2010-09-01

1

ERGONOMIA

Stres jako skutek oddziaływania

bodźców na organizm

Pojęcie stresu psychicznego

„ Stres to reakcja psychofizjologiczna organizmu

pojawiająca się w sytuacji, gdy wymagania otoczenia
przekraczają możliwości jednostki lub też są na
granicy tych

możliwości.”

Tak

więc, pracownik będzie przeżywał tym większy

stres, im bardziej jego

właściwości, umiejętności,

wartości czy preferencje są niedostosowane do
właściwości środowiska pracy.

Poziomy stresu

Na poziomie psychologicznym

stres

związany jest

przede wszystkim z negatywnymi emocjami, jak gniew,
lęk, strach, złość.

Wpływa na sposób spostrzegania otoczenia, zarówno
innych ludzi, jak i

własnej osoby.

Zmiany w poziomie wykonania

zadań intelektualnych,

jak i motorycznych

2010-09-01

2

Poziomy stresu

Na poziomie fizjologicznym

wyróżnia się trzy główne

osie stresu:

•

oś

1-

bezpośrednie

pobudzenie

organów

wewnętrznych poprzez układ autonomiczny

(m.in.

przyspieszenia akcji serca, wzrost

ciśnienia krwi,

pobudzenie

gruczołów potowych, rozszerzenie

naczyń

krwionośnych

mięśni

szkieletowych,

zwężenie naczyń krwionośnych skóry – stąd np.
uczucie zimna w

końcach palców, przyspieszony

oddech, itd.

Poziomy stresu

• oś 2 – neurohormonalna

Poprzez

układ autonomiczny pobudzony zostaje ważny

gruczoł wydzielania wewnętrznego, nadnercza, a
dokładnie – rdzeń nadnercza. Uwalnia on do
krwioobiegu

adrenalinę i noradrenalinę, zwane czasami

hormonami stresu

.

Wywołują one skutki podobne do pobudzenia osi 1, ale
bardziej

opóźnione w czasie, a jednocześnie trwalsze.

Poziomy stresu



oś 3 – hormonalna

Oś ta składa się z trzech w miarę odrębnych układów,

związanych funkcjonalnie z takimi gruczołami
wydzielania

wewnętrznego, jak tarczyca, kora

nadnerczy i grasica.

Wydzielane hormony

hamują

funkcje

immunologiczne,

czyli

zmniejsza

się

odporność organizmu , a tym samym zwiększa
podatność na różnorodne infekcje, a także choroby
nowotworowe.

Wnioski

Długotrwałe utrzymywanie się reakcji stresowej lub
szczególnie duża jej intensywność może doprowadzić do
trwałego uszkodzenia określonych narządów lub całych
układów.

Przedłużające się stany stresu mogą prowadzić nie tylko
do pogorszenia

się samopoczucia fizycznego, lecz także

psychicznego, pogorszenia nastroju, pojawienia

się

reakcji nerwicowych, jak stany

lękowe czy depresyjne.

2010-09-01

3

Stres

doświadczany przez pracowników odbija się na

funkcjonowaniu

całej organizacji, co przejawia się m.in.:



zwiększoną absencją,



zmniejszoną produktywnością,

 wzrostem

wypadków,



wyższą fluktuacją,

 wzrostem

kosztów

związanych

z

większą

zachorowalnością

pracowników

i

ich

mniejszą

efektywnością

Według

szacunków

Europejskiej

Agencji

Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

koszty stresu w

pracy

wynoszą w krajach UE ok. 20 mln euro rocznie.

2010-09-01

4

Typy metod oceny ryzyka związanego z czynnikami

psychospołecznymi

Trzy

główne podejścia do mierzenia stresu:



ocenę nasilenia reakcji stresowej na poziomie

fizjologicznym,



ocenę nasilenia reakcji stresowej na poziomie

psychologicznym,



ocenę natężenia źródeł stresu i na tej podstawie

wnioskowanie o nasileniu reakcji stresowej.

Ocena nasilenia reakcji stresowej na poziomie

fizjologicznym

Najczęściej stosowane metody:



pomiar

czynności układu krążenia

,



pomiar

elektroskórny

(pomiar zmian

oporności skóry,

pomiar temperatury

skóry w obwodowych częściach

ciała – palce rąk, nóg, łydki i przedramiona),

 pomiar elektromiograficzny

(pomiar

napięcia mięśni

prążkowanych),



pomiar chemiczny

(analiza tzw.

hormonów stresu)

Ocena nasilenia reakcji stresowej na poziomie

psychologicznym

Ocena stresu na poziomie psychologicznym obejmuje
m.in.:



subiektywny

pomiar

zmęczenia

(na

podstawie

specjalnych kwestionariuszy, np.

japońskiej skali

objawów zmęczenia, czy skali przymiotnikowej
Grandjeana),



sprawność wykonania zadań

wymagających szybkich

reakcji, uwagi,

myślenia (nadmierny stres obniża tę

sprawność)

Ocena natężenia źródeł stresu

Właściwości pracy najczęściej traktowane jako źródła
stresu, a ich

natężenie brane pod uwagę jako przedmiot

oceny, to:



nadmierne wymagania

ilościowe w pracy, presja

czasu

( z

sondażu w krajach Unii Europejskiej wynika,

że 56% osób musi pracować w bardzo szybkim tempie
przynajmniej

¼ czasu pracy, a 24% - nieustannie musi

pracować w bardzo szybkim tempie),



zbyt niskie wymagania, monotonia

( prace

poniżej

możliwości pracownika, powtarzające się, odbywające
się w izolacji fizycznej),

2010-09-01

5

Ocena natężenia źródeł stresu



ograniczenie

kontroli

w

pracy

(autonomia

pracownika, uczestnictwo w podejmowaniu decyzji),

Ograniczenia w zakresie obu tych form kontroli

mogą

mieć wpływ na odczuwany stres i zdrowie pracownika,



interakcja

wymagań i kontroli jako stresor

(trudne

zadania

– wysokie wymagania, a jednocześnie nie ma

możliwości swobodnego ich wykonania – niska
kontrola ),



wymagania

związane z rolą zawodową: niejasność i

konflikt roli

(sprzeczne oczekiwania wobec pracownika

– niemożliwe wykonanie zadania),

Ocena natężenia źródeł stresu



stosunki

międzyludzkie, wsparcie społeczne,

 brak

możliwości rozwoju kariery zawodowej

(szczególnie dotyczy ludzi młodych, na początku
kariery zawodowej),

 wzajemne relacje praca

– dom,



niepewność pracy.

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Wg Europejskiej Fundacji Poprawy

Warunków Pracy i

Życia do metod o szczególnych walorach praktycznych
można zaliczyć:



listy kontrolne,

 kwestionariusze,

 dane administracyjne

.

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Listy

kontrolne

– listy te zawierają krótki,

jednozdaniowy

opis

kilkunastu

najczęstszych

problemów

środowiska

pracy,

a

zadaniem

wypełniającego jest ocena, czy dana kwestia stanowi
problem w jego (jej) miejscu pracy.

Np.

Lista kontrolna

– Treści Pracy

(Europejska

Fundacja Poprawy

Warunków Pracy i Życia -

włączona do programu STER.

2010-09-01

6

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Lista

ta

uwzględnia szacowanie następujących

właściwości pracy:



długości cykli pracy,

 monotonii

zadań,

 poziomu koncentracji uwagi,



cząstkowości pracy,



wymagań emocjonalnych,

 presji czasu,



jakości organizacji pracy,

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi



współpracy z innymi wydziałami,

 dysponowania

„zasobami technicznymi” (sprzętem,

oprzyrządowaniem itp.),



możliwości uzyskania wsparcia społecznego w

pracy (ze strony

przełożonego, kolegów),

 zakresu kontroli w pracy

(wpływ na metody pracy,

tempo, itp.),



dostępności informacji zwrotnej o wynikach pracy,



możliwości kontaktów społecznych w pracy,



intensywności konfliktów w pracy.

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Lista zawiera

łącznie 20 pytań (odpowiedzi: tak lub

nie).

W programie STER

przyjęto:

0

– 3 pkt

małe ryzyko,

4

– 11 pkt

umiarkowane ryzyko,

12

– 20 pkt duże ryzyko

Listę wypełnia: osoba odpowiedzialna za warunki bhp
lub przedstawiciel

związków zawodowych, kierownik

personalny lub anonimowo pracownicy.

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Kwestionariusze

– rozbudowana metoda pomiaru

stresu

psychospołecznego, jej stosowanie wymaga

pomocy psychologa lub socjologa pracy.

Przykład: kwestionariusz

Psychospołeczne warunki

pracy (PWP)

opracowany w CIOP

– ie.

2010-09-01

7

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Skala wymagań (W)

Skala kontroli (K)

Skala wsparcia
społecznego (WS)

Skala dobrostanu (D)

Skala pożądanych
zmian (PZ)

Model kwestionariusza

Psychospołeczne

warunki pracy

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Tym

większy stres przeżywają pracownicy, w im

większym

stopniu

stykają

się

z

następującą

konfiguracją właściwości pracy:

dużymi wymaganiami,

małą kontrolą oraz małym wsparciem społecznym.

Stosownie do tych

założeń, PWP zawiera 3 skale:

wymagań, kontroli i wsparcia społecznego.

Ponadto jego

składową są dwie skale do mierzenia

samopoczucia psychicznego i fizycznego

pracowników

(dobrostan).

Istotnym elementem PWP jest

też

Skala

pożądanych

zmian.

Praktyczne metody oceny ryzyka zawodowego

związanego z czynnikami psychospołecznymi

Przystępując do oceny stresu pracowników w danej
organizacji,

należy również wziąć pod uwagę

podstawowe dane statystyczne

dotyczące takich

kwestii, jak:

• wskaźniki produktywności,

• liczba wypadków,

• praca w godzinach nadliczbowych,

• absencja.