Joanna Podgórska

22 stycznia 2013

Co czeka matk Madzi w wi zieniu dla kobiet

Sukienki w krat

Na pocz tku Katarzyna W., mama Madzi, jako dzieciobójczyni b dzie miaøa w wi zieniu przechlapane, bo to samo dno hierarchii. Z
czasem wspóøosadzone powinny j zaakceptowa . Kobiece wi zienia to osobny wiat, w którym rz dz odmienne od m skich
prawa.

Dla wøadz wi zienia dzieciobójczyni celebrytka, której twarz zna caøa Polska, to przekle stwo. O anonimowo ci nie ma mowy, a bezpiecze stwo zapewni
trzeba. Najcz ciej pocz tkowo osadza si je w pojedynczych, monitorowanych celach. A wi niarki i tak potrafi zaszczu . Wal w ciany, miotaj
przekle stwa i obelgi. Tak te w areszcie ledczym powitano Katarzyn W.

– Pami tam dziewczyn z Katowic, która zabiøa swojego synka. Wøa ciwie nie wiadomo dlaczego. Ka da opinia biegøych stwierdzaøa co innego. To byøa
perfekcjonistka, która przestaøa sobie radzi w pracy i domu. Opowiadaøa, e wstaøa tego dnia i poczuøa, e døu ej nie wytrzyma. Poder n øa gardøo
synkowi, próbowaøa zabi m a i popeøni samobójstwo – opowiada Simona Wójtowicz, kierowniczka penitencjarna Aresztu ledczego w Nisku. –
Pami tam, jak j do nas przywie li z innego wi zienia. Siedziaøa w kucki na øó ku kompletnie pogn biona i zastraszona. W poprzednim miejscu nikt z ni
nie rozmawiaø, nie wolno jej byøo je razem z innymi, wszystko, czego dotkn øa, stawaøo si trefne. Kole anki z celi nie dotykaøy nawet podøogi, gdy na
niej staøa. Schodziøy z øó ek dopiero wtedy, gdy ona weszøa na swoje. Wøo yli my mnóstwo pracy, by zacz øa jako funkcjonowa . Udaøo si , pracowaøa
nawet w radiow le.

Lidia Olejnik, wieloletnia dyrektorka wi zienia w Lubli cu, a obecnie szefowa Okr gowego Inspektoratu Søu by Wi ziennej w Opolu, twierdzi, e bardzo
pomocna jest w takich przypadkach kobieca skøonno do rozmowy. Wi niarki maj na to czas. Rozmawiaj stale, zwierzaj si sobie, a to sprawia, e
agresja i niech stopniowo zanikaj . Wa niejszy staje si czøowiek ni paragraf. W Lubli cu mieli nawet przypadek dzieciobójczyni zatrudnionej
w kuchni. To byøo caøkowite zøamanie wi ziennej normy, e z dzieciobójczyni si nie jada, a co dopiero mówi o zjedzeniu czego , czego dotkn øa.

– U m czyzn to by byøo niemo liwe – przyznaje Paweø Moczydøowski, kryminolog, reformator wi ziennictwa po 1989 r. – Kobiety s bardziej elastyczne
i tolerancyjne. Orientuj si na relacje, a nie na kowbojskie historie.

Kawa i papierosy

Dzi tak e w m skich wi zieniach podstawowej hierarchii nie wyznaczaj artykuøy Kodeksu karnego, ale pieni dze na wypisk . Podstawow monet
wi zienn s od dawna kawa i papierosy. Teraz tak e karty telefoniczne, bo komórek w celi mie nie wolno. W wi zieniach kobiecych wa ne s tak e
ciuchy i kosmetyki, ale ich warto przelicza si na kaw i papierosy.

Teoretycznie nie wiadomo, kto za co trafiø do aresztu czy wi zienia. Søu ba wi zienna trzyma te informacje w tajemnicy. Marzena, gdy pierwszy raz
w yciu znalazøa si w celi i spytaøa, jakie tu obowi zuj zasady, usøyszaøa: przede wszystkim nie pytasz, kto za co siedzi. To nie pytaøa. Ale jak tylko
która wyszøa na chwil , o niczym innym si nie mówiøo. Plotki rozchodz si bøyskawicznie, wi c wszystkie wiedz wszystko o wszystkich.

Kobiety to tylko 3 proc. polskich wi niów. Ich przest pczo ma specyficzn struktur . W 2004 r. co trzecia skazana byøa za zabójstwo; teraz ok. 20
proc. (w ród m czyzn zabójcy to ok. 7 proc.). W wi kszo ci przypadków s to tzw. zbrodnie kuchenne, dokonywane przez ofiary przemocy domowej.
W ostatnich latach ro nie liczba rozbojów i kradzie y. Coraz møodsze dziewczyny z wyuczon agresj wychodz na ulic , by rywalizowa z m czyznami.
Wzrasta tak e przest pczo z powodów ekonomicznych: niespøacone kredyty, wyøudzenia, kradzie pr du.

Zøodziejki i oszustki lokuj si do wysoko w wi ziennej hierarchii, bo postrzegane s jako sprytne i zaradne. Chyba e podkradaj w celi, wtedy trafiaj
do grupy najbardziej znienawidzonych. Z kolei dla søu by wi ziennej oszustki to jedna z trudniejszych kategorii osadzonych. Dyrektor aresztu w Nisku
Søawomir Lubera mawia, e oszustwo to nie przest pstwo, lecz charakter.

– Motaj , manipuluj , wykorzystuj zwierzenia innych – opowiada. – Próbuj wkrada si w øaski wychowawców, wiedz , jak mu si podliza , a potem
opowiadaj na oddziale, e go sobie owin øy wokóø palca. Mniej do wiadczeni pracownicy mog si na to nabra . A po wyj ciu jad do m a kole anki
z celi i próbuj wyøudzi pieni dze na uchylenie aresztu.

Dzieciobójczynie to tak e kategoria trudna. Nie tylko dlatego, e trzeba chroni je przed agresj . Wedøug bada przeprowadzonych w polskich
wi zieniach, s to zazwyczaj kobiety søabo wyksztaøcone, biedne, z przemocowych, pijanych domów, uzale nione od partnera. Najcz ciej ukrywaj ci

,

rodz w domu, komórce albo na dworze.

– To specyficzna grupa, oporna w kontakcie. Zazwyczaj bagatelizuj lub wypieraj to, co zrobiøy – mówi Lidia Olejnik. – Miaøam w Lubli cu dziewczyn ,
która urodziøa dziecko przy stacji benzynowej i porzuciøa w kuble na mieci, na 10-stopniowym mrozie. Nie rozumiaøa, e zrobiøa co zøego, nie udaøo mi
si do niej dotrze .

Dóø wi ziennej hierarchii tworz tak e skazane z art. 200, mówi cego o doprowadzeniu do obcowania pøciowego osoby do 15 roku ycia, oraz
alimenciary, kobiety, którym odebrano prawa rodzicielskie, takie, które zaniedbywaøy dzieci albo zn caøy si nad nimi.

Damy i wi niary

43 kobiety w Polsce odsiaduj kar 25 lat wi zienia. Skazanych na do ywocie jest 9. To sprawczynie gøo nych, medialnych zbrodni: Monika „Osa”
Osi ska, zabójczyni Jolanty Brzozowskiej, Maøgorzata Rozumecka, skazana za morderstwo dilerów Ery, czy Monika Szyma ska, która wraz z kolegami

Strona 1 z 3

Co czeka matk Madzi w wi zieniu dla kobiet | Sukienki w krat - Polityka.pl

2013-02-18

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1534771,1,co-czeka-matke-madzi-w-wiezieniu-d...

torturowaøa i zamordowaøa maturzyst Tomka Jaworskiego. Zimne, egocentryczne socjopatki, trafiaøy do celi w nimbie silnych kobiet, o skøonno ciach
przywódczych. Z czasem wtapiaj si w wi zienne tøo i razem z innymi chodz na kursy krawieckie. Pracownicy penitencjarni przyznaj jednak, e
skazane na døugoterminowe wyroki maj du y wpøyw na atmosfer w kryminale. Z czasem staj si ekspertkami od wi ziennego ycia, budz respekt
w ród wspóøosadzonych, udzielaj rad nowicjuszkom, pomagaj uøo y stosunki w celi.

Zabójczynie kuchenne trzymaj si razem. Maj wspóln terapi dla ofiar przemocy i poczucie wspólnego losu. Bo ich historie s pisane jak przez kalk .
Po latach bicia i upokorze co w nich p ka, øapi nó , tøuczek do mi sa czy co tam jest pod r k i wal na o lep. Nie chciaøy zabi , broniøy si . Wi kszo
próbuje ratowa swoj ofiar , wzywaj pomoc, nie zacieraj ladów. Dostaj zwykle od 8 do 10 lat, a ostatnio coraz cz ciej nawet poni ej 8. Ch tnie
wspóøpracuj , nie s zdemoralizowane, nie sprawiaj problemów, personel je lubi. Wspóøosadzone tak e; budz wspóøczucie, zrozumienie, ale i szacunek.
W ko cu zabiøy swojego kata.

Stosunkowo nowa, ale rosn ca kategoria to damy gospodarcze – kobiety z wy szym wyksztaøceniem, prowadz ce dziaøalno gospodarcz , zamieszane
w afery czy przekr ty, albo takie, którym po prostu powin øa si noga. Jest im bardzo trudno przystosowa si do wi zienia. Przyzwyczajone do luksusu,
trafiaj do ciasnej celi, maj c do swojej dyspozycji par metrów kwadratowych. Cz sto staraj si wywy sza , zachowa autonomi , odmawiaj c
wspólnych posiøków czy spacerów. Afiszuj si z drogimi kosmetykami, a reszt to dra ni.

– Bywa, e zdemoralizowane wi zienne dziewczyny poszarpi je na korytarzu czy spacerniaku, bo wedøug nich w kryminale ka dy jest równy – opowiada
Lidia Olejnik. – Radz damom, by jak najszybciej zapomniaøy o wolno ci i spróbowaøy wej w now rol . Gdy si nie wywy szaj , szybko zyskuj du y
autorytet i nawet stare recydywistki staraj si przy nich kulturalnie wysøawia .

Simona Wójtowicz przyznaje, e z damami – w zale no ci od ich nastawienia – bywa albo bardzo trudno, albo bardzo øatwo.

– One zazwyczaj co potrafi , znaj j zyki, s wyksztaøcone. Staramy si to wykorzysta , nakøoni je, by dzieliøy si t wiedz z innymi. Mieli my cho by
przypadek, gdy pani po filologii polskiej uczyøa czyta analfabetk – opowiada.

Bunt i øzy

Dla ka dego pierwszy pobyt w wi zieniu jest szokiem, ale kobiety – co do tego specjali ci s zgodni – gorzej od m czyzn znosz izolacj . Zwøaszcza gdy
na wolno ci zostawiøy dzieci. Bardziej t skni , prze ywaj l k, jak w domu sobie bez nich poradz , czy m b dzie czekaø, czy w ogóle b d miaøy do
czego wraca . Paradoksalnie nawet te, które od dawna maj dzieci w domach dziecka albo s skazane za ich zaniedbywanie, nagle przypominaj sobie
o wøasnym macierzy stwie. Godzinami pisz i ozdabiaj listy, robi zabawki, rzucaj palenie, eby troch odøo y i kupi prezent w kantynie.

– To mo e by troch faøszywy obraz, bo kobiety, które latami zaniedbywaøy dzieci, nagle chc si pokaza przed innymi jako wzór matki. Ale mo e by
te tak, e wi zienie skøoniøo je do refleksji. Maj autentyczne poczucie straty i szczerze próbuj nawi za kontakt – ocenia Lidia Olejnik.

Do wyroku wszyscy koncentruj si na obronie. Dla tych, które na rozpraw czekaj w areszcie ledczym, to trudny czas, bo zasady izolacji s tu ci le
przestrzegane. Wszelkie kontakty ze wiatem zewn trznym s limitowane, korespondencj cenzuruje prokuratura. Wedøug Luizy Saøapy, rzeczniczki
prasowej Søu by Wi ziennej, po wyroku oswajanie si z wi zieniem dzieli si na trzy etapy. Najpierw nast puje okres buntu, negowania decyzji s du,
oskar e pod adresem wymiaru sprawiedliwo ci. Etap kolejny to rezygnacja, i ten jest najbardziej niebezpieczny, bo cz sto towarzysz mu stany
depresyjne. Wreszcie – pogodzenie i szukanie niszy, która pozwoli przetrwa czas kary.

– Nowe trafiaj tu przera one i w stanie histerii – opowiada Barbara Chamot, psycholo ka z Niska. – Trzeba je podtrzyma na duchu, wyciszy , a przede
wszystkim wytøumaczy , co je czeka. Bo one maj wizj wi zienia rodem z ameryka skich filmów: kajdany na nogach, pomara czowe kombinezony
i wszechobecna przemoc.

Marzena przyznaje, e troch tak byøo. Kiedy ju wiedziaøa, e pójdzie siedzie , próbowaøa si czego dowiedzie na forach internetowych, ale panowaø
tam peøen chaos. Nie miaøa zielonego poj cia, co wolno w wi zieniu, a czego nie; ma zabra ubranie czy mo e dadz pasiak. Wyobra aøa sobie sfor
degeneratek, które b d j gn bi . Zapl taøa si finansowo. Dziaøalno gospodarcza jej nie wypaliøa, ale nie powiedziaøa rodzinie ani søowa. Kredyty,
oszustwa, wyøudzenia; brn øa z jednego przest pstwa w drugie. Niby wszystko drobne wyroki, ale jak si zsumowaøy, wyszøo ponad 10 lat. Odpowiadaøa
z wolnej stopy i trzymaøa wszystko w tajemnicy. Kiedy przyszøo pismo, e ma si zgøosi do wi zienia, eby odby kar , m byø w takim szoku, e nawet
si z ni nie po egnaø. Ma kategori P – pierwszy raz karana.

– W celi przej ciowej trafiøam na dziewczyny, które te byøy pierwszy raz. Gadaøy my caøymi nocami i byøo jako l ej – wspomina. – Potem siedziaøam
z døugodystansowymi i to te byøo w porz dku. Do wiadczone, przyzwyczajone do wi zienia, dawaøy poczucie bezpiecze stwa. Ale moje obawy nie byøy
caøkiem bezpodstawne. Do pracy chodziøam z recydywistkami od rozbojów. Sprz taøy my pomieszczenia administracyjne, a one podkradaøy tam, co si
da. Zapowiadaøy, e jak je wydam, to mnie zniszcz . Kiedy dostaøam w twarz, i to naprawd konkretnie, poprosiøam, by mnie z nimi rozdzielili. Teraz jest
w porz dku. Jako si ustabilizowaøam.

Marzena odsiedziaøa dopiero 7 miesi cy. eby nie zwariowa , dzieli czas na etapy-cele: do pierwszego widzenia z m em, które oboje przepøakali, nie
mówi c ani søowa, do kolejnych odwiedzin, do zako czenia sprawy, do wi t, pierwszych bez czwórki dzieci, które zostaøy w domu; prze y i nie rozpa
si . Teraz czeka na wyrok ø czny. Mo e s d da mniej ni te 10 lat, ale si nie nastawia z l ku przed rozczarowaniem.

Przyja i kochanie

Kiedy wchodzi si do celi, nie ma w tpliwo ci, e si jest u kobiet: firanki, kwiatki, ró owe maskotki, haftowane serweteczki, obrazki, metalowe prycze
przyozdobione falbankami. Rozpaczliwe próby stworzenia namiastki domu. I harmider, znacznie wi kszy ni na oddziaøach m skich. W ciasnocie øatwo
wybuchaj køótnie o wszystko. Wychowawcy musz natychmiast wygasza spory. Kobiety z reguøy odbywaj kar w systemie póøotwartym, chyba e
stopie demoralizacji lub wzgl dy bezpiecze stwa przemawiaj za zamkni tym. Cele w ci gu dnia nie s zamykane, skazane mog pracowa na zewn trz
i bra udziaø w zaj ciach organizowanych poza terenem jednostki. W systemie otwartym cele nie s zamykane tak e w nocy, nie ma limitów odwiedzin,
a skazana mo e mie przy sobie pieni dze (te z systemu póøotwartego maj specjalne konta). Wi zienne uniformy znikn øy ju dawno. Chodzi si po
cywilnemu i wi niarki bardzo dbaj o to, by dobrze wygl da . Ubieraj si starannie, ukøadaj fryzury, robi makija ; na korytarzu trudno odró ni je od
personelu. To jako pomaga zachowa godno .

Strona 2 z 3

Co czeka matk Madzi w wi zieniu dla kobiet | Sukienki w krat - Polityka.pl

2013-02-18

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1534771,1,co-czeka-matke-madzi-w-wiezieniu-d...

– To dla nich bardzo wa ne – mówi Lidia Olejnik. – Pami tam, jeszcze w czasach mundurków, robiøy cuda, eby nie wygl da tak samo. Skracaøy,
zdobiøy, robiøy rozci cia. Nie wolno byøo mie kosmetyków, to si malowaøy døugopisami czy zdrapan ze cian sproszkowan farb .

Nawet w czasach PRL w kobiecych wi zieniach nie grypsowano na tak skal jak w m skich. Byøy tzw. puszkuj ce, bo tak si kobieca grypsera nazywaøa,
gøównie møode dziewczyny, które przynosiøy ten obyczaj z poprawczaków. Gitmany, w odró nieniu od frajerzyc, próbowaøy na ladowa m sk formuø
odsiadki. Troch si tatuowaøy. Zdarzaøy si poøyki, agresja, samookaleczenia. Dzi to raczej rzadko .

– W tamtych czasach wytworzyøa si tak e w wi zieniach ideologia nawijaj cych – mówi Paweø Moczydøowski. – Rodzaj agresywnego „feminizmu”, wedøug
którego wszyscy m czy ni to s...syny, pij , bij i s caøkiem zb dni. Tylko bycie z drug kobiet ma sens.

W ród nawijaj cych byøy „ ony” i „m owie”, podkøadaczki, czyli wi niarki, które potrafiøy skombinowa dobra deficytowe i – nie dochowuj c zasady
wierno ci – podrywaøy na nie coraz to inn kole ank , oraz popapra ce – nawijaj ce, które mimo to próbowaøy za pomoc grypsów flirtowa z facetami
(czyli „je popapraøo”).

– Te ukøady w jakiej szcz tkowej formie przetrwaøy do dzi – twierdzi Paweø Moczydøowski. – Ale wi ksza otwarto , dost pno widze , kontakt ze

wiatem zewn trznym sprawia, e nie ma ju takiego ci nienia izolacji jak dawniej.

Zwi zki homoseksualne w kobiecych wi zieniach to jednak nadal codzienno i to na wiele wi ksz skal ni w m skich. Maj swoj specyfik ; nie s
wymuszone, seks nie jest w nich narz dziem dominacji, przemocy czy poni enia. S nastawione na emocjonaln blisko . Takie troch : czy to jest
przyja , czy to jest kochanie, oddzielone mi kk , pøynn granic .

Listy i telefony

Mijaj c Ann na ulicy, nie sposób si domy li , e to podwójna dzieciobójczyni. èadna, dyskretnie umalowana dwudziestoparolatka w drodze na lekcje
w wieczorowym liceum. Miaøa 18 lat, kiedy poznaøa starszego, onatego faceta. Romans, ci a, ukrywana przed wszystkimi, domowy poród, zsyp na

mieci. Nikt si nie dowiedziaø. Za drugim razem miaøo by podobnie, ale domy liøa si przyjacióøka i doniosøa policji, e byøa ci a, a dziecka nie ma.

Anna dostaøa 15 lat. Cz

kary odbywaøa w systemie zamkni tym. Teraz przeniesiono j do póøotwartego, dlatego mo e chodzi do szkoøy.

Dla wielu skazanych kobiet, gdy ju wejd w trzeci etap odsiadki, czyli pogodzenie i szukanie niszy, wi zienie jest okazj , by troch ogarn wøasne

ycie. Przej terapi dla uzale nionych, sko czy porzucone szkoøy. W Nisku maj nawet dziewczyn , która doje d a na studia magisterskie do

Warszawy. Idea, e wi zienie ma søu y wyø cznie izolacji, to przeszøo . Chodzi o to, by przygotowywaøo do ycia na wolno ci. Podczas odbywania kary
kobiety zapisuj si na kursy obsøugi kas fiskalnych, florystyki, kosmetyczne, stylizacji paznokci, obsøugi komputera, fryzjerstwa. Maluj , haftuj , robi
zabawki. Pracuj jako wolontariuszki w domach dla upo ledzonych dzieci, osób starszych i przewlekle chorych. Bior udziaø w programach
terapeutycznych, gdzie ucz si , jak radzi sobie z wøasnym yciem i funkcjonowa w spoøecze stwie.

– Maj staøy kontakt z psychologiem, wychowawc . Bez przerwy chc rozmawia – opowiada Simona Wójtowicz. – Dlatego trzeba uwa nie postawi
granic , by nie zmieniøo si to w rodzaj uzale nienia od szukania wsparcia i zrzucania problemów na innych. Zwøaszcza e dla wielu dziewczyn
pochodz cych z patologicznych rodzin wi zienie jest pierwszym miejscem, gdzie otoczono je zainteresowaniem i opiek .

One nawet wychodz inaczej ni m czy ni. Za facetem zamyka si brama i szlus; nie pisze, nie dzwoni. Do Niska na Bo e Narodzenie przychodzi góra
kartek z yczeniami od dawnych podopiecznych. A telefon psychologów dzwoni bez przerwy: co søycha , czy pan Jurek ju wyleczyø kr gosøup, jak
wytøumaczy synowi, eby nie wagarowaø. Ale to m czy ni cz ciej wracaj . Prawie poøowa wi niów to recydywi ci. W ród kobiet – co czwarta.

Gdzie garuj

Pozbawione wolno ci kobiety przebywaj w 22 jednostkach penitencjarnych. S to 4 areszty ledcze: w Ostródzie, Kamieniu Pomorskim, Lesznie i Nisku,
4 zakøady karne: w Grudzi dzu, Czersku, Krzywa cu i Lubli cu. W 14 jednostkach m skich s wydzielone oddziaøy dla kobiet. Przy zakøadach
w Grudzi dzu i Krzywa cu dziaøaj Domy dla Matki i Dziecka, gdzie skazane mog przebywa razem ze swoim dzieckiem do czasu, gdy uko czy ono trzy
lata. Ogóøem skazanych i tymczasowo aresztowanych jest okoøo 2500 kobiet. Najwi cej za kradzie e (450), zabójstwa (430) i rozbój (306).

Wykonanie Javatech | Prawa autorskie © POLITYKA

Sp. z o.o. S.K.A. (dawniej „POLITYKA” Spóødzielnia Pracy)

Strona 3 z 3

Co czeka matk Madzi w wi zieniu dla kobiet | Sukienki w krat - Polityka.pl

2013-02-18

http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1534771,1,co-czeka-matke-madzi-w-wiezieniu-d...