Zbigniew W. Jó

ź

wiak

Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii
Instytut Medycyny Pracyim. prof. dra med. Jerzego Nofera

Sposoby bezpiecznego u

ż

ywania narz

ą

du ruchu w praktyce piel

ę

gniarskiej

- zastosowanie ergonomii w profilaktyce chorób układu ruchu

Stanowiska pracy wi

ę

kszo

ś

ci piel

ę

gniarek zwi

ą

zane s

ą

nierozdzielnie z wykonywaniem

zada

ń

obejmuj

ą

cych r

ę

czne przemieszczanie pacjentów oraz innych ci

ęż

kich obiektów.

Znaczne obci

ąż

enie fizyczne wynikaj

ą

ce z tego powodu staje si

ę

przyczyn

ą

powstawania

dolegliwo

ś

ci bólowych ze strony układu ruchu. Dolegliwo

ś

ci te mog

ą

w najlepszym

przypadku zmniejszy

ć

mo

ż

liwo

ś

ci funkcjonowania piel

ę

gniarek w miejscu pracy i jako

ść

ich

pracy. Je

ż

eli sytuacja taka si

ę

przedłu

ż

a, wówczas dochodzi do nasilenia si

ę

dolegliwo

ś

ci,

chorób i/lub urazów.
Ból kr

ę

gosłupa jest dolegliwo

ś

ci

ą

powszechnie znan

ą

, cz

ę

sto

ść

jej wyst

ę

powania wzrasta

wraz z wiekiem chocia

ż

mo

ż

e by

ć

tak

ż

e zwi

ą

zany z wykonywaniem pracy ci

ęż

kiej lub

wymagaj

ą

cej znacznego wysiłku koniecznego do utrzymywania okre

ś

lonej, cz

ę

sto

niefizjologicznej pozycji ciała. Badania wskazuj

ą

,

ż

e 60 — 80% populacji w krajach

uprzemysłowionych poszukuje pomocy z powodu dolegliwo

ś

ci bólowych dolnej cz

ęś

ci

kr

ę

gosłupa (tzw. Low Back Pain — LBP), w Polsce ocenia si

ę

,

ż

e ok. 44% osób powy

ż

ej 15

roku

ż

ycia odczuwało ju

ż

takie bóle.

Najcz

ęś

ciej powstawanie dolegliwo

ś

ci bólowych ze strony układu mi

ęś

niowo-szkieletowego

wi

ąż

e si

ę

z zawodowym wykonywaniem ci

ęż

kiej pracy fizycznej, a w szczególno

ś

ci:

1. wykonywaniem okre

ś

lonych czynno

ś

ci przez osoby niewystarczaj

ą

co sprawne

(niewytrenowane) lub nieprzyzwyczajone. Sporadyczne nawet wykonywanie
czynno

ś

ci ci

ęż

szych ani

ż

eli te, do których jeste

ś

my przyzwyczajeni cz

ę

sto

prowadzi do powstania dolegliwo

ś

ci bólowych ze strony kr

ę

gosłupa.

2. nadmiernym obci

ąż

eniem fizycznym spowodowanym konieczno

ś

ci

ą

utrzymywania

okre

ś

lonej pozycji ciała przez dłu

ż

szy czas (obci

ąż

enie statyczne). Obci

ąż

enie

tego typu nie jest zjawiskiem rzadkim w praktyce piel

ę

gniarskiej,

ź

ródłem stresu

posturalnego mo

ż

e by

ć

np. silne pochylenie ciała z poziomo poło

ż

onym tułowiem.

3. urazami (i ostrymi atakami bólu), zwi

ą

zanymi z wykonywaniem czynno

ś

ci

wymagaj

ą

cych wi

ę

kszej sprawno

ś

ci fizycznej (przede wszystkim siły, ale równie

ż

np. gibko

ś

ci) ani

ż

eli posiadana. Stwierdzono,

ż

e urazy tego rodzaju wyst

ę

puj

ą

bardzo cz

ę

sto u osób, dla których istnieje tylko niewielki margines pomi

ę

dzy

laboratoryjnie okre

ś

lan

ą

sił

ą

maksymaln

ą

a sił

ą

niezb

ę

dn

ą

do wykonania

okre

ś

lonej czynno

ś

ci (tzn. u osób działaj

ą

cych praktycznie na granicy swoich

mo

ż

liwo

ś

ci).

Tymczasem okazuje si

ę

,

ż

e

ź

ródłem tych dolegliwo

ś

ci mo

ż

e by

ć

(i najcz

ęś

ciej jest)

całokształt naszej działalno

ś

ci zwi

ą

zanej z wykorzystaniem naszych mo

ż

liwo

ś

ci fizycznych –

w pracy zawodowej, podczas wykonywania prac domowych i wreszcie podczas odpoczynku.
Sensowne jest zatem, aby wszystkie zasady poprawnego u

ż

ywania układu ruchu (jest to

głównie tzw. Szkoła Pleców) wykorzystywa

ć

nie tylko w pracy zawodowej, ale w ka

ż

dej

sytuacji wi

ążą

cej si

ę

z obci

ąż

eniem fizycznym (równie

ż

podczas siedzenia w domu przed

telewizorem czy komputerem).
W praktyce działalno

ść

profilaktyczna w odniesieniu do dolegliwo

ś

ci bólowych ze strony

układu ruchu koncentruje si

ę

na trzech podstawowych kierunkach:

•

zmniejszaniu wielko

ś

ci obci

ąż

enia fizycznego,

•

zwi

ę

kszaniu sprawno

ś

ci fizycznej,

•

wła

ś

ciwym odpoczynku.

2

1. REDUKCJA PRZECI

Ąś

E

Ń

1.1. technika

Zmniejszenie obci

ąż

enia fizycznego zwi

ą

zanego z konieczno

ś

ci

ą

r

ę

cznego przemieszczania

ci

ęż

kich obiektów mo

ż

na osi

ą

gn

ąć

przede wszystkim dzi

ę

ki zastosowaniu wła

ś

ciwych

technik d

ź

wigania. Ponadto zawsze przed wykonaniem czynno

ś

ci podnoszenia czy

przemieszczenia pacjenta nale

ż

y u

ś

wiadomi

ć

sobie, czy jest to konieczne. Pozwoli to na

unikni

ę

cie zb

ę

dnego wysiłku i ryzyka. Nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e ka

ż

de zadanie polegaj

ą

ce na

podnoszeniu pacjenta jest zadaniem unikalnym i dlatego wskazane jest wst

ę

pne dokładne

przemy

ś

lenie go z uwzgl

ę

dnieniem wszelkich czynników mog

ą

cych wpłyn

ąć

na

bezpiecze

ń

stwo zarówno piel

ę

gniarki, jak i pacjenta oraz pełna koncentracja w czasie

wykonywania czynno

ś

ci. Wszelkie meble i urz

ą

dzenia przeznaczone do transportu

pacjentów a zatem łó

ż

ka na kółkach, fotele na kółkach, wózki powinny by

ć

w pełni sprawne

technicznie. Szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

y w tym przypadku zwróci

ć

na sprawno

ść

układu

jezdnego - niesprawne kółka nie tylko wymuszaj

ą

u

ż

ycie wi

ę

kszych sił, ale tak

ż

e stwarzaj

ą

zagro

ż

enie dla zdrowia personelu i pacjenta - np. zmniejszaj

ą

c stabilno

ść

.

1.1.1. Poz yc ja ciała

Podnoszenie jest bezpieczne je

ż

eli rzut

ś

rodka ci

ęż

ko

ś

ci układu: osoba podnosz

ą

ca i obiekt

podnoszony mie

ś

ci si

ę

wewn

ą

trz powierzchni ograniczonej stopami, w przypadku

wykraczania poza ni

ą

istnieje mo

ż

liwo

ść

utraty równowagi. Stopy powinny by

ć

rozstawione w

ten sposób aby utrzyma

ć

równowag

ę

w czasie trwania całego ruchu. Jedna ze stóp powinna

znajdowa

ć

si

ę

mo

ż

liwie blisko ciała pacjenta tak, aby przenosiła ci

ęż

ar ciała pacjenta w

pocz

ą

tkowej fazie ruchu, druga wysuni

ę

ta w kierunku ruchu i gotowa na przej

ę

cie ci

ęż

aru. W

przypadku konieczno

ś

ci podnoszenia z poziomu podłogi stopy powinny znajdowa

ć

si

ę

po

obu stronach obiektu tak, aby podnoszenie odbywało si

ę

mi

ę

dzy kolanami i mo

ż

liwie blisko

ciała.
Działanie mi

ęś

ni mo

ż

e by

ć

efektywne jedynie wówczas, gdy zaanga

ż

owane mi

ęś

nie działaj

ą

na stabilnej podstawie. Na ogół tak

ą

podstaw

ę

stanowi podło

ż

e, je

ż

eli całe ciało jest na nim

wsparte, a stopy rozmieszczone s

ą

w ten sposób,

ż

e umo

ż

liwiaj

ą

bezpiecze

ń

stwo i

zachowanie równowagi podczas wykonywania ruchów. Niewła

ś

ciwie rozmieszczone stopy

mog

ą

wi

ę

c zaprzepa

ś

ci

ć

cały wysiłek mi

ęś

ni wło

ż

ony w czynno

ść

podnoszenia, a ponadto

mog

ą

by

ć

przyczyn

ą

nadmiernego obci

ąż

enia i powstania urazów.

Podnoszenie na wyprostowanych kolanach usztywnia cał

ą

ko

ń

czyn

ę

doln

ą

oraz staw

biodrowy, co w rezultacie wymusza cał

ą

pozycj

ę

ciała. Tak wi

ę

c zaleca si

ę

lekko ugi

ąć

kolana w pocz

ą

tkowej fazie podnoszenia, a nast

ę

pnie wyprostowa

ć

je. Nigdy nie nale

ż

y

wykonywa

ć

podnoszenia obiektów przed kolanami (raczej pomi

ę

dzy nimi), daleko

odsuni

ę

tych od ciała, ani te

ż

z jednej strony ciała — prowadzi to zazwyczaj do nadmiernego

obci

ąż

enia kr

ę

gosłupa poprzez skr

ę

cenie go.

Niewygodny lub niebezpieczny chwyt r

ę

koma mo

ż

e powodowa

ć

nadmierne napi

ę

cie w

mi

ęś

niach zginaczach całego ciała (zwłaszcza przedramienia, ramienia, barków i brzucha) i

powodowa

ć

tendencj

ę

do zawy

ż

enia wysiłku w stosunku do rzeczywistych potrzeb,

wynikaj

ą

cych z okre

ś

lonego zadania. Wygodny chwyt zapewni wi

ę

ksze bezpiecze

ń

stwo i

mniejsze ryzyko urazów. Je

ż

eli tylko jest to mo

ż

liwe, jedna r

ę

ka powinna znajdowa

ć

si

ę

pod

obiektem trzymanym lub przenoszonym. Podczas przenoszenia pacjenta do chwytu powinna
by

ć

u

ż

yta tylko jedna r

ę

ka, druga powinna podtrzymywa

ć

obiekt od dołu. Je

ż

eli r

ę

ce s

ą

równoległe, kontrola równowagi obiektu jest utrudniona i dlatego automatycznie wzmacnia
si

ę

nadmiernie chwyt (wysiłek mi

ęś

ni zapobiegaj

ą

cy „wy

ś

lizgni

ę

ciu si

ę

” obiektu). Nale

ż

y

stara

ć

si

ę

, aby podnoszeni pacjenci opierali si

ę

na przedniej cz

ęś

ci ciała, dzi

ę

ki temu r

ę

ce

nie musz

ą

przenosi

ć

całego obci

ąż

enia. Nale

ż

y ponadto pami

ę

ta

ć

,

ż

e im wi

ę

ksza jest

powierzchnia chwytu, tym jest on bardziej bezpieczny.
Pochylone plecy to słabe plecy. Niewła

ś

ciwa pozycja stawów kr

ę

gowych prowadzi do

nadmiernego napi

ę

cia mi

ęś

niowego i ryzyka urazu. Pochylanie pleców zmniejsza równie

ż

efektywno

ść

mi

ęś

ni ramion i barków, a powoduje znacz

ą

cy wzrost obci

ąż

enia kr

ę

gosłupa.

Dotyczy to nie tylko czynno

ś

ci podnoszenia, ale całokształtu stereotypów ruchów i zachowa

ń

3

człowieka (np. prostego pochylania si

ę

nad biurkiem) w tym równie

ż

całej praktyki

piel

ę

gniarskiej, a w szczególno

ś

ci opieki nad pacjentem w łó

ż

ku.

1.1.2. Cz yn niki

ś

rod ow iska prac y w pływ aj

ą

ce na bezpi eczn e

w ykon yw anie cz yn n o

ś

ci zw i

ą

zan ych z t ransp ortem r

ę

cz n ym

Bardzo cz

ę

sto na decyzj

ę

dotycz

ą

c

ą

sposobu wykonania czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z

transportem r

ę

cznym wpływa wiele czynników pozaludzkich: wymiary, kształt i mas

ę

obiektu,

jego sztywno

ść

(a raczej jej brak), rodzaj powierzchni zewn

ę

trznych, warunki panuj

ą

ce na

stanowisku (wysoko

ść

pułapu, powierzchnia podłogi, mikroklimat), a tak

ż

e — i jest to chyba

najwa

ż

niejsze — fizyczne i psychiczne mo

ż

liwo

ś

ci pracownika.

Całkowite wymiary obiektu podnoszonego bez wzgl

ę

du na jego mas

ę

s

ą

bardzo wa

ż

ne. Jak

w przypadku ka

ż

dego mechanicznego urz

ą

dzenia podnosz

ą

cego, tak i podczas

podnoszenia r

ę

cznego

ś

rodek masy obiektu podnoszonego powinien by

ć

jak najbli

ż

ej

pionowej osi ciała. Im szerzej i dalej rozstawione s

ą

r

ę

ce trzymaj

ą

ce przedmiot, tym

wi

ę

kszego napi

ę

cia wymagaj

ą

mi

ęś

nie ramion, klatki piersiowej i grzbietu. Cz

ę

sto podczas

przemieszczania du

ż

ych przedmiotów bardzo pomocne mog

ą

by

ć

proste narz

ę

dzia: pasy

no

ś

ne, maty itp.

Kształt obiektu podnoszonego powinien odpowiada

ć

jego rozmiarom i ci

ęż

arowi tak, aby

mo

ż

liwe było trzymanie go w pobli

ż

u jego

ś

rodka masy. Wiele obiektów nie ma jednak

jednoznacznie okre

ś

lonego poło

ż

enia

ś

rodka masy (np. pojemniki z płynami, materiałami

sypkimi) i wówczas poło

ż

enie

ś

rodka masy w czasie przenoszenia mo

ż

e si

ę

zmienia

ć

. Do

przypadków takich nale

żą

równie

ż

pacjenci bezwładni, nieprzytomni czy te

ż

nie

ś

wiadomi i

wymaga to zachowanie szczególnej ostro

ż

no

ś

ci.

Bardzo wskazane s

ą

oczywi

ś

cie wszelkie działania na rzecz zmniejszania masy

przedmiotów podnoszonych jednorazowo, ale nale

ż

y podkre

ś

li

ć

zarazem,

ż

e ludzie znacznie

ostro

ż

niej podnosz

ą

obiekty du

ż

e i ci

ęż

kie ni

ż

l

ż

ejsze. Dlatego te

ż

niekiedy cz

ęś

ciej dochodzi

do nadu

ż

ywania mo

ż

liwo

ś

ci organizmu podczas r

ę

cznego operowania przedmiotami wcale

nie najci

ęż

szymi (zwłaszcza w niesprzyjaj

ą

cych warunkach — pozycja ciała, wygoda chwytu

itp.)
Obiekt zmieniaj

ą

cy swój kształt podczas noszenia utrudnia uzyskanie wła

ś

ciwego chwytu.

Wiele materiałów pakowanych jest w worki lub torby. Nawet w przypadku dobrego
„upchni

ę

cia” worka zachowuje on pewne zró

ż

nicowanie sztywno

ś

ci, które podczas

przenoszenia mo

ż

e wytr

ą

ci

ć

pracownika z równowagi.

Problem ten obserwuje si

ę

cz

ę

sto podczas pracy piel

ę

gniarek dzier

żą

cych niechlubne

rekordy cz

ę

sto

ś

ci wyst

ę

powania urazów i dolegliwo

ś

ci ze strony układu ruchu. Otó

ż

jednym

z wa

ż

niejszych problemów, jakie napotykaj

ą

one w swojej pracy jest przemieszczanie

pacjentów. Fakt,

ż

e obiekt przemieszczany jest

ż

ywy dodatkowo zwi

ę

ksza wag

ę

problemu.

Kolejnym (poza brakiem mechanicznej sztywno

ś

ci pacjenta) problemem jest w praktyce

piel

ę

gniarskiej liczba ruchomych elementów poł

ą

czonych (ko

ń

czyny, głowa) z obiektem

trzymanym (tułów) i znaczna trudno

ść

z uzyskaniem dobrego, bezpiecznego chwytu.

Komplikacj

ę

mo

ż

e stanowi

ć

ponadto mo

ż

liwo

ść

wykonywania przez przenoszonego pacjenta

nagłych ruchów.
Podczas r

ę

cznego operowania przedmiotami olbrzymie znaczenie dla obci

ąż

enia maj

ą

wysoko

ść

oraz uło

ż

enie r

ą

k. Jak ju

ż

wspomniano r

ę

ce powinny by

ć

umieszczone z przodu

ciała, pomi

ę

dzy stawami ramieniowymi, jak najbli

ż

ej tułowia. Wysoko

ść

r

ą

k powinna

zawiera

ć

si

ę

pomi

ę

dzy odcinkiem piersiowym kr

ę

gosłupa a udami. Przekroczenie tego

obszaru, nawet podczas pojedynczych ruchów powoduje znacz

ą

cy wzrost obci

ąż

enia. W

szczególno

ś

ci nale

ż

y eliminowa

ć

czynno

ś

ci, podczas których r

ę

ce znajduj

ą

si

ę

powy

ż

ej

głowy lub poni

ż

ej stóp, niekiedy jednak s

ą

one konieczne. Przykładem zada

ń

tego typu mo

ż

e

by

ć

praca we włazach lub niszach (np. wkładanie i wyjmowanie pudeł ze sterylizatorów,

worków z bielizn

ą

itp.). Operowanie przedmiotami powy

ż

ej głowy stwarza jeszcze dodatkow

ą

niedogodno

ść

zwi

ą

zan

ą

z brakiem mo

ż

liwo

ś

ci obserwacji górnej cz

ęś

ci przedmiotu — mo

ż

e

to powodowa

ć

ryzyko upadku przedmiotów ju

ż

tam umieszczonych na głow

ę

piel

ę

gniarki.

Istotna jest równie

ż

znajomo

ść

ci

ęż

aru zdejmowanego z wysokich półek, aby nie wyst

ą

piła

przykra niespodzianka.

4

Podczas rozwa

ż

ania wła

ś

ciwych i niewła

ś

ciwych metod r

ę

cznego operowania ci

ęż

arami

nale

ż

y tak

ż

e bra

ć

pod uwag

ę

mo

ż

liwo

ś

ci utrzymywania równowagi. Równowaga za

ś

w

znacznym stopniu zale

ż

y od stabilno

ś

ci podło

ż

a. Osoba stoj

ą

ca lub poruszaj

ą

ca si

ę

po

niestabilnym podło

ż

u (

ś

liskim lub mokrym) musi automatycznie napina

ć

mi

ęś

nie w celu

utrzymania równowagi. Podczas doboru odpowiedniego obuwia najcz

ęś

ciej bierze si

ę

pod

uwag

ę

ochron

ę

palców stóp (noski) oraz podeszwy, chocia

ż

but powinien stabilizowa

ć

stop

ę

w wielu płaszczyznach (m.in. dzi

ę

ki usztywnieniu stawu skokowego).

Istnieje szeroki zestaw urz

ą

dze

ń

mechanicznych pomocnych przy podnoszeniu pacjentów

rozpoczynaj

ą

cy si

ę

od prostych, ułatwiaj

ą

cych prac

ę

fizyczn

ą

piel

ę

gniarek i ko

ń

cz

ą

cy si

ę

na zasilanych energi

ą

elektryczn

ą

d

ź

wigach eliminuj

ą

cych ten rodzaj pracy.

Do najprostszych urz

ą

dze

ń

tego typu zaliczy

ć

mo

ż

na:

- płyty drewniane pozwalaj

ą

ce pacjentowi o sprawnych ko

ń

czynach górnych przenie

ść

si

ę

samodzielnie np. z fotela na kółkach na łó

ż

ko,

-. wysi

ę

gniki z uchwytami nad łó

ż

kiem,

- pasy do podnoszenia pacjenta,
- płachty umo

ż

liwiaj

ą

ce przesuwanie le

żą

cego na nich pacjenta np. z łó

ż

ka na wózek,

1.2. Doskonalenie sprawno

ś

ci fizycznej

Organizm ludzki wymaga okresowych

ć

wicze

ń

fizycznych w celu utrzymania odpowiedniej

sprawno

ś

ci. Potrzeba ta uzale

ż

niona jest mi

ę

dzy innymi od wieku, płci oraz wykonywanej

pracy. Zwi

ę

kszanie sprawno

ś

ci fizycznej, przede wszystkim siły, ale równie

ż

gibko

ś

ci,

wytrzymało

ś

ci pozwala na lepsz

ą

tolerancj

ę

wysiłku fizycznego z którym spotykamy si

ę

w

pracy zawodowej. Najlepsze efekty w zakresie zwi

ę

kszenia sprawno

ś

ci fizycznej uzyskuje

si

ę

wykonuj

ą

c

ć

wiczenia fizyczne, nale

ż

y jednak pami

ę

ta

ć

,

ż

e warunkiem efektywno

ś

ci tych

ć

wicze

ń

jest wykonywanie ich przynajmniej trzy razy w tygodniu po pół godziny tak, aby du

ż

e

grupy mi

ęś

niowe tułowia i nóg wykonywały prac

ę

dynamiczn

ą

. Celowe jest wybieranie,

oprócz typowych

ć

wicze

ń

wzmacniaj

ą

cych czy ogólnorozwojowych, równie

ż

takich, które

słu

żą

poprawie postawy, koordynacji ruchów, równowagi i technik podnoszenia ci

ęż

kich

przedmiotów. Regularne wykonywanie takich

ć

wicze

ń

umo

ż

liwia tak

ż

e powstawanie i

utrwalanie poprawnych nawyków zachowa

ń

zwi

ą

zanych z czynno

ś

ciami podnoszenia/

przenoszenia przydatnymi zwłaszcza w sytuacjach nagłych, np. typu „patient saving”.

1.3. Wypoczynek bierny

W utrzymaniu sprawno

ś

ci fizycznej bardzo pomocny jest równie

ż

tzw. aktywny wypoczynek:

spacery, w

ę

drówki piesze, pływanie czy jazda na rowerze. Dodatkow

ą

zalet

ą

takiego

wypoczynku jest jego pozytywny wpływ na nasz układ kr

ąż

enia.

Aby nie zaprzepa

ś

ci

ć

efektów całej tzw. fizycznej aktywno

ś

ci pozazawodowej nale

ż

y zwróci

ć

uwag

ę

równie

ż

na warunki, w jakich odbywa si

ę

wypoczynek bierny. Przede wszystkim

konieczne jest zadbanie o dobre łó

ż

ko

— proste, bez wgniece

ń

, ustawione poziomo.

Istotna jest tak

ż

e jako

ść

materaca, który powinien zapewni

ć

wystarczaj

ą

ce podparcie

kr

ę

gosłupa, a jego twardo

ść

powinna zosta

ć

dobrana stosownie do masy ciała u

ż

ytkownika.

I wreszcie dobre krzesło – fotel – kanapa (zapewniaj

ą

ce m.in. odpowiednie podparcie

odcinka l

ę

d

ź

wiowego kr

ę

gosłupa) na którym najcz

ęś

ciej sp

ę

dzamy wiele godzin: przy stole,

przed telewizorem i komputerem, z ksi

ąż

k

ą

.

2. ZAKO

Ń

CZENIE

Znajomo

ść

mechaniki kr

ę

gosłupa oraz technik d

ź

wigania ci

ęż

arów pozwala na

sformułowanie kilku podstawowych reguł, które musz

ą

by

ć

zachowane podczas

bezpiecznego podnoszenia. Oto one:

1. Nale

ż

y unika

ć

długotrwałego obci

ąż

enia kr

ę

gosłupa. Oznacza to,

ż

e nie nale

ż

y podnosi

ć

ci

ęż

arów zbyt du

ż

ych ani poddawa

ć

si

ę

niepotrzebnemu długotrwałemu obci

ąż

eniu

posturalnemu, zwi

ą

zanemu ze skr

ę

con

ą

lub pochylon

ą

na boki pozycj

ą

ciała.

5

2. Podnosi

ć

tylko wówczas, gdy pozycja ciała jest stabilna, tzn. rzut

ś

rodka ci

ęż

aru ciała nie

wykracza poza powierzchni

ę

ograniczon

ą

stopami. Nie wolno podejmowa

ć

podnoszenia

przy braku równowagi.

3. Ka

ż

de obci

ąż

enie kr

ę

gosłupa skr

ę

conego lub zgi

ę

tego na boki jest niebezpieczne i mo

ż

e

prowadzi

ć

do dolegliwo

ś

ci, a nawet trwałego uszkodzenia kr

ę

gosłupa.

4. Podnoszone ci

ęż

ary powinny znajdowa

ć

si

ę

jak najbli

ż

ej ciała.

5. Nale

ż

y unika

ć

podnoszenia ci

ęż

aru znajduj

ą

cego si

ę

przed kolanami lub po jednej ich

stronie, podnoszony ci

ęż

ar powinien znajdowa

ć

si

ę

pomi

ę

dzy kolanami.

Powy

ż

sze reguły mo

ż

na równie

ż

przedstawi

ć

w postaci trzech zasad, obowi

ą

zuj

ą

cych

podczas podnoszenia/przenoszenia ci

ęż

arów:

ZASADA I

Je

ż

eli nie czujesz si

ę

na siłach by podnie

ść

konkretny obiekt poszukaj pomocy.

ZASADA II

To ty zawsze musisz panowa

ć

nad ci

ęż

arem, a nie ci

ęż

ar nad tob

ą

.

ZASADA III

Zanim zaczniesz działa

ć

— pomy

ś

l.

1. Oszacuj mo

ż

liwo

ść

wykonania zadania.

2. Postaraj si

ę

o zabezpieczenie równowagi.

3. Unikaj silnego pochylania si

ę

.

4. Nie skr

ę

caj tułowia.

5. Zawsze wykonuj łagodne, płynne ruchy.
6. Upewnij si

ę

, czy b

ę

dziesz miał wystarczaj

ą

c

ą

widoczno

ść

.

7. Je

ż

eli jest to konieczne, u

ż

ywaj narz

ę

dzi pomocniczych.

8. Lepsze jest pchanie lub ci

ą

gni

ę

cie ładunku, ani

ż

eli przenoszenie go.

9. Wykorzystuj osobiste wyposa

ż

enie ochronne.

10.Utrzymuj ci

ęż

ar blisko ciała.

Podnoszenie pacjentów - schemat post

ę

powania

•

Najpierw pomy

ś

l. Oce

ń

mo

ż

liwo

ść

wykonania czynno

ś

ci, trudno

ś

ci z tym zwi

ą

zane

oraz potencjalne problemy.

•

Podno

ś

pacjenta jedynie wówczas, je

ż

eli masz pewno

ść

,

ż

e to wykonasz.

•

Nigdy nie podno

ś

pacjenta samodzielnie. Zawsze popro

ś

o pomoc.

•

Wytłumacz pacjentowi, co zamierzasz zrobi

ć

. Nieprzygotowany pacjent mo

ż

e stawia

ć

niezamierzony opór. Je

ż

eli jest to mo

ż

liwe, popro

ś

pacjenta o współprac

ę

- cz

ę

sto

mo

ż

e on wskaza

ć

łatwiejszy sposób wykonania tej czynno

ś

ci.

•

Je

ż

eli jest to mo

ż

liwe wykorzystaj pomoce do podnoszenia.

•

Je

ż

eli pacjent upadnie nie próbuj podnosi

ć

go samodzielnie. Ułó

ż

go wygodnie na

podłodze i wezwij pomoc.

•

Je

ż

eli w czasie podnoszenia wyst

ą

pi

ą

jakiekolwiek dolegliwo

ś

ci bólowe, zgło

ś

to

przeło

ż

onym i poddaj si

ę

badaniu lekarskiemu.

6

3. UWAGI DLA PRACODAWCY

Stosowanie zasad prawidłowego sposobu wykonywania prac zwi

ą

zanych z transportem

r

ę

cznym jest bardzo wa

ż

nym elementem naszej aktywno

ś

ci fizycznej. Dotyczy nie tylko

pracy zawodowej, ale równie

ż

wielu czynno

ś

ci wykonywanych poza ni

ą

. Tym niemniej

nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e zasady te stanowi

ą

tylko jeden z elementów ochrony naszego układu

ruchu. Konieczne jest tak

ż

e zwrócenie uwagi pracodawców na cały szereg elementów

wchodz

ą

cych w skład tzw. czynno

ś

ci transportu r

ę

cznego, których usprawnienie w istotny

sposób mo

ż

e zwi

ę

kszy

ć

bezpiecze

ń

stwo, jako

ść

i wydajno

ść

pracy, a zmniejszy

ć

zm

ę

czenie

i uci

ąż

liwo

ść

pracy. Elementy te przedstawiono poni

ż

ej.

1 Drogi transportu

•

zapewnienie dro

ż

no

ś

ci

•

odpowiednie oznakowanie

•

odpowiednia szeroko

ść

•

zapewnienie por

ę

czy i barier (zwłaszcza na rampach i

schodach)

•

równa

i

gładka

powierzchnia

o

pokryciu

zapobiegaj

ą

cym

ś

lizganiu si

ę

•

eliminacja schodów na rzecz ramp — pochylni o

odpowiednim k

ą

cie nachylenia

•

pojemniki na odpadki zapobiegaj

ą

ce za

ś

miecaniu dróg

Czysto

ść

i dro

ż

no

ść

dróg transportowych z łatwym dost

ę

pem do miejsc pracy zapewnia

poczucie bezpiecze

ń

stwa i szybki transport.

Mo

ż

liwo

ść

transportu dwukierunkowego to minimalne wymaganie w stosunku do przej

ść

i

korytarzy. Sprawny transport dwukierunkowy ułatwia przepływ pracy i zapobiega wypadkom.
Przej

ś

cia i korytarze wystarczaj

ą

co szerokie, aby umo

ż

liwi

ć

ruch pchanych łó

ż

ek i wózków,

znacznie ułatwiaj

ą

prac

ę

ze wzgl

ę

du na i bezpieczniejsze operacje transportu.

Noszenie obiektów na nierównej lub

ś

liskiej nawierzchni jest cz

ę

st

ą

przyczyn

ą

wypadków.

Wypadki tego rodzaju eliminowane s

ą

przez wła

ś

ciwe przygotowanie dróg transportu.

U

ż

ywanie wózków lub stojaków na kołach jest znacznie łatwiejsze w przypadku, gdy podłoga

jest równa i wolna od przeszkód.

2 Stosowanie

wła

ś

ciwych

technik

r

ę

cznego

przemieszczania
ci

ęż

arów

•

szkolenie pracowników

•

dostosowanie

wysoko

ś

ci

roboczej

do

zada

ń

i

parametrów antropometrycznych u

ż

ytkowników

•

zapewnienie krzeseł do chwilowego odpoczynku

Szczególnie w przypadku ci

ęż

kich obiektów pchanie i ci

ą

gni

ę

cie jest mniej m

ę

cz

ą

ce a

zarazem bezpieczniejsze, ani

ż

eli ich podnoszenie i opuszczanie.

Poziomy ruch ci

ęż

kich obiektów jest bardziej efektywny i pozwala na lepsz

ą

kontrol

ę

pracy,

poniewa

ż

praca wymaga mniej siły i pracownik nie musi przemieszcza

ć

masy swego ciała.

Pchanie i ci

ą

gni

ę

cie na wła

ś

ciwej wysoko

ś

ci zamiast podnoszenia pozwala zapobiega

ć

urazom kr

ę

gosłupa.

Wła

ś

ciwa wysoko

ść

miejsca pracy r

ę

cznej ułatwia efektywn

ą

prac

ę

i zmniejsza zm

ę

czenie.

Wi

ę

kszo

ść

operacji wykonywana jest najlepiej na poziomie bliskim wysoko

ś

ci łokcia.

Je

ż

eli wysoko

ść

powierzchni roboczej jest zbyt du

ż

a, odczuwalna jest sztywno

ść

i bolesno

ść

szyi i ramion, poniewa

ż

ko

ń

czyny górne musz

ą

by

ć

trzymane wysoko. Zdarza si

ę

to zarówno

w przypadku pozycji stoj

ą

cej, jak i siedz

ą

cej.

Je

ż

eli powierzchnia robocza jest zbyt nisko, rozwija si

ę

zespół bólowy dolnego odcinka

kr

ę

gosłupa, co zwi

ą

zane jest z pochylaniem tułowia do przodu. Jest to powa

ż

na sprawa

podczas pracy stoj

ą

cej. Podczas pracy siedz

ą

cej zbyt niska powierzchnia robocza powoduje

na dłu

ż

sz

ą

met

ę

zarówno dyskomfort ramion, jak i pleców.

Czynno

ś

ci robocze s

ą

bardziej efektywne, je

ż

eli wykonywane s

ą

blisko ciała i z przodu w

pozycji naturalnej. Stanowisko pracy nale

ż

y tak zaprojektowa

ć

, aby umo

ż

liwi

ć

wykonywanie

czynno

ś

ci w ten sposób. Praca w pozycji niestabilnej — niezrównowa

ż

onej mo

ż

e

powodowa

ć

kosztowne bł

ę

dy.

7

Zm

ę

czenie pracowników i ryzyko wyst

ą

pienia dolegliwo

ś

ci ze strony szyi, ko

ń

czyn górnych i

kr

ę

gosłupa mog

ą

by

ć

zmniejszone, gdy unika si

ę

nienaturalnych pozycji ciała.

Stanie przez okres całej pracy jest m

ę

cz

ą

ce. Powoduje nasilanie si

ę

bólów pleców, nóg i

stóp, niekorzystnie wpływa na jako

ść

pracy. Okazjonalne siedzenie pomaga zmniejszy

ć

zm

ę

czenie.

Ci

ą

głe stanie jest cz

ę

sto przyjmowane jako wyraz dyscypliny pracy. Ale wi

ę

kszo

ść

osób

pracuj

ą

cych na stoj

ą

co powinna mie

ć

mo

ż

liwo

ść

siedzenia i umo

ż

liwi

ć

to mo

ż

e obecno

ść

krzeseł lub stołków. Pomaga to podnie

ść

jako

ść

pracy i satysfakcj

ę

z pracy. Je

ż

eli niektóre

czynno

ś

ci wykonywane przez stoj

ą

cych pracowników mog

ą

by

ć

wykonywane na siedz

ą

co,

nale

ż

y umo

ż

liwi

ć

to, dopasowuj

ą

c konstrukcyjnie stanowisko. Zamienne stanie i siedzenie

jest wyrazem dobrej organizacji pracy.
Okazjonalne siedzenie jest dobr

ą

zasad

ą

podczas pracy w pozycji stoj

ą

cej. Nale

ż

y zach

ę

ca

ć

do tego i udost

ę

pni

ć

krzesła lub stołki w pobli

ż

u stanowiska pracy.

3 Stosowanie urz

ą

dze

ń

r

ę

cznych

ułatwiaj

ą

cych

transport

•

łó

ż

ka na kołach, wózki

•

szelki, pasy, maty

Przemieszczanie obiektów wymaga nie tylko znacznego wysiłku, ale tak

ż

e mo

ż

e prowadzi

ć

do wypadków, podczas przemieszczany sprz

ę

t ulegaj

ą

uszkodzeniu a pacjenci lub

pracownicy doznaj

ą

urazów. Mo

ż

na tego unikn

ąć

, wykorzystuj

ą

c „koło jezdne”.

Dzi

ę

ki wykorzystaniu kołowych

ś

rodków transportu mo

ż

na znacz

ą

co zredukowa

ć

liczb

ę

kursów transportowych. Oznacza to wzrost wydajno

ś

ci i bezpiecze

ń

stwa.

4 Stosowanie urz

ą

dze

ń

mechanicznych
wspomagaj

ą

cych

transport r

ę

czny

•

podno

ś

niki mechaniczne, d

ź

wigi

•

stoły o regulowanej wysoko

ś

ci

•

przeno

ś

niki

•

wózki z nap

ę

dem

R

ę

czne podnoszenie, opuszczanie i przemieszczanie ci

ęż

kich obiektów jest jedn

ą

z

najwa

ż

niejszych przyczyn wypadków i urazów kr

ę

gosłupa, zwi

ą

zanych z r

ę

cznym

operowaniem materiałami. Najlepszym sposobem zapobiegania takim wypadkom i urazom
jest eliminacja pracy r

ę

cznej poprzez stosowanie urz

ą

dze

ń

mechanicznych.

R

ę

czne podnoszenie i przenoszenie ci

ęż

kich przedmiotów wymaga wprawy i zabiera du

ż

o

czasu. Zastosowanie urz

ą

dze

ń

mechanicznych pozwala na efektywniejsze i szybsze

wykonanie tych zada

ń

.

Wprowadzenie urz

ą

dze

ń

mechanicznych wspomagaj

ą

cych transport r

ę

czny znacznie

pomaga w lepszej organizacji pracy.

5 Stanowisko pracy

•

wła

ś

ciwa przestrze

ń

zapewniaj

ą

ca swobod

ę

ruchów i

zapobiegaj

ą

ca konieczno

ś

ci pochylania si

ę

i skr

ę

cania

tułowia

•

eliminacja

ró

ż

nic

wysoko

ś

ci

poszczególnych

powierzchni roboczych

•

ł

ą

czenie zada

ń

zwi

ą

zanych z podnoszeniem z

czynno

ś

ciami o niewielkim obci

ąż

eniu fizycznym

R

ę

czne podnoszenie ci

ęż

kich obiektów jest m

ę

cz

ą

ce i jest cz

ę

st

ą

przyczyn

ą

urazów

kr

ę

gosłupa. Je

ż

eli nie mo

ż

e by

ć

ono zast

ą

pione przez u

ż

ycie urz

ą

dze

ń

na kołach lub

transport mechaniczny, najlepiej jest ł

ą

czy

ć

ci

ęż

k

ą

prac

ę

z zadaniami l

ż

ejszymi fizycznie.

Zapobiega to nadmiernemu obci

ąż

eniu ci

ęż

k

ą

prac

ą

.

Eliminacja ró

ż

nic wysoko

ś

ci poszczególnych powierzchni roboczych (np. układ łó

ż

ko - stół

zabiegowy o regulowanej wysoko

ś

ci) pozwala na zast

ą

pienie czynno

ś

ci podnoszenia i

opuszczania pacjenta na rzecz ci

ą

gni

ę

cia (a u

ż

ycie mat po

ś

lizgowych jeszcze t

ą

czynno

ść

ułatwi.
Ł

ą

czenie ci

ęż

kiego podnoszenia z pracami l

ż

ejszymi zmniejsza zm

ę

czenie i ryzyko urazów

kr

ę

gosłupa. Pomaga zwi

ę

kszy

ć

ogóln

ą

efektywno

ść

pracownika.

8

9 Zapewnienie

odpowiednich

ś

rodków

ochrony

osobistej

•

r

ę

kawice

•

obuwie

•

odzie

ż

U

ż

ycie niewła

ś

ciwego rodzaju wyposa

ż

enia ochronnego daje pracownikom fałszywe

poczucie bezpiecze

ń

stwa. Jest to bardzo niebezpieczne.

Je

ż

eli osobiste wyposa

ż

enie ochronne jest akceptowane przez pracowników, zapewnione

jest jego regularne u

ż

ycie i zmniejsza si

ę

ryzyko wypadków i urazów.

Osobiste wyposa

ż

enie ochronne powinno by

ć

wygodne i nie mo

ż

e ogranicza

ć

ruchów.

Wi

ę

cej informacji nt. poprawnego u

ż

ywania układu mi

ęś

niowo-szkieletowego w praktyce

pielegniarskiej oraz programu profilaktyczno-rehabilitacyjnego dla piel

ę

gniarek znale

źć

mo

ż

na na stronie internetowej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi:

www.imp.lodz.pl/pielegniarki

.

Opracowanie oraz wdro

ż

enie programu profilaktyczno-rehabilitacyjnego dla piel

ę

gniarek było

sfinansowane przez Komitet Bada

ń

Naukowych (grant KBN nr 4 PO5D 012 17 pn.: „Okre

ś

lenie

czynników ryzyka dolegliwo

ś

ci ze strony układu ruchu u piel

ę

gniarek oraz opracowanie podstaw

programu profilaktyki w tym zakresie”) oraz Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej (zadania pn.:
„Wdro

ż

enie nowoczesnych zasad ergonomii w prewencji schorze

ń

układu ruchu zwi

ą

zanych ze

sposobem wykonywania pracy piel

ę

gniarki” i „Upowszechnienie programu ograniczania przeci

ąż

enia

układu ruchu u piel

ę

gniarek”).