ETYKA

Zagadnienia historyczne

Intelektualizm etyczny Sokratesa



Pierwsza zasada etyki Sokratesa uznaje cnotę (gr.

arete) za dobro bezwzględne, wyznaczając tym samym

na wieki ideał ludzkiego postępowania.



Druga teza jego etyki to myśl łącząca cnotę z wiedzą

(tzw. intelektualizm etyczny). Sokrates sądził, iż wszelkie

zło, jakie człowiek czyni, wynika z jego nieświadomości,

z braku wiedzy o tym, co dobre i złe. Dzisiaj moglibyśmy

powiedzieć - z braku wiedzy o wszystkich negatywnych

konsekwencjach podejmowanych działań. Jeśli ktoś

posiada taką wiedzę, niemożliwe jest - zdaniem

Sokratesa - aby postępował nieetycznie.

Intelektualizm etyczny Sokratesa



Intelektualizm etyczny Sokratesa prowadzi do
sformułowania interesującej i szeroko dzisiaj
dyskutowanej tezy, że cnoty można się nauczyć,
gdyż dobro nie jest wrodzone i każdy może
posiąść wiedzę o nim.



Jeśli człowiek rozwinie w sobie umiejętność
etycznego postępowania, to - jak sądzi Sokrates
- uzyska szczęście, ponieważ zdaniem tego
filozofa czyn etyczny przynosi dokonującemu go
pożytek i szczęście

Intelektualizm etyczny Sokratesa



rozum + wola + uczucie + czyny = wiedza (episteme)

=

cnota (arate)



wiedza = cnota = moralność = czyny dobre



(brak wiedzy; brak cnót = niemoralność = czyny złe)



wiedza = czyny piękne i dobre → szczęście →pożytek



dobro jest wyrazem rozumu a nie woli.



Wiedza rozumna o tym co dobre i złe jest wystarczająca dla moralnego

postępowania.



Cel etyki :



zdobycie pojęciowego oglądu i wyrazu absolutnego dobra i użyteczności jako takiej,

do czego środkiem ma być poznanie (wiedza).



posiąść pełne rozumienie pojęcia dobra i jednocześnie pełne rozumowe ustalenie w

nim pojęcia człowieka dobrego.



Koncepcja duszy :



Wiedza = czyny piękne i dobre = pożytek → wytwory inteligencji (gnome)



dajmon (wewnętrzny głos)



dajmonizm – racjonalny czynnik poskramiający pożądanie.



choroby duszy.

Platon



„Celem ludzkiego życia jest dobro, czyli życie

szczęśliwe. Jeżeli wiemy czym jest dobre życie, to

będziemy naturalnie działać w taki sposób, by je

osiągnąć.



Jeżeli dobrze się zastanowisz, zawsze stwierdzisz, że

dobry czyn jest dla ciebie lepszy.



Zło wynika z braku wiedzy. Kiedy ludzie odkrywają, co

jest słuszne – więc dobre – to nigdy nie będą

postępować nikczemnie.



Wiedza + wola + działanie + dobro + użyteczność =

arete (cnota) = moralność



tzw. WIEDZA = MORALNOŚĆ



Celem jest dobro i sprawiedliwość

Eudajmonizm agatyczny Platona



Wg Platona dusza, która jest tożsama z człowiekiem, została uwięziona w ciele. W

związku z tym sens życia człowieka, a zatem i droga do szczęścia, polega na

uwalnianiu się od więzów ciała poprzez cnotę i na powrocie, dzięki filozofii, do

prawdziwej rzeczywistości, którą jest świat idei, gdzie szczęściem człowieka jest

kontemplacja idei Dobra. Jest to możliwe, gdyż dusza jest nieśmiertelna. Wskazuje

na to stała i konieczna natura intelektualnego poznania, która nie może mieć swej

genezy w materialnej i zmiennej rzeczywistości, sposobowi poznania musi bowiem

odpowiadać jego przedmiot. Zatem, skoro poznanie intelektualne jest ogólne, stałe i

niematerialne, to jego przedmiot ma tę samą naturę; musi więc istnieć świat

przedmiotów ogólnych, stałych i niematerialnych, czyli świat idei. Aby wyjaśnić

genezę pojęć, które zawiera w sobie dusza o bytach idealnych, Platon przyjął

preegzystencję duszy, która przed upadkiem w materię znajdowała się w prawdziwej

rzeczywistości, kontemplując idee. Dusza, będąc niematerialna i nieśmiertelna, ma

charakter boski, a świat idei stanowi dla niej naturalny i właściwy kontekst życia. Stąd

dramatem dla człowieka jest jego upadek w materię. Upadek ten spowodował w nim

zapomnienie prawdziwej rzeczywistości. Ponieważ świat materialny stanowi odbicie

świata idei, mając w nim swoją przyczynę, to dusza, poznając rzeczy materialne,

przypomina sobie o prawdziwej rzeczywistości, o której wiedzę ma w sobie. W

związku z tym głównym celem życia człowieka (duszy) jest dzieło wychowania, które

polega na wyzwoleniu się duszy z pożądań ciała i zwróceniu ku prawdziwej

rzeczywistości. Temu celowi ma służyć organizacja życia w państwie. Ponieważ

kontakt duszy ze światem idei dokonuje się przez kontemplację, stąd filozofia

odgrywa najważniejszą rolę w życiu człowieka. Dzięki filozofii dusza nabywa cnotę

mądrości; cnota ta pozwala duszy, po uwolnieniu się z ciała, uniknąć kolejnej

inkarnacji i dostąpić szczęścia w kontemplacji idei Dobra (e. agatyczny).

Platon

ABSOLUTYZM



Czym jest szczęście ? Co to jest dobro i

dobre życie, skoro ludzie mają odmienne

poglądy na ten temat ?



Znalezienie natury dobra jest zadaniem

wiedzy, tj. etyki.



Tej wiedzy trzeba się nauczyć, albo nabyć

poprzez :



cnotliwe życie,



teoretyczne studia z matematyki fizyki.

c.d



Istnieje dobro i tylko jedno rozumienie pojęcia DOBRA, dobre życie

dla wszystkich.



Ponieważ dobro jest wartością obiektywną, niezmienną ( jak np. 2x2

= 4 w matematyce i jest to prawdą niezależnie od tego, czy ktoś

matematykę zna czy nie)



Pewne działania są absolutnie słuszne czy dobre, niezależnie od

czyjejkolwiek opinii. Dobro jest takie ! Dobro absolutne jest

nadrzędne nawet wobec bogów i bóstw.



Dobro absolutne istnieje niezależnie od rodzaju ludzkiego i jego

odkrycie to kwestia czasu i przygotowania intelektualnego.



Platon był przeciwnikiem realizmu moralnego.



Moralności można się nauczyć (to warunek dobrego życia.)

Koncepcja eudajmonizmu agatycznego



mądrość (dawana przez rozum)



odwaga (pasje, emocje, pożądania)



opanowanie (powstrzymanie pożądań)



Na czym polega szczęście ?



Na dysponowaniu tymi cechami. Nikt nie będzie sprawiedliwy jeśli

brak mu mądrości, odwagi i opanowania.



Teoria duszy i predestynacji. Koncepcje nierówności intelektualnych

i społecznych.



Dusza rozumna - mądrość, filozofowanie (złoto )



Dusza popędliwa - urzędnicy, oficerowie

( srebro )



Dusza pożądliwa - wolni obywatele, rolnicy, kupcy, rzemieślnicy

(żelazo i miedź )

Eudajmonizm agatyczny



Współczesne określenie stanowiska
głoszącego, że najwyższym celem
ludzkiego życia jest osiągnięcie szczęścia,
rozumianego jako dążenie do Dobra
Absolutnego.



Koncepcja platonizmu w IV/V w. przez św.
Augustyna Aureliusza stworzyła podstawy
filozofii i etyki chrześcijańskiej.

Eudajmonizm perfekcjonistyczny
Arystotelesa



Koncepcja eudajmonizmu i perfekcjonizmu.



Założenia : Zamiast odkrywać naturę dobra absolutnego,

życia dobrego dla wszystkich, trzeba badać zachowania

ludzi w życiu codziennym.



Co jest wspólnym mianownikiem do uznania życia

dobrym ? Szczęście.



Co jest wspólnym mianownikiem do uznania życia

złym ? Nieszczęście.



Co jest celem życia dobrego ? Eudajmonia czyli

szczęście.

Szczęście musi być realne, osiągalne.

Eudajmonizm perfekcjonistyczny
Arystotelesa



Pytania :



Co to jest życie szczęśliwe ? Na czym ono polega ?



Co tak naprawdę znaczy słowo szczęście ?



Czy można osiągnąć szczęście ?



Definicja Szczęścia : Szczęście jest działaniem duszy

zgodnie z doskonałą cnotą.



Definicja Cnoty : Cnota to umiejętność zachowania

rozsądku „złotego środka”



Szczęście = doskonałość = perfekcjonizm



Maksymalizacja cech intelektu fizycznych moralnych.

Drogi do szczęścia wg. Arystotelesa

1.

CNOTY: Dianoetyczne (czyli cechy intelektualne)

Dianoetyczne to:



mądrość



rozum etyczny



rozum praktyczny



rozsądek (fronesis)



pojętność duszy (inteligencja)



wiedza naukowa (episteme)



mądrość teoretyczna (sophia)



Cnoty etyczne



prawdomówność



hojność



męstwo, umiarkowanie



grzeczność



towarzyskość



sprawiedliwość



przyjaźń



łagodność



szczodrość



cierpliwość



prawdomówność

Źródła:przyzwyczajenie

ETHOS



Ethos - to zdolność wyboru;

usposobienie zachowujące środek,

wynikające z „konstrukcji” duszy.

1.

Koncepcja duszy :



Są dwa rodzaje duszy : rozumna i

nierozumna.



DUSZA ROZUMNA = umysł

teoretyczny + praktyczny

(umiejętność wyboru)

Dusza nierozumna

Dusza nierozumna = dusza pobudliwa

(pragnienia, chcenia) i wegetatywna (głód,
pragnienie, seks)

Coś między chętką a potrzebą



Trwała zdolność do zachowywania
właściwej miary to dzielność etyczna.

CNOTY MORALNE



Koncepcja „złotego środka” jako stanu pomiędzy

nadmiarem, a niedostatkiem



Cnota to trwała predyspozycja człowieka do

świadomego i dobrowolnego spełniania czynów

słusznych lub właściwych w danej sytuacji



Jak opanować cnoty moralne ?



długie studia



ćwiczenia



samodoskonalenie



unikanie skrajności (złoty rozsądek)



świadomie opanować człowiecze

Eudajmonizm perfekcjonistyczny
Arystotelesa



Człowiek = animal rationale – zwierzę rozumne



Typy ludzi :



Ci, którzy kochają PRZYJEMNOŚĆ



Ci, którzy kochają ZASZCZYTY



Ci, którzy kochają KONTENPLACJĘ



Głównym celem moralnego życia jest PRZYJAŹŃ



Rodzaje przyjaźni :



w imię korzyści



w imię przyjemności (np. erotyczna)



w imię doskonałości (tzw. bezinteresowna, dla samej przyjemności

obcowania intelektualnego itd.)



W XIII w. arystotelizm stał się podstawą tomizmu (św. Tomasz z

Akwinu) – filozofii chrześcijańskiej, do dziś obowiązującej w kościele

katolickim.

Filozofia stoików

Doktryna starożytnej szkoły stoików (V/IV w.

p.n.e.) :



Świat działa na zasadzie niezmiennych praw Ognia –

Logosu (Boga) i jego planu, którego nasze działanie nie

zmieni.



Wszystko jest rezultatem przeznaczenia

(predestynacja).



Człowiek na bieg rzeczy nie ma żadnego

wpływu. Człowiek, przez uświadomienie sobie

tego faktu staje się wolny, niezależny, wyciszony

emocjonalnie, pozbawiony nierealnych pragnień,

osiąga wewnętrzny spokój

Słynni stoicy



Najsłynniejsi stoicy rzymscy to :



Epiklet



Cyceron



Seneka



Wergiliusz

Moralizm stoików



Jest to jedna z bardzo wpływowych doktryn filozoficznych, zwłaszcza etyki

świata grecko-rzymskiego, potem chrześcijaństwa.



W etyce :



filozofia życia polegająca na zachowaniu wewnętrznego spokoju



postawa życiowa – życia zgodnie z rozumem.



Dobro – ma charakter moralny, łączy się z ludzkiego działania

i postępowania zgodnie z rozumem. Daje wolność i zadowolenie. Ideałem

stoickiej etyki jest mędrzec.



Człowiekowi dana jest wrodzona bezrozumność,



należy czynić życie rozumnym,



przezwyciężać wady : głupotę, tchórzostwo...



człowiek cnotliwy to mędrzec i pozostaje nim na zawsze,



wszystko należy do mędrca, uczucia są mu obce.



Mędrzec : niewzruszony, niczemu się nie dziwi, nikomu nie wybacza, nigdy

się nie myli, unika pozorów, nie dopuszcza do siebie smutku, ceni przyjaźń

EPIKUREIZM



w filozofii – atomizm



w etyce normatywnej – hedonizm
(gr.hedone = przyjemność)



filozofia życia rozsądnie przyjemnego



Summum bonum. Największym dobrem i
celem życia jest przyjemność. Co i
dlaczego unieszczęśliwia człowieka ? są
to lęki egzystencjalne.

Jak wyzbyć się lęków ?



Czwórmian etyczno-leczniczy :



lęk przed karzącą ręką bogów



lęk przed cierpieniem



lęk przed śmiercią



lęk przed niemożliwością osiągnięcia szczęścia.



Konkluzja :



Szczęście jest osiągalne ale potrzebna jest
refleksja rozumu (cena przyjemności).

Hedonizm Epikura



Jedynymi motywami ludzkiego działania
jest przyjemność i przykrość. W jego
etycznej sztuce życia chodzi o trwałą
przyjemność w spokoju, a więc o życie
wolne od wzruszeń i przykrości – życie w
atarakcji



Rozróżnia przyjemności wyższego (dusza)
i niższego rzędu (ciało)

Etyka chrześcijańska (św. Augustyn)

Augustyn z Hippony. Jego etyka jest zakorzeniona w jego systemie

dogmatycznym. W swej nauce etycznej wychodzi od dążenia człowieka

do szczęścia, które zapewnić może jedynie dobro pełne i niezmienne, czyli

Bóg, ku niemu należy kierować wszelkie działania i dążenia moralne. U

Augustyna występuje hierarchia działań moralnych np. dobro cielesne,

zmysłowe podporządkowuje duszy, tak samo jak podporządkowuje zmysły

rozumowi, a rozum Bogu. U podstawy wszelkiego porządku widzi

Augustyn prawo wieczne, czyli myśl i rozum Boy. Augustyn czyni z

sumienie kluczowym pojęciem etycznym definiując je jako miejsce

obecności Boga w człowieku, miejsce interioryzacji Bożych wskazań, co za

tym idzie kształtowanie sumienia według Bożych wskazań stało się

imperatywem moralnym. Dobra doczesne uważa za dzieło Boga, z natury

dobre, przy czym przypisuje im różną wartość, przez co koniecznym staje

się ich hierarchizacja na dobra będące celami, czyli takie, które są godne

napawania się nimi samymi i dobra będące środkami do osiągnięcia tych

celów. Właściwą ocenę pierwszej kategorii dóbr zapewnia cnota

rozumiana narzędziowo, jako mądrość doboru właściwych środków do

osiągania poszczególnych celów. Miłość zaś jest główna cnota i ich pełnia,

pozostałe cnoty są jej odbiciem i wyrazem, ukierunkowuje ona działania

moralne, jest darem Boga. Nowością u Augustyna jest nauka o pokorze

jako fundamencie miłości.

Moralność chrześcijańska

Pokora ma doprowadzić do poddania się Bogu, a po

zapomnienie siebie, objawia się te w służeniu bliźnim.

Pokora uzdalnia te do przyjęcia łaski, stad jest konieczna

w życiu chrześcijanina. Grzech Augustyn rozumie jako

antytezę cnoty, wykroczenie przeciw prawu wiecznemu,

a także niewłaściwe korzystanie z dóbr. Dla Augustyna

ważna jest podmiotowość człowieka, także w akcie

grzechu. Walka z grzechem jest zadaniem człowieka, a

skoro grzech narusza prymat ducha nad ciałem

chrześcijanin jest zobowiązany do walki duchowej

przeciw ciału, światu i złemu duchowi. Przyczyna

grzechu jest upadek pierwszych ludzi, a jego skutki

dziedziczne są w pożądliwości. Oprócz tego Augustyn

poruszał inne tematy szczegółowe np. trojaka koncepcja

pokoju, czy zagadnienie tzw. wojny sprawiedliwej.

Etyka chrześcijańska



Moralność chrześcijańska zakłada, że obowiązkiem człowieka jest

nie tylko stosowanie się do przykazań, lecz także rozwijanie cnót i

przykładne życie.

1.

wiara w boskie pochodzenie norm moralnych stanowi jedyne

uzasadnienie ocen moralnych, a więc nie ma potrzeby tworzenia

filozoficznej teorii etycznej.

2.

istnieje potrzeba wyjaśniania norm moralnych osobom

niewierzącym oraz uzasadniania czynów moralnych w nietypowych

okolicznościach, np. czy usprawiedliwione jest zabójstwo w obronie

własnej. Wyjaśnienia i uzasadnienia składają się na część systemu

etyki chrześcijańskiej.

3.

istnieje potrzeba poszukiwania wspólnej dla wierzących i

niewierzących bazy filozoficznej uzasadniającej etykę

chrześcijańską.

Etyka Tomasza z Akwinu



Opiera się na metafizycznym pojmowaniu osoby

ludzkiej jako autonomicznego bytu, obdarzonego

wolnością i moralną odpowiedzialnością. W

wymiarze etycznym człowiek jest osobą zdolną do

dążenia do prawdy i dobra.



Określa się to jako godność osoby ludzkiej. Ze względu

na swą godność człowiek nie może dowolnie sobą

dysponować, „używać” siebie, nie może także

traktować innych ludzi jak przedmiot użycia.

Personalizm katolicki odrzuca zatem zarówno

egoizm etyczny, jak i utylitaryzm [Wojtyła 1983].

Personalizm katolicki



Ponieważ każda osoba ludzka posiada potencjalnie najwyższą wartość,

wszystkie osoby są równe i równoważne. Dzięki temu personalizm

katolicki przyjmuje, iż godność osoby ludzkiej nakłada obowiązek

tworzenia wspólnoty i dążenie do wspólnego dobra. Podstawową

zasadą etyki personalistycznej jest więc działanie na rzecz człowieka,

oparte na miłości bliźnich.



W wymiarze religijnym osoba ludzka jest transcendentna. Oznacza to,

że godność osoby ludzkiej zawiera w sobie odniesienie do wartości

transcendentnej, do najwyższego Dobra. Przekraczanie (łac.

transcendo) samego siebie i świata rzeczy w dążeniu do Absolutu

stanowi religijny cel człowieka i uzasadnienie przestrzegania norm

moralności chrześcijańskiej.



Z personalizmu katolickiego wynikają dwie właściwości etyki

katolickiej.



Po pierwsze: etyka ta uzasadnia nie tylko obowiązki człowieka, ale

również jego uprawnienia jako osoby ludzkiej. Godność osoby ludzkiej

wymaga obdarzenia człowieka prawami, które umożliwiają mu działanie

na rzecz wspólnego dobra. Ta koncepcja wywarła istotny wpływ na

sformułowanie praw człowieka w uchwalonej przez ONZ w 1948 r.

Powszechnej deklaracji praw człowieka

Etyka formalna Kanta



Jest to etyka autonomiczna, co oznacza, iż
uzasadnienia słuszności czynów człowiek
powinien poszukiwać w sobie samym.



Według Kanta czynnikiem kształtującym
działania moralne jest rozum, który jest taki sam
u każdego człowieka, zatem wybory racjonalne
są wyborami moralnymi. Analizując racje,
którymi człowiek się kieruje, wybierając dane
działania, można, zdaniem Kanta, odkryć istotę
moralności.

Etyka formalna Kanta



Jest etyką obowiązku i powinności. Poszukując istoty

moralności, Kant odrzuca utylitaryzm, który głosi, iż

ocena moralna dotyczy wyłącznie rezultatów ludzkich

działań. Twierdzi, że człowiek który spłaca długi czy

dotrzymuje zobowiązań z obawy przed konsekwencjami,

jest roztropny, a jego działania są ostrożne. Ażeby

ocenić działanie pod względem moralnym, należy

oceniać intencje ludzi, zatem, zdaniem Kanta, moralne

jest działanie, które podejmuje się z obowiązku.

Jeżeli kupiec spłaca długi z ostrożności, z obawy przed

konsekwencjami, a nie z obowiązku, to w świetle etyki

Kanta nie jest to człowiek moralny. Działanie jest

moralne, jeżeli człowiek stłumi swoje uczucia i

skłonności i postąpi zgodnie z obowiązkiem.

Etyka formalna Kanta



Co jest obowiązkiem człowieka? Jak powinien

postąpić w konkretnej sytuacji?

Przeciwstawiając się etyce konsekwencji, Kant

poszukiwał prawa moralnego, odkrywanego

przez człowieka za pomocą rozumu w taki sam

sposób, w jaki odkrywa się prawa przyrodnicze.

Poszukiwał zatem najwyższej, absolutnie

obowiązującej, uniwersalnej zasady moralnej

wyrażonej w formie kategorycznej. Kant nazwał

tę zasadę mianem imperatywu

kategorycznego.

Imperatyw kategoryczny



Imperatyw kategoryczny Kanta różni się od norm, które

w Dekalogu również zostały sformułowane w formie

kategorycznej, ponieważ nie mają one charakteru

uniwersalnego, tj. dotyczą konkretnych — a nie

wszelkich możliwych — działań. Kant nie poszukiwał

wskazówek moralnych, lecz prawa moralnego, które

określałoby obowiązki ludzi a priori, niezależnie od

rodzaju czynu i jego konsekwencji.



Imperatyw kategoryczny został przez Kanta

sformułowany w trzech wersjach, które uwzględniają trzy

formalne warunki, ażeby działanie człowieka mogło być

ocenione jako moralne.

Działanie jest moralne, jeżeli:



1) jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami,



2) respektuje istotę rozumną jako cel wszelkich działań,



3) respektuje autonomię rozumnej istoty.



Pierwszy warunek oznacza, że działania moralne muszą być wewnętrznie

spójne, tj. nie mogą sobie wzajemnie zaprzeczać. Ponieważ prawo moralne

jest odkrywane przez rozum, który jest uniwersalny, można ustalić, że to, co

jest racjonalne, a zatem moralne dla mnie, jest racjonalne i moralne

zarazem dla wszystkich ludzi.



Działania ludzkie mogą być wewnętrznie sprzeczne, jeżeli to, co jest

moralne dla mnie, nie jest moralne dla innych. Na przykład norma: mogę

dawać łapówki, jeżeli moja firma jest w trudnym położeniu finansowym, nie

spełnia warunku uniwersalności, ponieważ dopuszcza, że ten sam czyn:

łapownictwo, jest moralny w pewnej sytuacji. w innej zaś nie. Jeżeli normę

tę zastosują wszystkie firmy, to uzyskanie zamówienia w zamian za łapówki

stanie się fizyczną niemożliwością. Próba uniwersalizacji tej normy sprawia

zatem, że zaprzecza ona sobie, jest wewnętrznie sprzeczna. Natomiast

wewnętrznie zgodna jest norma: nie dawaj łapówek.

Imperatyw kategoryczny



W poszukiwaniu zasady, która byłaby
wewnętrznie zgodna i uniwersalna, Kant
sformułował pierwszą wersję imperatywu
kategorycznego:



Nie powinienem nigdy inaczej postępować,
jak tylko tak, żebym mógł także chcieć, aby
maksyma moja stała się powszechnym
prawem.

Imperatyw kategoryczny



Druga wersja imperatywu kategorycznego brzmi:



Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w

osobie każdego innego, używał zawsze zarazem jako celu,

nigdy tylko jako środka.



Ta formuła oznacza to samo prawo, które jest zawarte w pierwszej

wersji. Zakazuje i nakazuje te same działania. Jeżeli dajemy

łapówkę, to osobę przyjmującą łapówkę traktujemy jako środek do

realizacji naszego celu. Jeżeli upowszechnimy dawanie łapówek, to

dopuścimy możliwość, że będziemy je przyjmować, a więc nie

będziemy szanować siebie.



Zauważmy, że druga wersja imperatywu Kanta jest formą prawa

wszystkich ludzi do godnego traktowania i nakłada obowiązek

przestrzegania przez wszystkich tego prawa.

Imperatyw kategoryczny



Trzeci warunek oznacza, że prawo moralne nie pochodzi z

zewnątrz, lecz jest częścią natury człowieka i stanowi o jego

autonomii. Prawo moralne jest więc nie tylko rozpoznane przez

człowieka, ale i przezeń przyjęte jako obowiązek. Przyjęcie prawa

moralnego oznacza, że człowiek staje się członkiem wspólnoty, na

równi z innymi członkami wspólnoty rozumie i akceptuje prawo

moralne i postępuje zgodnie z nim. W ten sposób człowiek wybiera

racjonalnie „samodeterrninację” swych czynów — może podjąć

decyzję, by działać moralnie lub niemoralnie. Jeżeli człowiek

wybiera postępowanie moralne, to wybiera samodoskonalenie.

Postępuje zatem zgodnie z godnością natury ludzkiej. Racjonalne

wybory, które umożliwiają samodoskonalenie, ze względu na swój

uniwersalizm powinny być powszechnie akceptowane.

Trzecia wersja imperatywu Kanta brzmi zatem:
Nie wykonuj żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko

takiej, z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem.

Test Kanta



Ostatecznie Kant sformułował trzystopniowy test oceny

moralnej:



1. Sprawdź, czy norma moralna w wersji uniwersalnej

jest wewnętrznie zgodna, tj. czy powszechnie

stosowana, nie powoduje swojego zaprzeczenia.



2. Sprawdź, czy normy moralne nie dopuszczają do

instrumentalnego traktowania ludzi.



3. Sprawdź, czy norma moralna może zostać

zaakceptowana przez wszystkich członków

społeczności.



W praktyce istnieją dwie podstawowe trudności

zastosowania tego testu: jedna trudność wynika z

uniwersalności reguł moralnych Kanta, druga zaś z

niezgodności obowiązków moralnych.

Utylitaryzm w etyce



Utylitaryzm etyczny był bardzo wpływowym
kierunkiem w drugiej połowie XVIII i w XIX
wieku. Najpełniej tę koncepcję wyrazili Jeremy
Bentham (1748-1832) oraz John Stuart Mill,
formułując zasadę użyteczności [Bentham
1958; Mill 19591.



Zasada użyteczności głosi: postępowanie jest
słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania największej
ilości dobra dla największej grupy ludzi, których
dotyczy to postępowanie.

Utylitaryzm



Utylitaryzm można zatem zaklasyfikować
jako formę konsekwencjalizmu, ponieważ
w ocenie moralnej czynów kładzie nacisk
na skutki. Działanie jest słuszne, jeżeli
przynosi więcej skutków korzystnych niż
szkodliwych. Utylitaryzm przyjmuje, że
człowiek powinien dążyć do tego, by jego
działanie przynosiło korzyści.

Poglądy J.S Mill`a



Podstawową wartością ludzką powinno
być szczęście. Kryterium szczęścia
wprowadził do utylitaryzmu Mill,
rozumiejąc przez nie przyjemność i brak
cierpienia - utylitaryzm eudajmonistyczny

Utylitaryzm etyczny



Utylitaryzm etyczny jest koncepcją ważenia

dobrych i złych rezultatów danego czynu nie dla

osoby, która dokonuje tego czynu, ale dla

wszystkich ludzi, których mogą dosięgnąć jego

skutki.



Utylitaryzm proponuje rozpatrywanie

konsekwencji danego działania wobec

wszystkich. Nie jest to więc podejście ani

egoistyczne, ani altruistyczne — jest

uniwersalistyczne. Zakłada się, że wszyscy

ludzie są równi i że ich dobro jest jednakowo

ważne.

Utylitaryzm Benthama



Bentham jako utylitarysta hedonistyczny proponował mierzenie

różnych aspektów przyjemności i cierpienia, takich jak

intensywność, czas trwania, pewność lub niepewność, bliskość lub

odległość, zdolność do rozprzestrzeniania się i czystość wartości w

ocenie ludzi, których dotyczą skutki danego czynu. Zatem brał pod

uwagę nie tylko doraźne i bliskie konsekwencje działań ludzkich.



Zgodnie ze wskazówkami Benthama, czyny ludzkie powinny

dostarczać najwięcej dobra dla największej grupy ludzi. Należy więc

je oceniać, porównując dany czyn z jego przeciwieństwem, aby

ustalić, który przyczynia więcej dobra. Jeżeli zaś dokonujemy

wyboru spośród wariantów, które przynoszą więcej szkody niż

korzyści, to należy wybrać działanie, które jest mniej szkodliwe.

Działania, które powodują te same efekty netto, są równe pod

względem moralnym.

Utylitaryzm współczesny



Współcześnie istnieją dwie wersje utylitaryzmu,
różniące się „techniką” ocen moralnych:
utylitaryzm czynów i utylitaryzm reguł.



Utylitaryzm czynów twierdzi, że przedmiotem
użytecznościowej oceny powinien być każdy
czyn, oddzielnie badany, we wszystkich swych
szczegółach i odmiennościach



Utylitaryzm reguł twierdzi, że zasadę
użyteczności należy stosować do klasy czynów,
nie zaś do poszczególnych czynów.

Utylitaryzm współczesny



Porównując utylitaryzm czynów z utylitaryzmem reguł, można zauważyć, że ten pierwszy

jest mniej rygorystyczny pod względem moralnym, nie jest bowiem łatwo dostrzec

wszystkie skutki każdego czynu. Jeżeli będziemy zastanawiać się każdorazowo, czy

słuszne jest łamanie kontraktów, to możemy dojść do przekonania, iż najlepiej jest żyć w

nieświadomości. Natomiast utylitaryzm reguł proponuje wykorzystanie ludzkiego

doświadczenia wyprowadzonego z wielu typowych, powtarzających się czynów i ich

konsekwencji odczuwanych „na własnej skórze”. W społecznościach pojawiają się jednak

nowe zjawiska, wymagające indywidualnej oceny, którą postuluje utylitaryzm

czynów.Utylitaryzm dopuszcza stosowanie sankcji moralnych. Jeśli kupiec jest nieuczciwy,

konsumenci mogą bojkotować firmę w celu powstrzymania go od niemoralnych

działań.Utylitaryzm jest koncepcją kontrowersyjną. Z jednej strony jest uniwersalistyczny,

zakłada, że wszyscy ludzie są równi i jednakowo ważni. Z drugiej jednak strony budzi

szereg wątpliwości. Podstawowy zarzut wobec utylitaryzmu to ten, iż zasada użyteczności

jest praktycznie bezwartościowa, ponieważ:



1) nie znamy pełnych rezultatów każdego działania,



2) nie możemy ustalić, w jakim horyzoncie czasu są oceniane skutki danego czynu,



3) nie można uznać równocenności skutków danego działania dla różnych ludzi,



4) posługiwanie się pojęciem szczęścia lub dobra wielu ludzi jako kryterium moralnej

oceny czynów prowadzi do aprobaty dowolnego zróżnicowania korzyści poszczególnych

osób; np. na tę samą ocenę zasługuje działanie powodujące 1000 jednostek dobra dla 10

ludzi (10 x 1000) i 100 jednostek dobra dla 100 ludzi (100 x 100).Utylitaryści próbują

rozproszyć te wątpliwości, twierdząc, że można ocenić słuszność lub niesłuszność

działania, jeżeli da się przewidzieć jego konsekwencje z dużym prawdopodobieństwem.

Najczęściej konsekwencje są oczywiste, w trudniejszych zaś sytuacjach kłopoty z oceną

moralną nie świadczą o niedoskonałości teorii, lecz o ułomności ludzkiej

natury.Utylitaryzmowi zarzuca się również, iż w ocenie moralnej bierze pod uwagę jedynie

skutki, nie ocenia zaś człowieka i jego motywów.