Instytut Pamięci Narodowej

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) - 30 rocznica powstania

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, utworzony z inicjatywy środowisk niepodległościowych 25 marca 1977 r., w
intencji jego twórców miał się stać szerokim ruchem obywatelskim. Zadanie to miała ułatwić jego luźna formuła. Ruch
nie posiadał struktury statutowej, członkostwa ani władz, był społecznym działaniem obywatelskim - otwartym dla
wszystkich, którzy zmierzali do osiągania pozytywnych celów w zakresie poszanowania, obrony, respektowania,
umacniania, poszerzania i popularyzowania praw człowieka i obywatela w Polsce. Jedynym elementem nadającym mu
jakąś formę organizacyjną byli rzecznicy, na których wybrano Leszka Moczulskiego i Andrzeja Czumę. Nie przyznano
im jednak żadnych uprawnień organizacyjnych, a ich wypowiedzi nie były wiążące dla uczestników ROPCiO. Mimo to do
czerwca 1978 r. odgrywali rolę niekwestionowanych liderów.
Otwarta formuła Ruchu ułatwiała wprawdzie podejmowanie działań na rzecz poszanowania praw obywatelskich bez
wyraźnej deklaracji przystąpienia do organizacji politycznej, z drugiej strony jednak brak wewnętrznych struktur utrudniał
kierowanie nim i koordynację podejmowanych inicjatyw. Stwarzał również niebezpieczeństwo przenikania do ROPCiO
agentów Służby Bezpieczeństwa. Mimo tych zagrożeń przez pierwsze kilkanaście miesięcy Ruch rozwijał się w sposób
dynamiczny, zarówno pod względem liczebnym, jak i organizacyjnym. Do czerwca 1978 r. w dwunastu miastach
powstały punkty konsultacyjno-informacyjne, będące formą terenowych przedstawicielstw ROPCiO. Dużą wagę
przywiązywano to działalności samokształceniowej, która opierała się o tworzone w kilku miastach kluby swobodnej
dyskusji. Dosyć regularnie jak na drugoobiegowe standardy wydawano niezależną prasę. Z inicjatywy ROPCiO
utworzono też pierwszy Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach. Ponadto na szeroką
skalę przeprowadzono akcję popularyzującą Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka.
Dynamiczny rozwój ROPCiO załamał się nieoczekiwanie w 1978 r. na skutek wewnętrznych waśni i sporów. Co
najmniej od wiosny 1978 r. narastał spór między rzecznikami. Miał on wyraźnie charakter personalny, a toczył się o
nieformalne przywództwo. Konflikt ten powoli zaczął paraliżować pracę redakcji głównego pisma ROPCiO, "Opinii", w
której skład wchodzili obaj rzecznicy, a także popierający Andrzeja Czumę Adam Wojciechowski, Kazimierz Janusz i
Wojciech Ziembiński. Moczulskiemu zarzucano m.in. zapędy wodzowskie, autorytarny styl pracy z zespołem i
podejmowanie decyzji bez uzgodnienia, a także podawanie nieprawdziwych informacji do wiadomości publicznej (np.
zawyżanie liczby uczestników Ruchu). Moczulski zaś oskarżał Czumę i jego stronników o nieróbstwo i świadome
blokowanie podejmowanych przez siebie inicjatyw. Zewnętrznym przejawem toczącej się rywalizacji było usunięcie
Moczulskiego w maju 1978 r. z redakcji "Opinii".
Spór miało rozstrzygnąć III Spotkanie Ogólnopolskie ROPCiO zwołane do Zalesia Górnego na 10 kwietnia 1978 r.
Przebiegało ono w atmosferze kłótni i wzajemnych oskarżeń. Głosowanie w sprawie składu redakcji "Opinii" przyniosło
zwycięstwo Andrzejowi Czumie. Ostatecznie wykluczony Moczulski w niedługim czasie założył nowe pismo? "Drogę",
wokół którego skupili się jego zwolennicy. Spotkanie w Zalesiu Górnym pokazało, że niemożliwa jest dalsza współpraca
pomiędzy Czumą a Moczulskim, dlatego też podjęto decyzję o zniesieniu instytucji rzeczników. Nie utworzono jednak
żadnej innej, która przejęłaby ich obowiązki. Uzgodniono jedynie, że kluczowe dla przyszłości Ruchu decyzje podejmie
kolejne spotkanie ogólnopolskie, zaplanowane wstępnie na jesień 1978 r. Chociaż nie doszło wówczas oficjalnie do
rozłamu, to jednak uwidoczniła się polaryzacja. Żaden z rzeczników nie uzyskał zdecydowanej przewagi. Pomimo iż
Moczulski przegrał najważniejsze głosowanie, to poparły go dwa autonomiczne środowiska działające w ramach
ROPCiO - gdańszczanie, czyli późniejszy Ruch Młodej Polski, i Ruch Wolnych Demokratów Karola Głogowskiego.
We wrześniu 1978 r. grupa skupiona wokół Moczulskiego i Głogowskiego wystąpiła z pomysłem powołania Zespołów
Inicjatyw Obywatelskich, wokół których miały się konsolidować różne środowiska działające w ROPCiO. Liczono przede
wszystkim na przyciągnięcie części osób popierających Czumę, a w konsekwencji marginalizację znaczenia tej grupy.
Zespoły nie odegrały jednak większej roli, a inicjatywy tej nie uznali zwolennicy Czumy. Szybko okazało się, że zamiast
zintegrować Ruch, de facto pogłębiły jego rozłam. W pełni uwidocznił się on w grudniu 1978 r., kiedy to 9 i 10 grudnia
odbywały się w Warszawie równolegle dwa spotkania ogólnopolskie: zwolenników Czumy i Moczulskiego. Do

Strony 1/8

Instytut Pamięci Narodowej

najważniejszych ustaleń spotkania u Ziembińskiego należy zaliczyć powołanie Rady Sygnatariuszy jako kierownictwa
tego odłamu ROPCiO. Zwolennicy Moczulskiego z kolei zachowali luźną formułę Ruchu Obrony, którego
przedstawicielami terenowymi mieli być rzecznicy, tworzący Radę Rzeczników.
Wydarzenia te rozpoczęły nowy okres w historii ROPCiO. Od tej pory działały równocześnie dwa wzajemnie
nieuznające się Ruchy Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Odłam skupiony wokół Rady Rzeczników tworzyły głównie
trzy środowiska: grupa Leszka Moczulskiego, gdańszczanie oraz Ruch Wolnych Demokratów. Różniły się one nie tylko
pod względem ideowym, ale również pod względem koncepcji dalszej działalności opozycyjnej. Jedynie "wolnym
demokratom" zależało na istnieniu ROPCiO jako płaszczyzny skupiającej różne nurty opozycji. Moczulski traktował już
wówczas Ruch koniunkturalnie ? jako źródło pozyskiwania kadr do partii politycznej, jaką w niedalekiej przyszłości
okazać się miała Konfederacja Polski Niepodległej (1 września 1979 r.). Młodzieżowe środowisko z Gdańska,
rozczarowane kłótniami osób, które przez długi czas uznawało za niepodważalne autorytety, zachowywało dystans
wobec tej inicjatywy. Zniechęceni atmosferą panującą w ROPCiO gdańszczanie co najmniej od początku 1979 r.
przygotowywali się do powołania własnej organizacji ? Ruchu Młodej Polski. W grudniu 1979 r. na ostatnim spotkaniu
ogólnopolskim Rady Rzeczników w Krakowie oficjalnie ją rozwiązano.
Znacznie trwalszym odłamem ROPCiO okazała się grupa skupiona wokół Rady Sygnatariuszy, która przetrwała do
stanu wojennego, przechodząc tylko jeden niewielki rozłam (utworzenie w lutym 1979 r. przez Wojciecha Ziembińskiego
Komitetu Porozumienia na rzecz Samostanowienia Narodu).
Konflikty i rozłamy w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela przyczyniły się do ograniczenia jego aktywności, a tym
samym zmniejszenia oddziaływania na społeczeństwo. Po czerwcu 1978 r. do najbardziej spektakularnych akcji
ROPCiO należały manifestacje patriotyczne, najczęściej organizowane 11 listopada i 3 maja. Największe odbywały się
w Warszawie, Gdańsku i Krakowie. Miały one na ogół podobny przebieg. Po uroczystej mszy za ojczyznę ludzie
opuszczający kościół kierowali się w stronę pomnika, pod którym główni organizatorzy pochodu wygłaszali krótkie
przemówienia.
Wydarzenia sierpnia 1980 r. i powstanie "Solidarności" sprawiły, że niezależny związek zawodowy przejął większość
celów, jakie stawiali przed sobą uczestnicy Ruchu Obrony. Nastąpiła marginalizacja znaczenia ROPCiO, a jego
działalność zanikła ostatecznie po 13 grudnia 1981 roku.

Grzegorz Waligóra, OBEP Wrocław

Grzegorz Waligóra, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela 1977-1981


Obchody 30. rocznicy utworzenia Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela - Warszawa, 23-26 III 2007 r.

Strony 2/8

Instytut Pamięci Narodowej

Galeria zdjęć

Strony 3/8

Instytut Pamięci Narodowej

Grudzień 1978: Leszek Moczulski, Adam Wojciechowski. Fot. Janusz Krzyżewski

Listopad 1979: Kazimierz Janusz, Kazimierz Świtoń, Andrzej Czuma. Fot. Janusz Krzyżewski

Strony 4/8

Instytut Pamięci Narodowej

Listopad 1979: Kazimierz Janusz, Kazimierz Świtoń, Andrzej Woźnicki, Andrzej Czuma, Marek Niesiołowski. Fot.

Janusz Krzyżewski

Listopad 1979: Kazimierz Świtoń, Andrzej Czuma, Marek Niesiołowski. Fot. Janusz Krzyżewski

Strony 5/8

Instytut Pamięci Narodowej

Styczeń 1980: Bogumił Studziński, Stefan Kaczorowski, Marian Piłka. Fot. Janusz Krzyżewski

Strony 6/8

Instytut Pamięci Narodowej

Styczeń 1980: Benedykt Czuma, Kazimierz Janusz, Andrzej Czuma, Adam Wojciechowski. Fot. Janusz Krzyżewski

Strony 7/8

Instytut Pamięci Narodowej

Grudzień 2006: Benedykt Czuma, Andrzej Czuma, Grzegorz Waligóra, Jan Dworak. Fot. Piotr Życieński

Strony 8/8