Zaznajomienie studentów ze: - Specyfiką gospodarstwa domowego (GD) (istota i funkcje); -Rolą GD w gospodarce (analiza ekonomicznofinansowa , sytuacji gospodarstw domowych); Determinantami zachowań gospodarstw finansowa _ domowych; -Prawidłowościami zachowań gospodarstw domowych; - Zagadnieniami związanymi z zarządzaniem finansami gospodarstw domowych; - Zaznajomienie studentów z następującymi zagadnieniami: -Genezą gospodarstwa domowego (GD); - Kategoriami pokrewnymi do GD; -Definicją GD; -Funkcjami GD; - Kontekstem GD; -Klasyfikacjami GD; -Analizą ekonomiczno-finansową GD (cel i definicje); -Bilansem GD; - Budżetem GD; GENEZA GOSPODARSTWA DOMOWEGO - Najstarsza instytucja ekonomiczna świata; -Początek i koniec wszystkich procesów ekonomicznych; -Główny nurt badań ekonomii skupia się na innych aktorach ; Teoria ekonomii - kategorie: -Gospodarstwo domowe (mikroekonomia); - Przedsiębiorstwo (mikroekonomia); -Państwo (makroekonomia); - Ekonomia - dosł. Nauka o gospodarstwie domowym (rodzinie/domu); -Podział: mikro-makroekonomia; -Nowe wymiary: mezoekonomia, megaekonomia; Aktywności realizowane w ramach GD: -Wytwarzanie dóbr; - Konsumpcja wytworzonych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb członków GD; - z czasem społeczny podział pracy - specjalizacja i produkcja; - Uwaga: produkowanie na własne potrzeby i na sprzedaż - sprzeczność - przedsiębiorstwa (warsztaty rzemieślnicze, manufaktury, fabryki, korporacje)
-GD o wysokim poziomie wykształcenia (min.1 osoba mgr); - GD o bardzo wysokim poziomie wykształcenia (stopnie naukowe/ kwalifikacje zawodowe / >1 osoba mgr); KLASYFIKACJA Typ społeczno-gospodarczy -GD pracowników (najemnych); -GD rolników; -GD przedsiębiorców (pracujących na własny rachunek); - GD emerytów i rencistów; - GD utrzymujące się z niezarobkowych źródeł (innych niż emerytura/ renta -zasiłki, świadczenia, darowizny, alimenty, dochody z wynajmu nieruchomości etc.) TOPOLOGIE INNYH DYSCYPLIN NAUKOWYCH -Styl życia; -Wyznanie; - Przekonania polityczne; - Pochodzenie etniczne; - Przynależność kulturowa / cywilizacyjna; ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE
-maksymalizacja efektów (zaspokojenia potrzeb) z jednostki nakładu dóbr ekonomicznych w dyspozycji GD; -minimalizacja kosztów w sytuacji kiedy określony jest cel GD (w tym jego członków); - Aspekty emocjonalne, więzi, psychologiczne, społeczne, kulturowe; -Sytuacja ekonomiczna GD (zamożność vs bieda); -Wielkość GD (liczba osób); -Skład GD; -Wiek członków GD; -Miejsce zamieszkania członków; -Poziom wykształcenia; - Więzi społeczne (otoczenie); -Aspekty kulturowe (tradycje/ zwyczaje); ZAGADNIENIA ANALITYCZNE -Analiza ekonomiczno-finansowa - podobieństwo działalności GD do działalności przedsiębiorstwa; -Konsumpcja widziana jako produkcja - tzw. produkcyjne ujęcie procesu konsumpcji: -Strumień dochodów => akt konsumpcji (destrukcja dobra) => -Zadowolenie z konsumpcji - zaspokojenie potrzeb -analiza pionowa: -oddzielnie bada się dochody, oddzielnie rozchody; -cel poznanie poziomu i struktury, czy zmian w czasie (w przypadku analizy dynamicznej); -analiza pozioma: -Cel: określenie relacji pomiędzy dochodami a wydatkami GD; -Określenie roli składników w budżecie GD; -Wnioskowanie o poziomie i stylu życia; -Trudność: sposób rozdysponowania dochodów na konkretne cele; Wskaźniki: -Udział przychodów netto w przychodach brutto; -Udział dochodów rozporządzalnych w przychodach brutto; -Udział poszczególnych dochodów w dochodach rozporządzalnych; -Udział dochodów z tytułu operacji finansowych w przychodach netto;
BILANS MAJĄTKOWY Cel: -Ustalenie wielkości i wartości majątku, jego struktury, źródeł pochodzenia; -Badanie zmian w obszarze majątku w czasie t; -Badanie efektywności wykorzystania majątku i na tej podstawie sformułowanie wniosków nt. jego kształtu w przyszłości;
•Podstawowe źródło: bilans majątkowy; •Bilans majątkowy GD - usystematyzowane , syntetyczne zestawienie składników majątkowych (aktywów) i źródeł ich finansowania (pasywów), sporządzone na dany moment (dzień);
•Uwaga: rachunek statyczny; Majątek ujęty 2 razy - przekrój rzeczowy i finansowy;
•Kryteria porządkujące układ bilansu: •Płynność - dla aktywów; -Możliwość zmiany składnika na gotówkę; •Wymagalność - dotyczy pasywów; - termin zwrotu; -Aktywa vs pasywa; -Aktywa - majątek, bogactwo, zamożność,
|
GOSPODARSTWA DOMOWE-KATEGORIE - Rodzina - grupa bezpośrednio spokrewnionych ze sobą osób, której dorośli członkowie odpowiadają za opiekę nad dziećmi; -Rodzina nuklearna - 2 dorosłych ludzi, tworzących z własnymi lub adoptowanymi dziećmi gospodarstwo domowe. W większości społeczeństw to element większej struktury rodzinnej; - Rodzina poszerzona - bliscy krewni, nie tylko małżeństwo z dziećmi pozostający w bliskich stosunkach/ tworzą wspólne GD; -Rodzina odbudowana - min, jeden z dorosłych członków ma dzieci z poprzedniego związku (wielorodzina) -Rodzina - zadania, których celem jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa i utrzymanie porządku; -Zadania: reprodukcja, socjalizacja, wychowanie dzieci; -Modele rodziny: tradycyjny (bread winner) vs partnerski; -Teorie feministyczne - nierówności w ramach rodziny (władza) - ucisk i przemoc fizyczna/ podział pracy w ramach rodziny/ opieka nad starszymi, dziećmi; Beck & Beck-Gernsheim - nowe napięcia - walka płci; - Rodzina symetryczna - młodzi małżonkowie, większe znaczenie rodziny nuklearnej niż rodziny poszerzonej, mniejszy zakres podziału pracy domowej wśród małżonków - mężczyźni bardziej się angażują w prace domowe;
DEFINICJA - Gospodarstwo domowe - 1 osoba lub grupa osób wspólnie dzielące zakwaterowanie. Gospodarstwa domowe mogą składać się z rodzin (Abercrombie, Hill, Turner;2000); -GD może składać się z kilku spokrewnionych rodzin (nuklearnych) - tworzą wtedy gospodarstwo domowe poligamiczne - z wieloma głowami rodzin nuklearnych -(poliginiczne: 1M, kilka F; - poliandryczne: 1F, kilku M); -Zespół osób wspólnie gospodarujących (użyteczność); -Odpady po konsumpcyjne (produkty negatywne); -Analiza ekonomiczna: -Analiza techniczno-ekonomiczna- badanie rzeczowej strony procesów gospodarowania np. wielkości produkcji, liczby aktywnych zawodowo członków GD, wyrażonych w jednostkach rzeczowych np. szt., m., kg etc.; -Analiza finansowa - pieniężna wycena majątku i wyników działalności gospodarczej np. wartości majątku, wielkości wydatków, stopie zysku z oszczędności; -Cele analizy - poznawczy (struktura, mechanizmy) vs praktyczny; -Analiza ekonomiczno-finansowa GD - zasoby majątkowe i budżety (rachunki przychodów i rozchodów); -Analiza ekonomiczno-finansowa - źródło informacji: - Rachunek wyników (zysków i strat, rachunek przychodów i rozchodów tzw. P&L); -Bilans vs P&L -Bilans - informacja o strukturze/ wielkości składników majątkowych/ źródłach finansowania; P&L - informacja o zmianach w danym okresie; - W PL - w przypadku badan dot. GD - odpowiednikiem P&L jest BUDŻET GOSPODARSTWA DOMOWEGO; -Budżet GD - to usystematyzowane zestawienie pieniężnych i niepieniężnych przychodów i rozchodów GD w określonym przedziale czasu (GUS;2007);
BUDZET GD-PRZYCHODY -ujęcie brutto vs ujęcie netto -Przychody brutto - wszystkie wartości wpływające do budżetu GD w czasie t, powiększone o zaliczki na podatek dochodowy (od osób fizycznych płacone przez podatnika) oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne; -Przychody netto - różnica pomiędzy przychodami brutto a składkami na ubezpieczenia zdrowotne, społeczne i zaliczkami na poczet podatku dochodowego; -Skład: dochód rozporządzalny, pozycje oszczędnościowe po stronie przychodowej; -Zwykle stosowane w analizie budżetów GD;
mienie, fortuna; -Aktywa GD - zasób dóbr materialnych, niematerialnych, finansowych stanowiący własność wspólną oraz indywidualną członków GD. - Służy do działalności konsumpcyjnej i wytwórczej GD, całego lub jego poszczególnych członków; -Wyrażony w jednostkach naturalnych (w jakich występuje) oraz w jednostkach wartości (pieniężnych);
AKTYWA GOSPODARSTWA DOMOWEGO •Ujęcie czasowe vs ujęcie rzeczowe; -Aktywa trwałe - wolno zbywalne; -Aktywa obrotowy - łatwo zbywalne; -Aktywa długoterminowe - przeznaczenie do użytkowania >1 rok; -Aktywa krótkoterminowe - <1 rok; •Ujęcie czasowe - wg kryterium czasu -aktywa trwałe <->aktywa długoterminowe; -Aktywa obrotowe <->aktywa krótkoterminowe; -Ujęcie rzeczowe - wg kryterium płynności; -Majątek: - trwały; - Trwały rzeczowy (rzeczowe aktywa trwałe); - Wartości niematerialne i prawne; - Inwestycje w należności długoterminowe; - Należności długoterminowe; - nietrwały (obrotowy); - Dobra nietrwałe wielokrotnego użytku; - Dobra jednorazowego użytku; Majątek trwały GD: -Majątek trwały rzeczowy : -Trwałe dobra produkcyjne np. odkurzacz, pralka, etc.; -Trwałe dobra konsumpcyjne -bezpośrednie zaspokojenie potrzeb członków GD np. nieruchomości (domy), meble, telewizory, dzieła sztuki etc.; Uwaga: samochód, PC - rola dualna; -Wartości niematerialne i prawne : -Wartości niematerialne - kapitał ludzki (intelektualny)- poziom wykształcenia i kompetencji; -Wartości prawne - nabyte prawa majątkowe - możliwe do wykorzystania gospodarczego np. prawo wieczystego
|
posiadanym majątkiem w celu zaspokojenia potrzeb jego członków (Bywalec;2009:15); -Autonomia; -Potrzeby wspólne vs potrzeby indywidualne; Zmienne role członków w ramach GD: -Nabywca (otoczenie - rynek); - Producent (GD); -Konsument (GD); Kryteria ekonomiczne: - Wspólnota majątkowa/ budżetowa; -Wspólnota mieszkaniowa (zamieszkiwania) =>dom; Kryteria społeczne: -Wspólnota więzi społecznych =>rodzina /związek partnerski; Kryteria kulturowe: - Specyfika gospodarstwa domowego w różnych kulturach/ cywilizacjach; •Członkowie GD: -asymetria pozycji; -Różne role; -Różne zadania; -Różne odpowiedzialności; -Proces podejmowania decyzji wg Bywalec (2009:26) za Antonides i van Raaij: •Inicjator; •Wywierający wpływ; •Decydent; •Wykonawca; •Beneficjent. Wymiary funkcjonowania: -Produkcyjny; -Konsumpcyjny; -Sfery w gospodarce: - Produkcji (przedsiębiorstwa); -Podziału (państwo i jego instytucje); -Konsumpcji (gospodarstwa domowe); -Wymiany (rynku); GOSPODARSTWA DOMOWE-FUNKCJE _ Funkcja wytwórczo- zaopatrzeniowa : - produkcja w GD np. gotowanie; - nabycie na rynku gotowych dóbr konsumpcyjnych; - pozyskanie dóbr w inny sposób, np. system świadczeń/ ubezpieczeń społecznych, spadek, darowizna, dobra publiczne; -Funkcja konsumpcyjna - użytkowanie dóbr : - zadania zw. z rozwojem fizycznym członków GD np. żywienie, mieszkanie; -zadania zw. z rozwojem psychicznym członków GD np. wychowanie, edukacja, wartości; 19 Zaspokojenie potrzeb - dzięki dyspozycji środkami służącymi do -dochód rozporządzalny GD - suma wszystkich bieżących dochodów pomniejszona o: -Zaliczki na podatek dochodowy płacony przez płatnika w imieniu podatnika (praca najemna, świadczenia z ubezpieczenia społecznego, świadczenia pomocy społecznej); -Podatki od dochodów i własności płacone przez osoby pracujące własny rachunek ( w tym wykonujących wolne zawody i rolników); -Składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne; •Dochody rozporządzalne: -Dochody pieniężne; -Dochody niepieniężne: -Spożycie naturalne (przedmioty naturalne/ usługi pobrane na własny użytek z własnego gospodarstwa rolnego lub innej formy działalności gospodarczej na własny rachunek); -Dobra materialne i usługi otrzymane nieodpłatnie od innych podmiotów gospodarczych (np. firm, ngos, osób fizycznych);
_Źródło pochodzenia: -Dochody z pracy najemnej (wynagrodzenie, L4, opiekuńcze, wyrównawcze, niepieniężne np. wykorzystanie samochodu, kwoty z ZFŚS); - Dochody z indywidualnego gospodarstwa rolnego (GR) (przychody - koszty, dopłaty z UE); - Dochody z pracy na własny rachunek poza GR; -Dochody z tytułu własności (odsetki, udziały, dywidendy, dochody z najmu ziemi/nieruchomości); -Dochody ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych (renty, świadcze-nia rehabilitacyjne, odszkodowania dla osób pracujących); - Dochody ze świadczeń pomocy społecznej (zasiłki rodzinne, zasiłki pielęgnacyjne, renty socjalne, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki przedemerytalne etc.); -Pozostałe dochody (w tym darowizny, alimenty, odszkodowania, renty i emerytury zagraniczne, wygrane); Pozycje oszczędnościowe po stronie przychodowej: -Pobrane przez członków GD lokaty bankowe/ kwoty ze sprzedaży papierów wartościowych; -Zaciągnięte kredyty i pożyczki; użytkowania, prawa autorskie, patenty, prawa do znaków towarowych etc.; -_ Inwestycje i należności długoterminowe - składniki nabyte i posiadane , przynoszące z założenia korzyści ekonomiczne, dzięki przyrostowi ich wartości, bezpośrednio nie przeznaczone do konsumpcji lub produkcji - np. zbiory numizmatyczne, sztuki, nieruchomości, udziały, akcje, polisy ubezpieczeniowe,
-Majątek obrotowy (dobra nietrwałe): -Dobra nietrwałe wielokrotnego użytku - -Nietrwałe aktywa materialne (produkcyjne i konsumpcyjne) - odzież i obuwie, art. Gospodarstwa domowego, książki, sprzęt audiowizualny, sprzęt rekreacyjny, zabawki etc.: -Krótkoterminowe aktywa finansowe - lokaty i depozyty a'vista, lokaty krótkoterminowe (1), krótkoterminowe papiery wartościowe, gotówka w domu, karty kredytowe etc.; -Kombinacje: Niska cena nabycia i długi okres użytkowania; Wysoka cena nabycia i krótki okres użytkowania; Niska cena nabycia i krótki okres użytkowania; -Dobra jednorazowego użytku - dobra służące do produkcji i konsumpcji: -Zapasy dóbr, zużywane po 1-razowym akcie produkcji/ konsumpcji; -Zapasy dóbr, użytkowane wielokrotnie, ale częściowo zużywa się ich część. -Aktywa dochodowe - przynoszą GD dodatkowy dochód np. odsetki, czynsz etc.; -Aktywa niedochodowe - mają swoją określoną wartość jednak nie przynoszą dochodu, nie tworzą go, generując koszty np. ogródek, mieszkanie, samochód etc.;
PASYWA GOSPODRSTWA DOMOWEGO -Pasywa - źródła finansowania aktywów - są wyrażone tylko w pieniądzu; -Brak postaci rzeczowej; - Podział: - Kapitał własny; -Kryterium pochodzenia: -Równowartość zasobów pozyskanych przez GD (członków) ze spadków, darowizn, |
zaspokajania potrzeb tj. przedmiotami konsumpcji; -Sfery konsumpcji i wytwórczozaopatrzeniowa - interakcja; zaopatrzeniowa _ Prosumcja - działalność ludzka, gdzie występuje splot tych działań; _ zmiany społeczne - zmiany technologiczne GOSPODARSTWA DOMOWE-KONTEKST -Otoczenie bliższe vs dalsze; -Otoczenie: społeczne, gospodarcze, geograficzne etc.; --Interesariusze: - Państwo; -Samorządy; -Organizacje użyteczności publicznej; -Instytucje rynków (finansowych / dóbr konsumpcyjnych); - Przedsiębiorstwa; Wielkość: -Gospodarstwo jednoosobowe (potrzeby i zachowania GD pokrywają się z potrzebami i zachowaniami 1 osoby - brak podziału na potrzeby indywidualne i wspólne); -Gospodarstwo wieloosobowe (różne potrzeby i zachowania jednostkowe i wspólne, różne proporcje); -Miejsce zamieszkania członków, większości lub głowy rodziny: -GD miejskie; -GD wiejskie; Typ relacji wewnątrz GD: -GD jednoosobowe; -GD rodzinne (GD jednopokoleniowe, 2- 3pokoleniowe etc.); -GD rodzinne z innymi osobami; -GD nierodzinne (kohabitujące); Czas trwania GD rodzinne: -GD nowe (nowozałożone); -GD średnioletnie; -GD stare (zasiedziałe);
-Wzorce zamieszkiwania: - Neolokalne: nowe GD założone w nowym rejonie; - Matrylokalne: przeniesienie się do rodziny żony; -Patrylokalne : przeniesienie się do rodziny męża; UWAGA: cezury czasowe nieustalone Wykształcenie członków GD: -GD o niskim poziomie wykształcenia (podst./zasadnicze); -GD o średnim poziomie wykształcenia (średnie/ wyższe zawodowe); -Uzyskane zwroty pożyczek udzielone wcześniej innym GD; -Świadczenia z tytułu ubezpieczeń na życie; -Dochody uzyskane ze sprzedaży majątku rzeczowego (nieruchomości, środków trwałych w ramach działalności gospodarczej czy rolnej); -Dochody ze sprzedaży użytkowanych dóbr konsumpcyjnych (trwałych); -Dochody ze sprzedaży roślin/ inwentarza żywego; BUDŻET GD-ROZCHODY -Rozchody brutto - wartość wypływów z GD w okresie czasu t, powiększone o zaliczki na poczet podatku dochodowego płaconego przez płatnika w imieniu podatnika oraz składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne; -Rozchody netto - różnica pomiędzy rozchodami brutto a sumą zaliczek na podatek dochodowy oraz składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Dzielą się na: -Wydatki; -Pozycje oszczędnościowe po stronie rozchodowej; -12 grup przedmiotowych wydatków konsumpcyjnych: -Żywność i napoje bezalkoholowe; -Napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i środki odurzające; -Odzież i obuwie; -Użytkowanie mieszkania i nośniki energii; -Wyposażenie mieszkania i prowadzenie GD; -Zdrowie; -Transport; -Łączność; -Rekreacja i kultura; -Edukacja; -Restauracje i hotele; -Inne towary i usługi (dary dla innych GD, podatki własne etc.). Pozycje oszczędnościowe po stronie rozchodowej - rozdysponowanie odłożonych w danym okresie czasu oszczędności - tj. nadwyżki przychodów netto nad wydatkami: -Wpłacone lokaty i wydatki na zakup papierów wartościowych; -Spłacone kredyty i pożyczki; -Pożyczki pieniężne udzielone innym GD; -Dobrowolne składki na ubezpieczenie na życie; -Zakup, remont i modernizacja majątku rzeczowego GD (nieruchomości, środków transportu, środków trwałych etc.) -Analiza ujęcie pionowe vs poziome; oszczędności (wcześniej niż rok temu) np. równowartość nieruchomości, praw patentowych, autorskich, gotówki etc.; -Równowartość zasobów pozyskanych z bieżącej działalności gospodarczej lub specjalnych uprawnień w formie: -Zysków kapitałowych (odsetki, dywidendy); -Wynagrodzenia za pracę; -Transferów socjalnych oraz rent/ emerytur; - Inne dochody (loterie, odszkodowania); -> Kapitał obcy; ->Kapitały obce - zobowiązania oraz rezerwy na zobowiązania - zostawione przez wierzycieli do dyspozycji GD w postaci kredytów, pożyczek, zobowiązań z tytułu zakupu towarów/ usług: - Zobowiązania długoterminowe - termin wymagalności dłuższy niż 1 rok - np. kredyty mieszkaniowe, pożyczki w kasach zapomogowo-pożyczkowych, pożyczki z ZFŚS, zakupy ratalne, pożyczki zaciągnięte u osób prywatnych; -Zobowiązania krótkoterminowe - krótszy niż 1 rok np. krótkoterminowe kredyty konsumpcyjne, pożyczki od osób fizycznych, zobowiązania z tytułu dostaw do GD t. mediów;
|