Finanse – wykład

str. 1

Paweł Czudecki

FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH

1. Gospodarstwo domowe

jest najliczniejszym podmiotem gospodarczym,

jest to wyodrębniony i samodzielny ekonomicznie mikropodmiot,

praca zarobkowa przynajmniej jednego z członków gospodarstwa domowego jest warunkiem
istnienia tego gospodarstwa oraz warunkiem traktowania tego gospodarstwa jako jednostki
konsumpcyjnej,

członkowie gospodarstwa domowego sprzedają na rynku pracy swoje usługi, które
traktowane są przez przedsiębiorstwa jako osobowe czynniki produkcji.

Gospodarstwo domowe to jedno lub wieloosobowy zbiór homoeconomicus, które
reprezentuje jednostki działające racjonalnie i dążące do maksymalizacji zysków, a także
dokonywania wyborów ze względu na wartośd ekonomiczną rezultatów tych wyborów.

Gospodarstwo domowe jest podmiotem systemu finansowego w tym znaczeniu, że
współtworzy pieniądz i umożliwia przepływ tych pieniędzy pomiędzy innymi gospodarstwami
domowymi i podmiotami systemu finansowego.

Gospodarstwo domowe jest podmiotem, który samodzielnie podejmuje decyzje kierując się
własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.

2. Funkcje gospodarstw domowych:

- funkcja zarobkowania i wydawania dochodów: ukazuje motywy i postawy skłaniające członków
rodziny do pracy i zarobkowania, ukazuje charakter zatrudnienia, sposoby gospodarowania, a także
procesy zachodzące na rynku
- funkcja konsumpcyjna: związana z organizowaniem i spożywaniem dóbr i usług, związana z
kształtowaniem wzorców komunikacyjnych
-funkcja wykonywania przez członków rodziny różnych prac w celu bezpośredniego zaspokojenia
potrzeb
-funkcja biologiczna: oznacza reprodukcję siły roboczej i jej aktywizacje

3. Finanse gospodarstw domowych – dotyczą pracy zarobkowej ale także transferów np.

zasiłków, rent czy emerytur. Decyzje finansowe jakie podejmują gospodarstwa domowe
dotyczą 4 obszarów:

1) Konsumpcji
2) Kredytowania
3) Oszczędności i inwestycji
4) Zarządzania ryzykiem

Obszary te można traktowad jako determinanty kondycji finansowej gospodarstw domowych, ale
należy pamiętad jeszcze o świadomości ekonomiczno społecznej. Finanse gospodarstw domowych
jako nauka rozwijają się, ulegają przeobrażeniu i powstają nowe sub-dyscypliny takie jak:
- finanse osobiste
- finanse prywatne
- finanse personalne
- mikrofinanse
- finanse rodziny

4. Klasyfikacja gospodarstw domowych

a) Zgodnie z metodologią europejskiego systemu rachunków narodowych : zgodnie z tą

metodologią gospodarstwa domowe traktuje się jako sektor instytucjonalny, który
występuje zarówno na rynku dóbr konsumpcyjnych jak i produkcyjnych. Sektor

Finanse – wykład

str. 2

Paweł Czudecki

gospodarstw domowych obejmuje gospodarstwa domowe będące wyłącznie
konsumentami, a także gospodarstwa domowe których członek lub członkowie prowadzą
działalnośd gospodarczą. Sektor gospodarstw domowych tej metodologii został
podzielony na podsektory. Kryterium podziału sektora na podsektory był wielkośd
dochodów i przy wskazaniu głównego źródła dochodów. Na tej podstawie wyróżniono 3
podsektory:

- podsektor osób będących konsumentami ( do tej grupy należą pracujący

najemnie oraz osoby mające niezarobkowe źródło dochodów czyli Ci którzy
otrzymują renty, zasiłki, emerytury oraz te osoby które posiadają dochody z kapitału

- podsektor pracodawców i pracujących na własny rachunek w

gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie

- podsektor pracodawców i pracujących na własny rachunek poza

gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie

Narodowy Bank Polski podzielił sektor gospodarstw domowych na następujące podsektory:
- rolników indywidualnych (czyli osób fizycznych których głównym źródłem dochodów jest produkcja
rolnicza a ich działalnośd nie jest zarejestrowana w formie przedsiębiorstwa, spółki, spółdzielni itp.)
- przedsiębiorcy indywidualni (osoby fizyczne prowadzące działalnośd gospodarczą na własny
rachunek i zatrudniające do 9 osób)
- podsektor osób prywatnych (wszystkie osoby fizyczne które nie zostały zaliczone do 1 i 2
podsektora)

5. Decyzje finansowe gospodarstwa domowego

Główne obszary decyzyjne dotyczą konsumpcji, kredytowania oszczędności i inwestycji i zarządzania
ryzykiem.

Ograniczenia które uniemożliwiają zaspakajanie potrzeb przez gospodarstwo domowe to:

1) Ograniczenia cenowe (dotyczy wysokich cen)
2) Ograniczenia podażowe (brak dóbr na rynku)
3) Ograniczenia prawne (zakaz sprzedaży niektórych produktów)
4) Ograniczenia administracyjne (przepisy regulujące wielkośd zakupu danego dobra)
5) Ograniczenia społeczne (zakaz spożywania niektórych produktów ze względu np. na religię)
6) Ograniczenia czasowe
7) Ograniczenia budżetowe (budżet gospodarstwa domowego)

Poziom konsumpcji zależy od następujących elementów:
- przede wszystkim od ograniczeo budżetowych
- upodobao, preferencji

Dochody gospodarstw domowych ze względu na cel przeznaczenia można oddzielid na pieniądze
niezbędne do życia oraz nadwyżkę. Nadwyżkę przeznacza się na dodatkową konsumpcję lub
oszczędności

Konsumpcje finansuje się najczęściej przez redystrybucję dochodów gospodarstw domowych, kredyt
konsumpcyjny, oraz oszczędności (oszczędności traktuje się jako źródło finansowania odroczonej
konsumpcji). Na poziom konsumpcji wpływa także wielkośd, stawka podatku dochodowego od osób
fizycznych.

W teorii wyróżnia się kilka motywów z jakich gospodarstwa domowe oszczędzają:

1) Motyw ostrożnościowy (tworzymy rezerwy na jakieś wydarzenia)
2) Motyw cyklu życia (chęd zmiana przyszłości na lepsze)
3) Motyw niezależności (łączy się z potrzebą niezależności i realizacji swoich marzeo)

Finanse – wykład

str. 3

Paweł Czudecki

4) Motyw przedsiębiorczości (powiększanie majątku)

Na poziom oszczędności w gospodarce wpływają m.in.:

- bieżące stopy procentowe banku centralnego
- bieżący poziom zadłużenia
- polityka podatkowa paostwa
- stabilizacja polityczna i gospodarcza
- poziom dochodu gospodarstwa domowego
- stopieo pewności w odniesieniu do zatrudnienia w przyszłości
- preferencje konsumentów
- bieżący popyt na dobra i usługi

Skłonnośd gospodarstw domowych do zaciągania kredytów jest wypadkową 3 czynników:

1) Łatwości dostępu do kredytu
2) Wysokości jego oprocentowania
3) Oceny możliwości jego spłaty

FINANSE PUBLICZNE

To proces gromadzenia i rozdysponowywania publicznych środków pieniężnych (dochody publiczne,
wydatki publiczne, przychody i rozchody publiczne).
Najważniejszym instrumentem w finansach publicznych jest budżet paostwa, który rozpatruje się w
trzech ujęciach:

1) Ekonomicznym – zgodnie z którym budżet paostwa jest planem finansowym, zawierającym

zestawienie przychodów i rozchodów publicznych, dochodów i wydatków. Budżet paostwa
traktuje się także jako fundusz publiczny (Scentralizowany fundusz publiczny)

2) Prawne – budżet paostwa jest aktem prawnym najwyższej rangi o czym świadczą zapisy

konstytucyjne, oznacza to że budżet paostwa ma formę ustawy a prezydent szczególną rolę
w procesie jego uchwalania. ( 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może jej
zawetowad, może się tylko zwrócid do TK – TK orzeka w terminie do 2 miesięcy)

3) Polityczno- społeczne – budżet paostwa jest narzędziem realizacji określonych postulatów

politycznych, a także będzie się łączyło to z Modelem Paostwa jaki jest przyjęty w danym
kraju.

/Umiędzynarodowienie budżetu – było ale nie zdarzyłem zapisad



/

Budżet konstruuje się na zasadzie uprzedniości – czyli budżet jest planem.
Oraz na zasadzie równowagi – najlepszy jest budżet zrównoważony – dochody = wydatkom

O randze finansów publicznych świadczą zapisy konstytucyjne. Pierwsza zasada dotycząca finansów w
Konstytucji znajdują się w preambule i jest to zasada subsydiarności (pomocniczości).

W rozdziale pierwszym
Art. 15 zasada decentralizacji (wskazanie dwóch władz: sektor rządowy i samorządowy; =zasada
dualizmu ustroju narodowego(?))
W art. 16 w rozdziale pierwszym –
Art. 2 i art. 20 (określenie jaki typ paostwa mamy w Polsce – społeczna gospodarka rynkowa która
działa w oparciu o zasadę sprawiedliwości społecznej).

Rozdział 2 (zadania jakie realizuje paostwo)
- bezpieczeostwo
- wymiar sprawiedliwości

Finanse – wykład

str. 4

Paweł Czudecki

- wspieranie zatrudnienia i walka z bezrobociem
- zabezpieczenia społeczne
- ochrona zdrowia
- niepełnosprawnośd
- edukacja
- pomoc społeczna
- badania naukowe
- kultura
- ochrona środowiska
- gospodarka mieszkaniowa

Dobro publiczne - w całości finansowane przez paostwo; charakteryzuje się egalitaryzmem
(równością, każdy ma dostęp, niepodzielnośd) *administracja, bezpieczeostwo wewnętrzne i
zewnętrzne kraju+. Pewne dobra nie mogą byd dostarczane przez mechanizm rynkowy – musi
paostwo je dostarczad np. nie ma armii która paostwo finansuje, co wtedy?

Dobro społeczne – finansowane w całośdi lub części z dobr publicznych. Mogą by byd dobrem
prywatnym, ale na skutek realizowanej polityki przez paostwo jest dobrem społecznym (np. edukacja,
ochrona zdrowia)

Rozdział 7
Zasady samodzielności :
- majątkowej (każda z jednostek samorządu terytorialnego ma prawo do posiadania majątku)
- finansowej (możliwośd decydowania o przeznaczania srodków)
- podatkowej (dotyczy tylko jednego typu jednostek – gmin. Odnosi się do możliwości kształtowania
stawki podatku *nieruchomości, leśny itp. -> stawki uchwala rada gminy na drodze uchwały, nie ma
możliwości niepobierania tych podatków ani wprowadzenia dodatkowych podatków])
- samodzielnośd publiczno- prawna (kazda z jednostek samorządu terytorialnego będzie posiadad
osobowośd prawną – możliwośd zaciągania zobowiązao)
- samodzielnośd ustroju wewnętrznego (każda z jednostek ustala statut *o herbie, o fladze, o
osiedlach, dzielnicach, sołectwach itp.+)

Rozdział 10 (Finanse publiczne)

1) Nakładanie podatków i opłat – ma się to odbywad na drodze ustawy
2) Podstawowe zasady uchwalania i wykonywania budżetu paostwa (przygotowanie,

uchwalanie, wykonywania, kontrola wykonania -> w konstytucji jest tylko na temat
przygotowania i uchwalania)

3) Zapisy dotyczące deficytu budżetowego( 1) zakaz pokrywania deficytu przez zaciąganie

zobowiązao w NBP (banku centralnym) 2) projekt przygotowuje rada ministrów i uchwala ten
projekt – uchwala zarazem wielkośd deficytu) i długu publicznego (nie może przekroczyd 60%
PKB)

4) Art. 226 – podstawowe informacje o NBP (szerzej w ustawie o NBP)

a. Jest bankiem centralnym
b. Przysługuje prawo do emisji pieniądze
c. 3 organy (prezes, zarząd, rada polityki pienieznej
d. Utrzymanie stabilnego poziomu cen