po pracy jednostki istotną rolą, którą socjologowie nazywali „funkcją psychohigieniczną”. W domu występuje rozładowanie napięć psychicznych powstałych w życiu pozarodzinnym, co ma bardzo istotne znaczenie dla utrzymania równowagi psychicznej człowieka,
Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodziny - najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz potrzeba wyrażania swej osobowości. Potrzeba towarzyska wyraża się w chęci posiadania niezbyt szerokiego kręgu zaprzyjaźnionych osób (czy rodzin), znajomych i życzliwych, stwarzających klimat urozmaicenia w trakcie kontaktów z nimi, chcących nas zrozumieć i szukających zrozumienia dla swoich spraw i poglądów. Tych potrzeb nie mogą zaspokoić tylko członkowie rodziny. Jednak emocjonalno-ekspresyjne potrzeby jednostki związane ze współżyciem rodzinnym są czymś więcej niż potrzeba kontaktów towarzyskich. Chodzi o uzyskanie całkowitego, intymnego oddźwięku psychicznego, który poza gronem najbliższej rodziny jest na ogół nieosiągalny, pominąwszy może nieliczne przypadki wieloletnich głębokich i trwałych przyjaźni czy długotrwałe nieformalne związki erotyczne spojone uczuciem prawdziwej miłości (w tym ostatnim wypadku mamy jednak do czynienia z nieformalnym małżeństwem). Każdy normalny człowiek odczuwa potrzebę posiadania kręgu najbliższych osób, które by kochał i przez które byłby kochany. Występujący w pomyślnie ułożonym małżeństwie związek uczuciowy między współmałżonkami, wzajemne związki uczuciowe między rodzicami a dziećmi oraz między rodzeństwem, czy też nawet powiązania uczuciowe zachodzące w ramach trzech pokoleń - są to czynniki zaspokajające dążenia do oddźwięku psychicznego, emocjonalnego. Z kolei owo zaspokojenie jest jedną z istotnych przesłanek szczęścia osobistego. Do emocjonalnego zaspokajania partnerów w małżeństwie nie jest konieczna „wielka” czy „prawdziwa” miłość. Wystarczy zwykły ludzki sentyment wynikający z codziennego współżycia i wzajemnej akceptacji, umiejętności obcowania z osobą, wzajemne zrozumienie i zaufanie. Niemniej głęboka miłość jest zawsze w małżeństwie czynnikiem pożądanym. Zaspokojenie potrzeby ekspresji odbywa się w rodzinie dzięki interakcji osobowości współmałżonków ( i nie tylko współmałżonków) oraz dzięki permanentnej „wymianie psychicznej”. Człowiek odczuwa potrzebę manifestowania swojej osobowości, eksponowania swej indywidualności, swoich postaw i poglądów wobec bliskiemu mu odbiorcy, który rejestrowałby w swojej świadomości intymna stronę bliskiej osoby, oceniał ją, emocjonalnie afirmował i intelektualnie akceptował. W małżeństwie proces ten może przybrać postać obustronnej interakcji wzajemnego dwustronnego zaspokajania potrzeby ekspresji (np. otrzymywanie i okazywanie miłości). To samo może mieć miejsce w relacji rodzice - dzieci, zwłaszcza dzieci starsze. Nie można całkowicie wykluczyć zaistnienia tego rodzaju procesów w kontaktach pozarodzinnych, jednak dotychczas spotykamy się z nimi najczęściej właśnie w ramach współżycia rodzinnego. Nie bez wpływu na emocjonalno-ekspresyjne satysfakcje i związki
w rodzinie jest poczucie wspólnoty intelektualnej, nabierające szczególnego znaczenia
w małżeństwach osób cechujących się znacznym stopniem rozwoju umysłowego. Emocjonalna funkcja rodziny zapewnia także jej członkom poczucie oparcia
i bezpieczeństwa. Członek rodziny może liczyć na jej pomoc i solidarność materialną
i psychiczną - różną oczywiście w różnych epokach i warunkach, a także zależną od formy rodziny i stopnia pokrewieństwa. Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodziny przechodzi kolejne przemiany a ostatnio szczególnie zyskuje na znaczeniu,
Religijna funkcja rodziny - obejmuje wychowanie potomstwa w duchu religijnym
i egzekwowanie religijnych powinności, kultywowanie w domu norm, zasad i wartości religijnych.
Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym człowieka i realizuje pewne zadania oraz spełnia określone funkcje w celu odpowiedniego wychowania dziecka i przygotowania do życia w społeczeństwie. W literaturze pedagogicznej możemy wyróżnić różne funkcje, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka, a dotyczą zaspokajania jego podstawowych potrzeb. W nawiązaniu do w/w kategorii przedstawiamy funkcje rodziny jakimi kierują się czołowi pedagodzy i socjolodzy społeczni.
Według amerykańskiego socjologa Talcotta Parsonsa dwie główne funkcje rodziny to :
Socjalizacja pierwotna ( to proces w którym dzieci poznają normy kulturowe społeczeństwa, w jakim przyszły na świat )
Stabilizacja osobowości ( dotyczy emocjonalnego wsparcia, jakiego rodzina udziela swoim dorosłym członkom
Inaczej przedstawia funkcje T. Pilch i I. Lepalczyk
Funkcja seksualna
Odnotować można znaczny wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych. Mimo to współżycie seksualne w relacjach małżeńskich jest bardziej cenione niż w przeszłości. W cenie jest jakość przeżyć, pełna satysfakcja seksualna obojga małżonków. W przeszłości żony miały mniejsze wymagania pod tym względem od mężczyzny ale kobieca „rewolucja seksualna” (tak to nazwano) podwyższyła wymagania kobiet, uświadomiwszy im możliwości uzyskania większej satysfakcji seksualnej. Brak wystarczającej satysfakcji seksualnej jednego lub obojga współmałżonków jest obecnie znacznie bardziej konfliktogenny niż w przeszłości.
Funkcja materialno - ekonomiczna
W zakresie tej funkcji coraz bardziej uwidacznia się partykularyzacja dochodów członków rodziny. Dotyczy to szczególnie rodzin pracowniczych. W bardzo wielu przypadkach zarobkują oboje małżonkowie; nierzadko też zwiększają dochody rodzinne dorastające dzieci. Do wspólnej „kasy” rodziny trafia tylko część uzyskanych pieniędzy, reszta pozostaje w gestii poszczególnych członków rodziny i może być przeznaczona na indywidualne cele.
Funkcja kontrolna
Daje się zaobserwować ograniczenie kontrolnej funkcji rodziny. Współczesne warunki życia (szczególnie miejskiego i wielkomiejskiego) nie sprzyjają roztoczeniu przez rodzinę nieformalnej kontroli nad jej członkami (anonimowość jednostki poza domem, atomizacja społeczeństwa, zmniejszenie się uprawnień kontrolnych rodziny na skutek autonomizacji jej członków, zwiększenie się czasu przebywania poza domem rodzinnym). W ogóle maleje funkcja kontrolna wszelkich grup wspólnotowych. Z drugiej strony maleją też możliwości kontroli formalnej w skali mezo- i makrospołecznej (nie wyłączając społeczeństwa globalnego) w ramach rozwiniętej cywilizacji współczesnej, współczesnych społeczeństw i współczesnego świata. Wzmożona ruchliwość geograficzna i ogólna mobilność w skali kraju oraz w skali międzynarodowej czyni kontrole mniej skuteczną. Nastąpił ogólny kryzys kontroli społecznej na wszelkich poziomach. Dalszy wzrost niewydolności kontroli społecznej prowadził by do znacznego nasilenia patologii w społeczeństwach - tym bardziej, że w świecie współczesnym maleje również kontrola wewnętrzna poszczególnych jednostek (samokontrola) wynikająca z mniej skutecznej internalizacji norm i wzorców właściwego postępowania. A więc także problem poprawnej i skutecznej socjalizacji - w tym również socjalizacji rodzinnej - należy uznać za jeden z najistotniejszych problemów współczesności.
Funkcja socjalizacyjno - wychowawcza
W czasach cywilizacji współczesnej funkcja ta ulega znacznemu przekształceniu. Jej zakres ulega zawężeniu ze względu na obszar działania innych instytucji, ale w tym zawężonym zakresie zwiększyły się znacznie jej socjalizacyjno - wychowawcze zadania ze względu na bardziej skomplikowane warunki społeczne świata współczesnego i zwiększone wymagania edukacyjne. Ze względu na zasadniczą rolę socjalizacji prymarnej w rozwoju człowieka rodzina odgrywa kluczową rolę w tej socjalizacji. Prawidłowa socjalizacja dokonywana przez rodzinę ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, a nieprawidłowa rodzinna socjalizacja powoduje nasilenie zjawisk patologicznych.
Funkcja emocjonalno - ekspresyjna
Funkcja ta ogromnie zyskała na znaczeniu ze względu na wzrost rangi uczuć wyższych w rodzinie ( miłość ).
FUNKCJE RODZINY WG KOWALSKIEGO
PROKREACYJNA- której źródłem jest dążenie człowieka do powstania małżeństwa i posiadania potomstwa, zapewniając ty samym trwałość biologiczną,
WYCHOWAWCZA- która jest oczywistą konsekwencją funkcji prokreacyjnej, niezbędna dla rodziny jako grupy społecznej i jej poszczególnych członków. Tu dziecko uczy się elementarnych umiejętności (chodzenia, mówienia, posługiwania się narzędziami, zachowania się na wzór dorosłych) niezbędnych do przyszłego uczestnictwa w społeczeństwie. A zatem jest to nauka i wychowanie przez realny udział w życiu rodziny,
GOSPODARCZA- warunkuje pełnienie przez rodzinę dwóch poprzednich funkcji. Pełniąc funkcję produkcyjno-konsumpcyjne zaspokaja potrzeby swych członków, gromadzi dobra ekonomiczne dla siebie jako grupy, przekazuje nadwyżkę wyprodukowanych dóbr dla społeczeństwa.
Struktura rodziny
Ze względu na liczbę pokoleń rodziny można podzielić na 4 grupy:
a)gdy jest jedno pokolenie (sami rodzice)nie można właściwie mówić jeszcze o rodzinie, lecz o małżeństwie
b) rodzina dwupokoleniowa (rodzice i dzieci
c) rodzina trójpokoleniowa (rodzice, ich dzieci oraz dziadkowie lub jedno z nich)
d) rodzina wielopokoleniowa - przypadek rzadki - gdy rodzinę stanowią więcej niż trzy pokolenia.
STRUKTURA ZE WZGLĘDU NA KOMPLETNOŚĆ LUB NIEKOMPLETNOŚĆ CZŁONKÓW
Struktura pełna:
naturalna rodzina - powstała z pierwszego związku małżeńskiego rodziców (dzieci mają swoich naturalnych rodziców)
rodzina zrekonstruowana - rodzina utworzona z powtórnego związku małżeńskiego rodziców lub jednego z nich (dzieci, przynajmniej jedno, mają jednego „przybranego” rodzica, np. ojczyma, niekiedy w rodzinie zrekonstruowanej występuje taka sytuacja, gdy są „twoje”, „moje” i „nasze dzieci”)
rodzina przysposobiona (małżeństwo prawie przysposabia, adoptuje na stałe, obce dziecko, które staje się ich dzieckiem)
rodzina zastępcza (pojęciem tym oznacza się rodzinę, w której wychowuje się dziecko nie będące jej własnym dzieckiem); nie mamy tu - jak w przypadku adopcji- do czynienia ze stałym zobowiązaniem się małżonków wobec dziecka, ale z pewnego rodzaju umową, np. z wydziałem zdrowie w przypadku dzieci do lat trzech: koszty takiego utrzymania pokrywa państwo
rodzina kontraktowa, podejmująca czasowo pieczę nad dzieckiem odpłatnie, głównie z inicjatywy terenowych ośrodków pomocy społecznej.
Struktura niepełna- przez rodzinę niepełną rozumiemy taką strukturę, gdzie rodzic opiekuje się dziećmi swoimi lub współmałżonka zamieszkującymi wspólnie z nimi. Rodzina może stać się niepełną z powodu śmierci współmałżonka, rozwodu, urodzenie dziecka pozamałżeńskiego. W ramach tej struktury wyróżniamy:
Rodzinę sierocą ( brak rodziców na skutek śmierci, dzieci pozostają pod opieka krewnych, dziadków lub osób obcych, ale nie SA w domu dziecka );
Rodzinę półsierocą ( brak jednego z rodziców na skutek śmierci , dziecko pozostaje pod opieką jednego rodzica )
Rodzinę rozbitą ( brak jednego z małżonków na skutek rozwodu lub porzucenia rodziny ze względu na separacje, niepowroty z zagranicy; dzieci są pod opieka jednego z rodziców, możliwe są dorywcze kontakty z drugim z rodziców, lub stała pomoc materialna );
Rodzinę samotnych niezamężnych matek z dziećmi ( przypadki losowe lub decyzje podjęte świadomie co do zachowania stanu wolnego).
Są też przypadki niezamężnych matek nieletnich ( los, gwałt )
Rodzina grupowa - istota jej polega na tym, że kilka do kilkunastu małżeństw, a także par żyjących w luźnym związku lub ludzi samotnych zakłada coś w rodzaju spółdzielni, ale nie jest to spółdzielnia „mieszkaniowa”, ale spółdzielnia życiowa. Spółkę taką zawierają wyłącznie ludzie sobie znani i starannie dobrani.
Zadnia rodziny:
- rodzina ma zaspokoić potrzeby dziecka fizyczne i psychiczne
- rodzina jest miejscem resocjalizacji dziecka
- rodzina dostarcza modeli osobowych i wzorów zachowań
- dostarcza określonego wzoru wartości i norm moralnych
Przemiany współczesnej rodziny.
Kształtuje się nowa hierarchia dóbr rodzinnych. Na randze znacznie zyskała satysfakcja z życia małżeńskiego i rodzinnego - stała się wysoce cenionym dobrem obwarowanym wymaganiami wobec członków rodziny. Brak tej satysfakcji usprawiedliwia w oczach poszkodowanych podjęcie kroków rozwodowych. Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano długotrwałą miłość. Jeśli miłość wygaśnie, pewna część współmałżonków czuje się upoważniona do ponownego poszukania szczęścia w następnych związkach, dobro dzieci uznając za rzecz drugorzędną.
Ważnym zjawiskiem współczesnego życia rodzinnego jest wzrost wymagań co do jego jakości. Dawniej kładziono większy nacisk na instytucjonalny aspekt rodziny. Żywiono przekonanie, że rodzina jest instytucją powoływaną do wykonywania funkcji prokreacyjnej oraz opieki nad dziećmi i ich wychowania. Była też traktowana jako instytucja organizująca i zapewniająca materialne warunki życia jej członkom. Obecnie toruje sobie drogę przekonanie, że życie małżeńskie ma wtedy sens, jeśli daje pełną satysfakcję współmałżonkom.
Indywidualizacja wewnątrzrodzinna oraz dążność do wysokiej jakości rodzinnego życia uzupełniają się i wzmacniają nawzajem. Naczelnym dobrem w oczach ludzi stała się nie tyle trwałość rodziny, ile jakość życia w jej ramach. W razie trudności powstałych w życiu rodzinnym te dwie tendencje wspomagają się w nasileniu odczuwania złej jakości życia rodzinnego, co sprzyja konfliktom, dezorganizacji rodziny i rozwodom.
Generalnie rzecz biorąc, można obecnie zaobserwować:
wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów,
wzrost zatrudnienia kobiet nie tylko z pobudek ekonomicznych (dążność do ciekawszego życia, samorealizacji),
relatywne zmalenie wartości dziecka dla rodziców (dziecko w rodzinie stało się dobrem konkurencyjnym wobec mieszkania czy dobrej pracy),
indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań,
dyferencjacja norm i wartości u poszczególnych członków rodziny - nawzajem w stosunku do siebie.
We współczesnej rodzinie przeobrażeniu ulegają również pełnione przez nią funkcje:
Funkcja seksualna
Funkcja materialno - ekonomiczna
Funkcja kontrolna
Funkcja socjalizacyjno - wychowawcza
Można by za tem powiedzieć, że rodzina w swoim zintegrowanym uniwersaliźmie społecznego i psychospołecznego funkcjonowania jest - jak dotychczas - nie do zastąpienia i nie sposób sobie wyobrazić jej nieobecności w społeczeństwie. Ludzkość nie wypracowała dotychczas innej instytucji, która by mogła skutecznie zastąpić rodzinę i nie wiadomo, czy uda się to w przyszłości. Może być ona również źródłem bólu i nieszczęść. Trzeba więc chronić rodzinę i wspierać.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - to zbiór jednostek, grup zbiorowości, które oddziałują na zachowanie danego osobnika. Środowisko społeczne należy zaliczyć do takich czynników egzogennych, które mają wyjątkowo duży wpływ na zachowanie człowieka. Oddziaływanie środowiska społecznego może przybrać układ pośredni ( mass media) lub bezpośredni (kontakty interpersonalne).
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE WG WROCZYŃSKIEGO (klasyk pedagogiki społecznej) - to zespół składników struktury otaczającej osobnika, które oddziałują jako system bodźców i powodują reakcje (przeżycie psychiczne).
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE WG TREMPAŁY (klasyk pedagogiki społecznej) - który określa to pojęcie biorąc po uwagę fakt, że istotne znaczenie ma nie tylko długotrwałość oddziaływania różnych wpływów, lecz także ich siła i intensywność. Należy również dodać, iż nie wszystkie czynniki otoczenia oddziałują na człowieka w jednakowy sposób.
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE WG RADLIŃSKIEJ ( czołowa przedstawicielka pedagogiki społecznej) - to zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników, kształtujących jej osobowość, oddziaływujących stale lub przez dłuższy czas.
Bibliografia:
Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, s. 695.
Z. Tyszka, Socjologia rodziny, Warszawa 1974, s. 74.
R. M. Ilnicka, Środowiskowy kontekst niedostosowania społecznego młodzieży, Toruń 2008, s. 37.
A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna, Warszawa 1975, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 101.
W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981, s. 261.
Z. Tyszka, Rodzina, w: Encyklopedia Pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, Fundacja „Innowacja”, ss. 697 - 698.
Z. Tyszka, Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną, Bydgoszcz 1987, „Pomorze”, ss. 47 - 54.
A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2006, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 195.
T. Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”, s. 147-150.
R.M. Ilnicka, Środowiskowy kontekst niedostosowania społecznego młodzieży, Toruń 2008 s. 37
S.Kawula, Brągiel, Janke, Pedagogika rodziny, s. 327-329.
T. Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”, s. 146-150.
5