oprac. N. Fabin

1. Teoria pytań przez metodę

Każdy problem badawczy zawsze powinniśmy zacząć od pytania.

PYTANIE TO NIE ZDANIE W SENSCIE LOGICZNYM!!!

Rodzaje pytań:

* pytanie na serio - uzyskamy odp P, ~P (zasada wyłączonego środka)

* pytanie retoryczne - odpowiedź staje się zbędna

* pytanie dydaktyczne- chcemy uzyskać bardziej rozbudowaną odp

SCHEMAT PYTAŃ

ZAIMEK PYTAJĄCY( CZĘŚĆ I ) DATA PYTANIA ( CZĘŚĆ II )

KTO?/CZY?

W składni pytania musimy mieć pozytywne lub negatywne założenia pytania.

Np.

ZAŁOŻENIE PYTANIA

Kto otrzymał stypendium naukowe? - pytanie właściwe, trafne, dobrze postawione

TAK - ktoś otrzymał stypendium

NIE - ktoś nie otrzymał stypendium

(pytania właściwe są wtedy, gdy wiemy, że nie mijają się z prawdą, są dla nas logiczne)

Pytanie które od razu sklasyfikujemy jako to niewłaściwe np.

Kiedy Polska było pod rządami Hiszpanii? -nietrafne, źle postawione - zdajemy sobie sprawę z tego, iż nasz kraj nigdy nie znajdował się w rękach Hiszpanii

1. Pytania na serio: rozstrzygnięcia- jedno- lub wieloczłonowe

2. Pytania dopełnienia(gdy partykuła [czy] występuje wielokrotnie:

- pytania prostego dopełnienia- Kto?, Co?, Który?, Gdzie?, Kiedy?;

-pytania wymagające wyjaśnienia- Dlaczego?, W jakim celu?;

-pytania wymagające narracji(wymagają dłuższej odpowiedzi)- Jak?

3. Pytanie otwarte - potrzebna narracja, dłuższa odpowiedź;

4. Pytania zamknięte - prosta odpowiedź, rozstrzygnięcia;

Osnowa pytań:

X DANE PYTANIA ?

Kto napisał Iliadę ?

Sofokles napisał Iliadę - ~p

Homer napisał Iliadę - P

Gdy możemy odpowiedzieć na pytanie - ODPOWIEDŹ WŁAŚCIWA

Gdy pytanie jest źle zadane - ODPOWIEDŹ NIE MOŻE BYĆ POPRAWNA

RODZAJE ODPOWIEDZI:

5. Wprost

6. Nie wprost

7. Poprawna

8. Nie poprawna

9. Trafna

10. Nietrafna

JEŻELI SĄ BŁĘDY ORTOGRAFICZNE TO SORY ;D [oprac. W. Mucha]

2. Klasyfikacja rozumowań

Klasyfikacja wg Jana Łukasiewicza (najprostsza):

• rozumowania dedukcyjne - mamy podaną rację, szukamy jej następstwa. Zaliczamy do nich następujące rozumowania:

• wnioskowanie - takie rozumowanie, gdzie racja jest zdaniem pewnym

• sprawdzanie - takie rozumowanie, gdzie następstwo jest czymś pewnym

• rozumowania redukcyjne - mamy podane następstwo, szukamy racji. Zaliczamy do nich następujące rozumowania:

• tłumaczenie - dobieranie racji dla zdania pewnego

• dowodzenie - dobieranie racji pewnej do zdania niepewnego

[wikipedia]

Klasyfikacje rozumowań

11. Podział rozumowania na dedukcję i indukcję

- dedukcja - polega na rozumowaniu od ogółu do szczegółu, czyli przechodzenie od ogólnych przesłanek do szczegółowych wniosków;

- indukcja - jest odwrotnością dedukcji, czyli od szczegółowych przesłanek przechodzi się do ogólnych wniosków.

12. Rozumowanie dedukcyjne i redukcyjne.

Obecnie częściej używa się podziału rozumowania dedukcyjnego i redukcyjnego. W tym podziale wyróżnia się zgodność, bądź niezgodność kierunku wynikania z kierunku uzasadniania.

1. Rozumowanie dedukcyjne - za pomocą racji logicznej uzasadnia się następstwa logiczne. W tym przypadku kierunek uzasadnienia jest zgodny z kierunkiem wynikania logicznego

2. Rozumowanie redukcyjne - za pomocą następstwa logicznego uzasadnia się (częściowo) rację logiczną. W tym przypadku kierunek uzasadniania jest przeciwny do kierunku wynikania.

13. Dedukcja progresywna i regresywna

1. Dedukcja progresywna - jest to wnioskowanie dedukcyjne, gdzie do racji logicznej dobiera się wnioskowanie

2. Dedukcja regresywna - jest to dowodzenie. Aby dowieść prawdę zdania, dobieramy dla niego rację logiczną, a następnie wyprowadzamy dowodzone zdanie jako wniosek. Zdanie po udowodnieniu staję się tezą systemu.

14. Redukcja progresywna i regresywna

1. Redukcja progresywna - to sprawdzanie nazywane również weryfikacją. Mając hipotezę, szukamy jej następstw, aby w przypadku ich prawdziwości wnioskować o prawdopodobieństwie owego zdania.

2. Redukcja regresywna - (wyjaśnianie) polega na wskazywaniu jakiejś racji dla zdania, które zostało uznane za prawdziwe. Jest więc dobieraniem niepewnej racji do prawdziwego następstwa.

15. Podział indukcji.

1. Indukcja przez proste wyliczenia, czyli indukcja enumeratywna - na podstawie pewnej liczby szczegółowych przypadków, stwierdza się, że określone przedmioty lub zjawiska mają wspólną zależność. Dzieli się na:

1. Indukcje zupełną - przykład: nauczyciel sprawdzając umiejętność pływania swoich uczniów, o każdym z nich osobno stwierdził, że umieją pływać, dzięki czemu jest w stanie sformułować wniosek ogólny, iż wszyscy jego uczniowie potrafią pływać.

Jest to wnioskowanie niezawodne.

2. Indukcja niezupełna - przykład: ktoś zauważył, że konkretny kawałek bursztynu potarty o sukno przyciąga ścinki papieru. Potem sprawdził jeszcze w ten sposób kilka kawałków bursztynu i za każdym razem stwierdził to samo. Z tych obserwacji wyprowadził wniosek ogólny, że każdy kawałek bursztynu potarty o sukno przyciąga ścinki papieru.

Jest to wnioskowanie zawodne, ponieważ zbiór zbadanych elementów ( w tym przypadku bursztynów) nie stanowi całej klasy przedmiotów lub zjawisk.

2. Indukcja eliminacyjna - jest to rozumowanie zmierzające do wykrycia pewnych zależności między zjawiskami na podstawie jednostkowych obserwacji.

Schemat indukcji eliminacyjnej sformułowany przez J.St. Mill'a :

A B C D Z

A - C D Z

A B - D Z

A B C - Z

Zatem : A ma ścisły związek z Z.

Przykład: Matka szukając przyczyny wysypki dziecka stwierdza, że mogła ona powstać przez podanie dziecku truskawek, bananów i pomidorów. Rozpoczyna więc obserwację podając kolejno w odstępach dniowych każde z w/w posiłków. Po podaniu bananów i truskawek wysypka dziecka nie pojawiła się. Dopiero 3 dnia po podaniu dziecku pomidorów wysypka wróciła. Oznacza to, że w tym przypadku pomidory były przyczyną wysypki.

1. Kanon jednej różnicy

A B C D Z

- B C D Z

Przykład: dyrygent chóru usłyszał, że w barytonach, gdzie śpiewa Andrzej, Bernard, Cezary i Daniel, ktoś fałszuje powodując brak harmonii. Dyrygent poprosił Andrzeja, żeby na chwilę przestał śpiewać. Kiedy chór ponownie wykonał dany fragment utworu, okazało się, że tym razem nie było żadnego fałszywego tonu. Na tej podstawie dyrygent może wyprowadzić wniosek, że przypuszczalnie to właśnie Andrzej fałszował.

2. Kanon zmian towarzyszących

A B C D Z

A B C D Z

Przykład: wójt zauważył, że wraz ze wzrostem bezrobocia w gminie, równocześnie wzrosła przestępczość w tym rejonie. Na tej podstawie dochodzi on do przekonania, że prawdopodobnie bezrobocie ma istotny związek z przestępczością.

3. Indukcja matematyczna - polega na zastosowaniu reguły, zgodnie z którą: jeżeli jakaś własność F przysługuje liczbie 1 i jeżeli przysługuje ona liczbie k, to przysługuje ona także liczbie k + 1, wówczas własność F przysługuje każdej licznie naturalnej.

16. Wnioskowanie przez analogię i wnioskowanie statystyczne.

1. Wnioskowanie przez analogię - jest to taki rodzaj rozumowania, w którym na podstawie przesłanek stwierdzających, że jakieś kolejno napotkane przedmioty pewnego rodzaju, a więc przedmioty podobne do siebie pod wieloma względami, miały pewną określoną własność, wyprowadzamy wniosek, że kolejny napotkany przedmiot tego rodzaju będzie również posiadał tę własność.

Przykład: Ktoś stwierdził, że niemal wszyscy Szwedzie posługują się biegle językiem angielskim. Na tej podstawie wyprowadził wniosek, który zakłada, że kolejny napotkany Szwed będzie znał biegle język angielski.

2. Wnioskowanie statystyczne - jest to taki rodzaj rozumowania, w którym wniosek o charakterze probabilistycznym ( czyli z określonym prawdopodobieństwem) dotyczy nie pojedynczych przedmiotów czy zdarzeń, ale odnosi się do całego zbioru pewnych elementów, nazywanego zwykle populacją.

[oprac. D. Hudomel]

3. Zasady dyskusji naukowej

1) zasada jakości - nie wygłaszaj poglądów, o których sądzisz, że są fałszywe, ani nawet poglądów, dla których nie masz dostatecznego uzasadnienia (nie polemizuj z założeniami)

2) zasada ilości - nie udzielaj ani więcej, ani mniej informacji, niż to jest konieczne na danym etapie rozmowy

3) zasada istotności - mów na temat, nie wypowiadaj sądów nieistotnych z punktu widzenia tematu konwersacji (unikanie dygresji)

4) zasada sposobu - mów w sposób zrozumiały, unikając niejasności i wieloznaczności, mów krótko i w sposób uporządkowany.

4. Definicje (błędy definicji)

→ definicja - wypowiedź o określonej budowie, w której informuje się o znaczeniu pewnego wyrażenia przez wskazanie innego wyrażenia należącego do danego języka i posiadającego to samo znaczenie [wikipedia].

→ definicja może być:

* realna - ujmuje istotę danego przedmiotu

* nominalna - tłumaczy znaczenie danego słowa

→ definicja może być:

* równowartościowa - taka, która przedstawia równość między wyrazem lub zwrotem, o znaczeniu którego informuje, a wyrażaniem, za pomocą którego przekazuje informacje. Np. „bursztyn to skamieniała żywica”; inaczej można zapisać to tak: „bursztyn = skamieniała żywica.” Możemy postawić znak równości, więc definicja jest równowartościowa.

* cząstkowa - daje jedynie cząstkowe informacje na temat definiowanego wyrazu/pojęcia/zwrotu/terminu. Dzieje się tak ponieważ albo nie mamy dostatecznej wiedzy, aby móc określić coś za pomocą definicji równowartościowej (pojęcia takie jak „umysł”, „świadomość”, „dzieło sztuki”), albo są to terminy, których nie da się zdefiniować równowartościowo („widzialny”, „odczuwalny”, „łamliwy”, „gra”)

→ budowa definicji równowartościowej:

* definendum - podmiot, np. „bursztyn” w definicji „bursztyn jest to skamieniała żywica”

* zwrot łączący - orzeczenie, np. „jest to” w definicji „bursztyn jest to skamieniała żywica”

* definies - konstrukcja opisowa, np. „skamieniała żywica” w definicji „bursztyn jest to skamieniała żywica”

czyli:

definendum + zwrot łączący + definies

bursztyn jest to skamieniała żywica

podmiot orzeczenie konstrukcja opisowa

→ rodzaje definicji równowartościowych:

* regulująca - definicja przekształcająca ustalony już w danym języku zakres pojęć w celu ich uściślenia [PWN], liczy się ze znaczeniem poprzednim

* ostensywna (dejktyczna) - definicja polegająca na niewerbalnym wskazaniu (np. gestem) definiowanego przedmiotu i jego charakterystycznych cech [PWN].

* sprawozdawcza - inaczej definicja nominalna tj. tłumacząca znaczenie danego słowa [PWN].

* konstrukcyjna - nie liczy się z dotychczasowym znaczeniem słów lub pojęć, kontruuje zupełnie nowe pojęcia

* projektująca - projektuje coś na przyszłość

→ błędy w definicjach:

a) ignotum par ignotum - nieznane przez nieznane - niedopasowany język do audytorium, nieprzystosowanie definicji do słownika (język specjalistyczny w podstawówce)

b) idem per idem - to samo przez to samo - używamy tego samego wyrazu w tłumaczeniu go

c) błędne koło pośrednie - definiujemy A przez B, B przez C, a C przez A

d) definicja zbyt wąska - zbyt szczegółowa

e) błąd przesunięcia kategorialnego - „czerń jest czarną rzeczą” - zakres definies i definendum wykluczają się wzajemnie

5. Nazwy (błędy wysławiania?)

→ homonimy - słowa, które mają więcej niż jedno znaczenie

→ role znaczeniowe nazw generalnych:

* w supozycji uniwersalnej (wszystkie psy mają 4 nogi)

* w supozycji prostej (widziałem wczoraj węża - jednego, konkretnego)

* w supozycji formalnej (psy gonią koty - w ogóle psy, nie moje konkretne)

* w supozycji materialnej

→ błąd ekwiwokacji - pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa tej samej nazwy (słowa) w różnym znaczeniu, sądząc błędnie, że używa tego słowa jednoznacznie

→ logomachia - spór wynikający z nadania innego znaczenia użytym słowom przez każdego z rozmówców

→ wieloznaczność wypowiedzi złożonych, niedopowiedzenia

→ błąd amfibologii - wypowiedź danej osoby jest wieloznaczna i dana osoba nie jest tego świadoma

6. Erystyka (argumentacja)

→ Erystyka - sztuka prowadzenia sporów (od Eris, bogini niezgody)

→ Argumentum ad:

a) amicitam - do przyjaźni, różne prośby

b) baculum - do groźby, siły, kija - straszenie

c) fidiem - do wiary, religii

d) consequentiam - do konsekwencji, następstw

e) ignoratiam - do niewiedzy - przesłanki nieprawdziwe lub nieznane słuchaczom

f) invidiam - wyrażanie niechęci, nienawiści do kogoś

g) indicium - do wiedzy, rozsądku

h) misericordiam - do litości, współczucia

i) passiones - do emocji, pasji, namiętności

h) venitatem - do próżności, schlebianie i komplementowanie

i) veriginem - do lekkomyślności, płochliwości

j) verecudiam - onieśmielenie wobec autorytetu, nazwiska znanych osób, specjalistów

k) populum - do tłumu, dumy narodowej, przesądów

l) hominem - dopasowany do konkretnego człowieka

m) absurdum - sprowadzanie oponenta do sytuacji absurdalnej, wyśmiewanie

n) auditores - do słuchaczy

o) fortioli - argumenty silniejszego

p) personam - do osoby, ośmieszenie przeciwnika, wmawianie mu wymyślonych wad

r) argumentum a sinuli - poprzez analogię

s) argumentum ex cossesis - z przyzwyczajenia, zgody

[W książkach pewnie jest jeszcze parę innych rzeczy, notatki mam z ćwiczeń]

Erystyka - sposób prowadzenia sporów w taki sposób by zawsze wyszło na naszą korzyść. Gdy A zauważa, że zdanie B jest odmienne doszukuje się błędu u niego zamiast u siebie. Schopenhauer uważa, że człowiek z natury jest zły i zawsze chce mieć rację. Stara się wykorzystać spryt i zręczność podczas obrony własnych argumentów. Głównym założeniem jest przedstawienie i analizowanie nieuczciwych chwytów w dyskusji. Schopenhauer przedstawia dialektykę jako sztukę rozmawiania w taki sposób by zachować pozory racji.

Sposoby:

17. Uogólnienie (instantia) - rozszerzając wypowiedź przeciwnika poza jej normalne granice (bardziej ogólnikowe twierdzenie łatwiej zaatakować).

18. Zastosowanie homonimii do jakiegoś słowa użytego przez przeciwnika, by rozszerzyć jego wypowiedź i wtedy ją obalić.

19. Przyjąć twierdzenie powiedziane w sensie relatywnym jako powiedziane absolutnie lub ująć je pod innym kątem i w ten sposób je obalić (relative - absolute).

20. Podawanie rozproszonych przesłanek (także błędnych), tak by przeciwnik nie zorientował się, do czego zmierzamy, a kiedy przeciwnik już zaakceptuje wszystko, co potrzebne, robimy z nich wniosek przez niego niespodziewany.

21. Ukryta petitio principii: Zakładać to, co chcemy dowieść, używając na początku zmienionych nazw lub posługując się na początku ogólnikami, które łatwiej zaakceptować.

22. Zadawać wiele pytań naraz i obszernie, ukrywając to, na czym zależy nam w odpowiedziach przeciwnika - trudno mu wtedy zorientować się w biegu rozumowania i przeoczy nasze ewentualne błędy i braki we wnioskowaniu.

23. Wyprowadzić przeciwnika dyskusji z równowagi (przez bezczelne zachowanie względem niego, im bardziej subtelne i trudne do wykrycia przez obserwatorów dyskusji, tym lepiej), gdyż zdenerwowany nie będzie w stanie wszystkiego przemyśleć i dopilnować, a także straci pewność siebie.

24. Pomieszać kolejność wnioskowania (zadając pytania w niewłaściwej kolejności), tak że przeciwnik pogubi się w wywodzie.

25. Zadawać pytania do poszczególnych przypadków, na które przeciwnik prawidłowo odpowie i następnie, bez pytania go, założyć, że zgodził się z tezą, która potwierdzałyby te przypadki (choć wcale nie musi ona koniecznie z nich wynikać).

26. Wybrać słowa/porównania, które będą nam pasowały. Np. kiedy przeciwnik proponuje jakąś zmianę, nazwać ją złośliwie "nowinką" i przeciwstawić "zastanemu porządkowi". Natomiast kiedy od nas wychodzi taka propozycja, przeciwstawiamy ją "zacofaniu". Podobnie inne rzeczy - nadając nazwy pozytywne lub negatywne w zależności od potrzeby.

27. Dać przeciwnikowi do wyboru między proponowaną przez nas tezą a przejaskrawioną antytezą. (Szare obok białego wydaje się czarnym, a obok czarnego wydaje się białym).

28. Triumfalnie ogłosić, że dowiodło się czegoś, choć wcale z dyskusji tak nie wynika (często skutkuje przy nieśmiałym przeciwniku).

29. Przedstawić przeciwnikowi jakiekolwiek słuszne, choć nie oczywiste, stwierdzenie. Jeśli odrzuci (przez podejrzliwość) - wykazujemy, że jest słuszne i triumfujemy; jeśli przyjmie - mamy plus, bo zgodził się z naszym twierdzeniem.

30. Argumentum ad hominem lub ex concessis: Szukać w tym, co przeciwnik mówi, jakiejś sprzeczności z akceptowaną przez niego szkołą, grupą, do której należy lub sposobem postępowania. Np.: "I ty, Polak, mówisz takie rzeczy!?"

31. Kiedy przeciwnik postawił mocny kontrargument, wykorzystać podwójne znaczenie tego, co powiedzieliśmy, mimo że początkowo nie o to znaczenie nam chodziło.

32. Mutatio controversiae: Widząc, że przeciwnik podąża argumentacją, którą nas pobije, wytrącić go z biegu, zmienić temat, odwrócić uwagę.

33. Kiedy przeciwnik żąda konkretnych argumentów przeciw jego twierdzeniu, a ich nie znajdujemy, uciec się do ogólników powiązanych z jego tezą i później je podważyć argumentując choćby omylnością ludzkiej wiedzy.

34. Fallacia non causae ut casae: Potraktować uzgodnione wspólnie przesłanki jako dowód naszej tezy, choć brakuje wśród nich jeszcze kilku, których nie przyjęły obydwie strony.

35. Kiedy przeciwnik użył argumentu tego typu, o jakich piszemy (nieuczciwych), lepiej jest nie tyle wykazać jego pozorność, ale użyć podobnego argumentu, który postawi przeciwnika w gorszej pozycji niż gdybyśmy wykazali pozorność jego argumentu.

36. Podać to, do czego przekonuje nas przeciwnik, za petitio principii, kiedy przekonuje nas do czegoś wątpliwego, spornego. Wydaje się to wtedy bardzo prawdopodobnym dla słuchaczy, bo widzą w tym także problem tak jak w głównym problemie dyskusji.

37. Opierać się tak długo argumentacji przeciwnika, nie uznając jej, aż rozszerzy je poza granice prawdy, tak że łatwo obalimy taki argument. Powstaje wtedy wrażenie, że obaliliśmy główny argument.

38. Argumentum ad auditorem - zwracać się bezpośrednio do audytorium, zamiast do oponenta. Zamiast odpowiadać racjonalnie na zarzuty stawiane przez rozmówcę, w sposób populistyczny, odwoływać się do gustów i upodobań słuchaczy. Pozyskanie audytorium ma na celu wywarcie presji na oponencie, który nie będzie miał śmiałości przeciwstawić się opiniom grona słuchaczy.

39. Dywersja: Widząc, że zaczynamy przegrywać, rozpoczynamy mówić zupełnie o czymś innym, jak gdyby to było argumentem przeciwnym (bezczelne, kiedy nie dotyczy to w ogóle tematu dyskusji).

40. Argumentum ad verecundiam: Używać zamiast argumentów odwołań do autorytetów, szczególnie tych, które są powszechnie szanowane, w razie potrzeby przekręcając lub fałszując cytaty. Słabość: Jeśli przeciwnik jest dobrze zorientowany, może to wykazać lub podać inny autorytet mający inne zdanie w tej kwestii.

41. Przyklejanie etykietki - Kiedy twierdzenie przeciwnika podobne jest do jakiejś herezji, błędnej nauki, ktoś może przyczepić mu etykietkę nazywając ją spirytualizmem, idealizmem itp.

42. Powiedzieć, że w teorii to ładnie wygląda, ale praktyka pokazuje inaczej. (Jak gdyby teoria czegoś nie uwzględniała).

43. Zadać pytanie związane z tematem, na które przeciwnik nie będzie w stanie odpowiedzieć i w ten sposób, pokazując jego niekompetencję, przekonać wszystkich, że to my mamy rację.

44. Argumentum ab utili: Zadziałać na wolę, a nie na rozum - kiedy uda nam się przekonać, że korzystniej dla wszystkich (a przynajmniej słuchaczy, zwolenników), żebyśmy przyjęli nasze rozwiązanie (choćby było ono zupełnie błędne), będą chcieli bardziej przychylić się do naszej argumentacji.

45. Sprawić przez potok bezsensownych słów (pozornie wyglądający dobrze, z poważną miną), że przeciwnik pogubi się, uznając je za najważniejszy argument tezy. Działa szczególnie wtedy, gdy przeciwnik udaje, że wszystko zrozumiał.

46. Jeśli przeciwnik ma rację, ale użył błędnej argumentacji, obalić argument, uznając, że obaliliśmy całą tezę. Jest to jedna z najpowszechniej używanych metod erystycznych.

47. Metoda ironicznej niekompetencji- Granie głupa: Jeśli przeciw racjom wysuniętym przez przeciwnika nic nie potrafimy znaleźć, z subtelną ironią należy ogłosić swoją niekompetencję: "To, co pan mówi, daleko wykracza poza granice mojej ubogiej pojętności, nie wykluczam przeto, iż ma pan rację, zrozumieć tego jednak nie potrafię". Jeśli wśród słuchaczy cieszymy się jakimś uznaniem, delikatnie dajemy im do zrozumienia, iż oponent plecie bzdury. Z chwytu tego można korzystać tylko w tych warunkach, gdy pewni jesteśmy, że słuchacze mają nas w wyższym poważaniu niż przeciwnika, np. gdy dochodzi do sporu między profesorem a studentem. Oparcia szuka się we własnym autorytecie, nie w racjach.

48. Argument ostatni - ad personam: Widząc, że przeciwnik jest mocniejszy, atakować go osobiście, obrażać lub w jakikolwiek sposób porzucać prawdziwy przedmiot sporu. Rzucać inwektywami - używanie słów obraźliwych wobec przeciwnika, np: "Ty i całe twoje stronnictwo jesteście przykładami chorej ambicji, przy maleńkich móżdżkach".

[oprac. A. Dróżdż]

7. Teoria znaku wg. Wallisa

→ znak (inaczej przedmiot semantyczny) - przedmiot fizyczny ukształtowany przez pewnego „twórcę” celem wywołania w pewnym „odbiorcy”, dzięki pewnym swym właściwościom, określonej myśli o przedmiocie innym niż on sam. Ową określoną myśl, którą znak dzięki swoim własnością i zgodnie z intencją swego twórcy wywołuje u odbiorcy, nazywam z kolei „znaczeniem znaku”.

Na przykład wyraz „koń” jest zespołem dźwięków wygłoszonych celem wzbudzenia w słuchaczu myśli o koniu dzięki pewnemu zwyczajowi języka polskiego

→ znaki dzielimy na:

a) znaki podobizny - znaki, które wywołują myśl o pewnym przedmiocie dzięki swemu podobieństwu do niego (obrazek konia).

b) znaki umowne - znaki, które wywołują myśl o pewnym przedmiocie na mocy umowy (słowo „koń”).

→ znak jest przedmiotem powtarzalnym, ponieważ wszystko, co wywołuje jedną myśl (np. konia) jest jednym znakiem (obraz, słowo pisane, słowo wypowiedziane, słowa dźwiękonaśladowcze).

→ znak jest wielowarstwowy - pierwszą warstwę znaku stanowi on sam, rozpatrywany wyłącznie jako przedmiot fizyczny (obraz, słowo), drugą warstwę - jego znaczenie (myśl - pewne przedstawienie, pewien sąd lub zespół sądów). Znak może składać się z większej ilości warstw.

[Wallis, „Sztuki i znaki. Pisma semiotyczne” str. 7 - 9]

8. Teoria znaku wg. Piersa

Typy znaków wg Piersa:

a) indeksy - znak indeksowy to znak, który wskazuje na powiązanie formy ze znaczeniem; indeks wskazuje na coś co znajduje się w bezpośredniej bliskości, ma ograniczony zasięg do "tu" i "teraz" np. systemy komunikacji- język ciała, język znaków drogowych. (Tabakowska)

b) ikony - znak ikoniczny to znak, który wskazuje na powiązanie formy ze znaczeniem oparte na podobieństwie do przedmiotu, który reprezentuje. Jest to np. związek wizualny (wizerunek dzieci przekraczających jęzdnię po pasach, wizerunki świętych)lub fonetyczny (charakterystyczny dzwonek oznaczający przerwę pomiędzy lekcjami). (Tabakowska)

c) symbole - symbole to znaki, których forma i znaczenie oparta jest na konwencji. Tylko ludzie posiadają zdolność tworzenia znaków symbolicznych, np. opracowany przez człowieka systemy języków migowych - konwencjonalne połączenie gestów i znaczeń. (Tabakowska)

[lingwiki google]

9. Teoria znaku wg. Łotmana

→ szkoła moskiewiska

→ mamy różne systemy semiotyczne (systemu znaków), centralnym (pierwszym czy też pierwotnym) jest język naturalny, wtórne systemy to natomiast mitologia, religia, sztuka i nauka.

→ to samo było na teoriach kultury

10. Teoria znaku wg. de Saussure'a

Podstawowym problemem dla de Saussure'a była definicja języka. W obrębie zjawisk związanych z mową, które obejmuje ogólną nazwą „langage”, wyróżnia „langue” (=język) i „parole” (= mówienie). Wg niego, język jest różny od mówienia. Język (=langue) to to, co jest wspólne dla całej społeczności językowej i tym samym niezależne od poszczególnych jej członków, choć jest zdeponowane w umyśle każdego użytkownika języka. Język w tym ujęciu ma charakter nie tylko społeczny, ale i abstrakcyjny i przeciwstawia się mówieniu jako zjawisku jednostkowemu i konkretnemu. Mówienie jest realizacją języka.

Język jest dla de Saussure'a systemem znaków. W znaku językowym widzi on jedność strony oznaczającej (=signifiant) i strony oznaczanej (=signifie). Język pojmuje on psychologicznie. W signifie chodzi o pojęcie, a w signifiant o wyobrażenie formy dźwiękowej. Tylko połączenie tych dwóch stron daje znak językowy, żadnej z nich oddzielnie nie można z nim identyfikować. Dla de Saussure'a ważne było ścisłe współdziałanie teorii języka i semiologii. Z jego inspiracji wszystkie nurty strukturalistyczne w teorii literatury przybrały konsekwentnie orientację semiologiczną, traktując dzieło literackie jako specyficzny twór znakowy.

[teoria-literatury.cba.pl]

11. Uspieński - o systemie przekazu obrazu

2 typy systemu przekazu obecne w malarstwie rosyjskim:

-geometryczny - odnoszący się do aktualnej pozycji widza

-semantyczny - znaczeniowy, wyróżniający elementy ważne i mniej ważne

Kompozycja - system zestawienia obrazu z rzeczywistością jak również system rekonstrukcji rzeczywistych form poprzez przedstawienie.

W każdym obrazie istnieją postacie mniej (przedmioty otaczające dane postaci) lub bardziej semantycznie ważne (święci, aniołowie...). Ważniejsze znajdują się zazwyczaj na pierwszym planie, mniej ważne natomiast tworzą tło. Figury semantycznie ważne ulegają mniejszej deformacji.

Cechy charakterystyczne obrazów rosyjskich:

-twarze osób na obrazach zwrócone są zawsze do widza niezależnie od ustawienia w przestrzeni (frontalność postaci)

-deformacje tła, elementów za głównymi postaciami,

-chwyty perspektywiczne - postacie ważne są duże, centralnie ustawione; ważny jest układ góra - dół, lewo - prawo, środek - brzegi, bliżej - dalej

- znaczenie kolorów: złoto - świętość, królewskość; purpura - władza; czerwony- życie, krew, piękno; zielony - życie, wewnętrzne bogactwo, wieczna młodość; niebieski - mistycyzm, niebo; brązowy - ziemia, ubóstwo

Przykłady:

-”Matka Boska Pieczerska”

-”Zwiastowanie” Andriej Rublow, Daniił Czarny

-”Trójca Starotestamentowa” Rublow.

[oprac. J. Parzych]

12. Trójkąt Odena - Richardsa

13. Podział na syntaktykę, semantykę i pragmatykę wg Morrisa

→ syntaktyka = gramatyka - to relacje i związki między znakami

→ semantyka - relacje między znakiem a rzeczywistością, znaczenie znaku, wyrażenia językowe

→ pragmatyka - relacje między odbiorca i nadawcą a systemem znakowym, a więc działanie za pomocą słów, akt mowy

* Wśród aktów komunikacji możemy wyróżnić następujące funkcje :

• informacyjna - najważniejszy jest kontekst, czyli rzeczywistość, o której się wypowiada nadawca

• ekspresywna - najważniejszy jest nadawca

• poetycka - sposób zorganizowania komunikatu

• performatywna - sprawcza, wykonawcza

• impresywna (najważniejszy odbiorca)

• metajęzykowa (kod = system językowy)

• fatyczna - służy nawiązaniu kontaktu

[lingwiki google]

14. "Metafory w naszym życiu"

Jest na grupie.

15. "Mitologie" Barthesa

→ mit - wtórny system mitologiczny [na teoriach kultury też o tym było]

→ typy lektury mitu:

• nastawienie cyniczne - nadawanie mitowi sensu, jest to postawa charakterystyczna dla nadawcy mitu

• nastawienie demaskatorskie - nastawienie na pełnię mitu, odkrywanie zależności i sposobu, w jaki został zbudowany, wreszcie, na to, że jest mitem - demaskowanie, demitologizacja; postawa charakterystyczna dla mitologa

• nastawienie dynamiczne - odebranie mitu, puszczenie w ruch, uleganie mu; postawa charakterystyczna dla odbiorcy

→ mitem może być każdy tekst w rozumieniu tekstu kultury (film, obraz, zachowanie, ubiór itd.), ponieważ mit to coś, co znaczy, znak wyższego rzędu. Z tego powodu Barthes pisze m.in. o citroenie, winie i mleku, befsztyku i frytkach, stripteasie, zabawkach, gazetach itd. Rozkłada na części pierwsze to, co funkcjonuje w społeczeństwie francuskim w połowie XX wieku jako normalne albo pożądane i pokazuje, że jest to mitem, czymś zaplanowanym i w gruncie rzeczy nieprawdziwym.

16. "Nowe mitologie" Garcina

Mam nadzieję, żę będzie to dla wszystkich zrozumiałe, ponieważ tekst który czytałam był tak naprawdę dosyć oczywisty we wszystkich zawartych w nim informacjach, więc też to jak go tutaj opracowałam będzie dosyć banalnie napisane :)

Frédéric Beigbeder, GPS,

Fragment ten opisuje nam dzisiejszych ludzi, mówi o tym, że gdyby nie maszyny które pokazują nam gdzie mamy zmierzać bylibyśmy zagubieni. Boimy się czy też wstydzimy podejść do drugiego człowieka by zapytać go o drogę. Jest tam żartobliwie napisane. Iż GPS do ,,Bóg” który doprowadza nas do celu. Cały fragment poświęcony jest temu, że wszystko sprowadzamy do odcięcia się od ludzi, że pokazanie, iż się czegoś nie wie jest złe, upokarzające.

Pascal Bruckner, Nowa Ewa

Mamy tutaj do czynienia z tym, że dziś każdy może być postrzegany inaczej, tutaj był podany bodajże przykład prostytutki i wystarczy jedno określające człowieka słowo i już każdy ma wyrobione zdanie o tej osobie. Istotnie było też tam stwierdzenie, że w różnych miejscach mogą być owe ,,łatki” inaczej rozumiane.

Philippe Delerm, Telefon komórkowy,
Didier Jacob, SMS

Łączę te dwa fragmenty ze sobą ponieważ przekazują one nam te same informacje.

Najistotniejsze w nich jest to, że stajemy się samotni w świecie w którym niby otacza nas tylu znajomych, że zaczynamy zapominać jak wygląda normalna rozmowa, bez stałych skrótów czy emotek, aby tak naprawdę wyrazić siebie. Opisane jest tu również to, iż stajemy się niewolnikami maszyn, jesteśmy uzależnieni od dzwonienia, sms-owania, czy sprawdzania informacji przez internet. Przerażające jest to, że niby każdy z nas zdaje sobie sprawę z tego co napisałam powyżej lecz niestety nikt nic z tym nie robi.

Thierry Pech, Zamiłowanie do sondaży,

Każdy z nas zawsze zatrzyma się na ulicy czy też pozostawi trochę dłużej daną stronę gazety, jeżeli znajdzie się na niej jakiś wykres, porównanie jednej rzeczy z drugą.

Nasze społeczeństwa kochają sondaże i niestety ślepo im wierzą, cały fragment opisuje nam, iż bez nich nie potrafimy podejmować żadnych decyzji. (myślę, że każdy też ma na ten temat jakieś swoje zdanie :P)

Emmanuel Pierrat, Palenie zabija

W tym fragmencie mamy do czynienia z napisami umieszczonymi na paczkach papierosów, że tak naprawdę, to my sobie zdajemy sprawę z tego co na nich jest napisane lecz jakoś nie chcemy tego przyswoić. Istotne były tam przykłady, że poza napisami możemy na nich znaleźć też zdjęcia które mają na nas większy wpływ. Coraz częściej producenci papierosów na swoich opakowaniach umieszczają przerażające informacje, które automatycznie powinny odstraszyć kupujących, lecz niestety nałóg jest silniejszy.

Fabrice Pliskin, GMO,

Genetycznie modyfikowane organizmy - czyli ludzka ingerencja w genotypy zwierząt czy roślin. Powodowanie powstawania często przerażających mutacji, które powodują śmierć osobnika. Fragment ten pokazuje nam negatywne strony GMO, wszyscy doskonale wiemy, że nie jest to ani w 100% dobre ani złe. Dobre będzie to, że zmodyfikowane organizmy są tańsze w produkcji masowej i możemy spowodować, iż żadne warunki klimatyczne nie będą im przeszkadzać w mnożeniu się. Lecz złą stroną tego wszystkiego są skutki uboczne, które idą za tą ingerencją np utrata niektórych minerałów czy witamin. [oprac. W. Mucha]

19. Klasyczny rachunek zdań (koniunkcja, alternatywa, implikacja, zaprzeczenie, prawa de Morgana)

→ koniunkcja - p ^ q (czyt. p i q) - jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy oba zdania/wyrażenia są prawdziwe

→ alternatywa - p v q (czyt. p lub q) - jest prawdziwa, gdy przynajmniej jedno zdanie/wyrażenie jest prawdziwe

→ implikacja - p → q (czyt. jeżeli p to q) - jest fałszywa wtedy i tylko wtedy, gdy z prawdy wynika fałsz, a więc gdy p jest fałszywe, a q jest prawdziwe - każdym innym przypadku implikacja jest prawdziwa

→ zaprzeczenie - ~p (czyt. nieprawda, że p) - zmienia pierwotną wartość zdania, jeżeli p było prawdziwe, ~p jest fałszywe i na odwrót

prawa de Morgana:

→ I prawo de Morgana - Prawo zaprzeczania koniunkcji: negacja koniunkcji jest równoważna alternatywie negacji

~ (p ^ q) <=> (~p v ~q)

→ II prawo de Morgana - Prawo zaprzeczenia alternatywy: negacja alterantywy jest równoważna koniunkcji negacji

~(p v q) <=> (~p ^ ~q)

Zostało do opracowania:

17. "Semiologia życia codziennego" Eco

18. "Literatura i semiotyka" cz. 2 - 5

---