Technik_farmaceutyczny_322[10]_Z3.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Recepta – przepisy dotyczące wystawiania i realizacji recept

5.1.1. Ćwiczenie

5.2. Dawki i zasady ich korygowania

5.2.1. Ćwiczenie

5.3. Zasady wykonywania leków recepturowych

5.3.1. Ćwiczenie

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który ma na celu ułatwić pracę przy

organizacji  procesu  uczenia  się,  m.in.  poprzez  egzemplifikację  założeń  programowych
i metodycznych  danej  jednostki.  Mam  nadzieję  że  będzie  pomocny  w  prowadzeniu  zajęć
dydaktycznych  w Medycznym  Studium  Zawodowym  kształcącym  w  zawodzie  Technik
farmaceutyczny.

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz literatury uzupełniającej wiedzę ucznia,

−

wykaz umiejętności, które uczeń powinien opanować przystępując do realizacji jednostki
modułowej,

−

wykaz umiejętności, które uczeń wykształtuje realizując temat jednostki modułowej,

−

propozycje ćwiczeń rozwijających umiejętności praktyczne dotyczące analizowania
i oceniania zapisu leku recepturowego i aptecznego,

−

dwie konkretne propozycje prowadzenia zajęć dydaktycznych, prowadzonych różnymi
metodami aktywizującymi ucznia.
Różna powinna być forma organizacyjna pracy uczniów, od indywidualnej do grupowej.
Przedstawiam również zestawy zadań testowych w celu sprawdzenia wiadomości

i umiejętności ucznia, wraz z instrukcją dla ucznia i nauczyciela oraz kluczem odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

322[10].Z3.01

Analizowanie i ocenianie zapisu leku

recepturowego i aptecznego

322[10].Z3.02

Wykonywanie leków recepturowych

i aptecznych z surowców roślinnych

322[10].Z3.04

Wykonywanie

płynnych leków

recepturowych

322[10].Z3.05

Wykonywanie

półstałych leków

recepturowych

322[10].Z3.07

Kontrolowanie

i wydawanie

gotowego leku

322[10].Z3.06

Wykonywanie

jałowych leków

recepturowych

322[10].Z3

Leki recepturowe i apteczne

322[10].Z3.03

Wykonywanie

stałych leków

recepturowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad ergonomii oraz regulaminu
porządkowego pracowni,

−

współpracować w grupie,

−

korzystać z Farmakopei Polskiej,

−

poszukiwać informacji w różnych źródłach,

−

posługiwać się terminologia chemiczną,

−

opisywać podstawowe reakcje chemiczne: między kwasami i zasadami, reakcje utleniania i
redukcji, reakcje podwójnej wymiany, powstawania połączeń kompleksowych, reakcje
hydrolizy i rozkładu,

−

interpretować podstawowe pojęcia dotyczące właściwości fizycznych substancji,

−

obserwować i opisywać zjawiska fizyczne i chemiczne,

−

rozróżniać podstawowe utensylia używane w recepturze,

−

dokumentować podejmowane działania,

−

formułować ogólne zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

zinterpretować przepisy regulujące zasady wystawiania, wypisywania oraz realizacji
recept,

−

określić wymagania, jakie musi spełnić recepta jako dokument w znaczeniu prawnym,

−

określić rodzaje wzorów recept,

−

określić układ recepty i nazwać poszczególne części recepty,

−

posłużyć się nazewnictwem łacińskim, międzynarodowym i polskim surowców
farmaceutycznych w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań zawodowych,

−

wyjaśnić zasady tworzenia nazw środków farmaceutycznych,

−

określić sposoby zapisu ilości środka farmaceutycznego,

−

podać nazwy synonimowe środków farmaceutycznych,

−

wyjaśnić skróty stosowane w receptach,

−

podać określenia stosowane na recepcie dla leków wykonywanych poza kolejnością,

−

przeprowadzić analizę zapisu subscriptio w przypadku dozowanych postaci leku,

−

określić miary domowe,

−

scharakteryzować rodzaje dawek,

−

przeliczyć dawki leków dla dorosłych i dla dzieci,

−

skorygować przekroczone dawki,

−

przeczytać i przeanalizować receptę pod względem formalnym,

−

dokonać analizy składu przepisanego leku pod względem ewentualnych niezgodności,

−

poprawić niezgodności recepturowe,

−

dobrać metodę sporządzania leku w zależności od właściwości substancji,

−

dobrać sygnatury oraz określić sposób przechowywania w zależności od postaci i składu
leku,

−

wykonać pracę zgodnie z obowiązującymi zasadami i przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik farmaceutyczny 322[10]

Moduł:

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Analizowanie i ocenianie zapisu leku recepturowego
i aptecznego322[10].Z3.01

Temat: Obliczanie masy mieszanki złożonej z płynów o różnej gęstości i różnym udziale

wagowym składników leku, zawartej w łyżki stołowej, łyżeczce do herbaty i
jednej kropli.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wyliczania ilości leku zawartego w najczęściej

stosowanych, do dawkowania miarach domowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zaplanować tok pracy przy dokonywaniu obliczeń,

−

określić ilość wody, syropów, nalewek lub olejów w przepisie na lek recepturowy,

−

wyliczyć ilość wody, syropów, nalewek lub olejów w jednej dozie leku, odmierzonej
określoną przez lekarza miarą domową,

−

zsumować zawartość poszczególnych składników i określić masę leku zawartą
w zastosowanej miarce domowej,

−

zapisać cały tok rozumowania i wszystkie wyliczenia.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

podczas wykładu informacyjnego i dyskusji praca w zespołach, podczas realizacji ćwiczeń
przedmiotowych praca indywidualna.

Czas: 12 godzin dydaktycznych (2x 6 godzin).

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

zestaw oryginalnych recept,

−

tablice określające najczęściej stosowane miary domowe,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

Przebieg zajęć:
1. Czynności wstępne, przywitanie grupy, sprawdzenie obecności, sprawdzenie gotowości

do pracy (odzież ochronna, zeszyty ćwiczeń).

2. Zadanie uczniom pytań sprawdzających znajomość regulaminu pracowni (uczniowie

odpowiadają na zadawane pytania).

3. Podanie tematu i celu zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Wprowadzenie do wykładu (zorientowanie uczniów w przedmiocie wykładu,

przypomnienie znanych treści mających powiązanie z tematem zajęć, skoncentrowanie ich
uwagi).

5. Omówienie zawartej w temacie problematyki.
6. Podsumowanie materiału z jednoczesnym podkreśleniem praktycznych możliwości

wykorzystania przedstawianych treści.

7. Postawienie pytań problemowych przez nauczyciela.
8. Postawienie pytań uzupełniających przez uczniów i udzielenie na nie odpowiedzi przez

nauczyciela.

9. Uzyskanie informacji zwrotnej od uczniów dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści

(w formie dyskusji dydaktycznej).

10. Ustalenie odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania problemowe.
11. Ocenienie wartości dydaktycznej dyskusji, osób biorących w niej udział i posumowanie

dyskusji.

12.  Przydzielenie zadań do indywidualnego wykonania.
13.  Opisanie czynności składających się na całość ćwiczenia.
14.  Zademonstrowanie poszczególnych czynności z zaakcentowaniem ważnych momentów.
15.  Pokazanie całego ćwiczenia przez nauczyciela.
16.  Wykonywanie przez uczniów poszczególnych czynności.
17.  Monitorowanie

przebiegu

pracy, (uczniowie samodzielnie dokonują obliczeń,

samodzielnie opisują wykonywane czynności w zeszycie ćwiczeń).

18. Prezentacja wykonanych zadań (nauczyciel komentuje efekty pracy).
19. Sprawdzenie stopnia przyswojenia przez uczniów wiedzy zdobytej samodzielnie

(nauczyciel zadaje pytania, na które uczniowie udzielają odpowiedzi).

20. Porządkowanie stanowisk pracy ( uczniowie sprzątają swoje stanowiska pracy, nauczyciel

kontroluje porządek w pracowni).

Zakończenie zajęć
Uczniowie sygnalizują, które etapy pracy sprawiały najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz
wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich w
przyszłości unikać. Nauczyciel zapowiada temat kolejnych zajęć i żegna się z grupą.

Praca domowa
Oblicz, jaką ilość mieszanki zawiera łyżka deserowa (nauczyciel rozdaje uczniom
przygotowane recepty będące podstawą do wykonania pracy domowej).

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

Anonimowe odpowiedzi na pytania:

−

Który z etapów ćwiczeń był dla Ciebie najtrudniejszy?

−

Który z poruszanych tematów wydał Ci się na tyle interesujący, że zachęcił Cię do
poszerzenia wiedzy na ten temat?

−

Czy baza lokalowa i sprzętowa była wystarczająca do wykonania ćwiczeń?

−

Jaką punktację w skali 0-5 ( 0-najniższa, 5-najwyższa) wystawisz osobie prowadzącej,
biorąc pod uwagę sposób prowadzenia zajęć, wiedzę i zaangażowanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik farmaceutyczny 322[10]

Moduł:

Leki recepturowe i apteczne 322[10].Z3

Jednostka modułowa:

Analizowanie i ocenianie zapisu leku recepturowego
i aptecznego322[10].Z3.01

Temat: Obliczanie

dawek

zwykle

stosowanych

(jednorazowej

dobowej)

i maksymalnych (jednorazowej i dobowej) dla dziecka.

Cel ogólny: Wyrobienie umiejętności przeliczania dawek dla dzieci różnymi sposobami

i właściwego interpretowania wyników.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zaplanować wszystkie czynności potrzebne do przeliczenia dawek dla dzieci,

−

odszukać dawki zwykle stosowane i maksymalne dla dorosłych określone w Farmakopei
Polskiej,

−

przedstawić sposoby przeliczenia dawek dla dzieci uwzględniając wiek dziecka,

−

przedstawić sposób przeliczenia dawek dla dzieci uwzględniając masę ciała dziecka,

−

odczytać powierzchnię ciała dziecka na podstawie jego masy i wzrostu,

−

przedstawić sposób przeliczenia dawek dla dzieci uwzględniając powierzchnię ciała
dziecka,

−

porównać wielkości dawek dla dzieci wyliczone różnymi sposobami i zinterpretować
różnice.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

podczas wykładu i pokazu praca zespołowa

−

przy wykonywaniu ćwiczeń przedmiotowych praca indywidualna lub w zespołach
2–3 osobowych.

Czas: 12 godzin dydaktycznych (2 x 6 godzin).

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

obowiązująca literatura fachowa,

−

kartki z nazwami substancji z wykazu A, B, N, oraz niezbędnymi danymi dziecka, dla
którego określane będą dawki,

−

tablice z wzorami na przeliczenie dawek dla dzieci,

−

tablice przedstawiające zależności miedzy masą, wzrostem a powierzchnią ciała lub
normogramy,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1.  Czynności organizacyjno porządkowe ( zaznajomienie uczniów z tematem ćwiczeń).
2.  Sprawdzenie znajomości przepisów bhp ( poprzez zadawanie pytań wybranej osobie).
3.  Przedstawienie uczniom tematu, podtematów i celów wykładu.
4.  Zwięzłe przedstawienie treści ( przedstawienie wzorów na obliczanie dawek dla dzieci).
5.  Kontrolowanie sporządzanych przez uczniów notatek.
6.  Sprawdzenie stopnia przyswojenia przekazanych treści.
7.  Rozdanie uczniom zadań do samodzielnego wykonania.
8.  Określenie celów zadania.
9.  Pokazanie po kolei, przez nauczyciela, wszystkich czynności przy realizacji zadania.
10.  Podkreślenie najbardziej skomplikowanych czynności.
11.  Powtórzenie pokazu przez kilku wyznaczonych przez nauczyciela uczniów.
12.  Wymiana  informacji  na  temat  przyswojonych  treści  (uczniowie  prezentują  swoje

przemyślenia, co pozwoli na usystematyzowanie wiadomości, wyrobi umiejętność
samodzielnego formułowania myśli, wnioskowania oraz referowania).

13. Wykonanie ćwiczenia przez wszystkich uczniów.
14. Prezentacja prac i opisów sposobu wykonania zadania (nauczyciel komentuje swoje

obserwacje z realizacji ćwiczeń).

15. Sprawdzenie przyswojonych wiadomości (pomiar dydaktyczny w formie ustnej, poprzez

zadawanie pytań przez nauczyciela).

16. Porządkowanie stanowisk pracy (uczniowie sprzątają , nauczyciel kontroluje porządek

w pracowni).

Zakończenie zajęć
Nauczyciel  analizuje  przebieg  ćwiczeń,  uczniowie  zgłaszają,  które  etapy  pracy  sprawiały
najwięcej trudności. Nauczyciel jeszcze raz wskazuje jakie ważne umiejętności były ćwiczone,
jakie  wystąpiły  nieprawidłowości  i  jak  ich  w  przyszłości unikać.  Nauczyciel  zapowiada  temat
kolejnych zajęć i żegna się z grupą.

Praca domowa
Ponownie  przeanalizuj  wykonywane  na  ćwiczeniach  czynności  i  nabyte  umiejętności.  Oblicz
dawkę maksymalną jednorazową i dobową chlorowodorku papaweryny dla 5 letniego dziecka
o masie 20 kg i wzroście 125 cm.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

rozmowy przeprowadzona na końcu zajęć, na temat stopnia trudności ćwiczenia, sposobu
jego przeprowadzenia, czasochłonności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Recepta – przepisy dotyczące wystawiania i realizacji

recept

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj receptę i nazwij poszczególne jej części.

Wskazówki do realizacji
Realizację programu należy rozpocząć wykładem informacyjnym na temat recepty. Przed

przystąpieniem  do  wykonania  ćwiczenia  uczniowie  powinni  przeczytać  odpowiedni  rozdział
Materiału  nauczania  oraz  poszerzyć  wiadomości  z  literatury  uzupełniającej.  Wskazana  jest
indywidualna  praca  na  oryginalnych  receptach  lekarskich,  uzyskanych  z  aptek  po  upływie
terminu  ich  archiwizowania.  W  celu  zachowania ochrony  danych  osobowych należy  zakreślić
nazwiska i adresy pacjentów. Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność czytania recept
oraz odróżniania i nazywania poszczególnych części recepty.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący recepty i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2) uważnie przyjrzeć się otrzymanym receptom, przygotowanym przez nauczyciela,
3) porównać recepty ze wzorem recepty określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia

w sprawie recept,

4) wyszukać wszystkie nieprawidłowości formalno-prawne znajdujące się w receptach,
5) wskazać na receptach poszczególne ich części, nazwać je i ocenić prawidłowość ich

zapisu,

6) prawidłowo przepisać recepty do zeszytu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa i przepisy prawne dotyczące wystawiania i realizacji recept,

−

wzory recept,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

zeszyt, przybory do pisania, linijka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozwiń i przetłumacz wszystkie skróty zawarte w receptach.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem  oryginalnych  recept  lekarskich  4-5,  które  powinny  być  wcześniej
przygotowane  przez  nauczyciela.  Nauczyciel  nie  powinien  interweniować  przy  błędnym
wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu na forum grupy efektów swojej pracy, w przypadku
nierzetelnego  wykonania  zadania  należy  mu  polecić  powtórne  wykonanie  ćwiczenia.  Należy
udostępnić literaturę uzupełniającą i tablice z najczęściej używanymi skrótami zapisywanymi na
receptach. Efektem pracy uczniów powinna być umiejętność tłumaczenia skrótów zawartych w
recepcie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący recepty i zawartych w niej skrótów

oraz poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowanych przez nauczyciela,
3)  uważnie przeczytać otrzymane recepty,
4)  wyszukać wszystkie skróty zawarte w receptach,
5)  przepisać wyszukane skróty do zeszytu ćwiczeń,
6)  rozwinąć skróty,
7)  przetłumaczyć skróty,
8)  przeczytać oryginalne zapisy recept,
9)  przeczytać recepty w języku polskim, rozwijając zawarte w nich skróty,
10)  przepisać do zeszytu ćwiczeń oryginalne recepty oraz polskie tłumaczenia z rozwiniętymi

skrótami.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktażem,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa i przepisy prawne dotyczące wystawiania i realizacji recept,

−

tablice z najczęściej używanymi w receptach skrótami,

−

wzory recept,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Oceń pod względem merytorycznym przepis na lek recepturowy.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem  oryginalnych  recept  lekarskich  4-5,  które  powinny  być  wcześniej
przygotowane  przez  nauczyciela.  Nauczyciel  nie  powinien  interweniować  przy  błędnym
wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu na forum grupy efektów swojej pracy w przypadku
nierzetelnego  lub  błędnego  wykonywania  zadania  należy  wskazać  przyczyny  popełnionych
błędów i polecić powtórne wykonywanie ćwiczenia. Należy udostępnić literaturę uzupełniającą
i  tablice  z  I  i  II  przypadkiem  najczęściej  stosowanych  terminów  łacińskich.  Efektem  pracy
ucznia powinna być umiejętność oceny merytorycznej przepisu na lek recepturowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący recepty oraz poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  uważnie przeczytać otrzymane recepty,
4)  odszukać w recepcie przepis na lek recepturowy – Ordinatio,
5)  wskazać remedium cardinale, adiuvans, corrigens, vehiculum,
6)  sprawdzić czy składniki leku recepturowego zapisane są we właściwej kolejności,
7)  sprawdzić czy nazwy środków leczniczych są zgodne z nomenklaturą Farmakopei Polskiej

VI,

8)  sprawdzić czy nazwy napisane są w dopełniaczu,
9)  sprawdzić czy każdy składnik zapisany jest w osobnym wierszu,
10)  czy użyte skróty są jednoznaczne i nie budzą wątpliwości,
11)  czy dla każdego składnika określona została ilość,
12)  przepisać  recepty  do  zeszytu  ćwiczeń  i  określić  rolę  każdego  z  zapisanych  składników

leku recepturowego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa i przepisy prawne dotyczące wystawiania i realizacji recept,

−

tablice z I i II przypadkiem najczęściej stosowanych terminów łacińskich,

−

wzory recept,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przeanalizuj informacje zawarte w Subscriptio.

Wskazówki do realizacji
Podstawową

metodą

realizacji

zajęć

powinny

być

ćwiczenia indywidualne

z wykorzystaniem  oryginalnych  recept  lekarskich  4-5,  które  powinny  być  wcześniej
przygotowane  przez  nauczyciela.  Nauczyciel  nie  powinien  interweniować  przy  błędnym
wykonywaniu ćwiczeń. Po przedstawieniu na forum grupy efektów swojej pracy w przypadku
nierzetelnego  wykonywania  zadania  należy  mu  polecić  powtórne  wykonywanie  ćwiczenia.
Należy  udostępnić  literaturę  uzupełniającą  i  tablice  ze  skrótami  określającymi  postacie  leku
recepturowego  i  rodzaje  opakowań.  Efektem  pracy  ucznia  powinna  być  umiejętność
analizowania informacji zawartych w Subscritio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący recepty i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2)  uważnie przyjrzeć się otrzymanym receptom, przygotowanym przez nauczyciela,
3)  odszukać w receptach Subscriptio,
4)  wskazać i przetłumaczyć zapis określający postać leku,
5)  wskazać zapis dotyczący ilości wykonywanego leku,
6)  w  przypadku  dzielonych  postaci  leku  recepturowego  określić  czy  autor  recepty  podał

ilości składników na jedną dawkę, czy na całą ilość leku,

7)  wskazać i przetłumaczyć zapis określający rodzaj opakowania dla leku recepturowego,
8)  zapisać efekty swojej pracy do zeszytu ćwiczeń,
9)  przedstawić swoją pracę na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa i przepisy prawne dotyczące wystawiania i realizacji recept,

−

wzory recept,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

tablice ze skrótami określającymi postacie leku recepturowego i rodzaje opakowań,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Dawki i zasady ich korygowania

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz masę zawartej w łyżce stołowej, łyżeczce od herbaty i jednej kropli mieszanki

złożonej z płynów o różnej gęstości i różnym udziale wagowym składników leku,
w otrzymanych od nauczyciela receptach.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania  ćwiczenia.  Zaleca  się  aby  uczniowie  przeczytali  odpowiedni  rozdział  w  Materiale
nauczania.  Proponuje  się, aby nauczyciel na przykładzie wyjaśnił sposób określania masy leku
określanych  miarami  domowymi.  Uczniowie  powinni  pracować  indywidualnie  wykorzystując
wcześniej  przygotowane  przez  nauczyciela  zestawy  recept,  najlepiej  oryginalnych,
otrzymanych  z  aptek  po  okresie  ich  archiwizowania  i  po  usunięciu  wszystkich  informacji
mogących  naruszać  ustawę  o  ochronie  danych  osobowych  Efektem  pracy  uczniów  powinna
być umiejętność obliczania masy mieszanek dozowanych różnymi miarami domowymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący miar domowych i poszerzyć

wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  uważnie przeczytać recepty,
4)  określić ilość przepisanej wody, syropów, nalewek lub oleju w całym leku,
5)  określić  ilość  wody,  syropów,  nalewek  lub  oleju  w  łyżce  stołowej,  łyżeczce  do  herbaty

i jednej kropli (na podstawie proporcji),

6) zsumować wyliczone ilości wody, syropów, nalewek lub oleju w łyżce stołowej, łyżeczce

do herbaty i jednej kropli,

7) tok postępowania i wszystkie wyliczenia zapisać w zeszycie ćwiczeń,
8) efekty swojej pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

tablice z informacjami o miarach domowych oraz masami kropli niektórych środków
leczniczych,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz dawki zwykle stosowane i maksymalne, jednorazowe i dobowe substancji

leczniczych w niedawkowanych postaciach leku recepturowego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania  ćwiczenia.  Zaleca  się  aby  uczniowie  przeczytali  odpowiedni  rozdział  w  Materiale
nauczania.  Wskazane  jest  aby  na  przykładzie  przedstawić  sposób  obliczania  dawek
w niedzielonych postaciach leku. Proponuje się, aby po takim instruktażu uczniowie pracowali
indywidualnie  wykorzystując  zestawy  recept  przygotowanych  przez  nauczyciela,  najlepiej
oryginalnych,  otrzymanych  z  aptek  po  okresie  ich  archiwizowania  i  po  usunięciu  wszystkich
informacji mogących naruszać ustawę o ochronie danych osobowych. Efektem pracy uczniów
powinna  być  opanowana  do  perfekcji  umiejętność  obliczania  dawek  substancji  leczniczych  w
niedzielonych postaciach leku recepturowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący dawek i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  uważnie przeczytać recepty,
4)  wyliczyć masę leku zawartą w miarce domowej, określonej przez lekarza na recepcie,
5)  wskazać w przepisie substancje dla których określone są w Farmakopei Polskiej VI dawki

maksymalne,

6) wypisać z Farmakopei Polskiej VI do zeszytu ćwiczeń dawki maksymalne jednorazowe

i dobowe tych substancji,

7) wypisać z Farmakopei Polskiej VI do zeszytu dawki zwykle stosowane jednorazowe

i dobowe tych substancji,

8) obliczyć zawartość substancji leczniczych z grupy A, B, N w jednej dozie,
9) obliczyć zawartość substancji leczniczych z grupy A, B, N w porcji leku przeznaczonej do

zaordynowania w ciągu doby,

10) porównać wyliczone ilości z wypisanymi z Farmakopei Polskiej VI dawkami

jednorazowymi i dobowymi,

11) wyciągnąć wnioski,
12) wszystkie wyliczenia i wyciągnięte wnioski zapisać w zeszycie ćwiczeń i zaprezentować

na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz i instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4-5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tablice z informacjami o miarach domowych oraz masami kropli niektórych środków
leczniczych,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 3

Oblicz dawki zwykle stosowane i maksymalne, jednorazowe i dobowe dla wybranych

substancji leczniczych z grupy A, B, N, dla 2 letniego dziecka, o wzroście 88 cm i masie ciała
12 kg – wszystkimi znanymi Ci sposobami.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania  ćwiczenia.  Zaleca  się  aby  uczniowie  przeczytali  odpowiedni  rozdział  w  Materiale
nauczania.  Wskazane  byłoby  przedstawienie  przez  nauczyciela  sposobu  odczytywania
powierzchni ciała z nomogramów. Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie.
Nauczyciel  powinien  wcześniej  przygotować  dla  każdego  ucznia  zestawy  trzech  substancji
leczniczych  z  wykazu  A,  B,  N.  Efektem pracy uczniów powinna być opanowana do perfekcji
umiejętność przeliczania dawek dla dzieci.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący sposobów przeliczania dawek dla

dzieci i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2) uważnie przeczytać treść zadania,
3) odszukać w Farmakopei Polskiej VI dawki zwykle stosowane i maksymalne jednorazowe i

dobowe dla wybranych przez nauczyciela substancji,

4) wstawić dane do wzoru Gowlinga i wyliczyć dawki zwykle stosowane i maksymalne dla 2

letniego dziecka,

5) wstawić dane do wzoru Younga i wyliczyć dawki zwykle stosowane i maksymalne dla

2 letniego dziecka,

6) wstawić dane do wzoru Clarka i wyliczyć dawki zwykle stosowane i maksymalne dla

dziecka o masie 12 kg,

7) odczytać na nomogramie, lub sprawdzić w tabeli powierzchnię ciała dziecka o masie 12 kg

i wzroście 88 cm,

8)  wstawić dane do wzoru i wyliczyć dawki zwykle stosowane i maksymalne,
9)  wszystkie wyliczenia zapisać w zeszycie ćwiczeń,
10)  porównać  dawki  wyliczone  dla  tego  samego  dziecka,  różnymi  sposobami  i  spróbować

zinterpretować różnice,

11) swoje spostrzeżenia przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa

−

karteczki z nazwami substancji leczniczych z wykazu A, B, N,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tablice przedstawiające wielkość powierzchni ciała w zależności od wzrostu i masy lub
nomogramy,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 4

Skoryguj przekroczone dawki maksymalne substancji leczniczych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania  ćwiczenia.  Zaleca  się  aby  uczniowie  przeczytali  odpowiedni  rozdział  w  Materiale
nauczania. Proponuje się, aby uczniowie pracowali indywidualnie na podstawie zestawów 4–5
recept,  najlepiej  oryginalnych,  otrzymanych  z  aptek  po  okresie  ich  archiwizowania  i  po
usunięciu  wszystkich  danych  mogących  naruszać  ustawę  o  ochronie  danych  osobowych.
Efektem  pracy  uczniów  powinna  być  opanowana  do  perfekcji  umiejętność  korygowania
przekroczonych dawek maksymalnych substancji leczniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący dawek i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

maksymalne,

6) wypisać z Farmakopei Polskiej VI do zeszytu ćwiczeń dawki maksymalne jednorazowe

i dobowe tych substancji,

7) wypisać z Farmakopei Polskiej VI do zeszytu dawki zwykle stosowane jednorazowe

i dobowe tych substancji,

8) obliczyć zawartość substancji leczniczych z grupy A, B, N w jednej dozie,
9) obliczyć zawartość substancji leczniczych z grupy A, B, N w porcji leku przeznaczonej do

zaordynowania w ciągu doby,

10) porównać wyliczone ilości z wypisanymi z Farmakopei Polskiej VI dawkami

jednorazowymi i dobowymi,

11) wyciągnąć wnioski,
12) wskazać, w przypadku przekroczenia maksymalnej dawki jednorazowej, dopuszczoną

przez Farmakopeę Polską VI dawkę jednorazową,

13) ułożyć proporcję i wyliczyć dopuszczalną ilość substancji leczniczej w całej masie leku,
14) wskazać, w przypadku przekroczenia maksymalnej dawki dobowej, dopuszczoną przez

Farmakopeę Polską VI dawkę dobową,

15)  ułożyć proporcję i wyliczyć dopuszczalną ilość substancji leczniczej w całej masie leku,
16)  zapisać w zeszycie ćwiczeń wszystkie wyliczenia,
17)  przepisać  receptę  uwzględniając  zmiany  ilości  substancji,  których  dawki  zostały

przekroczone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktażem,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4–5 oryginalnych recept lekarskich otrzymanych z aptek po upływie terminu ich
archiwizowania, z usuniętymi danymi mogącymi naruszać ustawę o ochronie danych
osobowych,

−

tablice z informacjami o miarach domowych oraz z masami kropli niektórych środków
leczniczych,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Zasady wykonywania leków recepturowych

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie właściwości fizykochemicznych substancji wchodzących w skład leku

recepturowego sprawdź, do jakiego typu niezgodności może dojść przy sporządzaniu tego
leku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przeprowadzić wykład

informacyjny na temat podstawowych typów niezgodności. Uczniowie powinni zapoznać się z
Materiałem  nauczania  dotyczącym  niezgodności  oraz  poszerzyć  wiadomości  z  literatury
uzupełniającej.  Zaleca  się  indywidualną  pracę  ucznia,  na  podstawie  zestawów  4–5  recept
przygotowanych  przez  nauczyciela.  Efektem  pracy  ucznia  powinno  być  przewidywanie
podstawowych  typów  niezgodności  recepturowych  na  podstawie  analizy  właściwości
fizykochemicznych substancji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący niezgodności i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  przeczytać uważnie recepty,
4)  odszukać informacje na temat właściwości fizykochemicznych substancji,
5)  zastanowić się, czy substancja lecznicza rozpuszcza się w podanym rozpuszczalniku,
6)  zastanowić się, czy substancja lecznicza rozpuszcza się w podanej ilości rozpuszczalnika,
7)  zastanowić się, czy płynne składniki recept mieszają się ze sobą,
8)  zastanowić  się,  czy  substancje  lecznicze  mogą  reagować  ze  sobą  z  wytrąceniem

nierozpuszczalnej soli,

9) zastanowić się czy odczyn leku nie będzie powodował wytrącania się nierozpuszczalnych

związków,

10)  zastanowić się czy między składnikami leku może dojść do reakcji red-oks,
11)  wszystkie spostrzeżenia zapisać w zeszycie i wyciągnąć końcowe wnioski,
12)  wyniki swojej pracy przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4-5 recept z typowymi niezgodnościami, przygotowanych przez nauczyciela,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj poprawienie niezgodności z ćwiczenia 1.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien przeprowadzić wykład

informacyjny na temat praktycznych sposobów poprawiania niezgodności. Uczniowie powinni
zapoznać się z Materiałem nauczania dotyczącym niezgodności oraz poszerzyć wiadomości z
literatury uzupełniającej. Zaleca się indywidualną pracę ucznia. Efektem pracy ucznia powinno
być podanie propozycji rozwiązań niezgodności w przepisach na leki recepturowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący niezgodności i poszerzyć wiadomości

z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać informacje z ćwiczenia 1,
3)  określić, który ze składników odpowiada za powstanie niezgodności,
4)  określić jakiego typu jest to niezgodność,
5)  zastanowić się czy powstała niezgodność zmienia właściwości leku,
6)  zastanowić się czy zmiana kolejności rozpuszczania lub mieszania zniweluje niezgodność,
7)  zastanowić  się,  czy  możliwa  jest  zmiana  składnika  niezgodnego  na  zgodny  (np.  formy

nierozpuszczalnej na rozpuszczalną),

8)  zastanowić się, czy dodanie substancji pomocniczych wyeliminuje niezgodność,
9)  zastanowić się, czy konieczne jest rozdzielenie niezgodnych składników,
10)  zastanowić się, czy konieczna jest zasadnicza korekta niezgodnych składników,
11)  wybrać najwłaściwszy sposób poprawienia niezgodności,
12)  wskazać  która  z  zaproponowanych  zmian  wymaga  porozumienia  się  z  lekarzem,  a  którą

można wykonać bez jego wiedzy,

13) określić sposób zapisu na recepcie wprowadzonych zmian,
14) wyniki swojej pracy zapisać w zeszycie ćwiczeń i przedstawić na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4-5 recept z ćwiczenia 1,

−

zeszyt, przybory do pisania, kalkulator.

Ćwiczenie 3

Przedstaw kolejność czynności przy wykonywaniu leku recepturowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić sposób

wykonania  ćwiczenia  i  określić  stawiane  wymagania.  Uczniowie  powinni  zapoznać  się
z Materiałem  nauczania  dotyczącym  kolejności  zadań  przy  wykonywaniu  leków
recepturowych.  Zaleca  się  indywidualną  pracę  ucznia,  na  podstawie  zestawów  recept
przygotowanych  przez  nauczyciela.  Efektem  pracy  ucznia  powinno  być  prawidłowe
zaplanowanie wszystkich czynności przy sporządzaniu leku recepturowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący ogólnych zasad wykonywania leków

recepturowych i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  przeczytać uważnie recepty,
4)  sprawdzić prawidłowość zapisu recepty pod względem formalno-prawnym,
5)  sprawdzić dawki maksymalne substancji z wykazu A, B, N,
6)  w przypadku przekroczenia skorygować je,
7)  odszukaj  informacje  o  właściwościach  fizykochemicznych  substancji  leczniczych

zawartych w przepisie na lek,

8) rozważ, czy nie występuje niezgodność recepturowa,
9) w przypadku wystąpienia niezgodności recepturowej przedstawić propozycję poprawy

niezgodności,

10)  zastanowić się nad sposobem wykonania leku recepturowego,
11)  ustalić odpowiedni sprzęt i utensylia,
12)  określić  i  przygotować  odpowiednie  opakowanie  i  opisaną  sygnaturkę  oraz  niezbędne

dodatkowe informacje o sposobie przechowywania leku,

13) określić ilości poszczególnych składników leku,
14) ustalić kolejność czynności przy sporządzaniu leku recepturowego, zależnych od

przygotowywanej postaci leku,

15)  przygotować substancje farmaceutyczne,
16)  przygotować lek lege artis,
17)  umieścić lek w przygotowanym opakowaniu,
18)  dołączyć przygotowaną etykietę i dodatkowe informacje,
19)  zapisać w zeszycie ćwiczeń kolejność zaplanowanych czynności,
20)  przedstawić efekty pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4-5 recept przygotowanych przez nauczyciela,

−

zeszyt, przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Przygotuj etykietę, wszystkie niezbędne piktogramy i informacje do sporządzanego leku

recepturowego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić stopień

opanowania wiedzy teoretycznej na temat etykietowania leku recepturowego. Zaleca się
indywidualną pracę ucznia na podstawie zestawów recept przygotowanych przez nauczyciela.

Efektem pracy ucznia powinno być właściwy dobór etykiet, piktogramów i informacji

niezbędnych do prawidłowego przechowywania leku recepturowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać materiał nauczania dla ucznia dotyczący oznaczenia sporządzonego w aptece

leku i poszerzyć wiadomości z literatury uzupełniającej,

2)  wykorzystać zestawy recept przygotowane przez nauczyciela,
3)  uważnie przeczytać recepty,
4)  określić postać leku i drogę wprowadzenia do organizmu,
5)  sprawdzić czy któryś ze składników jest wrażliwy na temperaturę, światło lub wilgotność

powietrza i przygotować odpowiednie piktogramy,

6)  sprawdzić czy w leku do użytku zewnętrznego nie ma składników z wykazu A,
7)  ustalić czy sporządzany lek będzie zawiesiną,
8)  dobrać kolor etykiety w zależności od drogi podania,
9)  wpisać wszystkie niezbędne informacje na etykiecie,
10)  sprawdzić dane z recepty z danymi wpisanymi na etykiecie,
11)  przedstawić efekty swojej pracy na forum grupy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktażem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenia laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura fachowa,

−

zestaw 4–5 recept przygotowanych przez nauczyciela,

−

sygnatury apteczne, piktogramy oraz informacje dotyczące warunków przechowywania
leków,

−

zeszyt, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Analizowanie i ocenianie zapisu
leku recepturowego i aptecznego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu
podstawowego,

−

zadania 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi:

1. a, 2. a, 3. d, 4. b, 5. d, 6. a, 7. a, 8. a, 9. a, 10. b, 11. b,

12. a, 13. b, 14. d, 15. a, 16. a, 17. a, 18. b, 19. a, 20. a.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zinterpretować przepisy dotyczące wystawiania
recept

2 Określić przepisy dotyczące realizacji recept

Określić przepisy dotyczące wypisywania recept

Określić układ recepty i nazwać poszczególne jej
części

Zinterpretować przepisy dotyczące czasu realizacji
recepty

6 Wyjaśnić skróty stosowane w receptach

7 Określić wymagania jakie musi spełniać recepta

8 Wyjaśnić rolę poszczególnych części recepty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9 Przeprowadzić analizę zapisu subscriptio

Zinterpretować skróty zawarte w recepcie, dotyczące
dawkowanych postaci leku recepturowego

11 Scharakteryzować miary domowe

12 Określić ilość leku odmierzoną miara domową

13 Określić warunki przekroczenia dawek maksymalnych

14 Określić zasady obliczania dawek dla dzieci

15 Określić powierzchnię ciała

Dokonać podziału substancji leczniczych w zależności
od siły działania

Określić oznaczenia substancji w zależności od siły
ich działania

18 Określić zasady poprawiania niezgodności

19 Przewidzieć powstanie niezgodności

20 Przewidzieć skutki powstania niezgodności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przedstaw uczniom termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4.  Omów sposób udzielania odpowiedzi
5.  Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.
7.  Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Zgłoszone wątpliwości wyjaśnij.
8.  Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

11.  Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.
12.  Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.
13.  Przeprowadź  analizę  uzyskanych  wyników  sprawdzianu  i  wybierz  te  zadania,  które

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych..
4.  Test  zawiera  20  zadań,  wszystkie  zadania  są  wielokrotnego  wyboru.  Tylko  jedna

odpowiedź jest prawdziwa.

5.  Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
6.  Odpowiedzi udzielaj na załączonej karcie odpowiedzi.
7.  Prawidłową  odpowiedź  zaznacz  w  odpowiedniej  rubryce  znakiem  –  X.  W  przypadku

pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem, a następnie prawidłową zaznacz – X.

8. Kiedy będziesz miał problemy z udzieleniem odpowiedzi na jakieś pytanie, zostaw je,

przejdź do następnych a do niego wrócisz na końcu jak zostanie Ci czasu.

9. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w karcie odpowiedzi, czy dla wszystkich

zadań zaznaczyłeś odpowiedź.

10. Rozwiązuj zadania samodzielnie, pozwoli ci to nie tylko sprawdzić stopień opanowania

jednostki, ale przyniesie satysfakcję.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Recepta

a)  jest dokumentem o znaczeniu prawnym.
b)  nie ma znaczenia w sensie prawnym.
c)  jest pisemnym poleceniem lekarza dla farmaceuty nie podlegającym żadnej kontroli.
d)  jest farmakopealnym przepisem na lek.

2. W przypadku recepty podlegającej refundacji, musi ona odpowiadać normom

a)  określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie receptach lekarskich.
b)  określonym w uchwale Okręgowej Izby Aptekarskiej.
c)  określonym w uchwale Naczelnej Izby Lekarskiej.
d)  nie musi odpowiadać żadnym normom.

3. Do wystawieni recepty upoważniony jest tylko

a)  lekarz.
b)  lekarz stomatolog.
c)  lekarz weterynarii.
d)  lekarz,  lekarz  stomatolog  oraz  felczer,  lekarz  weterynarii  i  farmaceuta  w  granicach

swoich uprawnień.

4. Część recepty, w której lekarz podaje skład leku recepturowego to

a)  Praepositio.
b)  Praescriptio.
c)  Subscriptio.
d)  Signatura.

5. Recepta lekarska

a)  ważna jest przez rok.
b)  ważna jest przez 10 miesięcy.
c)  ma nieograniczony żadnymi przepisami okres ważności.
d)  ma ściśle określony przez Ministra Zdrowia okres ważności, zależny od przepisanych

leków i miejsca wystawienia recepty.

6. Skrót Rp. na recepcie lekarskiej oznacza polecenie

a)  weź.
b)  wydaj.
c)  oznacz.
d)  wyceń.

7. Skład leku recepturowego powinien być napisany

a)  w języku łacińskim.
b)  w języku polskim.
c)  w języku angielskim.
d)  nie ma to znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Wiek chorego podany na recepcie potrzebny jest

a)  do kontroli dawek.
b)  do kontroli komu lekarz wypisuje recepty.
c)  do prowadzenia sprawozdań dla NFZ.
d)  gdyż dla pacjentów do 7 roku życia wszystkie leki są bezpłatne.

9. W Subscriptio zapisane są

a)  wskazówki dotyczące wykonania leku.
b)  dane pacjenta.
c)  dane jednostki upoważnionej do wystawienia recepty.
d)  informacje o chorobach przewlekłych.

10. Divie in partes aequales w recepcie na czopki oznacza, że

a)  suma ilości wszystkich składników jest równa masie jednego czopka.
b)  suma ilości wszystkich składników jest równa masie wszystkich czopków.
c)  czopki należy wykonać tylko przez ręczne wytaczanie.
d)  czopki należy wykonać tylko metodą przez wylewanie do form.

11. Łyżka stołowa zawiera

a)  10 g wody, 12 g nalewki, 20 g syropu.
b)  15 g wody, 12 g nalewki, 20 g syropu.
c)  10 g wody, 9 g nalewki, 13 g syropu.
d)  10 g wody, 12 g nalewki, 13 g syropu.

12. Mieszanka równych części wody, nalewki i syropu, odmierzona łyżeczką do herbaty ma

masę około
a)  5 g.
b)  10 g.
c)  12 g.
d)  15 g.

13. Lekarz

a) nie może nigdy przekroczyć dawki maksymalnej.
b) może przekroczyć dawki maksymalne pod warunkiem że obok przepisanej dawki

postawi wykrzyknik, napisze ilość słownie i umieści swój podpis.

c) nie może nigdy przekroczyć dawki zwykle stosowanej.
d) może przekroczyć dawki zwykle stosowane pod warunkiem że obok przepisanej

dawki postawi wykrzyknik, napisze ilość słownie i umieści swój podpis.

14. Dawki dla dzieci

a)  są równe dawkom dla dorosłego.
b)  są równe połowie dawki dla dorosłego.
c)  są zależne tylko od płci dziecka.
d)  należy obliczyć biorąc pod uwagę wiek dziecka, jego masę lub powierzchnię ciała.

15. Powierzchnia ciała zależy

a)  od wzrostu i masy.
b)  wzrostu i płci.
c)  od płci i karnacji.
d)  tylko od wieku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Według Farmakopei Polskiej VI wykaz N zawiera

a)  środki odurzające.
b)  środki niedziałające.
c)  środki silnie działające.
d)  środki bardzo silnie działające.

17. Etykieta z białym napisem na czarnym tle zastrzeżona jest dla

a)  substancji z wykazu A.
b)  substancji z wykazu B.
c)  substancji z wykazu N.
d)  pozostałych środków farmaceutycznych.

18. W przypadku gdy substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanej ilości

rozpuszczalnika
a) nie możemy wykonać takiego leku.
b) możemy wykonać lek zwiększając ilość rozpuszczalnika lub rozpuszczając substancje

w niewielkiej ilości innego rozpuszczalnika i dodanie następnie przepisanego
rozpuszczalnika.

c) możemy wykonać lek wykreślając z recepty składnik który sprawia trudności przy

rozpuszczaniu.

d) możemy wykonać lek wykreślając z recepty składnik który sprawia trudności przy

rozpuszczaniu i w zamian dodać dwa inne o podobnym działaniu.

19. Sole cynku dają niezgodność

a)  w środowisku zasadowym, gdyż powstaje zazwyczaj wodorotlenek.
b)  w środowisku kwaśnym, gdyż powstaje zawsze kwas.
c)  niezależnie od pH środowiska .
d)  tylko w dzielonych postaciach leku recepturowego.

20. Roztwory soli słabych zasad mogą wydzielać

a)  w środowisku zasadowym trudno rozpuszczalne zasady.
b)  w środowisku zasadowym trudno rozpuszczalne kwasy.
c)  w środowisku kwaśnym trudno rozpuszczalne zasady.
d)  w środowisku kwaśnym trudno rozpuszczalne kwasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Analizowanie i ocenianie zapisu leku recepturowego i aptecznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Analizowanie i ocenianie zapisu
leku recepturowego i aptecznego”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu
podstawowego,

−

zadanie 6 jest z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 1 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi:

1. a, 2. c, 3. b, 4. c, 5. b, 6. c, 7. d, 8. c, 9. d, 10. c, 11. b,

12. b, 13. c, 14. a, 15. a, 16. d, 17. c, 18. b, 19. d, 20. d.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zinterpretować przepisy dotyczące wystawiania
recept

Określić wymagania jakie musi spełniać recepta pod
względem formalno prawnym

3 Określić wzór recepty

Określić układ recepty i nazwać poszczególne jej
części

5 Posłużyć się nazewnictwem łacińskim

Wyjaśnić zasady tworzenia nazw środków
farmaceutycznych

Określić sposób zapisywania ilości substancji
leczniczej

8 Posłużyć się nazwami synonimowymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9 Wyjaśnić skróty stosowane w receptach

Podać określenia dla leków wykonywanych poza
kolejnością

Zinterpretować skróty zawarte w subscriptio
dotyczące niedzielonych postaci leku recepturowego

12 Określić miary domowe

13 Scharakteryzować rodzaje dawek

14 Przeliczyć dawki

15 Skorygować dawki przekroczone

16 Przeanalizować receptę pod względem formalnym

Przeanalizować skład leku pod względem
ewentualnych niezgodności

18 Poprawić niezgodności recepturowe

Dobrać metodę sporządzania leku w zależności od
właściwości substancji

Dobrać właściwą etykietę do sporządzonego leku
recepturowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2.  Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3.  Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
4.  Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi
5.  Zapewnij uczniom odpowiednią atmosferę oraz możliwość samodzielnej pracy.
6.  Przed rozpoczęciem testu przeczytaj  instrukcję dla ucznia.
7.  Upewnij się, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8.  Rozdaj  uczniom  zestawy  zadań  testowych oraz karty odpowiedzi, podaj czas rozpoczęcia

i zakończenia rozwiązywania testu.

9. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
10. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

11. Zbierz karty odpowiedzi i zestawy zadań testowych.
12. Sprawdź odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, które będą miały na celu uniknięcie

niepowodzeń dydaktycznych w późniejszej pracy.

Instrukcja dla ucznia

odpowiedź jest prawdziwa.

5.  Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
6.  Odpowiedzi udzielaj na załączonej karcie odpowiedzi.
7.  Prawidłową  odpowiedź  zaznacz  w  odpowiedniej  rubryce  znakiem  –  X.  W  przypadku

pomyłki błędną odpowiedź zakreśl kółkiem, a następnie prawidłową zaznacz – X.

8. Kiedy będziesz miał problemy z udzieleniem odpowiedzi na jakieś pytanie, zostaw je,

przejdź do następnych a do niego wrócisz na końcu jak zostanie Ci czasu.

9. Po zakończeniu rozwiązywania zadań, sprawdź w karcie odpowiedzi, czy dla wszystkich

zadań zaznaczyłeś odpowiedź.

10. Rozwiązuj zadania samodzielnie, pozwoli ci to nie tylko sprawdzić stopień opanowania

jednostki, ale przyniesie satysfakcję.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Lekarz weterynarii

a) uprawniony jest do wypisywania recept na podstawie odrębnego rozporządzenia

Ministra Zdrowia.

b) uprawniony jest do wypisywania recept na podstawie tego samego rozporządzenia co

lekarze.

c) nie może wypisywać żadnych recept.
d) może wypisywać wszystkie recepty.

2. Leki, które podlegają refundacji

a) nie muszą być wypisywane na drukach zgodnych z danymi zawartymi

w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich.

b) muszą być wypisywane zawsze na różowych receptach.
c) muszą być wypisywane na drukach zgodnych z danymi zawartymi w Rozporządzeniu

Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich.

d) nie istnieją żadne przepisy regulujące tę kwestię.

3. Recepta na środki odurzające wystawiana jest na drukach koloru

a)  białego.
b)  różowego.
c)  zielonego.
d)  nie ma to znaczenia.

4. Prepositio to inaczej

a)  ordinatio.
b)  subscriptio.
c)  invocatio.
d)  superscriptio.

5. Suppositorium to:

a)  smalec.
b)  czopek.
c)  proszek.
d)  zawiesina.

6. Nazwy surowców roślinnych w Farmakopei Polskiej VI tworzy się podając jako pierwszy

wyraz
a)  nazwę rodzaju lub gatunku w mianowniku.
b)  nazwę części rośliny w mianowniku.
c)  nazwę rodzaju lub gatunku w dopełniaczu.
d)  nazwę części rośliny w dopełniaczu.

7. Ilości substancji leczniczej określa się na recepcie

a)  w gramach ze skrótem g, cyframi rzymskimi.
b)  w miligramach bez skrótu mg cyframi rzymskimi.
c)  w kilogramach bez skrótu kg cyframi arabskimi.
d)  w gramach bez skrótu g cyframi arabskimi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Muriaticum to synonim dla

a)  węglanu.
b)  siarczanu.
c)  chlorowodorku.
d)  fosforanu.

9. Skrót D.S. to

a)  wydaj z odpisem.
b)  wydaj, wyceń.
c)  wydaj szybko.
d)  wydaj, oznacz.

10. Cito na recepcie oznacza

a)  podgrzać.
b)  przecedzić.
c)  zmieszać.
d)  wydać szybko.

11. Skrót D.t.d. oznacza, że podane w przepisie ilości substancji wystarczą na wykonanie

a)  całego leku.
b)  jednej dozy leku.
c)  leku dla dziecka.
d)  leku dla dorosłego.

12. Łyżeczka do herbaty mieści około

a)  6 g wody.
b)  6 g syropu.
c)  6 g nalewki.
d)  6 g proszku.

13. Dawki zwykle stosowane

a)  to dawki od których zauważalne jest działanie leku.
b)  to dawki nie wywołujące jeszcze zamierzonego efektu terapeutycznego.
c)  to dawki przeciętne, zalecane, wywołujące u chorego zamierzone działanie lecznicze.
d)  to najwyższe dopuszczalne dawki substancji leczniczej.

14. Dawki dla dzieci

a) są mniejsze od dawek dla dorosłych i należy je przeliczyć biorąc pod uwagę masę

dziecka, jego wiek lub powierzchnię ciała.

b)  są równe połowie dawki dla dorosłych.
c)  są mniejsze od dawek dla dorosłych i zależą wyłącznie od wzrostu dziecka.
d)  są mniejsze od dawek dla dorosłych i zależą wyłącznie od płci dziecka.

15. Ocenie i ewentualnej korekcie podlegają

a)  dawki maksymalne.
b)  dawki zwykle stosowane jednorazowe.
c)  dawki zwykle stosowane dobowe.
d)  tylko dawki maksymalne jednorazowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Przepis na lek recepturowy musi zawierać

a)  corrigens.
b)  vehiculum.
c)  corrigens i vehiculum.
d)  remedium cardinale.

17. Jeśli w recepcie przepisane są roztwory wodne i olejowe, to będzie niezgodność

a)  chemiczna.
b)  nie ma żadnej niezgodności.
c)  niezgodność fizyczna, ciecze nie mieszające się.
d)  fizjofarmakologiczna.

18. Aby poprawić niezgodność określoną w pytaniu 17 wystarczy

a)  zwrócić receptę do lekarza.
b)  dodać niewielką ilość emulgatora.
c)  zamienić olej na nalewkę.
d)  wydać składniki osobno.

19. Przy przygotowywaniu leków płynnych z użyciem substancji grubokrystalicznej, należy ją

przed rozpuszczeniem
a)  ogrzać.
b)  wyjałowić.
c)  wysuszyć.
d)  rozdrobnić.

20. Emblemat „trucizna” dołącza się zawsze, gdy:

a)  lek zawiera substancję z wykazu A.
b)  lek zawiera prekursory narkotyczne.
c)  lek zawiera substancje wybuchowe.
d)  lek jest do użytku zewnętrznego i zawiera substancje z wykazy A.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Analizowanie i ocenianie zapisu leku recepturowego i aptecznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1.  Farmakopea Polska IV PZWL, Warszawa 1970
2.  Farmakopea Polska V. PTFarm., Warszawa 1995–1999
3.  Farmakopea Polska VI. PTFarm., Warszawa 2002
4.  Farmakopea Polska VII. PTFarm., Warszawa 2006
5.  Jachowicz R.: Receptura apteczna. PZWL, Warszawa 2005
6.  Janicki S., Szulc J., Woyczikowski B.: Zbiór recept. Gdańsk 2003
7.  Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 2006.
8.  Krówczyński L.: Ćwiczenia z receptury. PZWL, Warszawa1996
9.  Krówczyński  L.,  Jachowicz  R.  (red.):  „Ćwiczenia  z  receptury”.  Wydawnictwo  UJ,

Kraków 1998.

10. Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 1997

Literatura metodyczna

1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.

Wyd. ITEE, Radom 2001

2. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Warszawa 2003

3. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, cz. I i II.

Wyd. ITEE, Radom 1999

4. Symela K.(red.): Skuteczność kształcenia modułowego w Polsce w systemie szkolnej

i pozaszkolnej edukacji zawodowej. Wyd. ITEE, Radom 2003