Zagadnienia do egzaminu z kultury języka – odpowiedzi

1. Kultura języka – wieloznaczność terminu, aspekty kultury języka

KULTURA JĘZYKA TO :

1. Działalność zmierzającą do udoskonalenia języka i umiejętności posługiwania się nim

2. Stopień umiejętności posługiwania się językiem

3. Szczególna dziedzina językoznawstwa stosowanego

CELE KULTURY JĘZYKA:



Doskonalenie stanu polszczyzny i sformułowanie aktualnych zaleceń normatywnych, czyli ustalenie
zakresu współczesnej normy językowej. Wyróżniamy tu dwa aspekty:
1. Stabilizacyjny (utrwala normę, zapobiega dowolności i rozchwianiu)
2. Modyfikacyjny (należy co jakiś czas wprowadzać zmiany w rozwijającym się języku)



Dokonanie kodyfikacji normy (spisywanie zaleceń w formie reguł poprawnościowych)



Dbanie o upowszechnienie normy językowej , monitorowanie odchyleń i złamań normy – gdzie, kto i
dlaczego



Podniesienie poziomu sprawności komunikacyjno-językowej Polaków

2. Warunki udanej komunikacji językowej

1. Sprawność językowa, czyli opanowanie kodu językowego (opanowanie słownictwa i gramatyki)



Umiejętność rozumienia cudzych komunikatów



Umiejętność tworzenia własnych, poprawnych komunikatów



Umiejętność odróżnienia zdań poprawnych od niepoprawnych



Umiejętność rozpoznania wieloznaczności zdań i konstrukcji

2. Sprawność społeczno-komunikacyjna, czyli rozpoznanie typu relacji łączącej rozmówców



Umiejętność dostosowania komunikatu do pełnionych przez nadawcę ról społecznych

3. Sprawność komunikacyjna, czyli dopasowanie zachowania językowego do konkretnej sytuacji, miejsca,

czasu, tematu rozmowy



Umiejętność rozpoznania czy temat jest rozmówcy znany, czy nowy



Umiejętność uwzględnienia stanu psychicznego rozmówcy, jego nastawienie do nas i tematu
rozmowy, nastroju i zdolności do koncentracji.

4. Sprawność pragmatyczna, czyli wiedza jak skutecznie działać, posługując się językiem



Umiejętność odpowiedniego doboru słów, środków językowych

3. Co obejmuje sprawność komunikacyjna?

 Sprawność językową
 Sprawność społeczną
 Sprawność sytuacyjną
 Sprawność pragmatyczną

4. Czego dotyczą sprawności: językowa, społeczna, sytuacyjna, pragmatyczna?

 Sprawność językowa – języka, gramatyki, słów, rozumienia komunikatów
 Sprawność społeczną – rozpoznania relacji i odpowiedniego doboru komunikatów
 Sprawność sytuacyjną – dopasowania komunikatu do sytuacji
 Sprawność pragmatyczną – osiągania celów za pomocą komunikatu

5. Konsekwencje nieprzestrzegania poprawności językowej

Niezrozumienie

Śmieszność

Odrzucenie przez grupę
społeczną

6. Normy językowe: użytkowa, skodyfikowana, wzorcowa, potoczna, wymawianiowa, fleksyjna,
leksykalna, frazeologiczna, stylistyczna.

RODZAJE NORM JĘZYKOWYCH:

W ZALEŻNOŚCI OD TEGO GDZIE I JAK SIĘ UŻYWA:



UŻYTKOWA – zgodność sposobów użycia języka z powszechnym zwyczajem językowym w
danym okresie.



SKODYFIKOWANA – zespół reguł językowych zarejestrowanych w gramatykach i
słownikach. Stoi na straży względnej niezmienności języka. Dzieli się na dwa typy:

 WZORCOWA – stawiająca najwyższe wymawiania i obowiązuje przede wszystkim w

języku pisanym, używanym i nauczanym w szkole, oficjalnym, publicznym (radio,
prasa, telewizji), na scenie, w kościołach.

 POTOCZNA – mniej rygorystyczna, umożliwiająca użycie pewnych wyrazów i form

niezgodnych z normą wzorcową. Może być używana w języku mówionym,
nieoficjalnych, prywatnych rozmowach.

W ZALEŻNOŚCI OD BUDOWY:



WYMAWIANIOWA – ustala poprawną wymowę głosek i ich połączeń oraz zasady
akcentowania wyrazów



FLEKSYJNA – ustala wzorce odmiany wyrazów



SKŁADNIOWA – ustala zasady właściwego łączenia wyrazów w zdaniu i ich wzajemnego
układu, reguły budowy zdań pojedynczych i złożonych



LEKSYKALNA I FRAZEOLOGICZNA – ustala w jakim znaczeniu używa się związków
frazeologicznych i danych wyrazów oraz jak dopasować je do otoczenia słownego



STYLISTYCZNA – jak właściwie dobierać środki językowe w zależności od funkcji wypowiedzi
i wymogów narzuconych przez sytuację komunikacyjną.

NORMY DOTYCZĄCE JĘZYKA PISANEGO:



Norma ortograficzna - regulująca właściwy sposób zapisu wyrazów i ich połączeń)



Norma interpunkcyjna - ustala zasady użycia znaków przestankowych)

7. Na czym polega dwupoziomowość polskiej normy?
Polega ona na tym, że z zachowań językowych Polaków można odtworzyć dwa poziomy norm, które
wymagają opisu i kodyfikacji.

1. Norma wzorcowa – elementy języka i wypowiedzi, które są używane świadomie, z poczuciem ich

wartości semantycznej i stylistycznej i pozostają w zgodzi z tradycją językową , regułami
gramatycznymi. Przestrzeganie tej normy jest pożądane w wypowiedziach o charakterze
publicznym

2. Norma użytkowa – potoczna – obejmuje zbiór wyrazów , form i połączeo używanych w kontaktach

swobodnych, nieoficjalnych , o różnorodnej tematyce.

8. Kodyfikacja normy językowej – na czym polega, funkcje .

a) Jest to zespół działań zmierzających do powstrzymania swoistości i integralności języka

narodowego, do eliminacji elementów naruszających jego wewnętrzną harmonię i równowagę oraz
popierania środków szczególnie sprawnych z komunikacyjnego punktu widzenia…”

b) Jest to sposób utrzymania zjawisk językowych w pewne ramy na podstawie zjawisk wewnętrzno

językowych, jest spisaniem i uporządkowaniem tego, co w języku istnieje i co jest przez samych jego
użytkowników wartościowane.

FUNKCJE KODYFIKACJI:
Funkcja stabilizująca (utrwala na pewien czas normę)
Funkcja promocyjna (propagowanie jednej z istniejących norm)
Funkcja normotwórcza (terminologia tworzona na użytek nowej dziedziny wiedzy lub techniki)

Funkcja ochronna (niedopuszczenie do systemu językowego elementów, które są sprzeczne z jego
modelami)
Funkcja modelująca (propaguje pewne rozwiązania, które nie mają jeszcze dostatecznego oparcia w
modelach systemowych)
Funkcja wspierająca

9 . Obowiązki dziennikarzy wynikające z ustawy o języku polskim



Dbałość o poprawność języka i unikanie używania wulgaryzmów



Jest zobowiązany do dbania o poprawność języka materiałów prasowych oraz przeciwdziałania jego
wulgaryzacji



Upowszechnianie wiedzy o języku i jego roli w kulturze polskiej



Szacunek do gwar i regionalizmów, przeciwdziałanie ich zanikowi

10. Błąd językowy – znaczenie terminu, rodzaje

Nieuzasadnione odstępstwo od normy

Nieuzasadniona funkcjonalnie innowacja

RODZAJE BŁĘDÓW JĘZYKOWYCH:

 Błędy pospolite – czynią wypowiedź niezrozumiałą i niejasną, są szczególnie rażące

 Ortograficzne
 Gramatyczne
 Stylistyczne

 Usterki językowe – oczywisty błąd, ale nie wypacza intencji nadawcy

 Nieporadność stylistyczna
 Nieodpowiednio dobrane wyrazy
 Niefortunne sformułowania
 Brak harmonii między wyrazami w tekście

11. Kryteria poprawności językowej w ocenie innowacji językowych:

Jeżeli widzimy odstępstwo od normy, to w ocenie normatywnej wypowiedzi odwołujemy się do systemu
kryteriów poprawności językowej – Halina Kurkowska.

KRYTERIA WEWNĄTRZJĘZYKOWE

 kryterium wystarczalności języka (służy przede wszystkim do oceny innowacji leksykalnych, czyli

nowych słów)

 kryterium ekonomiczności języka ( czy pozwalają skutecznie przekazywać informacje, przy

mniejszym nakładzie wysiłku, czyli ułatwiają komunikację językową)

KRYTERIA ZEWNĘTRZNOJĘZYKOWE

 kryterium zwyczajowe (formy, którymi często i przez dłuższy okres posługuje się większośd ludzi )
 kryterium autorytetu (sposób wysławiania się ludzi cieszących się wysokim prestiżem kulturalnym)
 kryterium narodowe (stoi na straży czystości języka, akceptuje używanie obcych wyrazów wszędzie

tam gdzie jest to uzasadnione np. Brak polskiego odpowiednika)

12. Cechy charakterystyczne dziennikarskiego stylu informacyjnego
Służy aktualnemu, szybkiemu informowaniu, z zachowaniem obiektywizmu, trafiając do jak najszcerszego
odbiorcy.

a) Bezosobowość, ewentualnie mowa zależna
b) Brak emocji, ekspresji, impresji, wartościowania
c) Wyraziste, ogólne słownictwo
d) Mało zapożyczeń i terminologizacji
e) Zwięzłość skrótowość

f) Prosta, logiczna składnia
g) Używanie skrótowców, liczb
h) Utarte frazeologizmy
i) Mało środków artystycznych

13. Cechy charakterystyczne dziennikarskiego stylu publicystycznego
Do realizacji celów publicystycznych,

a) Terminy fachowe (minimum)
b) Prosta i logiczna składnia
c) Dbałość o komunikatywność i aktualność
d) Fikcja, dialog, pionta, patos, emfaza, środki artystyczne – indywidualność pisarska autora

14. Moda językowa – znaczenie terminu, mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy,
właściwości językowe wyrazów modnych

Trzy style najmodniejsze : młodzieżowy, naukowy i urzędowy. Jest to rozpowszechniony w danej grupie
społecznej jakiś sposób mówienia, charakteryzujący się częstym użyciem pewnych form językowych,
natrętnym ich powtarzaniem, a wyraźnie odróżniających się od form używanych wcześniej.

Mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy

identyfikacja z grupą,
prestiż w grupie,
odróżnienie się od innych osób,
wzmacnianie więzi grupowej,
upowszechnienie wartości grupowych.

Właściwości językowe wyrazów modnych

rozszerzenie znaczenia
duże nacechowanie emocjonalne
określają realia, które w danym czasie szczególnie zajmują jakąś grupę.

15. Przyczyny publicznego posługiwania się wulgaryzmami

Przejaw agresywnego stosunku do rzeczywistości,
Prowokacja, służąca do wywołaniu awantury.
Używanie wulgaryzmów pomaga w szokowaniu otoczenia.
Jest to w miarę bezpieczny sposób wyrażenia swojego sprzeciwu wobec czegokolwiek.
Używanie wulgaryzmów jest dawaniem upustu silnym emocjom mówiącego, nad którymi nie
potrafi on zapanować.

16. Grzeczność językowa

Stosowanie w kontaktach językowych takich określeń i sformułowań, które świadczą o życzliwości dla
rozmówcy, szacunku dla niego. Jest to wyrażony werbalnie składnik kultury ogólnej człowieka – składnik
kultury ogólnej.
PRZYKŁADY: Proszę księdza, Proszę Pana, Pani magister, Panie Zdzisiu, zwracanie się do wiceministra per
Panie Ministrze, chciałabym zapytać, czy wie Pan/Pani, Dzień Dobry, panie Janie, reguły przedstawiania się
(Nazywam się Jan Kowalski), Sz.P. na kopercie.

17. Manipulacja językowa

Używanie wyrazów, wyrażeń i wypowiedzi, którego celem jest próba nieuczciwego wpływania na
zachowania, postawy i przekonania innych ludzi.

PRZYKŁADY MANIPULACJI:

 zatajanie faktów
 wyraźne kłamstwo
 posługiwanie się eufemizmami
 hiperbolizacja treści
 używanie zdań i wyrażeń o znikomej zawartości treściowej
 używanie zdań uogólniających

18. Etyka słowa

Inaczej etyka kontaktu językowego w aktach komunikacyjnych. Jest jednym z warunków powodzenia aktów
mowy. Zakłada, że nadawca mówi prawdę, nie oszukuje i obejmuje zasady kontaktu życzliwego,
uprzejmego.

PRZEJAWY ETYKI SŁOWA:

 Prawdomówność, szczerość intencji
 Podmiotowe traktowanie partnerów dialogu – nie instrumentalne.
 Wzajemne szanowanie się
 Uwzględnianie swoich poglądów
 Brak ironii i szyderstwa
 Szczerość intencji nadawcy i brak podejrzliwości odbiorcy
 Wolny od narzucania partnerowi swoich poglądów, zastraszania, czy zmuszania wbrew jego woli
 Poprawność językowa i stylistyczna

19. Nowomowa – znaczenie terminu, cechy.

Język władzy i kontrolowanych przez nią środków upowszechniania informacji w państwach o ustroju
totalitarnym/komunistycznym, służący szeroko pojmowanej propagandzie i wykorzystywany do
arbitralnego manipulowania nastrojami i zachowaniami społecznymi, mający także na celu uformowanie
myślenia całego społeczeństwa w sposób narzucony przez władzę.

CECHY NOWOMOWY

Magiczne pojmowanie języka - kreowanie rzeczywistości za pomocą słów.
Używanie zwrotów konwencjonalnych, stereotypowych, ujmowanie myśli w schematy
Ubóstwo leksykalne, składniowe i stylistyczne
Świat wykreowany przez nowomowę jest światem czarno-białym, dwuwartościowym i bardzo
prostym. Jest podzielony według schematu „my - oni”