http://e-prawnik.pl

Spółka cywilna

Jakie są skutki oświadczenia woli złożonego dla pozoru?
Data: 16-03-2009 r.

Pozorność jako wada

oświadczenia woli

Pozorność jest jedną z wad

oświadczenia woli

, nie dotyczy więc oświadczeń wiedzy. Wady oświadczenia

woli można rozumieć jako - określone w ustawie i ujęte w pewne typy - nierawidłowości, jakie mogą wystąpić
przy podjęciu decyzji (aktu woli) lub przy jej uzewnętrznianiu (przejawie woli, czyli oświadczeniu), które
powodują, że takie oświadczenie woli, jako wadliwe, jest lub też może być pozbawione prawnej
skuteczności. W przypadku umów, będących zgodnym oświadczeniem woli co najmniej 2 podmiotów prawa
cywilnego, wystąpienie wady oświadczenia woli ma oczywiste przełożenie na skuteczność całej umowy.
Poszczególne wady oświadczenia woli różnią się one między sobą charakterem i skutkami, jakie wywołują.

Na czym polega wada pozorności?

Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Wada oświadczenia woli polegająca na jego złożeniu ?dla pozoru? została uregulowana w

art. 83 Kodeksu

cywilnego

, który, co istotne, ma również (na podstawie

art. 300 Kodeksu pracy

) zastosowanie do stosunków

pracy. W sprawach bowiem nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się
odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. To właśnie
na tle stosunków pracy najczęściej dochodzi do kwestionowania ważności umów ze względu na pozorność.

Pozorność umowy jest okolicznością faktyczną. Pozorność

polega na złożeniu oświadczenia woli w sposób świadomy i

swobodny dla pozoru drugiej stronie, która o

takim charakterze oświadczenia wie i na to się zgadza. Innymi słowy jest to więc świadoma, ujawniona
wobec adresata i przez niego aprobowana, niezgodność między treścią złożonego oświadczenia woli,
zauważalną przez innych uczestników obrotu prawnego, a rzeczywistą wolą osoby składającej takie
oświadczenie.

Natomiast zatajenie pozorności przed adresatem oświadczenia, tj. ukrycie braku zamiaru wywołania
określonych skutków prawnych (tzw. zastrzeżenie potajemne -

reservatio mentalis) nie pozbawia

oświadczenia woli skuteczności. Oświadczenie woli wiąże wówczas tego, który je złożył.

Nieważność czynności prawnej z powodu pozorności oświadczenia woli może być stwierdzona tylko
wówczas, gdy brak zamiaru wywołania określonych skutków prawnych został przejawiony wobec drugiej
strony otwarcie, tak że miała ona pełną świadomość co do pozorności złożonego wobec niej oświadczenia

woli i co do rzeczywistej woli jej kontrahenta i w pełni się z tym zgadzała.

Ową ?drugą stroną? jest m.in. adresat oświadczenia, jakim jest równorzędny podmiot danej czynności
prawnej. Nie jest natomiast drugą stroną przedstawiciel ustawowy, który wyraża zgodę na rozporządzenie
prawem przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych (

art. 17 K.c

.), sąd lub organ

administracji rządowej, wobec którego składa się określone oświadczenia woli, na przykład urzędnik stanu
cywilnego.

Przy wielu czynnościach prawnych jednostronnych (np. testament) nie ma w ogóle drugiej strony, z tego też
względu np. uznanie dziecka za zgodą matki dla pozoru, oświadczenie dla pozoru o przyjęciu czy odrzuceniu

spadku nie uzasadnia nieważności uznania z powodu pozorności. Pozorna może zatem być jedynie umowa

lub jednostronne

oświadczenie woli

, które składane jest innej osobie

(jest skierowane do określonego

adresata) ? potrzebna jest bowiem jej zgoda.

Przy pozorności występuje z góry powzięty zamiar stron niewywoływania skutków prawnych związanych
normalnie z danym oświadczeniem woli czy umową (czyli zgodnym oświadczeniem woli 2 lub więcej osób) ?
tj. brak woli wywołania takich skutków. Przyczyną takiego zachowania jest z reguły chęć wprowadzenia
innych osób czy organów władzy w błąd co do faktu dokonania określonej czynności prawnej lub jej
rzeczywistej treści (np. dla uniknięcia opodatkowania, zaniżenia składek na ubezpieczenie społeczne,
wyłudzenia zasiłku).

Jakie są skutki pozorności?

Pozorne

oświadczenie woli

(czynność prawna) jest z mocy prawa nieważne. Na jego bezwzględną

nieważność może się powołać każda osoba (nie tylko strona czynności prawnej), która ma w tym interes
prawny, niezależnie od tego, czy miała ona cel niegodziwy.

Pozorność zwykła

Zwykła pozorność ma miejsce wtedy, gdy pod pozorowaną czynnością prawną nic się nie kryje ? nie ma
żadnej ukrytej czynności prawnej. Strony są więc zgodne co do tego, że oświadczenie woli w ogóle nie ma
wywołać żadnych skutków prawnych.

Przykłady:

Umowa o pracę

zawarta bez określenia rodzaju pracy, jaka ma być w jej ramach świadczona, oraz w sytuacji, gdy strony od
początku wiedziały, że pracownik ze względu na stan swojego zdrowia, oraz ze względu na brak
odpowiedniej ilości zamówień nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązków pracowniczych, jako pozorna
jest nieważna. Rozwiązanie takiej umowy nie może więc np. stanowić podstawy przyznania prawa do
wcześniejszej emerytury.

Pracownik, który zawiera z innym pracodawcą pozorną umowę o pracę, nie podlega z tego tytułu
pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu.

Natomiast, jak wskazuje się w orzecznictwie, podejrzanie wysoka pensja, służąca wyłudzeniu zasiłków z
ubezpieczenia społecznego, może być przez ZUS zakwestionowana, ale nie dyskwalifikuje całej umowy o
pracę.

Nie można natomiast przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął
pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w
konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (

art. 58 § 1 K.c.

w zw. z

art. 300 K.p.).

Pozorność kwalifikowana

Najczęściej jednak taka rzekoma czynność ma na celu ukrycie innej - rzeczywistej i zamierzonej - czynności
prawnej. Strony są więc zgodne co do tego, że oświadczenie woli ma wywołać skutki prawne, ale inne niż
wynika to z treści pozornej czynności prawnej. Przykładowo strony nadają umowie pozorny charakter
umowy sprzedaży, gdy w rzeczywistości umowa jest darowizną - albo odwrotnie.

Jeżeli oświadczenie zostało złożone za zgodą drugiej strony dla pozoru

dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Oznacza to, iż czynność ukryta (dysymulowana) będzie ważna, o ile spełnione zostały wszystkie przesłanki
jej ważności, np. co do formy i treści.

Kontrowersyjna jest kwestia ważności umowy kupna-sprzedaży nieruchomości, jeżeli podano w niej niższą
cenę niż rzeczywiście uzgodniona. Jedni uważają, że cena należy do elementów przedmiotowo istotnych
umowy sprzedaży, przez co jej brak powoduje, że umowa nie może być uważana za ważną umowę
sprzedaży. Inni natomiast podnoszą, iż zarówno zaniżenie, jak i zawyżenie ceny w umowie sprzedaży nie
może być utożsamiane z brakiem ceny, a zatem argument o braku jednego z przedmiotowo istotnych
elementów umowy sprzedaży, a co za tym idzie pogląd o nieważności tej umowy z powodu pozorności, jest
chybiony.

Przykład:

Przykładem pozornej umowy o pracę może być ukryta pod nią ważna umowa cywilnoprawna, której
przedmiotem jest pełnienie przez jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością funkcji członka
zarządu (por. SN w wyroku z 23 lipca 1998 r., I PKN 245/98, OSNAPiUS 16/99, poz. 517).

Pozorność przy odpłatnych czynnościach prawnych

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej

, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia,

jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że

działała w złej wierze.

Takie rozwiązanie ma na celu ochronę interesów osób trzecich (nie biorących udziału w danej czynności
prawnej), które często nie mają możliwości dowiedzieć się z łatwością o tym, że dana czynność prawna
dotknięta jest wadą pozorności (i działają w przekonaniu o jej ważności). Wówczas czynność prawna, której

składnikiem jest pozorne oświadczenie woli, będzie skuteczna. Nabycie więc prawa przez

nieuprawnionego lub zwolnienie od obowiązku przez niego są skuteczne, mimo że stanowiące ich

podstawę oświadczenie woli było nieważne

. Nie oznacza to konwalidacji tego oświadczenia, które jest od

początku bezwzględnie nieważne, co powoduje

bezskuteczność opartych na nim innych czynności prawnych nie objętych wspomnianą ochroną.

Przykłady:

Skuteczne jest nabycie służebności gruntowej od osoby, która z powodu pozorności umowy przeniesienia
własności nie nabyła własności nieruchomości władnącej.

Gdyby umowa cesji na rzecz banku była pozorna, to pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na
skuteczność czynności prawnej, dokonanej przez dłużnika na podstawie pozornego oświadczenia, chyba że
działał on w złej wierze. Zbywca w stosunku do dłużnika może powołać się na nieważność przelewu z powodu
pozorności albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia
świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Z chwilą dokonania rozliczenia między nabywcą wierzytelności a
dłużnikiem wierzytelność wygasa.

Osobą trzecią w rozumieniu tego przepisu może być każdy, oprócz stron pozornej czynności prawnej, ich
przedstawicieli i następców prawnych pod tytułem ogólnym. Również małżonek którejkolwiek z ww. osób nie
może być uważany za osobę trzecią, jeśli nabycie prawa lub zwolnienie od obowiązku objęte jest majątkiem
wspólnym.

Z ochrony tej nie korzysta jednak osoba trzecia, która otrzymała korzyść nieodpłatnie albo też sama

była w

złej wierze

? w tych przypadkach czynność prawna również jest bezwzględnie nieważna.

Pojęcie

złej wiary

przyjmuje się tu, według poglądu doktryny, w wąskim rozumieniu, tzn. że w złej wierze

jest ten, kto wie o pozorności lub z łatwością mógł się o niej dowiedzieć. Domniemywa się przy tym istnienie
dobrej wiary (

art. 7 K.c

.).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

(Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zm.);

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy

(tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94)

http://e-prawnik.pl