Autonomia Galicyjska

Galicja obejmowała - w potocznym mniemaniu - ziemie zaboru austriackiego. Utożsamia się ją z Królestwem
Galicji i Lodomerii, a ściślej: "Królestwem Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i
Księstwem Oświęcimia i Zatoru", jako autonomicznym krajem koronnym Cesarstwa Austriackiego, który posiadał
własny sejm, rząd (wydział krajowy), głowę państwa (namiestnika) i samorząd terytorialny.

Monarchia habsburska przeszła długi okres przemian ustrojowych od oświeconego absolutyzmu, przez policyjne
państwo post-absolutne początku XIX wieku, Wiosnę Ludów i dualistyczną monarchię konstytucyjną: Austro -
Węgry. Symbolem monarchii stał się powszechnie lubiany cesarz Franciszek Józef. Status Galicji uregulował m.in.
Dyplom październikowy z 1860, Patent lutowy z 1861, Statut krajowy oraz "konstytucje grudniowe" z 1867.

Autonomia galicyjska to nazwa całości praw społeczno-politycznych, które Galicja uzyskała w latach 1860–1873
wskutek ugody austriacko-polskiej, m.in. wprowadzenie języka polskiego w 1869 roku jako urzędowego do
administracji i sądownictwa Galicji, powołanie urzędu ministra ds. Galicji w 1871 roku.

Poprzez nadanie autonomii stworzone zostały możliwości pracy organicznej na dużą skalę. Do Galicji przybywało
wielu Polaków z Królestwa i emigracji, reprezentujących wysoki poziom patriotyzmu i ducha narodowego. W zaborze
austriackim doszło do znacznego spolszczenia administracji i szerokiego udziału Polaków w zarządzaniu nie tylko
Galicją ale również państwem austro-węgierskim.

SYTUACJA GOSPODARCZA:

Galicja u progu autonomii w 1866 była traktowana jak kolonia, na którą władze administracyjne nakładały rujnujące
podatki, a nad budżetem wisiało widmo spłat za dokonane w 1848 uwłaszczenie. Kraj był wybitnie rolniczy, 80 %
ludzi żyło na wsi, a ponad 2/3 gospodarstw wiejskich było rozdrobnionych. Wolnocłowy handel między krajami
monarchii podważył i tak słabą gospodarkę. Po roku 1870 nastąpił w Galicji upadek niektórych gałęzi przemysłu.
Likwidowano huty szkła i cukrownie, a po roku 1904 zamknięto ostatnią hutę żelaza. Bogactwa naturalne
eksploatowane były w niewielkich ilościach, prymitywnymi metodami. Jedynie wydobycie ropy naftowej wzrastało z
roku na rok. Dopiero pod koniec XIX wieku zaczął się dokonywać w Galicji widoczny postęp - rozbudowa kolei i
sieci dróg.

Zacofanie gospodarcze, słaby przemysł, nędza wsi, przeludnienie stały się przyczyną dużej emigracji zarobkowej z
Galicji (do USA, Kanady, Brazylii, Argentyny, Niemiec, Francji).

Swobody obywatelskie

Ludność Galicji, jak i całego cesarstwa formalnie cieszyła się szerokimi swobodami obywatelskimi, na które
składały się: równość wobec prawa, równouprawnienie narodów i języków, wolność wyznania, tolerancja
religijna, swoboda kultu, wolność osobista, nietykalność mieszkania, tajemnica korespondencji, wolność
słowa, wolność prasy, swoboda poruszania się, osiedlania, wyboru miejsca pracy, ochrona własności, prawo
do ochrony przed sądem, swoboda stowarzyszeń, zgromadzeń, prawo petycji, jak również wolność nauki i
nauczania.

Sejm Krajowy

Zanim w latach 60-tych powstał Sejm Krajowy, od końca XVIII w. działał Sejm postulatowy. Składał się z czterech
stanów: duchowieństwa, magnatów, stanu rycerskiego i przedstawicieli miasta Lwowa. Zajmował się jedynie
sprawami rozkładu podatków państwowych, mógł także składać prośby (adresy) do cesarza w sprawach prowincji.

Sejm Krajowy był organem ustawodawczym autonomii galicyjskiej. W jego skład wchodzili posłowie (wyłaniani w
wyborach) oraz wiryliści (arcybiskupi, biskupi, rektorzy, prezes Akadademii Umiejętności).

Wybory do Sejmu były wyborami kurialnymi. Wyborcy byli zgrupowani w grupach wyborczych zwanych kuriami.
Każda z nich wybierała inną liczbę posłów. Były to kurie: wielkiej własności ziemskiej (44 posłów), izb przemysłowo
- handlowych (3), miast większych (23 - 31), gmin miejskich i wiejskich (74). Wybory były dlatego
niedemokratyczne, nierówne, a w dodatku wprowadzono głosowanie jawne. W lutym 1914 r. uchwalono zmianę
prawa wyborczego, dla miast miała zostać utworzona kuria powszechna, a dla gmin wiejskich wybory bezpośrednie i
równe. Przepisy nie weszły jednak w życie z powodu wybuchu I wojny światowej.

Kompetencje Sejmu Krajowego: "kultura krajowa", administracja samorządowa, sądownictwo, rolnictwo,
leśnictwo, budownictwo publiczne, przemysł, handel, wystawy i targi, infrastruktura, komunikacja, podatki, budżet,
szkolnictwo, kultura, dobroczynność, sprawy zdrowotne, sprawy kościelne, straż ogniowa, kwaterunek wojska, prawo
cywilne, karne, karno - policyjne, kontrola nad administracją rządową, rozpatrywanie sprawozdań namiestnika,
interpelacje. Sejm mógł wystąpić do austriackiej Rady Państwa o uchwalenie ustaw w sprawach wykraczających poza
jego uprawnienia.

Z Sejmem związani byli kompetencyjnie Marszałek Sejmu, Namiestnik oraz Cesarz. Marszałek mianowany przez
cesarza przewodniczył Sejmowi. Miał dwóch zastępców: jednego polskiego a drugiego ukraińskiego. Namiestnik był
reprezentantem cesarza, a zarazem "mężem zaufania" większości Sejmu. Podlegał cesarzowi, kierował administracją
rządową z wyjątkiem wojskowej. Był zwierzchnikiem urzędników krajowych i posiadał także uprawnienia w sferze
prawodawczej, w tym inicjatywę ustawodawcza. Rozpisywał wybory do Sejmu, przedkładał cesarzowi ustawy Sejmu
do podpisu, składał sprawozdania przed Sejmem. Cesarz sankcjonował ustawy, zwoływał, zamykał, odraczał obrady,
a także mógł rozwiązać Sejm Krajowy w nadzwyczajnych okolicznościach. Bezpośrednio na szczeblu rządowym w
Wiedniu działał

Minister ds. Galicji, który odpowiadał za prowadzenie, koordynowanie i opiniowanie spraw

krajowych. Zwany był "opiekunem i orędownikiem kraju".

Ponadto podległym Namiestnika był Starosta, który sprawował władze na szczeblu powiatowym. Bezpośrednio pod
jego zwierzchnictwem był samorząd terytorialny.

Wydział Krajowy

Wydział Krajowy składał się z marszałka oraz 6 członków wybieranych na 6 lat. Był organem
przygotowawczym i wykonawczym dla Sejmu (pełnił funkcję komisji sejmowej). Sprawował nadzór nad
samorządem terytorialnym, zarządem majątkiem krajowym, zakładami krajowymi i funduszami.
Kontrolował wybory, weryfikował mandaty poselskie, reprezentował kraj na zewnątrz. Marszałka Wydziału
Krajowego mianował cesarz.

Rada Szkolna Krajowa

Rada Szkolna Krajowa była centralnym organem oświatowym w Galicji. Na jej czele stał namiestnik,
zastępowany przez wiceprezydenta Rady. Jej członkowie byli mianowani przez cesarza a zaliczali się do
nich: inspektorzy, duchowni, przedstawiciele: Wydziału Krajowego, nauki, nauczycieli, rad miejskich
Krakowa i Lwowa.

Kompetencje Rady: obejmowały zarząd szkolnictwem ludowym i średnim poprzez rady szkolne
powiatowe (miejscowe) i gminne, zakładanie szkół (np. zawodowych), prowadzenie seminariów
nauczycielskich, nominowanie dyrektorów szkół, nauczycieli, inspektorów, budżet szkolnictwa, programy
nauczania, opiniowanie podręczników, nadzór nad szkolnictwem niepublicznym, wprowadzenie do szkół
języka polskiego i ukraińskiego.

Była bardzo ważną instytucją autonomii galicyjskiej, która zasłużyła się dla rozwoju i polonizacji
szkolnictwa w zaborze austriackim, m.in. na początku lat 70-dziesiątych zaostała załozzona Akademia
Umiejętności. Funkcjonowały także wyższe uczelnie, uniwersytety w Krakowie i we Lwowie, Akademia
Sztuk Pięknych oraz Politechnika Lwowska.

Stańczycy i koncepcja trójlojalizmu

Trójlojalizm czyli postawa polityczna dużej części klas społecznych w Polsce po upadku powstania styczniowego
1863-1864, wyrażająca się w podporządkowaniu władzom trzech państw zaborczych. Zwolennicy trójlojalizmu
wyrzekali się dążeń niepodległościowych, prowadząc co najwyżej walkę o utrzymanie tożsamości narodowej i
autonomii gospodarczej w ramach państwa zaborczego. Ugodowe stanowisko powodowało minimalizację postulatów
wysuwanych w sprawach politycznych i narodowych.

W poszczególnych zaborach trójlojalizm przybierał różne formy, co wynikało z odmiennych warunków
gospodarczych i politycznych. Lojalistyczną postawę wobec rządów zaborczych przyjęli w Galicji m.in. stańczycy.

Stańczycy – ugrupowanie polityczne w zachodniej części Galicji, powstałe w latach 60.XIX w. Nazwa wzięta od
pamfletu politycznego Teka Stańczyka (1869), opublikowanego na łamach "Przeglądu Polskiego".

W formie fikcyjnych listów politycznych rzekomo pisanych przez Stańczyka (błazna Zygmunta Starego) wyrażał
poglądy konserwatywne. W "Tekach Stańczyka" konserwatyści obarczali naród polski winą za utratę niepodległości,
wytknęli mu rozliczne wady i skłonności do anarchii, dowodzili, że rządy cesarza stanowią kontynuację dawnego
państwa polskiego i dlatego należy z nim współdziałać. Jadowita satyra atakująca przeszłość narodową, a zwłaszcza
powstania, spotkała się z rozlicznymi protestami.

Stańczycy zmierzali do rozszerzenia praw narodowych w Galicji przy zachowaniu lojalności wobec Austrii.
Dominowali w Kole Polskim w austriackiej Radzie Państwa. Stańczycy upatrywali w powstaniach narodowych i
konspiracji przyczynę największych klęsk półwiecza. Wzywali do współpracy z zaborcą. Zwalczali tendencje
rewolucyjne, godząc się na powolną, kontrolowaną przez elitę ewolucję społeczno-polityczną. Z obawą patrzyli na
emancypację polityczną chłopstwa i robotników fabrycznych. W 1907 ugrupowanie przekształciło się w Stronnictwo
Prawicy Narodowej.

Głównymi działaczami byli: Stanisław Tarnowski, Józef Szujski, Stanisław Koźmian, Michał Bobrzyński, Walerian
Kalinka.

Konsekwencją i uzasadnieniem dla programu stańczyków była Krakowska szkoła historyczna.

Uformowała się w drugiej połowie lat 60. XIX wieku wokół spolonizowanego Uniwersytetu Krakowskiego i
Akademii Umiejętności. Głównym założeniem tej szkoły był pesymizm osadzony na osądzie iż tylko i wyłącznie
Polacy są winni upadku dawnej Rzeczypospolitej, a wszystkie nieszczęścia jakie później na nich spadły są zasłużoną
przez naród pokutą. Józef Szujski, Michał Bobrzyński, Stanisław Smolka i ks. Walerian Kalinka dowodzili ze
przyczynami upadku państwa polskiego stały się „złota wolność”, anarchia szlachecka oraz brak silnej władzy
monarszej.

W opozycji do Krakowskiej szkoły historycznej powstała Warszawska szkoła historyczna, która ukształtowała się
na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku. U podstaw szkoły warszawskiej legła idea pracy u
podstaw, tzw. pozytywizm warszawski. Ideologowie tej szkoły uważali iż polskie społeczeństwo musi pokonać swoje
zacofanie, aby mogło zapewnić sobie lepszą przyszłość wkraczając na drogę postępu i modernizacji. Historycy
warszawscy zajmowali się głównie dziejami stosunków społecznych, gospodarczych, ustrojowych i kultury, a
ukierunkowanie to sprawiło, że zainteresowali się w przeciwieństwie do przedstawicieli krakowskiej i lwowskiej
szkoły historycznej dziejami nowożytnymi.

Głównymi przedstawicielami warszawskiej szkoły historycznej

byli: Adolf Pawiński, Tadeusz Korzon i Władysław Smoleński.