Zagadnienia na historię 2

- 1 -

Spis treści

1. Omów znaczenie nauczania historii medycyny dla zawodu lekarskiego i osiągnięcia „ojca historii medycyny

polskiej” – Ludwika Gąsiorowskiego. ................................................................................................................................ 5

2. Wymień i omów przynajmniej dwa źródła pisane starożytnego Egiptu zawierające treści medyczne. ....................... 5

3. Omów zasady profilaktyki jakie obowiązywały w starożytnym Egipcie i ich znaczenie dla zdrowotności starożytnych

Egipcjan. ............................................................................................................................................................................ 6

4. Omów zasługi Galena i konsekwencje jego badań w dziedzinie anatomii dla rozwoju medycyny. ............................. 6

5. Omów postać Hipokratesa i wskaż jego największe osiągnięcia na polu medycyny. ................................................... 7

6. Omów nurt medycyny sakralnej w starożytnej Grecji. ................................................................................................. 7

7. Omów nurt medycyny świeckiej w starożytnej Grecji i wymień trzy znane szkoły lekarskie tamtego okresu. ........... 7

8. Wymień osiągnięcia medycyny starożytnego Rzymy i wyjaśnij przyczyny jej upadku u schyłku starożytności. .......... 8

9. Wymień najważniejsze zasady i omów znaczenie przysięgi Hipokratesa jako podstawy etycznej wykonywania

zawodu lekarskiego. ......................................................................................................................................................... 8

10. Omów na czym polegała oraz kiedy i przez kogo została sformułowana humoralna teoria patogenezy chorób. ...... 9

11. Omów uwarunkowania rozwoju chirurgii w XIX w. i omów zasługi jednego z wybitnych chirurgów tego okresu. .... 9

12. Kiedy i gdzie powstały pierwsze uniwersytety w Europie i omów znaczenie uniwersytetu w nauczaniu medycyny. 9

13. Wyjaśnij na czym polegała scholastyczna metoda nauczania medycyny, jakie były jej możliwości i ograniczenia. . 10

14. Wymień i omów znaczenie dwóch najważniejszych ośrodków szkolnictwa medycznego pozauniwersyteckiego

średniowiecznej Europy. ................................................................................................................................................. 10

15. Zielniki jako źródła wiedzy medycznej na ziemiach polskich – wymień trzech autorów zielników i krótko omów

rolę zielników. ............................................................................................................................................................. - 11 -

16. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli francuskiej szkoły fizjologii z XIX w. i omów ich osiągnięcia ............. - 11 -

17. Omów postać Paracelsusa i jego osiągnięcia dla rozwoju medycyny. .................................................................. - 12 -

18. Omów przesłanki rozwoju anatomii w okresie odrodzenia. ................................................................................. - 12 -

19. Kiła jako choroba epidemiczna w epoce odrodzenia – teorie pochodzenia choroby, sposoby zapobiegania i

leczenia. ...................................................................................................................................................................... - 13 -

20. Omów teorię samorództwa i wpływ jej obalenia przez L. Pasteura dla rozwoju mikrobiologii. ........................... - 13 -

21. Omów przyczyny i konsekwencje dla współczesnej medycyny powstawania od XIX w. specjalności lekarskich. - 14 -

22. Pierwszy antybiotyk i pierwszy sulfonamid - kto i kiedy je odkrył oraz jakie znaczenie w dziejach medycyny mają te

odkrycia. ..................................................................................................................................................................... - 14 -

23. Wymień metody leczenia chorób psychicznych stosowane od połowy XIX w. do czasu odkrycia leków

psychotropowych i omów jedną z nich. ...................................................................................................................... - 14 -

24. Powstanie Akademii Krakowskiej i jej rola w nauczaniu medycyny do XVII w. ..................................................... - 15 -

25. Józef Struś jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi. ........................................................................... - 15 -

26. Przedstaw największe osiągnięcia medycyny w kalifatach arabskich. .................................................................. - 15 -

27. Wyjaśnij kto i dlaczego zajmował się medycyną w średniowieczu. ...................................................................... - 16 -

28. Omów osiągnięcia Girolamo Fracastoro w dziedzinie epidemiologii w okresie odrodzenia. ............................... - 16 -

29. Omów na czym polegała i wyjaśnij znaczenie „teorii zarazka” sformułowanej przez G. Fracastoro dla profilaktyki

chorób zakaźnych. ...................................................................................................................................................... - 16 -

- 2 -

30. Wyjaśnij pojęcia wariolizacji i wakcynacji oraz wskaż kto i kiedy wprowadził te metody? .................................. - 17 -

31. Omów dwie nowe metody badania lekarskiego jakie rozwinięto w okresie oświecenia. .................................... - 17 -

32. Podaj nazwiska dwóch największych przedstawicieli mikrobiologii XIX w. i omów osiągnięcia jednego z nich. .. - 17 -

33. Określ pojęcia aseptyki i antyseptyki w XIX w. i omów znaczenie tych metod postępowania dla rozwoju chirurgii. . -

18 -

34. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem rosyjskim, wymień trzech działających wówczas

lekarzy i zasługi jednego z nich. .................................................................................................................................. - 19 -

35. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem pruskim, wymień trzech działających wówczas

lekarzy i i zasługi jednego z nich. ................................................................................................................................ - 19 -

36. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem austriackim, wymień trzech działających

wówczas lekarzy i zasługi jednego z nich. ................................................................................................................... - 20 -

37. Omów poglądy na choroby, metody i sposoby walki z chorobami w średniowiecznej Polsce. ............................ - 20 -

38. Sebastian Petrycy jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi. ................................................................ - 21 -

39. Maciej Miechowita jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi. ............................................................. - 21 -

40. Wojciech Oczko jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi. .................................................................. - 21 -

41. Przedstaw średniowieczną koncepcję szpitala według Świętego Bazylego i jej wpływ na rozwój szpitalnictwa w

czasach nowożytnych. ................................................................................................................................................ - 22 -

42. Przestaw nowatorską ideę holenderskiego szpitala w Lejdzie oraz wyjaśnij pojęcie medycyny klinicznej. ........ - 22 -

43. Wymień trzy łódzkie szpitale z przełomu XIX i XX wieku oraz przedstaw wkład jednego z nich w rozwój polskiej

medycyny. ................................................................................................................................................................... - 22 -

44. Omów znaczenie badań E. Jellinka dla rozwoju wiedzy na temat alkoholizmu ................................................... - 23 -

45. Wymień trzy środki psychoaktywne stosowane od czasów najdawniejszych i powody ich używania w

starożytności. .............................................................................................................................................................. - 23 -

46. Wyjaśnij przyczyny narastania od XIX w. problemu uzależnień jako choroby społecznej. .................................. - 24 -

47. Opium jako używka w czasach starożytnych i odkrycie morfiny w czasach nowożytnych – kto i jakie były tego

konsekwencje. ............................................................................................................................................................ - 24 -

48. Omów zasadnicze poglądy na choroby psychiczne w czasach starożytnych i wymień sposoby ich leczenia. ..... - 26 -

49. Omów nową etykę medyczną J. H. van der Berga i jej znaczenie dla legalizacji eutanazji w Holandii. ............... - 28 -

50. Wyjaśnij na czym polega ruch hospicyjny i omów rolę Cicely Saunders w rozwoju idei hospicjum jako

współczesnej alternatywy dla eutanazji. .................................................................................................................... - 28 -

51. Omów pojęcie eutanazji w czasach starożytnych. ................................................................................................ - 29 -

52. Wymień główne choroby epidemiczne okresu średniowiecza oraz omów sposoby i metody zapobiegania im. - 29 -

53. Wyjaśnij pojęcie triady Kocha i jego znaczenie dla rozwoju wiedzy o etiopatogenezie chorób zakaźnych. ........ - 31 -

54. Kim był i jakie miał osiągnięcia dla rozwoju chirurgii Ambroży Pare. ................................................................... - 32 -

55. Wyjaśnij na czym polega kliniczne nauczanie medycyny i gdzie je po raz pierwszy wprowadzono. .................... - 33 -

56. Omów zasługi Williama Harvey’a dla rozwoju medycyny. .................................................................................... - 33 -

57. Omów osiągnięcia Vesaliusza dla rozwoju anatomii w okresie odrodzenia. ........................................................ - 33 -

58. Wymień nazwiska dwóch największych przedstawicieli anatomii patologicznej z XIX w. i rozwiń pojęcia teorii

komórkowej i humoralnej z tego okresu. ................................................................................................................... - 34 -

59. Wymień trzy najważniejsze osiągnięcia rewolucji naukowo-technicznej epoki nowożytnej (od XVIII w.) i wpływ

jednego z nich na rozwój medycyny. .......................................................................................................................... - 34 -

- 3 -

60. Omów oświeceniową reformę nauczania na wydziałach medycznych Uniwersytetu Krakowskiego i Uniwersytetu

Wileńskiego. ............................................................................................................................................................... - 35 -

61. Wymień trzy teorie tłumaczące powstawanie chorób jakie były znane od czasów najdawniejszych i omów jedną z

nich. ............................................................................................................................................................................ - 35 -

62. Omów uwarunkowania dynamicznego rozwój badań nad lekami w drugiej połowie XIX w. i znaczenie syntezy

niesterydowych środków przeciwzapalnych w farmakoterapii. ................................................................................. - 36 -

63. Omów podobieństwa i różnice w teoriach dotyczących zdrowia i choroby głoszonych przez jatrofizyków i

jatrochemików. ........................................................................................................................................................... - 37 -

64. Na jakich podstawach opierała się medycyna starożytnej Mezopotamii i jak przebiegał wówczas proces

diagnostyczny. ............................................................................................................................................................ - 37 -

65. Jakie kierunki w medycynie rozwinęły się w okresie odrodzenia i dlaczego. ........................................................ - 38 -

66. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli rosyjskiej szkoły fizjologii z XIX w. i omów osiągnięcia jednego z nich ... -

38 -

67. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli niemieckiej szkoły fizjologii z XIX w. i omów osiągnięcia jednego z nich.

.................................................................................................................................................................................... - 39 -

68. Wymień kto i jakie środki znieczulenia ogólnego wprowadził w XIX w. i ich znaczenie dla rozwoju chirurgii. .... - 39 -

69. Podaj nazwiska trzech największych higienistów XIX w. i omów osiągnięcia jednego z nich. ............................. - 40 -

70. Omów okoliczności zapoczątkowania uniwersyteckiego nauczania medycyny w Łodzi w 1945 r. i następstwa

reformy szkolnictwa medycznego na przełomie 1949/1950 dla kształtowania się zawodu lekarskiego w powojennej

Polsce. ......................................................................................................................................................................... - 40 -

71. Omów zasługi Rudolfa Weigla dla medycyny polskiej. ......................................................................................... - 41 -

72. Omów przyczyny intensywnego rozwoju stowarzyszeń lekarskich i czasopiśmiennictwa lekarskiego w II

Rzeczypospolitej. ........................................................................................................................................................ - 41 -

73. Omów pojęcie choroby społecznej oraz wymień najważniejsze odkrycia dotyczące gruźlicy jako jednej z nich. - 41 -

74. Wyjaśnij pojęcie chorób endemicznych, epidemicznych i pandemicznych oraz podaj przykłady takich chorób z

uwzględnieniem epoki w której najczęściej występowały. ......................................................................................... - 42 -

75. Omów znaczenie dla medycyny takich odkryć jak druk, odkrycie Ameryki, proch strzelniczy, mikroskop, promienie

X. ................................................................................................................................................................................. - 43 -

76. Wymień najgroźniejsze epidemie występujące w Europie w XIX w. i przyczyny ich powstawania. ..................... - 43 -

77. Omów znaczenie dla lekarzy i kultury polskiej okresu zaborów wydziału medycznego Poznańskiego Towarzystwa

Naukowego i Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego powstałych w XIX w. .......................................................... - 44 -

78. Omów przesłanki rozwoju medycyny pracy i jej znaczenie dla zdrowotności osób pracujących. ........................ - 44 -

79. Omów zachowania higieniczne w średniowiecznej Europie i ich znaczenie dla stanu zdrowia ówczesnego

społeczeństwa. ........................................................................................................................................................... - 45 -

80. Podaj współczesną definicję śmierci i omów przesłanki jakie w przeszłości legły u podstaw jej sformułowania. - 45 -

81. Wyjaśnij znaczenie i etyczne konsekwencje definiowania śmierci dla rozwoju nowoczesnych metod leczenia

(transplantologia) ....................................................................................................................................................... - 46 -

82. Porównaj (podobieństwa i różnice) starożytną koncepcję lekarza-kapłana z nowożytną koncepcją lekarza-

badacza. ...................................................................................................................................................................... - 46 -

83. Wyjaśnij na czym polegały i jakie miały znaczenie dla zdrowotności szczepienia zapoczątkowane przez E. Jennera i

L. Pasteura. ................................................................................................................................................................. - 47 -

84. Wymień jakie dziedziny medycyny i dlaczego rozwijały się w okresie oświecenia. .............................................. - 47 -

85. Podaj kiedy, przez kogo i jakie miało znaczenie dla rozwoju medycyny odkrycie grup krwi. .............................. - 48 -

- 4 -

86. Omów teorię komórkową patogenezy chorób i podaj zasługi jej twórcy dla rozwoju medycyny. ...................... - 48 -

87. Omów chińską koncepcję walki przeciwieństw i równowagi w organizmie jako jedną z koncepcji zdrowia i

choroby. ...................................................................................................................................................................... - 48 -

88. Omów rolę działalności Leopolda Lafontaine i Michała Bergonzoniego na polu XVIIIwiecznej medycyny polskiej. ... -

49 -

89. Wymień odkrywcę adrenaliny i omów znaczenie tego odkrycia dla rozwoju fizjologii i medycyny. ................... - 50 -

90. Wymień dwóch zasłużonych chirurgów polskich z przełomu XIX i XX w. i omów osiągnięcia jednego z nich. .... - 50 -

91. Wymień ośrodki nauczania medycyny w II Rzeczypospolitej i omów znaczenie dwóch wybranych ośrodków dla

rozwoju medycyny polskiej. ........................................................................................................................................ - 50 -

92. Omów przesłanki rozwoju nurtu higienicznego w XIX w. w Europie. ................................................................... - 51 -

93. Wyjaśnij różnicę w pojęciach „galeniści” i „paracelsyści” jako przedstawicieli dwóch nurtów farmakoterapii. . - 52 -

94. Omów zasługi Ludwika Pasteura dla rozwoju mikrobiologii oraz wyjaśnij pojęcie pasteryzacji i znaczenie odkrycia

procesu fermentacji. ................................................................................................................................................... - 52 -

95. Omów zasługi Roberta Kocha dla rozwoju mikrobiologii oraz omów problem wprowadzenia tuberkuliny do

leczenia gruźlicy. ......................................................................................................................................................... - 53 -

96. Wyjaśnij kiedy miało miejsce odkrycie prawidłowej budowy i funkcji układu krążenia i jakie były tego

konsekwencje dla rozwoju medycyny. ....................................................................................................................... - 54 -

97. Wymień kierunki rozwoju medycyny w Europie w XVII i XVIII w. i omów jeden z nich. ...................................... - 54 -

98. Wymień dwa największe - według Ciebie - odkrycia w dziejach medycyny i uzasadnij swój wybór. .................. - 55 -

99. Wyjaśnij na czym polegała medycyna klasztorna oraz jakie były jej możliwości i ograniczenia. ......................... - 55 -

100. Omów zasługi Karola Jonschera dla medycyny łódzkiej. .................................................................................... - 56 -

- 5 -

1. Omów znaczenie nauczania historii medycyny dla zawodu lekarskiego i osiągnięcia

„ojca historii medycyny polskiej” – Ludwika Gąsiorowskiego.

Historia medycyny jest to nauka o rozwoju myśli lekarskiej i formach praktyk lekarskich, nauka o

człowieku, jego zdrowiu i chorobie w aspekcie historycznym. Historia medycyny służy umacnianiu

poczucia przynależności do wspólnoty lekarskiej o tysiącletnich tradycjach oraz świadomości z bycia

lekarzem i działania na korzyść drugiego człowieka.

Ludwik Gąsiorowski (1807-1863) zorganizował osobny Wydział Nauk Przyrodniczych przy Poznańskim

Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Z jego inicjatywy powstało w Poznaniu Towarzystwo dla Zakładania i

Prowadzenia Ochronek dla Biednych Dzieci. W okresie Wiosny Ludów działał jako lekarz w obozach i

szpitalach powstańczych. Autor czterotomowego dzieła „Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej

w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych” stanowiącego kamień węgielny dziejów

historii medycyny polskiej.

2. Wymień i omów przynajmniej dwa źródła pisane starożytnego Egiptu zawierające

treści medyczne.

Źródła pisane starożytnego Egiptu to przede wszystkim papirusy, których nazwy pochodzą od nazwisk

odkrywców bądź właścicieli, miejsca znalezienia lub przechowywania.

•

Papirus Smitha z tekstami chirurgicznymi

Zdecydowana większość z papirusu dotyczy urazów i chirurgii, z krótkimi odcinkami o ginekologii i

kosmetyce na odwrocie. Istnieje 48 przypadków obrażeń. Każdy przypadek opisuje rodzaj urazu,

badanie pacjenta, diagnostykę, rokowania i leczenie. Wśród zabiegów opisane jest zamykania rany

szwami (rany warg, gardła i ramion), bandażowanie, okłady, zapobieganie i leczenie infekcji miodem i

zatrzymywanie krwawienia przy pomocy surowego mięsa. Unieruchomienie jest zalecane dla głowy i

urazów rdzenia kręgowego, a także innych mniejszych złamań. Papirus opisuje również anatomiczne,

fizjologiczne i patologiczne obserwacje, zawiera pierwszy znany opis struktur czaszkowych, opon

mózgowo-rdzeniowych, zewnętrznej powierzchni mózgu, płynu mózgowo-rdzeniowego. Tutaj słowo

"mózg" pojawia się po raz pierwszy. Wpływ uszkodzenia mózgu na części ciała jest uznawane jako

paraliż. Autorem zawartego w papirusie traktatu chirurgicznego był Imhotep (egipski pierwowzór

Asklepiosa). Traktat ten nie wykazuje jednak żadnych powiązań z wierzeniami religijnymi i magią.

Papirus na odwrotnej stronie dzieła zawiera wiele magicznych zaklęć. Znajduje się tam również opis

czynności magicznych, jakie należy wykonać, aby starego człowieka zamienić w dwudziestolatka.

•

Papirus Ebersa z tekstami o chorobach wewnętrznych, chirurgii, stosowaniu minerałów i

środków leczniczych oraz zbiorem recept

Wiele przykładów słów rytualnych i zaklęć magicznych zawiera papirus Ebersa. Stanowi on de facto

olbrzymi zbiór recept do stosowania w najprzeróżniejszych chorobach. Zaopatrzony jest w

przybliżony spis treści i komentarze, zawiera szereg nieznanych określeń, najprawdopodobniej

fachowych terminów medycznych oraz nazw leków. Wymieniono w nim około 700 lekarstw i podano

800 sposobów ich przyrządzania. Papirus zawiera „traktat o sercu”, w którym serce stanowi centrum

zaopatrzenia w krew z naczyniami związanymi ze wszystkimi częściami ciała. Egipcjanie zdają się

wiedzieć niewiele o nerkach, serce jest miejscem połączeń wielu naczyń, które prowadzą wszystkie

płyny organizmu - krew, łzy, mocz i nasienie. Papirus zawiera rozdziały na temat antykoncepcji,

diagnozy ciąży i innych spraw ginekologicznych, chorób jelit i pasożytów, oczu i problemach ze skórą,

stomatologii i leczenia chirurgicznego ropni i nowotworów, kości i oparzeń.

- 6 -

3. Omów zasady profilaktyki jakie obowiązywały w starożytnym Egipcie i ich znaczenie

dla zdrowotności starożytnych Egipcjan.

Egipcjanie ogromną wagę przywiązywali do higieny. W Egipcie obowiązywał zwyczaj codziennej

kąpieli, mycia rąk przed każdym posiłkiem, przed wejściem do świątyni. Ważną rolę odgrywało też

właściwe odżywianie się, którego podstawą były: chleb, duża ilość jarzyn, owoce, ryby, mięso.

Napojem była woda, którą przegotowywano lub filtrowano, a także piwo z jęczmienia. Spożywanie

pewnych potraw było zakazane ze względów religijnych (wieprzowina, bób). Egipcjanie uważali, że

wszystkie choroby pochodzą z niewłaściwej diety, nieodpowiedniego pożywienia. Istniał zakaz

wychodzenia z domu o zmroku w pierwsze tygodnie po wylewie Nilu, które były okresem wielkiego

nalotu komarów i szerzenia się zimnicy. Robotnicy byli zobowiązani do codziennej kąpieli, podlegali

regularnemu wizytowaniu przez państwowych lekarzy. Każdego roku chaty, w których mieszkali

chorzy, były palone, a na ich miejsce stawiano nowe. Nie wiadomo jednak na ile te i inne zasady

przyczyniły się do opanowania dużej umieralności panującej na wielkich egipskich budowach.

Niemniej jednak dzięki ogromnej liczbie nakazów religijno-higienicznych oraz sposobów ich

przestrzegania byli oni uważani, obok Libijczyków, za najzdrowszy naród świata (według Herodota).

. Omów zasługi Galena i konsekwencje jego badań w dziedzinie anatomii dla rozwoju

medycyny.

W początkach swojej działalności, jako lekarz gladiatorów, musiał zetknąć się z urazami. Nie ma

dowodów na to, aby po przybyciu do Rzymu zajmował się chirurgią praktyczną. Sporo uwagi

poświęcał chirurgii w swoich pismach. W leczeniu ran zalecał częściowe ich zeszycie, unikanie

zachyłków, drenaż w najniższym miejscu. Ropienie rany uważał za dobrą oznakę prawidłowego

gojenia. Opinia ta zaważyła na wiele wieków na rozumienie roli ropienia ran. W tamowaniu

krwawienia zalecał zimno, środki ściągające, przypalanie, ale również działanie chirurgiczne, jak

przecięcie nadciętego naczynia i jego skręcanie. Znał podwiązkę naczyniową z jedwabiu lub jelit.

Opisał penetrujące rany brzucha i klatki piersiowej, zalecając w każdym przypadku właściwe

postępowanie. Podał opis resekcji mostka, przy której odsłonięto serce. Opisał technikę resekcji

żebra w ropniu opłucnej.

Opisał 7 nerwów czaszkowych, zastawki serca oraz różnice między tętnicami i żyłami. Wykazał, że

tętnicami płynie krew, a nie powietrze, jak sądzono dotychczas. W pracach swoich zebrał wiedzę

anatomiczną poprzedników, do której dołączył obserwacje własne. Kiedy nie miał do dyspozycji ciał

ludzkich, opierał się na sekcji zwierząt. Usystematyzował wady postawy i jako pierwszy wprowadził

terminy: scoliosis, kyphosis, lordosis. Twierdził, że zdrowie wymaga równowagi między czterema

składnikami organizmu: śluzem, czarną żółcią, żółtą żółcią oraz krwią. Dokonał podziału substancji na

maści, kremy, papki i płyny oraz wprowadził kosmetykę do świata medycyny.

- 7 -

5. Omów postać Hipokratesa i wskaż jego największe osiągnięcia na polu medycyny.

Hipokrates z Kos (460 p.n.e. - 370 p.n.e.) – lekarz grecki, jeden z najwybitniejszych prekursorów

współczesnej medycyny, obdarzony przydomkiem "ojca medycyny”. Zawodu nauczył się u swego

ojca, a wiedzę pogłębiał, podróżując m.in. po Egipcie i Azji Mniejszej, zwiedzając Tesalię i Ateny.

•

Na podstawie obserwacji wyciągał wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy

•

Opisał sposób amputacji kończyn i budowę protez

•

Opisał leczenie złamań, ran, przetok odbytu, hemoroidów

•

Wprowadził dietę i higienę jako środki profilaktyczne

•

Wprowadził wiele terminów używanych do dziś: rak, diagnoza, rokowanie, leczenie, epidemia

6. Omów nurt medycyny sakralnej w starożytnej Grecji.

Medycyna była w Grecji mocno związana z wierzeniami religijnymi, mówią nam o tym przede

wszystkim mity. Do najstarszych bóstw związanych z medycyną należeli: Ejletyja (opiekunka

ciężarnych i rodzących), Pajon (lekarz bogów i ludzi), Atena (z przydomkiem Hygieia, opiekunka

ludzkiego zdrowia). Leczeniem zajmowały się również boginie, czarownice i czarodziejki znające się

na lekach, truciznach i czarach. Do sławnych herosów mających w Grecji związek z medycyną należał

Herakles, wykonawca 12 prac. W niektórych z tych prac występował jako wielki higienista (

oczyszczenie stajni Augiasza, zabicie hydry).

W wieku VII p.n.e. na czoło bóstw zajmujących się medycyną zaczął się wysuwać znany z Iliady

Asklepios. Kult Asklepiosa zaczął się szerzyć po całej Grecji. Najsławniejsze świątynie ku czci

Asklepiosa znajdowały się w Atenach, Koryncie, na Rodos i na Kos. Świątynie te zwane asklepiejonami

znajdowały się w miejscowościach zdrowych klimatycznie, o bogatej roślinności i dużej obfitości w

wodę. Chory zgłaszający się do świątyni musiał przejść pewne rytuały (symboliczne oczyszczenie,

złożenie ofiary na ołtarzu, kąpiel). Noc spędzał na terenie świątyni. Niektórzy już po jednej nocy czuli

się uzdrowieni, inni musieli opowiedzieć swoje sny kapłanowi, który je interpretował i wyciągał

wnioski dotyczące dalszego leczenia. Oprócz snu, jako metody leczenia, stosowano również diety,

kąpiele ciepłe i zimne, picie wód, naparów, maści, masaże. Uzdrowiony pacjent składał w podzięce

Asklepiosowi ofiarę. Był to m.in. model marmurowy przedstawiający wyleczoną część ciała.

7. Omów nurt medycyny świeckiej w starożytnej Grecji i wymień trzy znane szkoły

lekarskie tamtego okresu.

Od V w. p.n.e. zaczęła rozwijać się medycyna świecka. Naukę zaczynało się już we wczesnym

dzieciństwie. Wolnym lekarzem mógł być każdy, kto uczył się filozofii, matematyki oraz odbył

praktykę u innego lekarza. Anatomii uczono na świniach. Dokonywano też eksperymentów na

zarodku kurzym. Podstawową metodą nauczania było słuchanie przekazów ustnych, studiowanie

pism i odbywanie wspólnych wizyt w domach chorych, lub też przyjmowanie chorych w jatreiach.

Nauczano również niewolników, ci jednak mogli leczyć tylko równych sobie. Praktykę lekarską

wykonywano w jednym miejscu, a lekarze opłacani przez państwo lub miasto musieli udzielać

pomocy również ubogim. Lekarze odeszli od dobrowolnych ofiar za leczenie na rzecz uzgodnionego z

nimi honorarium. W Sparcie wprowadzono zwyczaj zabierania lekarzy na wojnę.

•

Szkoła na wyspie Kos

•

Szkoła w Krotonie

•

Szkoła w Knidos

- 8 -

8. Wymień osiągnięcia medycyny starożytnego Rzymy i wyjaśnij przyczyny jej upadku

u schyłku starożytności.

•

Wysoki poziom higieny osobistej i społecznej (kanalizacje, wodociągi, akwedukty, zbiorniki i
ujęcia wody), dbałość o zdrowie osobiste i sprawność fizyczną, dbałość o czystość miast

•

Nauka medycyny przy łóżku chorego

•

Znaczny rozwój chirurgii i stomatologii

•

Środki znieczulające

•

Wynalezienie wielu narzędzi medycznych

•

Rozwój wiedzy położniczej

Uznanie dla medycyny stało się podstawą do przyznawania lekarzom różnych przywilejów (np.

zwolnienie od płacenia podatków, zwolnienie z pełnienia służby wojskowej). Wszystko to, obok

poglądów, że medycyny można nauczyć się w pół roku, gdyż wystarczy opanować odpowiednią

metodę leczenia, sprawiło, że następował lawinowy przyrost liczby lekarzy, a poziom medycyny

rzymskiej spadał i odbiegł od swego greckiego pierwowzoru. Powstające zrzeszenia lekarzy (kolegia

lekarskie) zajmowały się raczej własnymi interesami niż dobrem chorych. Przygotowanie do zawodu

było sprawą wolną od wszelkiej kontroli i rządziło się własnymi prawami.

Ogłoszenie chrześcijaństwa religią urzędową (392r) miało wiele skutków ubocznych. Wystąpiły spory

z Kościołem. Nastąpił początek medycyny klasztornej. Ten okres działania zakonników zajmujących

się chorymi, to specyficzny okres medycyny pastoralnej posługującej się modlitwą i egzorcyzmami

częściej niż wiadomościami wyniesionymi z ksiąg medycznych. Te ostatnie, jako twory pogańskiej

nauki, zostały odrzucone. Pozostał więc nawrót do empirii i medycyny ludowej. Po podziale

Cesarstwa nauczanie pozostawało sprawą prywatną lekarzy i odbywało się na zasadzie

praktykowania u mistrza i podróży do miejsc, gdzie medycyna praktyczna stała wysoko. Wyższe

szkoły zajmowały się rozważaniami teologicznymi i nie sprzyjały rozwojowi nauk medycznych.

9. Wymień najważniejsze zasady i omów znaczenie przysięgi Hipokratesa jako podstawy

etycznej wykonywania zawodu lekarskiego.

Autorem nie był Hipokrates (!!!), ale jego uczniowie.

•

Stosowanie zabiegów leczniczych tylko wedle umiejętności i zdolności

•

Szacunek dla nauczyciela

•

Nikomu nie podawać trucizny

•

Zabiegi chirurgiczne zostawić specjalistom

•

Działać tylko dla pożytku chorego

•

Zachować tajemnicę lekarską

Przysięga stanowi kanon etyki lekarskiej, fundament w relacji lekarz-pacjent, mówi wiele o

powinnościach lekarza, nic zaś o prawach pacjenta. Zwraca uwagę nie tylko na ważną pozycję lekarza,

ale również na istotną wagę jego relacji z chorym. Przysięga w sposób bardzo konkretny

wypracowuje zasady dbania o dobro chorego. Do zasad tych zaliczyć można: dobroczynność,

nieuszkodzenie, poufność oraz dotrzymywanie tajemnicy, zakaz nadużyć seksualnych wobec

pacjentów, zakaz aborcji oraz eutanazji. Przysięga jest źródłem podejścia paternalistycznego w

medycynie. Lekarz bierze na siebie obowiązek troski o chorego.

- 9 -

10. Omów na czym polegała oraz kiedy i przez kogo została sformułowana humoralna

teoria patogenezy chorób.

Humoralna teoria patogenezy chorób została sformułowana przez Hipokratesa w starożytności.

Według niej, w organizmie istnieją 4 ciecze: żółć, czarna żółć, krew i śluz. Pojęcie krazja – równowaga

owych płynów utożsamiana była ze zdrowiem, dyskrazja zaś – czyli zaburzenie tej równowagi jest

chorobą. W przebiegu choroby można było wyróżnić:

▪

okres wilgoci (nagromadzenie płynów i podrażnienie);

▪

okres zwarzenia (przesilenie choroby);

▪

okres zdrowienia (wydalenie płynów – biegunka, wymioty, katar etc).

11. Omów uwarunkowania rozwoju chirurgii w XIX w. i omów zasługi jednego z wybitnych

chirurgów tego okresu.

Tutaj lejemy przysłowiową wodę, czyli:

Ludzkość od najdawniejszych czasów dążyła do usunięcia bólu, uśpienia czy odurzenia podczas

zabiegów operacyjnych. Stosowano w tym celu najczęściej substancje działające narkotycznie,

znajdujące się w korzeniach, łodygach czy liściach przeróżnych roślin. Oprócz swych odurzających

właściwości miały one niewątpliwie także działanie toksyczne. Stosowano także takie drastycznie

metody, jak wykrwawianie klienta, upijanie alkoholem. Miejscowych znieczuleń dokonywano przez

oziębianie lodem, przy amputacjach obwiązywano mocno daną kończynę. Niekiedy przy zabiegu

asystowało kilki silnych kolegów chirurga, którzy 'pomagali' pacjentom nie zmieniać pozycji podczas

wyjątkowo bolesnych operacji...

Innym problem była wysoka śmiertelność już po zabiegu, której przyczyna nie był już ból. U ludzi po

zabiegach rozwijały się zakażenia, grzybice. Drobnoustroje przenoszone przez personel na chorych

zabijał ich bardziej niż sama choroba.

To właśnie w tym wieku zaczęła się rozwijać antyseptyka, a także udoskonalone zostały metody

znieczulania i usypiania.

Józef Lister:

wprowadził opatrunku antyseptyczne nasycone karbolem

metoda antyseptyczna, czyli używanie karbolu do oczyszczania narzędzi używanych przy
operacji, do mycia skóry pacjenta

12. Kiedy i gdzie powstały pierwsze uniwersytety w Europie i omów znaczenie

uniwersytetu w nauczaniu medycyny.

Pierwsze powstały w XII wieku, w Bolonii, Paryżu i Oxfordzie [wg Szumowskiego dwie pierwsze +

Montpellier]

Znaczenie:

nauczanie medycyny nabiera systematyczności: 2-3 lata na wydziale artystów (szkoła średnia) i 5
lat na wydziale medycznym

wykłady prowadzone przez lektorów (każdy lektor był zobowiązany wykładać całą medycynę, gdyż
nie było podziału na specjalizację)

wykłady były długi czas książkowe, bez demonstracji, powoli jednak wkraczały sekcje zwłok,
demonstrowano ułożenie narządów na zwierzętach

- 10 -

niewiasty nie były przyjmowane do uniwersytetów (jedynie w Salerno wykładały) – klerykalny ton
uniwersytetu

nadawano dwa stopnie: bakałarz- miał prawo do wykonywania praktyki, ale tylko w lżejszych
przypadkach; doktor medycyny (czy też magister, licencjat, doktor)- wyższy stopień, wzywany do
cięższych przypadków

mimo wszystkich zmian wymienionych najstarsze wydziały medyczne nie wpłynęły do postępu
medycyny

13. Wyjaśnij na czym polegała scholastyczna metoda nauczania medycyny, jakie były jej

możliwości i ograniczenia.

Scholastyka była metodą nauczania, która kładła nacisk na rozumowe udowodnienie wszelkich

prawd, także religijnych. W tym dążeniu korzystano obficie z dorobku myśli starożytnej. Analizowano

nie tyle zagadnienia świata, co opracowania tego zagadnienia przez starożytnych mistrzów filozofii.

Możliwości to chyba żadnych nie miała, przynajmniej ja nie widzę.

Ograniczenia: zaprzestanie dociekania podłoża zjawisk fizjologicznych i patofizjologicznych i

'zrozumienie' ich jako dzieło sił wyższych (powtarzając za Tomaszem z Akwinu, który uważał, że siły

ludzkiego organizmu niezależne od jego fizycznej budowy, a zatem nie powinny być badane za

pomocą anatomii, lecz metod scholastycznych), medycyna nie mogła się wręcz przez pewien czas

rozwijać z racji ciasnoty umysłu ówczesnych mędrców; uznawanie choroby jako dzieła szatana,

posądzanie o opętanie etc.

14. Wymień i omów znaczenie dwóch najważniejszych ośrodków szkolnictwa medycznego

pozauniwersyteckiego średniowiecznej Europy.

Salerno i Montpellier. Ze znaczeniem słabo, najlepiej sobie poczytać w pierwszej lepszej książce o

nich, tu macie z opracowania roku:

Salerno:
»

Leży na południu Neapolu, szkoła znana już w VII wieku, od X w. sławna na cały ówczesny świat
kulturalny

Nauczanie świeckie, wykładano w 4 językach (arabski, hebrajskim, łacińskim i greckim)

Postępowa, w szkole mogły uczyć się kobiety, prawdopodobnie mogły też być wykładowczyniami

Nauczano wszystkich gałęzi medycyny łącznie z chirurgią

w mieście obecne szpitale gdzie studenci mogli obserwować chorych

w szkole powstały książki służące wyłącznie nauczaniu medycyny, pisane głównie wierszem

Powstawały tu pierwsze w feudalnej Europie dzieła medyczne, w XII wieku powstała tu pierwsza
farmakopea Antidotarium

z inicjatywy szkoły cesarz Fryderyk II wydał zbiór praw o praktyce medycznej, lekarzem i
chirurgiem mógł być tylko ten, kto w szkole salerneńskiej zdał egzamin i otrzymał dyplom
uprawniający do wykonywania zawodu – podniosło to poziom opieki zdrowotnej, za tym
przykładem później również w innych krajach wymagano od lekarza dyplomu

Straciła na wpływie i znaczeniu po powstaniu wydziałów lekarskich na uniwersytetach, zamknięta
przez Napoleona na początku XIX w.
Montpellier:

Pierwsza wzmianka w 1137 roku

Leży na południu Francji

Ognisko szerzenia medycyny arabskiej w
rozkwicie średniowiecza, wielu jej lekarzy było

pochodzenia arabskiego lub żydowskiego

Nauka przez 5, od 1309 r., 6 lat i 8 miesięcy
zajęć praktycznych

Nauka w sposób szczegółowy i systematyczny

- 11 -

15. Zielniki jako źródła wiedzy medycznej na ziemiach polskich – wymień trzech autorów

zielników i krótko omów rolę zielników.

Zielniki cieszyły się duża popularnością w Polsce szesnastowiecznej. Lekarza byli bardzo nieliczni, i

przeważnie niezwykle drodzy. A jak drodzy to nie mogli sobie na niego pozwolić biedniejsi w

przypadku zachorowania. Poczęto wówczas myśleć o zaspokojeniu potrzeby ludzkiej – szukania

pomocy w cierpieniu –najłatwiejsze rozwiązanie dla oświeconych i zamożniejszych warstw

społeczeństwa znaleziono w wydawaniu zielników. Stanowiły one mieszaninę medycyny ludowej i

szkolnej i były przechowywane w domu z pokolenia na pokolenie, jako niezastąpione źródło wiedzy,

nie tylko dla laików ale niekiedy i nawet lekarzy. Było to pomocne dla osób które nie mogły

sprowadzić lekarza a chcieli zajmować się leczeniem rodzin i najbliższego otoczenia. Było to tym

łatwiejsze że sporządzanie leków było proste, a ponadto można było korzystać z praktycznych porad

nie tylko medycznych. Miały spełniać również rolę popularnych wydawnictw medycznych na użytek

domowy. Stanowią najlepszy przykład powiązania medycyny z potrzebami społecznymi. Wprowadzały

liczne zabobony.

Zaczęto więc spisywać owe zielniki, zawierały one opisy ziół, roślin, środków zwierzęcych i

mineralnych stosowanych w lecznictwie. Są one wspaniałym źródłem wiedzy o stanie medycyny

polskiej w XVI w. - wierzono w zabobony, przesądy, np.: 'kora kruszyny skrobana ku górze sprawia

wymioty, a na dół purgacje'

Autorzy zielników –

„Zielnik czyli Herbarz” Stefan Familirza 1534r.;

„Herbarz polski czyli księgi o przyrodzie ziól” Marcina z Urzędowa 1595;

„Zielnik z herbarzem z języka łacińskiego zowią” Szymona Syreńskiego zwanego Syreniuszem

16. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli francuskiej szkoły fizjologii z XIX w. i omów

ich osiągnięcia

Claude Bernard – odkrycie glikogenu i opisanie procesu tworzenia glukozy w wątrobie,

zauważył cukromocz w hiperglikemii, opisał nakłucie cukrowe. Wykazał zarazem, ze magazyn nie

tylko dezintegruje złożone związki chemiczne, ale także wytwarza je jako zapas na przyszłe potrzeby

życiowe. Wykazał, że oprócz wydzielania żółci na zewnątrz wątroba wydziela także wewnętrznie

glukozę do krwi. Wyjaśnił czynnościowe znaczenie kilku nerwów czaszkowych i wyjaśnił znaczenie

nerwów naczynioruchowych. Opisał zadania krwi w organizmie i skutki jej upustu. Wykazał, że ciepło

nie powstaje w płucach, a we wszystkich tkankach – głównie w wątrobie i podlega regulacji przez

autonomiczny układ nerwowy. Po raz pierwszy sformułował i uzasadnił pojęcie wewnętrznego

środowiska organizmu, podkreślając, że do najważniejszych czynności fizjologicznych należą funkcję

regulacyjne, które mimo nieustannych zmian w otoczeniu zachowują względną stałość

fizykochemicznych właściwości całego organizmu (początki dzisiejszej homeostazy)

Francois Megendie – opisał anafilaksję, analizował motorykę przewodu pokarmowego i

mechanizm wchłaniania z jelit, wyjaśnił wiele czynności układu nerwowego. Wykazał ruchowy

charakter przednich a czuciowy tylnych korzeni nerwów rdzeniowych. Jego doświadczenia w celu

wywołanie zjawisk chorobowych na zwierzętach dały początek nowej nauce – fizjologii ustroju

chorego, czyli patologii. Rozwinął technikę wiwisekcyjną do wysokiego stopnia

- 12 -

17. Omów postać Paracelsusa i jego osiągnięcia dla rozwoju medycyny.

Paracelsus - syn lekarza Wilhelma Bombasta z Hohenheim - uczęszczał do wielu szkół

wyższych, w Wiedniu i w Ferrarze zapoznał się z dorobkiem naukowym Klaudiusza Galena; już jako

student sprzeciwiał się dogmatycznemu schematyzmowi i uczonym autorytetom; mimo to w 1515

roku uzyskał na uniwersytecie w Ferrarze tytuł doktora. Medyk miejski w Bazylei. Od 1526 roku

profesor Uniwersytetu Bazylejskiego, gdzie - wbrew obyczajom - nauczał nie po łacinie, lecz po

niemiecku, dając się poznać z krytycyzmu i ciętego języka, wymierzonego we wszystkie ówczesne

autorytety. Poglądy oraz skłonności polemiczne Paracelsusa niebawem sprawiły, że pokłócił się on z

kolegami po fachu, aptekarzami i rajcami miejskimi. Na początku 1528 roku musiał uciekać z Bazylei -

w ten sposób rozpoczął tułaczkę po miastach południowoniemieckich, szwajcarskich i austriackich. W

1541 roku ponownie trafił do Salzburga - umarł tu w nędzy. Od 1752 roku jego szczątki spoczywają w

przedsionku kościoła św. Sebastiana.

Nie wiem, jak inaczej opisać postać jakiejś znanej persony, więc chyba tyle starczy. Jak coś to

krzyczcie. A tu macie resztę wiki >D :

Paracelsus zapoczątkował i znacznie rozpowszechnił ideę jatrochemii; był jednym z

najważniejszych reprezentantów (obok Andreasa Libaviusa) tego kierunku w nauce.

Paracelsus badał wiele substancji chemicznych pod kątem wykorzystania ich jako leki. Badał też ich

właściwości trujące, można go więc uznawać także za ojca toksykologii. Jest autorem słynnej

wypowiedzi: "Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że

dana substancja nie jest trucizną" (łac. Dosis facit venenum). Dzięki temu stwierdzeniu jest uważany

za ojca hormezy.

Ważny wkład miał również w rozwój ziołolecznictwa. Rozwinął starą naukę o sygnaturze. Uważał, że

Bóg dał ludziom lek (arcanum) na każdą chorobę i aby ułatwić im szukanie dodał odpowiednie znaki

zewnętrzne (sygnatury). W związku z tym Paracelsus ordynował rośliny o liściach nerkowatych na

choroby nerek, surowce żółte na żółtaczkę, a makówki na bóle głowy. Paracelsus opracował też

metody przetwarzania surowców roślinnych tak, aby wydobyć z nich arcanum - dziś nazwalibyśmy je

aktywnym składnikiem. Z tego względu uważa się go za ojca fitochemii i farmakognozji.

Posługiwał się astrologią, stosował również nowoczesne wówczas metody naukowe, takie jak

doświadczenia i obserwacja pacjentów. Stosował dawkowanie leków, oraz leczenie różnych chorób

odmiennymi specyfikami. Wprowadził szereg nowych leków, m.in. rtęć na syfilis, oraz szereg soli

metali i opium. Wprowadził takie terminy fizykochemiczne jak alkohol i gaz, jak i termin filozoficzny

archeus.

18. Omów przesłanki rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.

Ogólnie o tym musicie poczytać, ze swojej strony mogę jedynie napisać, że w czasie odrodzenia
największą rolę odgrywał humanizm, czyli prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy uznający człowieka za
najwyższą wartość i podkreślający jego godność. Zaczęto się więc interesować człowiekiem, jego
ciałem, także pod względem anatomicznym. Zaczęto więc krytykować anatomię Galena i poznawać
ciało ludzkie, jego budowę, wręcz od nowa. Więcej Wam nie powiem :'(

- 13 -

19. Kiła jako choroba epidemiczna w epoce odrodzenia – teorie pochodzenia choroby,

sposoby zapobiegania i leczenia.

Po raz pierwszy epidemia kiły pojawiła się w Europie podczas wojny o Neapol w 1494 i

szybko rozprzestrzeniła się na inne kraje. Pochodzenie tej choroby jest nieznane. Istnieje teoria, iż

chorobę przynieśli do Europy marynarze Kolumba po jego drugiej wyprawie, a rozprzestrzenili

żołnierze wielu armii w czasie licznych wojen. Teoria „amerykańskiego” pochodzenia choroby ma

jednak swoich przeciwników. Wykazano, że postacie w ołtarzu Wita Stwosza w Krakowie zostały

wyrzeźbione z typowym dla kiły wrodzonej obrazem nosa, oczu i czaszki. Świadczyłoby to o obecności

kiły w Polsce przed wyprawami Kolumba. Być może zmiany te były jednak wynikiem nie kiły lecz

trądu. Być może też, opisywany w średniowieczu trąd stanowi wspólny worek, do którego wrzucano

wszystkie choroby o podobnych objawach zewnętrznych.

Pierwszym lekiem stosowanym w kile była rtęć. Leczenie kiły rtęcią w wieku XV i XVI było

równie mało skuteczne jak niebezpieczne. Stosowano wtedy wielkie, trujące dawki w sposób

szczególny: chorego umieszczano w specjalnych piecach lub kadziach, gdzie opylany był parami rtęci

(tzw. fumigacje) lub oblepiany plastrami z rtęcią. Metodzie tej towarzyszyło wypacanie, upusty krwi i

głodówka. W tych warunkach rtęć powodowała liczne powikłania i zatrucia. Stosowano także różne

leki roślinne i zioła, kąpiele w świeżej krwi wołów, w mielonej wątrobie wilczej, w szarańczy,

mielonych żółwiach i jaszczurkach. Dużą popularnością cieszyło się leczenie naparami z drzewa

guajakowego. Wszystkie te leki — poza rtęcią — były prawie bezskuteczne w leczeniu kiły. Dopiero

odkrycie przez Fleminga penicyliny i wprowadzenie jej do leczenia kiły stanowiło ogromny,

rewolucyjny postęp w leczeniu tej choroby wenerycznej.

20. Omów teorię samorództwa i wpływ jej obalenia przez L. Pasteura dla rozwoju

mikrobiologii.

Abiogeneza, samorództwo - hipoteza zakładająca powstawanie żywych organizmów z

materii nieożywionej. Arystoteles nauczał że abiogeneza jest obserwowalnym faktem (np. myszy

powstające z brudnego siana, szczury ze szmatek, mszyce z rosy opadającej na rośliny, pchły z

gnijącej materii, muchy z mięsa, itd.).

Louis Pasteur wykazał obecność bakterii w powietrzu (a zwłaszcza żywych zarodków) obaliło

ostatecznie teorię o spontanicznym powstawaniu życia. Bakterie zdaniem Pasteura, rozwijają się

zawsze z takich samych organizmów. Odkrył też, że niektóre drobnoustroje mogą żyć w warunkach

beztlenowych. Upadek teorii samorództwa i badania Pasteura spowodowały gwałtowne

zainteresowanie bakteriami. Pasteur odkrył, że za procesy fermentacji są wynikiem działania

drobnoustrojów, wprowadził metodę zapobiegania (pasteryzacje).

Badanie te doprowadziły do odkrycia licznych bakterii powodujących choroby zakaźne np.

gruźlicę, a za największy sukces uważa się doprowadzenie do odkrycia skutecznej szczepionki

przeciwko wściekliźnie.

- 14 -

21. Omów przyczyny i konsekwencje dla współczesnej medycyny powstawania od XIX w.

specjalności lekarskich.

Wychodząc z założenia, że medycyna jest na tyle obszerna, że trudno ją opanować w całość,

XIX wieczni lekarze (m.in.René Laënnec) byli zwolennikami skierowania zainteresowań medyków na

określone jednostki chorobowe. Jedną z pierwszych wydzielonych specjalności była pediatria.

Nurt ten utrzymuje się do dziś, a w jego konsekwencji utworzyły się bardzo wąskie

specjalizacje lekarskie co może ułatwiać postęp w medycynie, ale jednocześnie powoduje zawężenie

horyzontów lekarza i może powodować utratę „globalnej” oceny pacjenta, a więc ważne jest też

jednoczesne istnienie obok wąskich specjalizacji, specjalizacji szerokich takich jak internista czy lekarz

rodzinny.

22. Pierwszy antybiotyk i pierwszy sulfonamid - kto i kiedy je odkrył oraz jakie znaczenie w

dziejach medycyny mają te odkrycia.

Antybiotyk Penicylina– Alexander Fleming 1928r. (benzylopenicylina w postaci czystej

otrzymana w 1940)

-Sulfonamid Prontosil-rubrum – Gerhard Domagk 1935r. (czasem podawany 1932 gdyż

wtedy dwaj chemicy przekazali ten związek do przebadania Domagkowi, a w 1935 został
wprowadzony do leczenia)

Są to rewolucyjne odkrycia w dziedzinie medycyny. Pozwoliły na skuteczne leczenie wielu

chorób bakteryjnych np. kiły, a co za tym idzie uratowanie życia milionom ludzi.

Fleming powiedział, że bez sulfonamidu nie byłoby penicyliny, gdyż jego odkryciem

zainteresowano się szerzej dopiero po pierwszych sukcesach leczenia sulfonamidem. Sulfonamid
działa na bakterie w szerokim spektrum (a także pierwotniaki i pasożyty). Wywołują one jednak
niepożądane działania uboczne i mogą być toksyczne dla organizmu, dlatego też odstępowano od ich
stosowania na rzecz bezpieczniejszych antybiotyków (które też mogą powodować działania uboczne i
uodparnianie się drobnoustrojów :P).

23. Wymień metody leczenia chorób psychicznych stosowane od połowy XIX w. do czasu

odkrycia leków psychotropowych i omów jedną z nich.

-Psychoanaliza (Zygmunt Freud)

-Hydroterapia

-Lobotomia zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu włókien nerwowych łączących

czołowe płaty mózgowe ze strukturami międzymózgowia (najczęściej podwzgórzem lub wzgórzem),

obecnie bardzo rzadko stosowany. Dawniej jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię lub inne

poważne zaburzenia psychiczne. Celem była redukcja procesów emocjonalnych, które zwykle

towarzyszą procesom poznawczym – myślom i wspomnieniom (a więc i myślom natrętnym lub

halucynacjom). Jednym z poważniejszych skutków ubocznych lobotomii przedczołowej jest utrata

przez pacjenta poczucia "ciągłości własnego ja", świadomości, że jest tą samą osobą, którą był

wczoraj i będzie jutro. Ponieważ lobotomia nie zawsze okazuje się skuteczna, do tego jest

nieodwracalna i prawie zawsze powoduje niekorzystne zmiany w psychice oraz zachowaniu pacjenta,

w wielu krajach – m.in. w Polsce – obecnie w ogóle się jej nie stosuje.

- 15 -

24. Powstanie Akademii Krakowskiej i jej rola w nauczaniu medycyny do XVII w.

Akademia Krakowska została założona przez Kazimierza Wielkiego w 1364r. pod ówczesna

nazwą Studium Generale.

Na wiek XV i XVI przypada okres rozwoju i świetności wydziału lekarskiego na Akademii Krakowskiej.

W wieku XVII Akademia Krakowska uwikłana w konflikt z jezuitami przechodzi swój kryzys. Jej

rola w nauczaniu medycyny maleje na rzecz gdańskiego gimnazjum akademickiego, gdzie utworzono

katedrę medycyny, a także uniwersytetów zagranicznych.

25. Józef Struś jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

Józef Struś (1510-1568), po studiach w Akademii Krakowskiej udał się na dalsze studia

lekarskie do Padwy, gdzie w 1536 roku został profesorem. Był autorem licznych przekładów dział

Hipokratesa i Galena na łacinę. Był też nadwornym lekarzem króla Zygmunta Augusta, służył też

królowi Hiszpanii Filipowi II i sułtanowi Solimanowi II. Jego największe dzieło to Sphygmicae artis jam

mille ducentos perditatae et desideratae libri V (1555), działo o sztuce badania i interpretowania

tętna, przedstawił w nim jako pierwszy próbę graficznego zapisu tętna.

26. Przedstaw największe osiągnięcia medycyny w kalifatach arabskich.

(Względy religijne, nakazy Koranu etc sprawiły, że arabowie nie wnieśli wiele nowego w dziedzinach

takich jak np. anatomia. Lekarze arabscy opierali się głównie na dziełach starożytnych Greków

Hipokratesa czy Galena jednak i tak przyczynili się do rozwoju medycyny)

-Pierwszy szpital chorych umysłowo (w Bagdadzie)

-Opis małego krążenia (Ibn an Nafis)

-Opis i zróżnicowanie odry i ospy (Rhazes)

-Traktat o chorobach dziecięcych (Rhazes)

-Rozwój farmakologii:

pierwsza publiczna apteka; opis, sposób przygotowania i podawania wielu leków; wprowadzenie

tabletek powlekanych (olejem) dla zabicia smaku i zapachu

-Interwencje chirurgiczne większości ropni, hemoroidów, przetok okołoodbytniczych, raków,

a także trepanacji, amputacji, tracheotomii, protez zębowych, po raz pierwszy zastosowanie

opatrunków (Albucasis)

{[(Takie tam dla ambitnych :* Montgomer`ego Watt`a: Kiedy się próbuje podsumować, czego

Arabowie dokonali w dziedzinie wiedzy eksperymentalnej, rozwoju myśli i co pozostawili na piśmie i

kiedy się spostrzeże, czego bez Arabów nie byłoby w europejskiej wiedzy o filozofii, to się stwierdzi,

że nie ma w tej epoce nic, czego by oni nie stworzyli. Arabowie nie przejmowali bowiem myśli

greckiej po prostu. Stawali się jej kontynuatorami [...] kiedy ok. 1100 lat temu Europejczycy jako

wrogowie Saracenów, zaczęli się nimi interesować, myśl arabska osiągała szczyty. Europejczycy stali

się spadkobiercami arabskiego postępu, zawdzięczając im wszystko, co było do zawdzięczenia.)]}

- 16 -

27. Wyjaśnij kto i dlaczego zajmował się medycyną w średniowieczu.

Z racji dominującej pozycji Kościoła katolickiego w średniowiecznej Europie dominowała tu

tzw. medycyna klasztorna. Rolę lekarzy przejmowali duchowni, najlepiej wykształcona warstwa

społeczna. Praktykowana przez nich medycyna miała jednak charakter medycyny ludowej z dużą

dozą mistycyzmu.

Nie cała Europa była pod wpływami chrześcijaństwa. Ludy germańskie,

słowiańskie długo jeszcze czciły swoje lokalne bóstwa, a medycyna u nich była połączeniem magii i

empirii. Funkcje lekarzy ludowych sprawowały osoby obdarzone szczególnym szacunkiem swych

współplemieńców.

Lekarzami średniowiecznych dworów byli najczęściej uczeni, wykształceni w ośrodkach

naukowych Wschodu lub mauretańskiej Hiszpanii, często Arabowie lub Żydzi.

28. Omów osiągnięcia Girolamo Fracastoro w dziedzinie epidemiologii w okresie

odrodzenia.

Girolamo Fracastro dokonał nowego spojrzenia na istotę chorób epidemiologicznych. Przedstawił je

w swojej trzytomowej pracy „ De contagionibus et contagiosis morbis” kładąc tym samym podwaliny

nowoczesnej epidemiologii.

Według Fracastoro przyczyną chorób zakaźnych są niewidzialne żyjątka znajdujące się w powietrzu

lub wodzie.

Według niego choroba może być przeniesiona w wyniku:

Bezpośredniej styczności (trąd, świerzb)

Przez przedmioty na których znajduje się czynnik zakaźny

Na skutek infekcji na odległość (dżuma, ospa, gruźlica)

Wielką zasługą Fracastoro było wykazanie, że pod postacią rozpoznawanej wówczas powszechnie

gorączki dżumowej kryła się nie tylko dżuma, ale i dur plamisty. Ustalił on również różnicę między

słonowacizną a trądem. Wprowadził po raz pierwszy nazwę syfilis na określenie kiły (nazwa ta wzięła

swój początek od mitycznego pasterza Syphilusa, który za obrazę słońca został ukarany chorobą

weneryczną).

29. Omów na czym polegała i wyjaśnij znaczenie „teorii zarazka” sformułowanej przez G.

Fracastoro dla profilaktyki chorób zakaźnych.

W okresie odrodzenia została sformułowana przez Girolamo Fracastoro (XVI w.) teoria o

przenoszeniu się „nasienia”- semin – jako przyczyny chorób epidemicznych.

W czasie gnicia humorów drobne cząsteczki zarażające (seminaria) rozchodzą się wskutek wyziewów i

parowania i są roznoszone przez powietrze, wodę lub inne środowisko. Gdy dostaną się do innego

ciała rozchodzą się w nim i powodują gnicie jednego z 4 humorów (tego samego, który gnił w

organizmie chorego - sympatia humorów) – tym tłumaczył dlaczego choroby mają swoistość

narządową.

"Humory" Hipokratesa, cztery podstawowe płyny ciała to według niego:

czerwona krew

żółta żółć

czarna żółć (prawdopodobnie krew żylna wypływająca ze śledziony)

biała flegma (śluz, być może limfa albo płyn mózgowo-rdzeniowy)

- 17 -

30. Wyjaśnij pojęcia wariolizacji i wakcynacji oraz wskaż kto i kiedy wprowadził te metody?

Wariolizacja- szczepienie materiałem zakaźnym pochodzącym z krost ospowych chorego człowieka
Wakcynacja- uodpornienie przeciwko ospie za pomocą żywego wirusa ospy krowiej (krowianka).

Wariolizacja-metodę tę wprowadziła Lady Mary Montagu (pierwszy raz zaszczepiła w 1718roku, a na
masową skalę wprowadziła w 1721 roku)
Wakcynacja-metodę tę wprowadził Edward Jenner (pierwszy raz zaszczepił w 1796 roku, a opisał w
1798)

Edward Jenner opisał te metody w 1798 roku w broszurze pod tytułem „ Badanie nad przyczyną i
skutkami ospy krowiej”.

31. Omów dwie nowe metody badania lekarskiego jakie rozwinięto w okresie oświecenia.

Opukiwanie klatki piersiowej – Leopold Auenbrugger

Polega na przyłożeniu lewej ręki z rozpostartymi palcami w opukiwanym miejscu i stukaniu zgiętym

palcem trzecim.

Opukiwanie odkrył dzięki swemu ojcu, oberżyście, pukającym w zgromadzone przed sobą beczki z

winem i oceniającym w ten sposób, ile napoju jeszcze pozostało. Po 7 latach prób L. Auenbrugger

zdecydował się opisać swe odkrycie - w 1761 wydał liczące 95 stron dzieło "Nowy wynalazek

odkrywania ukrytych chorób wewnętrznych piersi”.

Osłuchiwanie klatki piersiowej – Rene Laennec (wynalazca stetoskopu)

W 1819 roku opublikował dzieło O osłuchiwaniu, które stanowiło przewrót w diagnostyce.

Wprowadzone przez Laënneca metody pozostały właściwie do dziś niezmienione.

Metoda badania lekarskiego, polegająca na ocenie dźwięków (szumów, szmerów, tonów)

pochodzących z narządów wewnętrznych, głównie serca, płuc (wraz z dolnymi drogami

oddechowymi), jamy brzusznej (perystaltyka przewodu pokarmowego), tętnic a także tętna płodu

(możliwe od 4. miesiąca ciąży).

32. Podaj nazwiska dwóch największych przedstawicieli mikrobiologii XIX w. i omów

osiągnięcia jednego z nich.

Ludwik Pasteur:

•

Stwierdził w sposób doświadczalny, że istotą fermentacji jest rozwój mikroorganzimów

•

Zastosował wiele nowych metod do badań bakterii (słynne kolby Pasteura)

•

Wykazał obecność bakterii w powietrzu oraz odkrył, że niektóre bakterie mogą żyć w
warunkach beztlenowych

•

Wprowadził szczepionki przeciwko wściekliźnie, wąglikowi i cholerze

•

Proces pasteryzacji (metoda konserwcji pożywienia poprzez obróbkę termiczną)

•

Zaproponował hipotezę istnienia enancjomerów; Zainicjował nowy dział chemii: stereochemię

•

Stworzył możliwości hodowli bakterii i pierwszy opracował podłoża płynne.

•

Twórca naukowej aseptyki

- 18 -

Robert Koch:

•

Odkrył laseczkę wąglika (i opsiał że ma formy przetrwalnikowe), prątki gruźlicy, przecinkowca
cholery.

•

Hodowla bakterii na podłożu stałym (agar)

•

Barwienie drobnoustrojów

•

Hodował też prątki na zarodkach kury

•

Wyodrębnił tuberkulinę – jako lek nie wypaliło, ale jako diagnostyka ok.

•

Triada Kocha

33. Określ pojęcia aseptyki i antyseptyki w XIX w. i omów znaczenie tych metod

postępowania dla rozwoju chirurgii.

Aseptyka

- postępowanie mające na celu dążenie do jałowości pomieszczeń, narzędzi, materiałów

opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego

środowiska, np. otwartej rany operacyjnej.

Twórcą naukowej aseptyki był Ludwik Pasteur, natomiast do chirurgii wprowadził ją Ernst Bergmann.

Antyseptyka

(gr. anti – przeciw sepsis – gniciu, dosłownie: zapobieganie gniciu) – postępowanie

odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych

ranach. W przeciwieństwie do dezynfekcji, antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.

Ojcem antyseptyki był brytyjski chirurg Joseph Lister. Za skuteczny środek dezynfekcji uważał Lister

kwas karbolowy (fenol). Zalecał stosowanie tego środka w czasie zabiegów i operacji w formie

rozpylonego aerozolu (1867). Dzięki temu śmiertelność operacji przepukliny z 78% spadła do 10%

Wprowadzenie obydwu ww metod skutkowało spadkiem śmiertelności poprzez zahamowanie

szerzenia się wielu zakażeń szpitalnych np. zgorzeli szpitalnej a także chorób (dolegliwości), które

potencjalnie mogły prowadzić do śmierci: złamania otwarte z którymi ze szpitala wychodził co trzeci

chory , przepuklin których bano się wówczas operować, gdyż prawie zawsze kończyły się śmiercią.

- 19 -

34. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem rosyjskim, wymień

trzech działających wówczas lekarzy i zasługi jednego z nich.

Władysław Biegański, Ludwik Hirszfeld, Tytus Chałubiński

Ludwik Hirszfeld:

•

Twórca polskiej szkoły immunologicznej

•

Odkrył prawa dziedziczenia grup krwi i wprowadził oznaczenia grup krwi stosowane na całym

świecie

•

Oznaczył czynnik rh oraz odkrył przyczynę konfliktu serologicznego

•

Wydał 8 tomową Anatomię w języku francuskim

•

Odkrył pałeczkę duru rzekomego C

•

Utworzył Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu.

W zaborze rosyjskim głównymi centrami medycznymi były Wilno i Warszawa. W późniejszym okresie

zlikwidowano wileński ośrodek akademicki. Był to wielki cios dla kultury polskiej, jak i medycyny. W

roku 1831, w wyniku represji po zdławieniu przez Rosję powstania listopadowego, Uniwersytet

Warszawski został zamknięty, a w zaborze rosyjskim nie pozostał ani jeden Wydział Lekarski. Była to

ogromna strata wobec braku lekarzy i wobec faktu, że podczas epidemii cholery (1849) zmarło ich

wielu. Poza tym wielu lekarzy profesorów usunięto ze stanowisk, a ich miejsce zajęli mało

doświadczeni lekarze rosyjscy. Jeśli mimo to medycyna polska w zaborze rosyjskim nie upadła, to

zawdzięczać to należy ofiarności, talentom i patrotycznej postawie wieu lekarzy.

35. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem pruskim, wymień

trzech działających wówczas lekarzy i i zasługi jednego z nich.

Karol Marcinkowski, Ludwik Gąsiorowski, Teofil Kaczorowski

Ludwik Gąsiorowski:

•

Ojciec polskiej historii medycyny

•

Autor „Zbioru wiadomości o historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż

do najnowszych”

•

Z jego inicjatywy powstało w 1842 r. w Poznaniu Towarzystwo dla Zakładania i Prowadzenia

Ochronek dla Biednych Dzieci

Wybitne nastawienie antypolskie władz pod zaborem pruskim nie sprzyjało powstaniu akademickiego

Wydziału Lekarskiego w Poznaniu. Za to Wielkopolanie w tragicznych latach niewoli stworzyli w

Poznaniu prężny społeczny ośrodek zorganizowanej pracy naukowej. W pierwszej połowie XIX w

Karol Marcinkowski założył Towarzystwo Pomocy Naukowej , i dzięki któremu niejeden późniejszy

lekarz i uczony zdobył doświadczenie. W roku 1907 powstała w Poznaniu pierwsza w kraju

przychodnia przeciwgruźlicza. Nadmienić też należy, że sama organizacja zabezpieczenia zdrowia

ogółu ludności stała w zaborze pruskim na wyższym poziomie niż w innych dzielnicach rządzonych

przez pozostałych zaborców Polski. Młodzież chcąca studiować medycynę musiała wyjeżdżać za

granicę, nie było polskich podręczników ani czasopism.

- 20 -

36. Omów uwarunkowania rozwoju medycyny polskiej pod zaborem austriackim, wymień

trzech działających wówczas lekarzy i zasługi jednego z nich.

Józef Dietl, Jan Mikulicz-Radecki, Ludwik Rydgier

Józef Dietl:

•

Stworzył nową naukę medycyny – balneologię.

•

Walczył z chorobą – kołtunem. Wymyślił, że osoby mające różne dolegliwości powinny być

leczone w oddzielnych pomieszczeniach

•

Sklasyfikował polskie wody lecznicze

•

Rozpropagował fizykoterapię, leczenie higieniczno-dietetyczne

•

Dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria – Krynica, Rabka, Iwonicz, Szczawnica oraz

Żegiestów.

W zaborze austriackim, w drugiej połowie XIX wieku, antypolska polityka władz nie miała tak

drastycznego charakteru, jak w innych zaborach. Na rozwój życia lekarskiego miały tu wpływ ośrodki

akademickie we Lwowie i Krakowie. Uniwersytet Krakowski po zajęciu Krakowa przez Austriaków

został częściowo zgermanizowany i przekształcony na uczelnię austriacką z językiem łacińskim jako

wykładowym. Pełnej germanizacji przeszkodziło włączenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego

oraz utworzenie Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie Uniwersytet Krakowski odzyskał

autonomię i polski charakter. Duży wpływ na ksztaltowanie medycyny w byłym zaborze austriackim

miał też Uniwersytet Lwowski, który stał się ważnym ośrodkiem nauki i kultury w okresie zaborów.

Zabór austriacki był najbardziej zacofany gospodarczo.

37. Omów poglądy na choroby, metody i sposoby walki z chorobami w średniowiecznej

Polsce.

Poglądy w średniowiecznej Polsce były praktycznie identyczne z poglądami średniowiecznymi w
Europie. Chorobę (według poglądów niemedycznych) traktowano jako dopust boży, wyraz woli Boga,
a sensem cierpienia związanego z chorobą było uzyskanie zasług w niebie, głoszenie chwały bożej,
gdy doszło do uzdrowienia, skruszenie grzesznika. Choroba mogła być także spowodowana
rzuceniem czaru przez czarownicę, opętaniem człowieka przez złego ducha. Wśród medyków
dominowała humoralna teoria patogenezy chorób. Istotną rolę odegrały także dwie pary
przeciwstawnych sobie pojęć: czystość/nieczystość, styczność/oddalenie. Styczność z nieczystym,
którą kojarzono z rozkładem, gniciem, rozpadem, trupem, padliną prowadziła do choroby, podobnie
jak stykanie się z chorym, przebywanie w jego towarzystwie i dotykanie przedmiotów do niego
należących. Oddalenie od nieczystego stawało się ratunkiem, sposobem na uniknięcie choroby.
Wobec takiego ujęcia praktyki medyczne tych czasów sprowadzały się do niedopuszczenia zgnilizny
do ciała i powstania jej we wnętrznościach, a już samo wyobrażenie o ciele sprzyjało takim obawom.
Wyobrażenie to obejmowało ciało, które składa się z humorów, płynów niezwykle podatnych na
psucie i gnicie, pochodzących z pożywienia i przyswojonych pokarmów, wypełniających wszystkie
organy, nadając ciału kolor i konsystencję; to co się dzieje z humorami ma charakter objawu, jak np.
katar, biegunka, wymioty, ropienie. Celem leczeniem było więc oczyszczanie organizmu (środki
przeczyszczające, wymiotne, napotne, moczopędne, przetoki, upusty krwi). Dla odmiany styczność z
czystym dawało szansę na zdrowie. Za czyste uważano klejnoty, amulety, talizmany, wisiory, proszki,
przyprawy, mające chronić posiadającego przez chorobą, które noszone mogły zapobiegać przed
zgnilizną czyli chorobą.

38. Sebastian Petrycy jako lekarz polskiego odrodzenia

Sebastian Petrycy – z Pilzna, profesor Akademii Jagielońskiej, uzyskał doktorat w Padwie, nadworny

lekarz

biskupa

krakowskiego.

Spolszczył

„Politykę”

„Etykę”

Ary

pseudoarystotelesowską „Ekonomikę”(obszernie ją skomentował) Zajmował się etyką i deontologią

lekarską. Pozostawił dwie większe rozprawy medyczne. Opracował zasady sprawiedliwości

społecznej. Leczył bezpłatnie wszystkich ubogich. Zwrócił się

uwłaszczenie chłopów, wspomagał studentów pozostawił darowizną dla Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Główne rozprawy:

- „Rozprawa o kile”

- „Instrukcja czyli nauka jak się sprawować czasu moru” zawierała przepisy, wskazówki,

zapobiegania i leczenia dżumy

39. Maciej Miechowita jako lekarz polskiego odrodzenia

Maciej Miechowita – profesor Akademii Krakowskiej, jej wieloletni rektor, humanista, astrolog,

geograf, lekarz, historyk, opracował uchwałę

ufundował drugą katedrę medycyny w Krakowie. Zyskał sławę i miano polskiego Hipokratesa,

największy ówczesny autorytet lekarski w kraju. Pozostawił po sobie dwa pisma lekarskie:

- traktat o zarazie, która wówczas szalała w Polsce

- Conservatio Sanitatis zawierający pierwsze naukowe wskazówki higieniczne

ponadto dzieło geograficzno-historyczne:

„Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana” i „Chronica Polnorum”

historia Polski(zawarł tam najstarszą wzmiankę o zachorowaniu na kiłę w Polsce.

40. Wojciech Oczko jako lekarz polskiego odrodzenia

Wojciech Oczko- urodzony w Warszawie, znakomity Polski uczony, po raz pierwszy użył w działalności

naukowej języka ojczystego. Studiował filozofię w Krakowie, a potem medycynę we Włoszech

(doktorat w Bolonii) Powołany na dwór Stefana Batorego w jego wypra

Zainteresował się leczeniem kiły (przymiotem) , która w tym czasie szerzyła się wśród kół dworskich.

Odznaczał się wielką szczodrobliwością, fundował szpitale, przytułki, wspierał ubogich chorych.

Autor dwóch napisanych po polsku dzieł:

„Cieplice” – zawierało wskazówki jak zażywać kąpieli, wziewać i pijać wody zdrojowe. Oczko otrzymał

tytuł „ojca balneologii polskiej”

„Przymiot” – poświęcony nauce o chorobie syfilitycznej (dzieje szerzenia kiły, etiologia, patologia i

leczenie) – uważał chorobę za zakaźną. opisał operację plastyczną nosa stosowaną w kiłowych

zniekształceniach z wykorzystaniem płata skóry z ramienia, zwrócił uwagę na stosowanie

odpowiedniej diety, Zasłużył sobie na miano „ojca syfilidologii polskiej”

- 21 -

38. Sebastian Petrycy jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

z Pilzna, profesor Akademii Jagielońskiej, uzyskał doktorat w Padwie, nadworny

lekarz

biskupa

krakowskiego.

Spolszczył

„Politykę”

„Etykę”

Ary

pseudoarystotelesowską „Ekonomikę”(obszernie ją skomentował) Zajmował się etyką i deontologią

lekarską. Pozostawił dwie większe rozprawy medyczne. Opracował zasady sprawiedliwości

społecznej. Leczył bezpłatnie wszystkich ubogich. Zwrócił się do króla Zygmunta II z prośbą o

uwłaszczenie chłopów, wspomagał studentów pozostawił darowizną dla Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Główne rozprawy:

„Instrukcja czyli nauka jak się sprawować czasu moru” zawierała przepisy, wskazówki,

39. Maciej Miechowita jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

profesor Akademii Krakowskiej, jej wieloletni rektor, humanista, astrolog,

geograf, lekarz, historyk, opracował uchwałę o zmianie w opłatach za studiowanie medycyny,

ufundował drugą katedrę medycyny w Krakowie. Zyskał sławę i miano polskiego Hipokratesa,

największy ówczesny autorytet lekarski w kraju. Pozostawił po sobie dwa pisma lekarskie:

czas szalała w Polsce

Conservatio Sanitatis zawierający pierwsze naukowe wskazówki higieniczne

historyczne:

„Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana” i „Chronica Polnorum” –

arł tam najstarszą wzmiankę o zachorowaniu na kiłę w Polsce.

40. Wojciech Oczko jako lekarz polskiego odrodzenia – postać i zasługi.

urodzony w Warszawie, znakomity Polski uczony, po raz pierwszy użył w działalności

naukowej języka ojczystego. Studiował filozofię w Krakowie, a potem medycynę we Włoszech

(doktorat w Bolonii) Powołany na dwór Stefana Batorego w jego wypra

Zainteresował się leczeniem kiły (przymiotem) , która w tym czasie szerzyła się wśród kół dworskich.

Odznaczał się wielką szczodrobliwością, fundował szpitale, przytułki, wspierał ubogich chorych.

Autor dwóch napisanych po polsku dzieł:

zawierało wskazówki jak zażywać kąpieli, wziewać i pijać wody zdrojowe. Oczko otrzymał

poświęcony nauce o chorobie syfilitycznej (dzieje szerzenia kiły, etiologia, patologia i

ł chorobę za zakaźną. opisał operację plastyczną nosa stosowaną w kiłowych

zniekształceniach z wykorzystaniem płata skóry z ramienia, zwrócił uwagę na stosowanie

odpowiedniej diety, Zasłużył sobie na miano „ojca syfilidologii polskiej”

postać i zasługi.

z Pilzna, profesor Akademii Jagielońskiej, uzyskał doktorat w Padwie, nadworny

lekarz

biskupa

krakowskiego.

Spolszczył

„Politykę”

„Etykę”

Arystotelesa

oraz

pseudoarystotelesowską „Ekonomikę”(obszernie ją skomentował) Zajmował się etyką i deontologią

lekarską. Pozostawił dwie większe rozprawy medyczne. Opracował zasady sprawiedliwości

do króla Zygmunta II z prośbą o

uwłaszczenie chłopów, wspomagał studentów pozostawił darowizną dla Uniwersytetu

„Instrukcja czyli nauka jak się sprawować czasu moru” zawierała przepisy, wskazówki, sposoby

postać i zasługi.

profesor Akademii Krakowskiej, jej wieloletni rektor, humanista, astrolog,

o zmianie w opłatach za studiowanie medycyny,

ufundował drugą katedrę medycyny w Krakowie. Zyskał sławę i miano polskiego Hipokratesa,

największy ówczesny autorytet lekarski w kraju. Pozostawił po sobie dwa pisma lekarskie:

pierwsza drukowana

arł tam najstarszą wzmiankę o zachorowaniu na kiłę w Polsce.

urodzony w Warszawie, znakomity Polski uczony, po raz pierwszy użył w działalności

naukowej języka ojczystego. Studiował filozofię w Krakowie, a potem medycynę we Włoszech

(doktorat w Bolonii) Powołany na dwór Stefana Batorego w jego wyprawach wojennych.

Zainteresował się leczeniem kiły (przymiotem) , która w tym czasie szerzyła się wśród kół dworskich.

Odznaczał się wielką szczodrobliwością, fundował szpitale, przytułki, wspierał ubogich chorych.

zawierało wskazówki jak zażywać kąpieli, wziewać i pijać wody zdrojowe. Oczko otrzymał

poświęcony nauce o chorobie syfilitycznej (dzieje szerzenia kiły, etiologia, patologia i

ł chorobę za zakaźną. opisał operację plastyczną nosa stosowaną w kiłowych

zniekształceniach z wykorzystaniem płata skóry z ramienia, zwrócił uwagę na stosowanie

- 22 -

41. Przedstaw średniowieczną koncepcję szpitala według Świętego Bazylego i jej wpływ na

rozwój szpitalnictwa w czasach nowożytnych.

Najstarszym zakładem szpitalnym przeznaczonym dla ludności miasta, powstałym z połączenia

izolatoriów dla zakaźnie chorych z przytułkami dla pielgrzymów, podróżnych i wędrowców i

schroniskami dla starców, sierot i podrzutków był szpital „Miasto Miłosierdzia” założony przez

biskupa Cezarei Bazylego w 370r. Był to olbrzymi zakład, w którym udzielano nie tylko przytułku i

schronienia, ale i opieki medycznej chorym i cierpiącym. Nosił nazwę xenodochium (hospicjum) i był

przeznaczony dla potrzebujących wszelkiego rodzaju, a więc bezdomnych, chorych i wędrowców.

Ponadto biskup nakazał organizowanie podobnych ośrodków w innych miejscowościach. Od nazwy

swego pomysłodawcy ośrodki te nazywano także „Bazylejami”.

42. Przestaw nowatorską ideę holenderskiego szpitala w Lejdzie oraz wyjaśnij pojęcie

medycyny klinicznej.

Szpital w Lejdzie był pierwszym akademickim szpitalem. Założony przez świetnego wykładowcę całej

medycyny Hermana Boerhaave’a(znał się na fizjologii, patologii, etiologii, symptomatologii, historii

medycyny, higienie i terapii) Wykazywał na wykładzie związek miedzy teorią a praktyką , wprowadził

mierzenie temperatury u chorych za pomocą ciepłomierza alkoholowego. Uczył, że lekarz przede

wszystkim ma być dobrym obserwatorem, wprowadził systematyczne nauczanie oparte na

obserwacji tj. nauczanie przy łóżku chorego(miał w szpitalu 6 łóżek męskich i 6 żeńskich). Nauczanie

kliniczne (z gr. Kline – łóżko) stało się wówczas po raz pierwszy nieodzowne i od tej pory stanowiło

stały składnik nauczania w szkołach lekarskich.

43. Wymień trzy łódzkie szpitale z przełomu XIX i XX wieku oraz przedstaw wkład

jednego z nich w rozwój polskiej medycyny.

W 1890 otwarty zostaje szpital Izraela i Leony Poznańskich (w 1898 w tym szpitalu zorganizowany

zostaje pierwszy w Polsce oddział chorych na gruźlicę - dzisiejszy szpital Sterlinga, od lat 40. XX wieku

szpital kliniczny),

W 1902 otwarty zostaje Szpital dla Psychicznie i Nerwowo Chorych „Kochanówka” (z inicjatywy
Karola Joschnera)

W 1908 r. przy Domu sióstr Miłosierdzia „Diakonis” powstał 40-łóżkowy szpital z 5 lekarzami, 12
siostrami zakonami i 2 salowymi, z oddziałami: chirurgią i interną,
ambulatorium, dwiema salami operacyjnymi, pracownią rentgenowska, pracownią
fizykoterapeutyczną, apteką. Szpitalowi podlegał Zakład dla Umysłowo Upośledzonych i Epileptyków.

- 23 -

44. Omów znaczenie badań E. Jellinka dla rozwoju wiedzy na temat alkoholizmu

Elvin Morton Jedlinek - amerykański lekarz czeskiego pochodzenia autor pracy pt. Koncepcja
alkoholizmu jako choroby. Pisał pięć form alkoholizmu. Każdej z nich przyporządkował kolejną literę
alfabetu greckiego. E.M. Jellinek pierwszy przedstawił, w jaki sposób dochodzi do powstawania i
pogłębiania się uzależnienia od alkoholu, podzielił proces powstawania choroby na fazy. Autor
wyróżnia następujące stadia choroby alkoholowej:

•

Faza wstępna prealkoholowa, trwająca od kilku miesięcy do kilku lat, zaczyna się od
konwencjonalnego stylu picia. Człowiek odkrywa, że picie alkoholu nie tylko daje przyjemne
doznania, ale także łagodzi przykre stany emocjonalne. Wzrasta tolerancja na alkohol.

•

Faza ostrzegawcza zaczyna się w momencie pojawienia się luk pamięciowych, tzw.

palimpsestów. Człowiek, nie tracąc przytomności, nie może przypomnieć sobie swojego
postępowania oraz okoliczności związanych z piciem. Faza ta charakteryzuje się koncentracją
na alkoholu, piciu po kryjomu, tworzeniu sytuacji do wypicia, poczuciem winy z powodu picia.

•

Faza krytyczna rozpoczyna się od utraty kontroli nad piciem. Człowiek wyszukuje

argumenty na usprawiedliwienie swojego picia, pojawiają się stany agresji zamiennie ze
stanami wyrzutów sumienia. Podejmowane są próby uzyskania kontroli nad piciem, przez
wyznaczanie sobie okresów czasu całkowitej abstynencji. Dezorganizacji ulegają stosunki z
otoczeniem, przerwany zostaje kontakt z przyjaciółmi, pojawiają się problemy w pracy, często
jej utrata oraz problemy ze zdrowiem, spowodowane przez alkohol.

•

Faza przewlekła zaczyna się wraz z wystąpieniem wielodniowych ciągów. Narastają

konflikty z otoczeniem, utrata rodziny, pracy, zmniejsza się tolerancja na alkohol. Nasilają się
problemy ze zdrowiem. Występują objawy abstynencyjne, zaburzenia snu, psychozy
alkoholowe. Nie podjęcie leczenia na tym etapie może doprowadzić do śmierci.

Autor podkreślał, iż zatrzymanie choroby jest możliwe na każdym etapie i w każdej fazie. Od czasu
dzieła Jellinka pojawiły się inne typologie alkoholizmu.

45. Wymień trzy środki psychoaktywne stosowane od czasów najdawniejszych i powody

ich używania w starożytności.

Substancje psychoaktywne - związki chemiczne, które wpływają na procesy umysłowe, np.

poznawcze, emocjonalne, niekoniecznie prowadzące do uzależnienia.

Roślin psychoaktywnych używano do leczenia, do neutralizacji zatruć, stosowano w magii i obrzędach

religijnych, jako środek do uśmiercania lub jako produkty spożywcze. Badacze twierdzą, że dawniej

przy niekompletnej diecie i braku wielu substancji odżywczych mogło się zdarzyć, ze ludzie sięgali po

rośliny zawierające środki zbliżone do neuroprzekaźników, które w trudnych warunkach pomagały im

w przetrwaniu. Egipcjanie stosowali środki także dla poprawy nastroju, a dzieci usypiano nie tylko za

pomocą kołysanek. Opium stosowano np. w Grecji jako środek kojący ból. Hipokrates zalecał opium

w chorobach kobiecych. Napój z opium dodawał także odwagi. Oprócz opium w Rzymie i w Egipcie

znany był sok z makówek, zwany w Egipcie „napojem zapomnienia”. Z innych stosowanych środków

można wymienić mandragorę, lulek czarny, bieluń, konopie.

- 24 -

46. Wyjaśnij przyczyny narastania od XIX w. problemu uzależnień jako choroby

społecznej.

Rozróżniamy 2 typy uzależnień – psychiczne i fizyczne. Psychiczne polegają na potrzebie
przyjmowania substancji w celu osiągnięcia pożądanego poziomu funkcjonowania organizmu i
dobrego samopoczucia, natomiast fizyczne mówi o konieczności przyjmowania substancji w celu
uniknięcia nieprzyjemnych następstw wynikających z odstawienia lub obniżenia stężenia w
organizmie.

Już od XVIII wieku pojawiają się postulaty, że alkohol przynosi znaczne szkody zdrowotne i powoduje
uzależnienie. Rozwój tej teorii nastąpił w wieku XIX, kiedy to po raz pierwszy nadmierne picie Thomas
Trotter uznał za chorobę. W książce „Rozprawa o pijaństwie” (1804 r.) opisał przypadki nałogu wśród
marynarzy opierając się na swoich obserwacjach kiedy to był lekarzem okrętowym. W Polsce w 1818
r. Jakub Szymkiewicz wydał pierwszy polski podręcznik alkohologii opisując w dziele objawy
przewlekłego alkoholizmu; wprowadził także określenie „nałóg”. Terminu „alkoholizm przewlekły”
użył w 1849 r. szwedzki lekarz Magnus Huss w imponującej monografii o szkodliwych skutkach
używania alkoholu.
Już od końca XIX w. podejmowano próby leczenia alkoholizmu. Stosowano leczenie
farmakologiczne, m.in. leki narkotyczne: opium (XIX w.), morfina, wodzian chloralu,
barbiturany, benzodiazepiny, które okazały się bardzie szkodliwe niż pożyteczne. W 1948 r.
do leczenia uzależnienia wprowadzono disulfiram (obecnie już nie zalecany). Rozwinęły się
także metody psychoterapeutyczne oparte na zasadzie abstynencji bądź zasadzie
minimalizacji szkód zdrowotnych.

Niebezpieczne stały się także pochodne opium - morfina, kodeina i heroina – które rozpoczęły
swoją historię w XIX w.. W 1804 r. lekarz F. Sertuerner wyodrębnił morfinę, w 1832r.
wyizolowano kodeinę, w 1898r. uzyskano najsilniejszy i najbardziej groźny narkotyk –
heroinę. Morfinizm rozwinął się bardzo szybko w XIX stuleciu i w pierwszej połowie XX w.
Wskutek zażywania morfiny wytworzyło się uzależnienie od tego środka, zwane morfomanią,
albo chorobą wojskową. Wykryty pod koniec XIX w. nowy środek narkotyczny, pochodna
morfiny - heroina, była ostatnim etapem w historii odkryć środków opiumowych. Historia
heroiny datuje się od 1874 r. Chemik angielski C.R. Alder uzyskał ją na drodze syntezy w St.
Mary’s Hospital w Londynie. Do 1890 r. przeprowadzono wiele badań na zwierzętach i
ludziach. W 1898 r. H. Dresser nazwał wykryty związek heroiną i stwierdził, że jest ona
dobrym środkiem na kaszel, zapalenie oskrzeli, gruźlicę, astmę. Twierdził również, że heroina
usuwa objawy morfinizmu.
W tym samym roku niemiecka farmaceutyczna firma Bayer
wprowadziła heroinę na rynek jako środek przeciwbólowy i uspakajający. Heroina wydawała
się idealnym środkiem w leczeniu różnych chorób, zupełnie nie powodującym uzależnienia.
Doniesienia o niebezpieczeństwie związanym z heroiną pojawiły się już na początku XX wieku.
„Morfinizm” był popularny wśród „cyganerii” artystycznej przełomu XIX i XX wieku.

47. Opium jako używka w czasach starożytnych i odkrycie morfiny w czasach

nowożytnych – kto i jakie były tego konsekwencje.

Opium - początkowo biały, a pod wpływem powietrza ciemniejący do brązowego – to
gęsty sok otrzymywany z niedojrzałych owoców maku lekarskiego (Papaver somniferum).
Znany był już starożytnym Sumerom ok. 4 tys. lat p.n.Ch. (sumeryjska tabliczka gliniana
pokryta pismem klinowym) oraz Egipcjanom (papirus Ebersa). Samo słowo opium jest
pochodzenia greckiego i oznacza sok.

- 25 -

Opium już na wiele tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa było znane jako środek znieczulający,

odurzający, pozwalający szybko i bezboleśnie uśmiercać ludzi, a także stanowiący ważny element

rytuałów religijnych i kulturowych. Wzmianki o opium znajdują się w najważniejszych tekstach

starożytnej medycyny, między innymi w Papirusie Ebersa datowanym na rok 1550 p.n.e. oraz w

indyjskim tekście Ridvega.

Opium było najprawdopodobniej pierwszym narkotykiem. Już medycyna starożytna Hindusów

znała opium, które jest wymieniane w księdze Susruty wśród innych 760 leków roślinnych

(Szumowski str60).

W starożytnym Rzymie, według spisu z 313 r. p.Chr., były 793 sklepy handlujące opium, a Rzym

zarabiał na nałogu swoich obywateli. Podatki płacone przez sklepy były bardzo istotną pozycją w

dochodach miasta.

W starożytnej Grecji wielkie znaczenie miało przede wszystkim opium jako środek kojący ból. Z

tego względu główki maku odnaleźć można często na scenach związanych z porodem. W Grecji

znana jest postać tzw. Opiumowej Matki, która ukazywana jest zwykle z makówkami na głowie

albo w dłoniach. Określenie „makowe pola” było synonimem imienia Demeter, znana była

zarówno jako bogini zbiorów, jak i „opiumowa pani”.

Grecki przyrodnik Teofrast (IV-III wiek p.n.e) opisał, jak stosować sok z maku na różne choroby i

dolegliwości; zalecał go również jako skuteczny środek przeciwko chorobom kobiecym .

Informacje dowodzące znajomości otrzymywania narkotycznego produktu z maku oraz jego

działania na organizm ludzki pochodzą m.in. z IV księgi Odysei Homera (VIII w. p.n.Ch.). W czasach

opisywanych przez autora, wtajemniczonym bohaterom m.in. wojownikom, podawano specjalny

napój o nazwie "nepenthes", którego głównym składnikiem było właśnie opium. Napój ten

"dodawał odwagi, znosił ból, kłótnie oraz dawał zapomnienie krzywd”.

W późniejszych wiekach greccy, a następnie rzymscy lekarze chętnie stosowali opium w leczeniu

różnych chorób i dolegliwościach. Było ono stosowane m.in. jako środek przeciwbiegunkowy,

przeciwbólowy i uspokajający.

Hipokrates (460 - 377 r. p.n.e.) zalecał zażywanie opium w chorobach kobiecych. Miksturę

opiumową również chętnie stosował w swojej praktyce lekarskiej, reformator nauk lekarsko-

farmaceutycznych Klaudiusz Galen (131 - 201 r. n.e.), który nazywał go najsilniejszym spośród

środków znieczulających i usypiających. Lekarze greccy i rzymscy byli świadomi niebezpieczeństw

związanych z używaniem opium. Interesujący opis zatrucia opium została sporządzony przez

Nikandra z Kolofonu w II w. pn. Ch; aby przeciwdziałać negatywnym następstwom zatrucia

polecano: „ocucić uderzeniem w policzek, krzykiem, potrząsaniem, tak żeby ów omdlały mógł

odegnać senność”.

Przez wieki opium wchodziło w skład czterech podstawowych mieszaniem uśmierzających ból:

mitrydatum, filonium, driakiew, diascordium. Liczba receptur zawierających opium zaczęła

gwałtownie rosnąć od XVI w. Paracelsusowi przypisuje się skomponowanie wieloskładnikowej

mieszanki pod nazwą laudanum: ¼ opium, lulek czarny, pokruszone perły, korale, bursztyn, piżmo

i inne (róg jednorożca, krowie wnętrzności, serce jelenia, bezoar.

Gdy cesarz Marek Aureliusz przebywał w Rzymie, do obowiązków Galena należało między innymi

przyrządzanie driakwi (teriaku), uniwersalnego środka profilaktycznego, który cesarz zwykł

zażywać i który sporządzało się „zgodnie z konstytucją cesarza” z różnych środków (także opium)

najprzedniejszej jakości, sprowadzanych z najbardziej oddalonych krajów (Szumowski 140).

- 26 -

Jeszcze na przełomie XV i XVI w. Paracelsus zalecał preparat z opium pod nazwą Laudanum jako

środek leczniczy - eliksir życia. Opium w ciągu wieków przyjmowało różne nazwy, m.in.: mekonin,

diakodon, thebaicum, laudanum itp.

W VIII w. wraz z muzułmańską ekspansją mak i opium dostały się do Indii i Chin – początkowo jako

lek. Znany podróżnik Marco Polo (1254-1323) wspomina o dalekowschodnich plemionach

odurzających się opium. Około 1500 r. zwyczaj używania opium rozszerzył się w Turcji i krajach

Bliskiego Wschodu.

Empirycy wprowadzili do szkoły greckiej m.in. makowiec (opium), znany dawnym ludom

wschodnim (Szumowski 120).

W 1804 r. lekarz F. Sertuerner wyodrębnił morfinę.

Friedrich Serturner nie miał wyższego wykształcenia, swoje doświadczenia prowadził w czasie

wolnym od praktyki aptekarskiej, badanie właściwości odkrytej substancji na własnym organizmie

wpędziło go w nałóg morfinizmu.

Morfina, jako środek 10-krotnie silniejszy od swojego pierwotnego produktu - opium, cieszyła się

większym od niego uznaniem, ale miała także większą zdolność uzależniania. Na ironię

zastosowano ją najpierw do leczenia nałogowych opiumowców.

Morfinizm rozwinął się bardzo szybko w XIX stuleciu i w pierwszej połowie XX w. w wyniku

prowadzonych wojen w Europie i Stanach Zjednoczonych. Rannym w szpitalach bardzo często

wówczas aplikowano morfinę jako środek przeciwbólowy.

Wskutek zażywania morfiny wytworzyło się uzależnienie od tego środka, zwane morfomanią, albo

chorobą wojskową.

Jednak to nie zdyskredytowało na rynku innych narkotyków, takich jak laudanum i kodeina.

Dowolnie mieszane z alkoholem stanowiły one dla pacjentów podstawowe składniki leczenia

oficjalnej medycyny. Co gorsza, nadużywanie narkotyków pod koniec XIXw. porównywano do

alkoholizmu i niektórzy lekarze polecali je jako mniej niebezpieczny środek zastępczy zamiast

alkoholu.

Wykryty pod koniec XIX w. nowy środek narkotyczny, pochodna morfiny - heroina, była ostatnim

etapem w historii odkryć środków opiumowych. H. Dresser twierdził, że heroina usuwa objawy

morfinizmu.

48. Omów zasadnicze poglądy na choroby psychiczne w czasach starożytnych i wymień

sposoby ich leczenia.

Choroby psychiczne w starożytnej Grecji i Rzymie
Grecja – medycyna przedhipokratejska:

•

„oswajanie” chorób psychicznych w postaci mitów, legend lub tekstów religijnych
(np. Nabuchodonozor – Księga Powtórzonego Prawa),

•

pomocy dla obłąkanych szukano przede wszystkim w świątyniach i u kapłanów – a
obłąkanie traktowano jako skutek gniewu bożego (patrz cytat) – leczenie sugestią,
obrzędy magiczno-religijne, sen; inne sposoby: ciemierzyca (lub ciemiężyca),

•

obłąkani nie stanowili przedmiotu pogardy czy strachu – otaczano ich
współczuciem (jako ofiary gniewu bożego), a nawet swego rodzaju poszanowaniem.

- 27 -

Grecja i Rzym - od Hipokratesa do Galena

•

dwa nurty: medycyna sakralna i medycyna świecka, jedność duszy i ciała (odrzucenie tej jedności
przez Platona – dusza jest chora gdy umysłowe władze i naturalne popędy są z sobą w niezgodzie:
np. rozsądek z uczuciami, sąd z pożądliwością), medycyna sakralna: asklepiony, praktyki
oneiromantyczne, inkubacja, sen jako narzędzie diagnozy, sen jako środek leczniczy,

•

cztery sposoby oddziaływań leczniczych: bezpośrednie na ciało (lekarze), bezpośrednie na duszę
(filozofowie), pośrednie na ciało poprzez duszę (lekarze hipokratejscy), pośrednie na duszę
poprzez ciało (kapłani w asklepionach)

•

problem duszy: czym jest i gdzie się znajduje - filozofia

•

problem mózgu: Alkmeon (VI/V w. p.n.Chr.) – mózg pełni rolę kierowniczą i jest siedliskiem duszy
rozumnej, a zmysły są połączone z mózgiem kanałami,

•

tetrada - 4 płyny ustrojowe, 4 elementy, 4 temperamenty – najpierw jako typy somatyczne,
potem somatopsychiczne, a następnie psychiczne

•

medycyna hipokratejska (m.in. traktat De morbo sacro - „O świętej chorobie”) - patogeneza
obłąkań: nadmierne wytwarzanie śluzu przez mózg - urojenia i omamy, dostanie się do mózgu
czarnej żółci - smutek, troski i zaniedbanie (melancholia), dostanie się do mózgu żółci jasnej lęki i
koszmary.

•

ówcześni lekarze wyróżniali: melancholię, manię, hipochondrię („unika światła i ludzi, chroni się w
ciemnościach i strach go opanowuje i okolice nadbrzuszne obrzmiewają zewnętrznie, przy dotyku
ból odczuwa i boi się i widzi straszydła i przerażające sny miewa i zmarłych czasami widuje w swej
wyobraźni”), epilepsję leczenie: ciemierzyca, upusty krwi, polewanie zimną i ciepłą wodą, dla
melancholików – korzeń mandragory, spokój, odpowiednia dieta.

•

Asklepiades (II/I w. p.n.Chr.), założyciel szkoły metodyków; zastój atomów w oponach mózgowych
powoduje tzw. phrenitis (jeszcze jeden rodzaj zaburzenia psychicznego); wskazywał na takie
czynniki etiologiczne chorób psychicznych jak gniew strach, rozdrażnienie, środki odurzające
(mandragora, mak); w leczeniu proponował: muzykoterapię, jasne pomieszczenia, umiarkowane
używanie środków krepujących, odrzucał stosowanie upustów krwi, okładów z gorczycy.

•

Soran z Efezu (I/II w. p.Chr.), przedstawiciel szkoły metodyków - w rozprawie Demorbis acutis dwa
rozdziały: „O szale lub obłąkaniu które Grecy nazywają manią” i „O melancholii” – uwagi
praktyczne: pomieszczenia jasne i widne, okna wysoko, nie stosować środków przymusu
bezpośredniego, uważnie badać zaburzenia myślenia, nakłaniać chorych do aktywności, zajęcia
kulturalne, pielęgnować związki rodzinne, ograniczać używanie środków nasennych (mak)

•

Cornelius Celsus (I p.n.Chr./I p.Chr.) – De medicina libri octo – rozdział XVIII – pojęcie „insania”
jako łaciński odpowiednik greckiego słowa „paranoia” – trzy typy zaburzeń: phrenitis,
melancholia, długotrwałe psychozy z zaburzeniami postrzegania i myślenia; drastyczne
postępowanie z chorymi trzeciego typu zaburzeń: w stanach pobudzenia środki wymiotne i
przeczyszczające nawet pod przymusem lub bez wiedzy chorego, głodzenie, krępowanie,
przetrzymywanie w ciemnych pomieszczeniach, bicie – te poglądy przetrwały aż reformy Ph.
Pinela z końca XVIII w.

•

Areteusz z Kapadocji (I/II w. p.Chr.) – lokalizacja duszy rozumnej w mózgu, bardzo dobre opisy
chorób psychicznych, w szczególności manii i melancholii – zaobserwował okresowość i
naprzemienność tych chorób u niektórych chorych, interesujące opisy tzw. metamorfoz

•

Galen z Pergamonu (II w. p.Chr.) – organizm jako hierarchiczna struktura, stan zdrowia to stan
harmonii pomiędzy trzema rodzajami duszy, mózg jako siedziba duszy rozumnej, połączenie
temperamentu ciała z temperamentem duszy, jedność duszy i ciała, „choroby duszy” nie są w
istocie jej chorobami – chorować może tylko ciało i to ono powinno być poddawane procesom
leczenia – dieta i ćwiczenia, wykorzystanie snu jako bogate źródło informacji o ciele.

Osiągnięcia dla psychiatrii z tego okresu to: uznanie mózgu za centralny organ kierowniczy
i „miejsce” życia psychicznego, powiązanie mózgu z narządami zmysłów i ruchem, zasada
regulacyjna, powiązanie życia biologicznego z życiem psychicznym.

- 28 -

49. Omów nową etykę medyczną J. H. van der Berga i jej znaczenie dla legalizacji

eutanazji w Holandii.

Tragiczne doświadczenia II wojny światowej na długi czas zahamowały dyskusje na temat eutanazji aż
do lat 60. XX w. W Holandii w 1969 roku ukazała się broszura Medyczna potęga i medyczna etyka
napisana przez psychiatrę, filozofa J. H. van den Berga. Autor zakwestionował w niej medyczny
postęp i jego konsekwencje twierdzą, iż "Obecnie utrzymywani są przy życiu pacjenci, którzy dawniej
już dawno by umarli". Według van den Berga potrzebna była nowa etyka medyczna, gdzie pacjent
byłby punktem centralnym: „Pacjent ma prawo usłyszeć prawdę o swoim stanie zdrowia, w każdym
dowolnym momencie. Lekarz ma obowiązek powiedzieć mu co stwierdził, co myśli i co jest w stanie
zrobić". Domagał się zaprzestania przez lekarzy niepotrzebnego przeciągania życia pacjenta. Według
niego zastosowanie „nowej etyki medycznej" odpowiadałoby współczesności uwolniłoby „ofiary
medyczno-technicznej mocy" z ich cierpień. Ostatecznie Holandia była pierwszym krajem, gdzie
zalegalizowano eutanazję. W 2001 r. holenderski Senat zatwierdził propozycję ustawy o przerwaniu
życia i pomocy przy samobójstwie, w 2002 w ślady Holandii poszła Belgia. Propagowanie eutanazji
wypisuje się w pojęcie tzw. cywilizacji śmierci, o której wielokrotnie mówił przestrzegając przed jej
zgubnymi skutkami – bł. Jan Paweł II.

50. Wyjaśnij na czym polega ruch hospicyjny i omów rolę Cicely Saunders w rozwoju

idei hospicjum jako współczesnej alternatywy dla eutanazji.

Hospicjum (łac. hospitium) – instytucja opieki paliatywnej funkcjonująca w ramach systemu opieki
zdrowotnej. Wyróżniamy hospicja domowe (opieka hospicyjna prowadzona w domu chorego, zespół hospicyjny
współpracuje z rodziną w jego domu, zwykle dotyczy to sytuacji, gdy jest on już wypisany ze szpitala) i hospicja
stacjonarne (opieka hospicyjna prowadzona w szpitalu).

Medycyna paliatywna (łac. pallium – płaszcz) – dział medycyny, którego celem nie jest zatrzymanie procesu
chorobowego oraz wyleczenie pacjenta, ale poprawienie jakości życia osób w terminalnej fazie nieuleczalnej
choroby. Uzyskuje się to przez złagodzenie objawów choroby, eliminowanie bólu, wsparcie psychiczne i
duchowe chorego i jego najbliższych. Jest ona nakierowana na utrzymanie najwyższej możliwej jakości życia
pacjenta. Dział medycyny paliatywnej obejmuje głównie chorych w zaawansowanym stadium choroby
nowotworowej. Opieka paliatywna powinna być sprawowana przez wykwalifikowany zespół
wielodyscyplinarny, posiadający bogate doświadczenie medyczne oraz niemedyczne.

Eutanazja (lub euthanazja, od gre. euthanasia – "dobra śmierć") – przyśpieszenie lub niezapobieganie śmierci w
celu skrócenia cierpień chorego człowieka. Czasami eutanazję określa się jako rodzaj zabójstwa. Można też ją
zdefiniować jako działanie występujące zawsze za zgodą umierającej osoby.

Ruch hospicyjny jako alternatywa dla eutanazji
W 1842 roku młoda Francuzka – Jeanne Gardier po śmierci męża i dwójki dzieci otworzyła pierwszy
dom wyłącznie dla umierających Hospicjum – Kalwaria. Dał on początek wielu schroniskom we
Francji. Podobne domy dla nieuleczalnie chorych powstały w tym okresie w Irlandii i Anglii. W 1947
roku w małym angielskim szpitalu umierał na nowotwór Żyd polskiego pochodzenia – Dawid Tasma,
uczestnik Bitwy o Anglię. Był to czas, gdy nieuleczalnie chorzy otaczani byli niewystarczającą opieką
lub nie otrzymywali jej praktycznie wcale. Umierającym Dawidem opiekowała się 29-letnia wówczas
Cicely Saunders. Z jej rozmów z pacjentem zrodziła się idea rozwinięcia opieki nad umierającymi, by
nie pozostawiać ich bez pomocy i wsparcia. W 1967 roku z jej inicjatywy powstało w Sydenham na
południu Londynu miejsce opieki nad chorymi umierającymi na nowotwory – Hospicjum św.
Krzysztofa. To pierwsze nowożytne Hospicjum łączy tradycję hospicjów średniowiecznych
(współczucie, miłość bliźniego) z osiągnięciami współczesnej medycyny.

- 29 -

51. Omów pojęcie eutanazji w czasach starożytnych.

Termin eutanazja użyto po raz pierwszy w literaturze antycznej w V w. p.n.Ch. w komedii Kratinosa
jako supozycja dla ciężkiej śmierci Herodota, który miał umierać w cierpieniu dotknięty śmiertelną
chorobą. Terminu tego używał Filon na oznaczenie łagodnej, zaszczytnej śmierci i starożytny
komediopisarz Meander odnosząc się krytycznie do starości, zachęcał do śmierci z wyboru, twierdząc,
że „ten, kogo kochają bogowie, umiera młodo”. Terminu używali stoicy na oznaczenie sposobu
umierania – umrzeć dobrze znaczyło tyle co cnotliwie, także w następstwie czasem bolesnej śmierci
samobójczej. Ponoć rozmyślnego uśmiercania chorego człowieka dokonywały już koczownicze ludy
Wielkiego Stepu (ciężko chorych członków ordy pozostawiali samotnie na stepie lub ich zabijali) czy
Eskimosi (starzy ludzie prosili swoje dzieci o zamurowanie w igloo). U wędrownych szczepów
indiańskich zabijano trzecie dziecko zaraz po urodzeniu ze względu na niemożność wychowania
więcej niż dwoje dzieci. Nad Gangesem uśmiercanie miało charakter rytualny. Na wyspie Kos
organizowano festyn podczas którego podawano ludziom będącym ciężarem społecznym truciznę. W
starożytnej Sparcie nowonarodzone dziecko badane było przez radę najstarszych - noworodki z
wadliwą budową zanoszono na urwisko w zwane Apothetai i tam umierało - pozostawiane samotnie.
Uważano bowiem, że lepiej będzie dla takiego dziecka umrzeć niż przez całe życie cierpieć z powodu
choroby, niedołężności czy ułomności fizycznych. W starożytnym Rzymie decyzja co do losów dziecka
należała do kompetencji ojca. Według Platona leczenie ludzi chorych mających niewystarczająco
dużo sił witalnych było niecelowe; lekarz powinien takim chorym pomóc umrzeć. Tę koncepcje
można traktować jako program eugeniczny Platona w ramach tzw. idealnego państwa, w którym
interes jednostki jest podporządkowany interesowi ogółu, gdyż jej wartość mierzy się przydatnością
dla społeczeństwa i dla państwa. Zenon z Kition i stoicy stosowali dla odmiany argumentację
indywidualistyczną, dającą człowiekowi prawo do wewnętrznej wolności własnego „ja” – w tym
ujęciu wybór śmierci staje się aktem potwierdzenia „ja”. Obie szkoły (Platon, Zenon) rozróżniały życie
wartościowe i bezwartościowe czyli takie, które można zakończyć. Różnica była taka, że u Platona
oceny dokonywano z perspektywy społeczeństwa, u stoików zaś z perspektywy jednostki.
Zdecydowanym przeciwnikiem eutanazji był Hipokrates, ujmując to w formie zakazu dla lekarzy
podawania jakiegokolwiek środka, mogącego przyspieszyć czy spowodować śmierć (przysięga
Hipokratesa).

52. Wymień główne choroby epidemiczne okresu średniowiecza oraz omów sposoby i

metody zapobiegania im.

Ergotyzm
»

Terminem „ ogień świętego Antoniego” w średniowiecznej Europie opisywano ergotyzm, różę,
infekcje przyranne, ospę i inne choroby.

Ergotyzm to zatrucie wywołane spożyciem sporyszu (organ przetrwalnikowy grzyba buławniki

czerwonej), często występującego jako pasożyt zbóż (np. żyto), głównie w lata wilgotne.

Występował w dwóch postaciach: ergotismusconvulsivus (ergotyzm drgawkowy), który atakuje
ośrodkwoy ukłąd nerwowy (rdzeń) i ergotismusgangraenous (ergotyzm gangrenowy), który
atakuje układ krążenia, zwężając światło tętnic i żył. Te różnice wynikają z różnego alkaloidu
zawartego w tych toksynach (produkty mleczne zapobiegały wytworzeniu tej toksyny?????)

Według Augusta Hirscha w latach 591-1819 choroba ta występowała w Europie około 130-krotnie
jako epidemia.

Obszar występowania ergotyzmu w europie ograniczał się głównie do Francji (między VI a XIV w.),
Niemiec i Rosji.

Ergotyzm często określany był jako choroba wsi, ubogich i dorastających dzieci.

Epidemie choroby najczęściej wybuchały po surowej zimie i deszczowej wiośnie.

- 30 -

Objawy ergotyzmu drgawkowego to: niepokój, zawroty głowy, szumy uszne, odczuwanie ukąszeń
lub ukuć, gwałtowne skurcze mięśni kończyn, drgawki, psychoza (właściwości halucynogenne).

Ergotyzm drgawkowy w Salem. Jedna z teorii upatruje przyczyny procesów czarownic, jakie w
1692r. przeprowadzono w miejscowości Salem w Stanach Zjednoczonych w zatruciu sporyszem.

Ergotyzm gangrenowy związany był z wpływem ergotaminy – substancji aktywnej znajdującej się
w sporyszu – na naczynia krwionośne, doprowadzając do ich skurczu, niedokrwienia tkanek z
następczą martwicą, często powikłaną zakażeniem.

Skrofuloza
»

Skrofuloza – pierwotna gruźlica węzłów chłonnych (głównie w okolicy) szyi.

Lekarze średniowieczni skrofulozę określali jako „guz spowodowany stanem zapalnym”, gdyż był
umiejscowiony na szyi.

Do zarażenia mogło dojść:

przez mleko krowie gruźlicą bydlęcą,

przekazanie choroby nienarodzonemu dziecku przez chorą matkę,

drogą kropelkową.

Skrofuloza określana była mianem „królewskiej choroby”. We Francji i Anglii od połowy XIII wieku
panowało wierzenie, że jest ona uleczalna przez dotknięcie króla.

Na skrofulozę często zapadały dzieci.

Choroba rzadko prowadziła do śmierci.

Epidemia dżumy
»

czarna śmierć, mors nigra, pestilentia, pestis bubonica, mor, morowe powietrze; pandemia w Azji i
Europie w XIV w., przenoszona przez szczury

na tę chorobę zmarło podczas epidemii w XIV w. 1/3 – 1/2 ludności

szerzyła się wzdłuż głównych szlaków handlowych, najczęściej morskich;

Stąd do tej pory panuje przekonanie, ze szczury pojawiające się na statku wróżą katastrofę i śmierć.
Przyczyny rozumiane w XIV wieku:

zatruwane studnie

dopust Boży

Zapobieganie rozumiane ówcześnie:
jak najszybsza ucieczka do lasu – „wnet wyjść, daleko uchodzić, nierychło wracać”
Leczenie ówczesne:
upajanie alkoholem - wbrew pozorom ma swoje uzasadnienie, gdyż podtrzymywano czynność serca i
wzmagano siły obronne ustroju oraz oszczędzano ludziom nadmiernych cierpień
Skutki:
»

spustoszenie

ceny robocizny niesłychanie
wzrosły

depresje

konie i bydło były do nabycia za
bezcen

koniec systemu feudalnego

zahamowanie religijne,
ekonomiczne i rolnicze

Epidemia trądu
»

od dżumy różni się tym, że zabijał bardzo powoli, wśród najstraszniejszych
męczarni fizycznych i moralnych; TRWA 10 – 20 LAT

pierwsze wzmianki o niej pochodzą z II–III tysiąclecia p.n.e.; na początku n.e. była już
rozpowszechniona w większej części Europy; wraz ze wzrostem liczby zachorowań w IV wieku n.e.
pojawiły się pierwsze leprozoria, czyli kolonie dla trędowatych, w których byli oni izolowani od
reszty społeczeństwa

w ciągu następnych dwustu lat rozpowszechniły się one w całej Europie najmniejsze natężenie: po
epidemii dżumy, w XIV – XV w., podczas której zmarła 1/3 – 1/2 ludności na świecie

Przyczyny rozumiane ówcześnie
»

choroba niezbadana, tajemnicza, niedostępna rozumowi

dopust Boży, ale także zrządzenie, które Bóg zsyłał, kiedy chciał komuś okazać swoją łaskę;

trędowaci byli uważani za wybrańców Bożych – liczne odwołania w Piśmie Świętym

- 31 -

Przyczyny rozumiane współcześnie
»

przeludnienie

brak higieny

sypianie nago i wspólnie, jako
wyraz największej sympatii

alergiczne i osłabiające
odporność nawyki żywieniowe

religijny nakaz pomocy chorym,
chęć naśladowania Katarzyny ze
Sieny i Franciszka z Asyżu

leczenie choroby uznawanej za
dar od Boga było objawem
pychy, czyn zdrożny;

leczenie polegało na
opatrywaniu, ciepłych kąpielach
i KASTRACJI MĘŻCZYZN –
trądowi bowiem towarzyszy
zwiększony popęd seksualny

Najwięcej leprozoriów było w czasie wojen krzyżowych i w krajach:
»

Francja

Niemcy

Anglia

Hiszpania

Włochy

Traktowanie chorych

Mogli wychodzić z leprozoriów po jałmużnę/wyjście zabronione pod karą śmierci na szubienicy
(Szkocja).

Edykt prefekta Paryża z XIV w.: chorzy mają opuścić miasto pod groźbą kar cielesnych i grzywny oraz
wydalenia z Francji.

XVI w. za panowania króla Filipa Długiego palono trędowatych na stosie; przy życiu zostawiano
kobiety ciężarne i przypalano je rozgrzanym żelazem.

Przez długi czas o trędowatych decydowali duchowni, byli to głównie bracia zakonni św. Łazarza –
zwani lazarystami.

Jeśli ktoś umiał pogodzić się z losem był uważany przez lud za stojącego bardzo wysoko moralnie;
ludzie nazywali trędowatych: „chory Pana Boga”, „dobry człowiek”, „drogi biedak Pana Boga”.

Masowe psychozy i nerwice
W okresie rozkwitu średniowiecza tajemnicze, niewidzialne, nadprzyrodzone czynniki, budziły w
ludziach lęk, który powodował pogorszenie się ich stanu psychicznego. Podatne były na to głównie
osoby ciemne, nieodporne na schorzenia nerwicowo – psychiczne.
Epoka ta była pełna epidemii masowych sugestii, autosugestii, histerii, neuropatii i psychopatii,
czemu sprzyjały wiara w diabły i czarownice.

53. Wyjaśnij pojęcie triady Kocha i jego znaczenie dla rozwoju wiedzy o etiopatogenezie

chorób zakaźnych.

Badania nad zakaźnymi chorobami epizootycznymi

doprowadziły do potwierdzenia skuteczności

szczepień ochronnych oraz zaobserwowania procesu czynnego uodpornienia za pomocą zarazków
atenuowanych

Istotną rolę w badaniach nad mikrobiologicznym pochodzeniem chorób odegrała sformułowana
przez Roberta Kocha tzw. triada Kocha.
triada Kocha (postulaty Kocha, zasady Kocha) - warunki (sformułowane 1883 przez R. Kocha), które
muszą być spełnione, aby drobnoustrój izolowany z organizmu chorego lub obumarłego mógł zostać
uznany za przyczynę choroby;

Możliwość przeniesienia
możliwość wyhodowania zarazka na sztucznym podłożu;

Zaraźliwość
po sztucznym zakażeniu musi wywoływać określoną chorobę u organizmów zdrowych;

Tożsamość objawów
możliwość zakażenia doświadczalnego hodowlą danego drobnoustroju;
musi powodować takie same cechy kultury mikroorganizmu chorego i sztucznie zakażonego.

epizootia- masowe występowanie na określonym terenie i w określonym czasie zachorowań zwierząt na chorobę zakaźną

atenuacja, odzjadliwianie – sztuczne otrzymywanie odmian patogenów (wirusów, grzybów, bakterii) o znacznie obniżonej zdolności do wywoływania chorób

(wirulencji) przy równoczesnym zachowaniu ich immunologicznego oddziaływania na organizm, w celu wyprodukowania szczepionki

- 32 -

54. Kim był i jakie miał osiągnięcia dla rozwoju chirurgii Ambroży Pare.

Chirurgia francuska osiągnęła największe sukcesy dzięki niezrównanej indywidualności Ambroise

Pare (1510 - 1590), zwanego ojcem nowoczesnej chirurgii. Dobry klimat dla chirurgii, panujący we

Francji, oraz zapotrzebowanie na chirurgów przez prowadzącą liczne wojny armię francuską

stworzyły sprzyjające warunki dla rozwoju chirurgicznej osobowości Pare.

Pare położył największe zasługi w leczeniu ran wojennych. Całe swe życie i karierę związał z chirurgią

wojskową. Pochodził on z ubogiej, rzemieślniczej rodziny, w której szwagier i brat trudnili się

działalnością balwierską i u nich właśnie stawiał pierwsze kroki zawodowe. Wcześniej zjawił się w

Paryżu, gdzie udało mu się uzyskać trzyletnią praktykę cyrulika w szpitalu Hotel-Dieu. Mając 26 lat

wstąpił do armii i jako chirurg czterech kolejnych królów francuskich brał udział w wielu wyprawach

wojennych. Największą sławę zyskał w czasie oblężenia Turynu w wojnie prowadzonej przez

Franciszka I we Włoszech w 1537 r. Z powodu wielkiej liczby rannych dla części z nich zabrakło

wrzącego oleju, którym zalewano rany. Opatrzył ich wtedy olejkiem różanym zmieszanym z żółtkiem

jaj i terpentyną. Nazajutrz okazało się ze ranni ci byli w znacznie lepszym stanie niż ci, którym rany

wypalano wrzącym olejem. Był to oczywisty dowód, że rany postrzałowe z reguły nie są zatrute, jak

powszechnie sądzono. Wydarzenie to ogłoszone przez Pare w 1545 r. stało się rewelacją.

Zasługi Pare dla chirurgii nie ograniczały się tylko do leczenia ran postrzałowych. Jako pierwszy

rozpoznał złamanie szyjki kości udowej. Zajmował się też urazowymi uszkodzeniami głowy i klatki

piersiowej. Wielką jego zasługą było przypomnienie, znanej już w szkole aleksandryjskiej, metody

podwiązywania naczyń podczas amputacji kończyny, do czego skonstruował specjalne kleszcze w

kształcie „kruczego dzioba”. Wynalazł też wiele innych narzędzi chirurgicznych, w tym zakrzywiony

nóż amputacyjny. Po amputacjach stosował na szeroką skalę protezy i pomysłowe aparaty

ortopedyczne.

W 1573r. Ambroise Pare podał pierwszy opis wykonania obrotu wewnętrznego na nóżki, jaki znalazł

się w historii położnictwa. Pare wykonywał wiele skomplikowanych i trudnych operacji takich jak:

otwarcie i wyłuszczenie stawów, operacje plastyczne twarzy i podniebienia, operacje przepuklin, przy

których potrafił uniknąć kastracji. Opisując operacje usuwania kamieni pęcherzowych, których sam

nie wykonywał, powoływał się na pisma współczesnego mu Pierre Franco. Pare już za życia osiągnął

zaszczyty i uznanie . w roku 1552 został mianowany chirurgiem i kamerdynerem królewskim, a dwa

lata później członkiem honorowym Bractwa św. Kosmy oraz naczelnym chirurgiem szpitala Hotel-

Dieu, z którego wyszedł. Wyróżnienia spływające na Parego wrogo usposobiły przeciw niemu paryski

wydział lekarski. Pomiędzy dziekanem tego wydziału Gourmelenem, który był chirurgiem

teoretykiem, a Pare, rozgorzał spór, z którego ten ostatni, dzięki swemu praktycznemu

doświadczeniu, wyszedł obronną ręką. Prawdopodobnie pod wpływem tego sporu powstała

wyrażona później przez Parego myśl: „Wiele wiedzy bez doświadczenia nie da chirurgowi

samozadowolenia”. Mimo tych sukcesów Pare pozostał zawsze skromny, o czym świadczy sławne

jego powiedzenie: „Ja go opatrzyłem – Bóg go wyleczył”. Pozostawił wiele pism, często ilustrowanych

własnymi rysunkami. Nie znając łaciny, pisał po francusku, a więc językiem ogólnie dostępnym, także

dla cyrulików. Pisma te zebrane jako Opera omnia (Dzieła wszystkie) zostały wydane w 1582 r. po

łacinie, a w 1634 r. przetłumaczone na język angielski. Pare zapoczątkował swoją działalnością nową

epokę w rozwoju chirurgii nowożytnej.

- 33 -

55. Wyjaśnij na czym polega kliniczne nauczanie medycyny i gdzie je po raz pierwszy

wprowadzono.

Poprzez nauczanie kliniczne medycyny rozumiemy naukę sztuki lekarskiej „przy łóżku chorego”.
Wprowadził je po raz pierwszy w XVI w. Giovanni Batista da Monte – Montanus (1498 - 1551). Nie
ograniczał się do klinicznych obserwacji chorych leżących w szpitalach, czy domach, ale pokazywał
studentom wszelkie objawy chorobowe.
Głosił on: „Źródło nauki lekarskiej tylko przy łóżku chorego”
Nauczał on w Padwie, w Szpitalu św. Franciszka. Jego metoda jednak nie od razu znalazła
kontynuatorów, ale została ona później wprowadzona przez uczniów z Europy
(jego holenderscy uczniowie przenieśli je do siebie)
Rozpowszechniła się jako methodeus leidensis (od miasta Lejda w zachodniej Holandii). Powrócono
do niej dopiero pod koniec XVII, kiedy wybitny lekarz Hermann Boerhaave (1668 - 1738) zorganizował
pierwszą klinikę w Lejdzie. Ze względu na swój wkład uważany jest za twórcę nauczania i obserwacji
klinicznych, a Lejdę, miasto w zachodniej Holandii za kolebkę medycyny klinicznej.

56. Omów zasługi Williama Harvey’a dla rozwoju medycyny.

William Harvey sformułował tezę o krążeniu krwi. Na podstawie eksperymentów na zwierzętach,

które sam przeprowadzał, stwierdził on, że m.in.:

•

skurcz serca powoduje falę tętna,

•

prawa komora tłoczy krew do płuc, a lewa do aorty, z której rozprowadza się po całym ciele,

•

żyły prowadzą krew do serca z obwodu,

•

zastawki żylne zapobiegają się cofaniu krwi z powrotem do obwodu,

Swoje odkrycia przedstawił w dziele Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus

w 1628.

Natomiast w dziele Exercitationes de generatione animalium (1651) utrzymywał, że wszystko, co

żywe, pochodzi z jaja (ex ovo omnia). Dotyczyło to wszystkich organizmów, włączając w to zarówno

zwierzęta (w tym człowieka), jak i rośliny. Za jajo nie uważał on jednak komórki jajowej, lecz zarodek

w początkowym stadium rozwoju. Wprawdzie wiele jego wniosków okazało się nieprecyzyjnych, to

jednak dzieło Harveya, sprawiło, że wielu badaczy zainteresowało się embriologią, co wpłynęło na

szybki rozwój tej dziedziny.

57. Omów osiągnięcia Vesaliusza dla rozwoju anatomii w okresie odrodzenia.

Andreas Vesalius (1514-1564) znacząco wpłynął na rozwój anatomii w okresie renesansu. Urodził się

w Brukseli, a studiował w Paryżu pod okiem słynnego J. Sylviusa, będąc już wtedy znanym ze

szczególnych zainteresowań anatomicznych. Po dalszych studiach i uzyskaniu doktoratu w Padwie

został powołany na katedrę chirurgii. Wtedy na podstawie przeprowadzonych sekcji wydał swoją

pierwszą pracę Tabulae anatomicae sex, w której jednak powtarzał wiele błędów, które popełniali

jego poprzednicy. Dopiero w 1543 światło dzienne ujrzało jego wiekopomne dzieło De humani

corporis fabrica libri septem, które ustanowiło granicę pomiędzy anatomią starożytną, a nowożytną.

Zawierało ono bogato ilustrowany, systematyczny wykład anatomii, w którym wykazał ponad 200

- 34 -

błędów Galena. Z tego powodu praca ta została na początku nieprzychylnie przyjęta przez

konserwatywnie nastawione środowisko uczonych, dla których Galen był wielkim autorytetem, a sam

Vesaliusz stał się przedmiotem ich ataków.

De humani corporis fabrica zdumiewało swoją dokładnością, szczególnie odwzorowania

przestrzennego nerwów i naczyń. Tak precyzyjna znajomość anatomii umożliwiła Vesaliuszowi

nadanie nazw poszczególnym częściom ciała, których trafność sprawiła, że utrzymały się one do dziś,

np. zastawki półksiężycowate, zastawka mitralna, mięsień kapturowy.

Vesaliusz badając budowę człowieka dokonał wielu spostrzeżeń dotyczących funkcji narządów (m. in.

stwierdził, że w przegrodzie międzykomorowej nie ma otworów i krew nie przedostaje się tą drogą z

prawego serca do lewego).

Praca Vesaliusza dała asumpt całej lawinie nowych odkryć anatomicznych, które bardzo rozszerzyły

ówczesną wiedzę anatomiczną.

58. Wymień nazwiska dwóch największych przedstawicieli anatomii patologicznej z XIX w. i

rozwiń pojęcia teorii komórkowej i humoralnej z tego okresu.

Byli to Karl von Rokitansky (1808 -1878), który wprowadził pojęcie teorii humoralnej choroby, oraz

Rudolf Virchow (1821-1902), który stworzył teorię komórkową.

Teoria humoralna – opierała się na założeniu, że wszystkie komórki pochodzą z nieupostaciowanego

materiału – blastemy, która w swej głównej masie po wykształceniu się tkanek staje się w dojrzałym

organizmie krwią. Zmiany patologiczne powstają w bardzo wczesnym etapie rozwoju, ujawniają się

najczęściej w dojrzałym organizmie, „przechowywane” właśnie we krwi. Istota choroby znajduje się w

skażeniach (dyskrazjach) krwi, a jej początek w nieprawidłowej przemianie materii, która leży u

podstaw zmian miejscowych.

Teoria komórkowa – według tej teorii jedynym nośnikiem życia jest komórka, a procesy chorobowe

są wyłącznie „życiem w zmienionych warunkach”, a więc choroba umiejscawia się wyłącznie w

komórce. Virchow stwierdził, że organizm jest jedynie sumą czynności wszystkich komórek, a choroba

sprowadza się do uszkodzenia komórek danego narządu.

59. Wymień trzy najważniejsze osiągnięcia rewolucji naukowo-technicznej epoki

nowożytnej (od XVIII w.) i wpływ jednego z nich na rozwój medycyny.

Szereg odkryć Pasteura dające podwaliny pod współczesną mikrobiologię lekarską.

Odkrycie przez Wilhelma Roentgena promieni X.

Rozwój antyseptyki i aseptyki – umożliwiło on znaczne zmniejszenie śmiertelności przy
wszelkiego rodzaju zabiegach medycznych. Był przełom w medycynie na wielu płaszczyznach,
począwszy od położnic, u których nie rozwijała już się tak często gorączka i zakażenie
połogowe, poprzez żołnierzy, których odpowiednio zaopatrywane przez chirurgów rany goiły
się szybciej i stanowiły tak wielkiego zagrożenia, skończywszy na operacjach, który stały się
obarczone mniejszym ryzykiem powikłań, w związku z użyciem niesterylnych narzędzi.

- 35 -

60. Omów oświeceniową reformę nauczania na wydziałach medycznych Uniwersytetu

Krakowskiego i Uniwersytetu Wileńskiego.

Reformę nauczania na wydziale lekarskim Uniwersytetu Krakowskiego przedsięwzięła Komisja

Edukacji Narodowej. Hugo Kołłątaj powierzył w 1776 r. przeprowadzenie reformy Jędrzejowi

Badurskiemu (1740 – 1789), dziekanowi wydziału, wykształconego w Bolonii, który przedstawił

projekt pięcioletnich studiów opartych na najlepszych wzorach europejskich, pięcioma katedrami,

ogrodem botanicznym, prosektorium i szpitalem klinicznym. Jednakże nie od razu udało się

zrealizować ten plan. Klinikę otwarto w 1780 roku, jako jedną z pierwszych w Europie. Katedrę

anatomii, chirurgii i położnictwa objął Rafał Józef Czerwiakowski (1714-1816). Pełną pięciokatedralną

strukturę osiągnięto dopiero w roku 1785.

Wydział lekarski Akademii Wileńskiej zaczęto organizować według projektów Komisji Edukacji

Narodowej już od roku 1775. Polegały one na sprowadzaniu profesorów z Francji i Włoch. Mimo to

do końca XVIII wieku wydział ten nie odegrał znaczącej roli w rozwoju medycyny i kształtowaniu

lekarzy. Z historii tej placówki warto wymienić Włocha Stefana Bisio, którego inicjatywa podniosła

poziom kształcenia chirurgów.

61. Wymień trzy teorie tłumaczące powstawanie chorób jakie były znane od czasów

najdawniejszych i omów jedną z nich.

Teoria humoralna Hipokratesa

Teoria pneumatyczna zdrowia i choroby sformułowana przez Alkmeona z Krotonu

Teoria solidarna patogenezy rozwinięta przez Asklepiadesa z Bitynii

Teoria humoralna Hipokratesa – według niej główną rolę w regulowaniu funkcji organizmu pełnią

cztery płyny ustrojowe:

- krew (sanguis)

- żółć (chole)

- czarna żółć (melaine chole)

- śluz (phlegma)

Ich równowaga (krazja) decyduje o stanie zdrowia człowieka. Choroba jest spowodowana

zaburzeniem ich równowagi (dyskrazją). Istotę życia stanowi ciepło naturalne, które za

pośrednictwem pneumy roznoszone jest drogą naczyń krwionośnych po całym organizmie. Naczynia

te, na zasadzie przypływu i odpływu, rozprowadzają powietrze i pożywienie do peryferyjnie

umiejscowionych części ciała.

Według Hipokratesa do powstania choroby, jako zaburzenia przepływu soków, dochodzi wtedy, gdy

któryś z soków będzie w większej lub mniejszej proporcji niż w warunkach naturalnych, gdy oddzieli

się od pozostałych, lub też gdy wycieka z ciała w ilości większej, niż jest to potrzebne dla ich wymiany.

Następuje wówczas opisany wcześniej stan dyskrazji. Organizm dąży do przywrócenia naruszonych

proporcji i powrotu do stanu krazji. Dzieje się to w wyniku działania leczącej siły natury. W przebiegu

choroby można wyróżnić trzy charakterystyczne stadia:

- 36 -

Okres wilgoci, nacieczenia (inflammatio) – w wyniku nadmiernego gromadzenia soku, lub

zwiększonej jego ostrości, dochodzi do miejscowego bądź uogólnionego działania uszkadzającego,

przejawiającego się w miejscowym podrażnieniu,

Okres zwarzenia (coctio) – organizm usiłuje zneutralizować szkodliwe składniki w sokach. Może

wówczas nastąpić ich zlokalizowanie lub rozprzestrzenianie. W tym okresie występuje przesilenie

(crisis), od którego zależy rokowanie.

Okres zdrowienia – kiedy w przypadkach pomyślnych dochodzi do wydalania zwarzonych substancji

szkodliwych w postaci biegunek, wymiotów, kataru, odpluwania, krwawienia, upławów, potów,

ropienia itp.

Przyczyny zaburzenia soków Hipokrates podzielił na:

- zewnętrzne, mające swój początek w naturze człowieka i jego otoczeniu, jak pory roku, klimat, wiek

itp., a zatem takie, na które człowiek nie ma wpływu,

- wewnętrzne, określane jako dieta, obejmujące nie tylko sposób odżywiania, ale higienę życia, czyli

wszystko, co mieści się w sferze osobistych wpływów człowieka.

62. Omów uwarunkowania dynamicznego rozwój badań nad lekami w drugiej połowie XIX

w. i znaczenie syntezy niesterydowych środków przeciwzapalnych w farmakoterapii.

W drugiej połowie XIX w. podjęto świadome badania i poszukiwania związku pomiędzy składem

chemicznym środków leczniczych, a ich działaniem fizjologicznym. Wcześniej panował sceptycyzm i

niewiara środowiska lekarskiego w jakąkolwiek skuteczność terapeutyczną. Spowodowane to było

postępem badań histologicznych i anatomopatologicznych, z których lekarze wyciągnęli wniosek =, że

nie należy przeszkadzać lekami „poprawnemu” przebiegowi choroby. Przełom nastąpił w drugiej

połowie XIX w., kiedy Karl Gustaw Mitscherlich (1805-1871) ustalił konieczność sprawdzania każdego

środka doświadczalnie na zwierzętach, wydając na ten temat podstawowe dzieło. Drugim bodźcem

do rozwoju badań nad lekami było opracowanie nowej drogi ich podawania. Była to strzykawka,

którą pierwszy raz zastosował w 1853 ortopeda paryski Charles Pravaz (1791-1853).

Droga do syntezy leków przeciwzapalnych była bardzo długa. Wiele środków miało bardzo

niepożądane skutki uboczne, na przykład salicylan fenylu uwalniał w przewodzie pokarmowym silnie

toksyczny fenol. Spostrzeżenie, że antypiryna i fenacetyna są nie tylko dobrymi środkami

przeciwgorączkowymi, ale też działają przeciwzapalnie było bodźcem do dalszych badań. Wielkim

sukcesem było wyprodukowanie kwasu acetylosalicylowego, który w przeciwieństwie do pozostałych

leków nie rozszczepiał się w przewodzie pokarmowym, lecz prawie w całości zostawał pochłaniany.

Leki przeciwzapalne miały doniosłe znaczenie w terapii bólu.

- 37 -

63. Omów podobieństwa i różnice w teoriach dotyczących zdrowia i choroby głoszonych

przez jatrofizyków i jatrochemików.

Teoria jatrochemiczna zdrowia i choroby

Jatrochemicy głosili, że podstawowymi czynnościami fizjologicznymi są procesy chemiczne. W

organizmie znajdują się trzy składniki siarka, rtęć oraz sól. Nad właściwym przebiegiem reakcji

chemicznych czuwa siła tajemna, zwana archeuszem, która jest porównywana do alchemika, który

decyduje kierunku procesów.

Zdrowie jest równowagą pomiędzy reakcjami spalania, sublimacji i spopielania. Natomiast choroba

jest zaburzeniem tej równowagi. Na przykład nadmiar siarki mógł spowodować nadmierny proces

spalania, a w efekcie gorączkę i żółtaczkę.

Teoria jatrofizyczna zdrowia i choroby

W przeciwieństwie do jatrochemików, jatrofizycy upatrywali zdrowie i chorobę człowieka jako

odpowiednio równowagę oraz jej zaburzenie w procesach fizycznych zachodzących w organizmie

człowieka. Wskaźnikiem zdrowia była prawidłowa masa ciała, wynikająca z prawidłowych procesów

przemiany materii. Duże znaczenie miało niewidzialne parowanie z powierzchni ciała, którego

zaburzenia mogły doprowadzić do choroby, a zwłaszcza do gorączek.

64. Na jakich podstawach opierała się medycyna starożytnej Mezopotamii i jak przebiegał

wówczas proces diagnostyczny.

Medycyna starożytnej Mezopotamii miała charakter empiryczno-supranaturalistyczny z dużą

domieszką astrologii. Opierała się na założeniu, że człowiek został stworzony przez boga Marduka, a
według innej wersji przez boga Ea- ojca Marduka. Bóg opiekuje się nim nadal. Bogiem zdrowia jest
Marduk i to do niego modlono się o przywrócenie zdrowia w razie choroby, był on także bogiem
zaklęć i egzorcyzmów. Inne bóstwa to: Isztar-bogini płodności, opiekowała się kobietami w ciąży i w
czasie porodu; Gula-bogini leków i trucizn, umiała przywracać życie umarłym; Nebu- opiekun
noworodków i małych dzieci.

Przyczyną chorób jest najczęściej gniew bogów, spowodowany obrazą bóstwa,

przekroczeniem jakiś zakazów lub niewypełnieniem nakazów. Wówczas dobry bóg opuszcza
człowieka, a na jego miejsce wstępuje zły duch-demon. Uzdrawianiem zajmował się kapłan- musiał
on najpierw opracować diagnozę, czyli rozpoznać, który bóg został urażony i jaki zły duch wstąpił w
człowieka. Jeżeli nie udało się ustalić przyczyny choroby w ten sposób to lekarz przeprowadzał
wróżby. Ważną rolę w diagnostyce odgrywały również znaki, np. niespodziewane pojawienie się
jakiegoś zwierzęcia, na podstawie których mędrcy wysnuwali wnioski. Zapisywano też wszystkie
wydarzenia towarzyszące chorobie, np. wyraz twarzy, zachowanie się włosów, wygląd krwi
upuszczonej, moczu itp. W ten sposób tworzono pewnego rodzaju historię choroby, ale tylko dla
celów prognozy opartej na znakach, nie zaś diagnozy, która była przeważnie animistyczna. Ważne
znaczenie wśród znaków miały sny. Popularna stała się wówczas onejroskopia, czyli wróżenie ze
snów, które się ukazywały podczas snu w świątyniach oraz hepatoskopia, czyli wróżenie z wątroby.
Panował również zwyczaj, ze Babilończycy wynosili swych chorych na place miejskie i szersze ulice,
aby zainteresować nimi przechodniów. Przechodzący wypytywali chorych o rodzaj cierpienia i
udzielali porad na podstawie doświadczeń własnych i swoich bliskich.

W medycynie babilońskiej stosowano różne leki, wywary, napary, okłady, kataplazmy,

okadzania. Leki te były oparte głównie na składnikach roślinnych, ale stosowano też mineralne.
Również profilaktyka miała podobny charakter-polegała na noszeniu amuletów, talizmanów, często w
formie glinianych pieczęci, czasem z drogich kamieni.

- 38 -

65. Jakie kierunki w medycynie rozwinęły się w okresie odrodzenia i dlaczego.

W odrodzeniu następuje zmiana perspektywy: Bóg – człowiek, wieczność – doczesność, natura.
Pojawia się zainteresowanie naukami przyrodniczymi – jak coś jest zbudowane, jak działa i zwrócenie
się ku doświadczeniu, jako sposobu poznawania świata. Powstały dwa nurty: jatrochemiczny i
jatrofizyczny, w ramach których tłumaczono zjawiska biologiczne związane z życiem, zdrowiem i
choroba.
Jatrochemiczny- (gł. przedstawiciel Paracelsus)choroba była zjawiskiem naturalnym, a organizm
składał się z siarki (jako substancji palnej, której nadmiar mógł powodować np. gorączkę), rtęci –
(mającej znaczenie np. w etiologii manii lub szaleństwo albo udarów oraz soli, której nadmiar dawał
obrzęki (higroskopijność), a niedobór– osłabienie mięśni i kości. Siłą przewodnią zapewniającą
prawidłowy przebieg procesów przemian tych trzech substancji w organizmie miał być archeusz (siła
tajemna stanowiąca istotę życia, która oddziela składniki przydatne od zbędnych lub szkodliwych),
którego sprawność działania decydowała o zdrowiu, a wyczerpywanie się o chorobie, nawet śmierci.
Warunkiem zdrowia jest prawidłowa proporcja i właściwe zmieszanie wszystkich trzech składników.
Jatrofizyczny- kierunek myślenia medycznego nawiązujący do atomistycznych poglądów patologii
solidarnej, głownie było to doszukiwanie się zdrowia i choroby w prawidłowych bądź zaburzonych
procesach fizycznych. Przedstawiciel tego kierunku - Santorio Santorio (1561-1636) - konstruował
różne urządzenia np. termometry (pomiar temperatury), wahadełka (do pomiaru tętna), wagi. Ważąc
się w różnych okolicznościach doszedł do wniosku, że człowiek traci na wadze wskutek
niewidzialnego pocenia się. Zdrowiem – według niego - miała być prawidłowa waga ciała, a w
patogenezie chorób istotną rolę odgrywała wymiana materii za pośrednictwem skóry.

66. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli rosyjskiej szkoły fizjologii z XIX w. i

omów osiągnięcia jednego z nich

Iwan Michajłowicz Sieczenow (1829-1905)- profesor uniwersytetów w Moskwie i Petersburgu,
wykształcony w pracowniach austriackich i niemieckich, autor cennych prac naukowych i
wychowawca zdolnych uczniów. Zajmował się fizjologią układów nerwowego, krążenia i oddychania
oraz mięśni, zmęczenia i odpoczynku. Oryginalnie badał gazy we krwi, wpływ jonów na
fizykochemiczne procesy żywych organizmów, zjawiska elektryczne i sumowanie pobudzeń w
ośrodkowym układzie nerwowym, hamowanie odruchów rdzeniowych przez pobudzanie ośrodków
mózgowych. Uogólniając wyniki swych badań twierdził, że nie tylko niższe części ośrodkowego układu
nerwowego, ale również mózg działa na zasadzie odruchów, że odruchami można objaśnić również
zjawiska psychiczne, gdyż np. myśl jest odruchem, w którym brakuje tylko ostatniego ogniwa w
postaci narządu wykonawczego.
Iwan P. Pawłow (1849-1936)- najwybitniejszy fizjolog rosyjski, laureat Nagrody Nobla w 1904r.,
wychowanek Uniwersytetu i Akademii MedykoMedycyny w Petersburgu, długoletni profesor tej
uczelni i w Instytucie Medycyny Doświadczalnej. Zajmował się układem krążenia i trawienia, a
zwłaszcza fizjologią mózgu, zgodnie z materialistyczną koncepcją Sieczenowa, dowodząc, że jest to
najważniejszy narząd scalający, koordynujący, adaptujący wszystkie układy i decydujący o wszystkich
funkcjach do psychiki człowieka włącznie. Odkrył nerwy wzmacniające siłę skurczów serca, badał
troficzną funkcję układu nerwowego, opracował pierwszą metodę badania układu krążenia na
wiwisekcyjnym preparacie płucno-sercowym, projektował cenne metody operacyjnego
przygotowania do chronicznych doświadczeń fizjologicznych, stworzył od podstaw nowoczesną
naukę o czynności całego układu pokarmowego, wprowadził pojecie odruchów warunkowych, a
posługując się tą oryginalną metodą rozwinął śmiałe badania fizjologii i patofizjologii mózgu,
nastawionej na materialistyczną psychologię doświadczalną i różne potrzeby praktyczne.

- 39 -

67. Wymień dwóch wybitnych przedstawicieli niemieckiej szkoły fizjologii z XIX w. i

omów osiągnięcia jednego z nich.

Jan Evangelista Purkyně (1787-1869)- czeski anatom i fizjolog. Odkrył zjawisko nazwane efektem
Purkyniego, polegające na złudzeniach w percepcji barw przy słabym oświetleniu. Stworzył we
Wrocławiu silny i prężny ośrodek naukowy, otworzył tam pierwszy w świecie uniwersytecki wydział
fizjologii oraz pierwsze oficjalne laboratorium fizjologiczne. Placówka ta wyposażona była w bardzo
nowoczesne na ówczesne czasy mikroskopy, pozwalające na analizę struktur komórkowych. Odkrył
odmiany dużych komórek nerwowych (neuronów) w korze móżdżku, nazwanych potem komórkami
Purkyniego oraz włókna Purkyniego w komorach serca, stanowiących część układu bodźco-
przewodzącego, autor grecko-łacińskiego pojęcia plazma (osocze) krwi oraz protoplazma komórek.
Wprowadził szereg nowych technik histologicznych, m.in. zatapianie preparatów w balsamie
kanadyjskim, do dziś używanym we wszystkich pracowniach histologicznych, badał i opisał wpływ
kamfory, opium, atropiny i terpentyny na człowieka; odkrył gruczoły potowe, zaproponował
zastosowanie badania odcisków palców do identyfikacji ludzi.
Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz (1821-1894) – niemiecki lekarz, fizjolog, fizyk i filozof.
Zajmował się matematyką, mechaniką, akustyką, meteorologią, termodynamiką, światłem,
elektrodynamiką, cemią, elektrochemią i magnetyzmem. Skonstruował pierwsze zwierciadło
oczne(oftalmoskop), dzięki któremu lekarze mogli oglądać siatkówkę oka. Zaproponował zasadę
zachowania energii - energia zmienia formę, ale jest zachowana w różnych procesach
transformacyjnych. Odkrył, że impulsy nerwowe wywoływane przez podrażnienie mięśni żaby
przemieszczają się z prędkością pomiędzy 24,6-38,4 m/s. Wynik ten wskazywał na to, że impulsy
nerwowe są związane z procesami chemicznymi lub elektrycznymi, innymi słowy są opisywane przez
procesy fizyczne. Ponadto jest autorem podstawowych prac o budowie i czynnościach oka i ucha.
Jego najwybitniejszym dziełem jest „Handbuch der physiologischen Optik”.
Johannes Peter Müller (1801-1858)-niemiecki fizjolog, przyrodnik, anatom i zoolog. Autor
dwutomowego podręcznika „Handbuch der Physiologie”, które było jednym z najlepszych dzieł na
temat fizjologii zawierające ponadto opis możliwych zmian patologicznych, a równocześnie wszystkie
zagadnienia były rozpatrywane ze stanowiska anatomii i fizjologii porównawczej. Jego najcenniejsze
prace dotyczą zmysłów (prawo swoistej energii zmysłów Müllera), budowy gruczołow, nowotworów,
narządu głosu, wielu tematów zoologicznych, morfologii porównawczej, fantastycznych obrazów
wzrokowych. Uczniami Müllera byli m.in. Emil du Bois-Reymond, Ernst Haeckel, Hermann von
Helmholtz,Friedrich Gustav Jakob Henle, Albert von Kölliker, Robert Remak, Wilhelm Peters,Theodor
Schwann, Rudolf Virchow.

68. Wymień kto i jakie środki znieczulenia ogólnego wprowadził w XIX w. i ich
znaczenie dla rozwoju chirurgii.

•

Humphry Davy- podtlenek azotu (Anglia)

•

Horacy Wells- podtlenek azotu (Ameryka)

•

Charles Jackson, William Morton- eter

•

Crawford W. Long- eter siarczanowy

•

James Young Simpson- chloroform

•

Cyprien P. Ore- wodzian chloralu

Wprowadzenie środków znieczulenia w 1847r. było niesłychanie ważne i stanowiło ogromny krok w
kierunku rozwoju chirurgii. Przede wszystkim ułatwiło to pracę chirurgom, ponieważ operacja
przestała być zabiegiem brutalnym, sprawiającym ogromny ból. Dzięki temu operator nie musiał się
już spieszyć i mógł dokładniej i lepiej wykonać swój zabieg. Zaczął również znikać strach przed
operacją, co spowodowało wzrost ilości chirurgów podejmujących się zabiegów, także tych które do
tej pory były uważane za niebezpieczne, bądź takich których nikt do tej pory nie robił.

- 40 -

69. Podaj nazwiska trzech największych higienistów XIX w. i omów osiągnięcia jednego

z nich.

Johann Peter Frank (1745-1821) – austriacki lekarz, stworzył podstawy nowoczesnej higieny,

epidemiologii, medycyny sądowej oraz postępowej, państwowej organizacji ochrony zdrowia. Autor

6-tomowego dzieła "System einer vollständigen medizinischen Polizey"[System ogólnej policji

medycznej.] opublikowanego pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Wskazania higieniczne tam

zawarte dotyczyły nie tylko zdrowia indywidualnego, ale także i przede wszystkim zdrowia całej

ludności w państwie. Odegrały one szczególnie wielką rolę na progu dokonujących się w XIX wieku

przemian o charakterze rewolucji przemysłowej. Frank nauczał, że człowiek żyjący w naturze, nawet

w warunkach dość prymitywnych, cieszył się na ogół lepszym zdrowiem i mógł być zadowolony z

życia i swobody. Tymczasem życie zbiorowe w wielkich skupiskach miejskich uczyniło ludzi bardziej

skłonnymi do zapadania na różne choroby, a tym samym nie przynosiło im na ogół szczęścia.

John Simon (1816-1904)- jeden z najbardziej znakomitych pionierów higieny społecznej w Anglii. Jako

kierownik miejskiego urzędu zdrowia w Londynie przedstawił on władzom miasta sprawozdanie o

fatalnych warunkach mieszkaniowych i sanitarno-higienicznych oraz o bardzo złym stanie urządzeń

wodno-kanalizacyjnych, co było powodem szerzenia się chorób. Wielką jego zasługą było

propagowanie i utworzenie laboratoriów badań sanitarno-higienicznych, które odegrały poważną

rolę w okresie epidemii chorób zakaźnych.

Max Pettenkofer (1818-1901)-niemiecki chemik, uczeń J. Liebiega. W 1852 został profesorem higieny

w Monachium, gdzie w 1878 uzyskał własny instytut badawczy. Wiele uwagi poświęcał on procesom

oddychania i przemiany materii. Był współautorem dzieła „Podręcznik higieny i chorób zawodowych”

70. Omów okoliczności zapoczątkowania uniwersyteckiego nauczania medycyny w Łodzi

w 1945 r. i następstwa reformy szkolnictwa medycznego na przełomie 1949/1950 dla

kształtowania się zawodu lekarskiego w powojennej Polsce.

Akademia Medyczna

Starania o utworzenie w Łodzi wyższej uczelni medycznej sięgają okresu II Rzeczypospolitej. W 1938
roku z inicjatywy grupy wybitnych lekarzy łódzkich z prof. dr. Wincentym Tomaszewiczem na czele,
powołano stowarzyszenie społeczne pod nazwą "Wyższa Uczelnia Lekarska w Łodzi". Inaugurację
pierwszego roku akademickiego uczelni przewidziano na 1 października 1940 r. Wybuch II wojny
światowej zniweczył te plany.
Już w czasie okupacji niemieckiej, łódzcy przedstawiciele Delegatury Rządu Londyńskiego na Kraj
powołali Konspiracyjną Komisję do Spraw Organizacji Uniwersytetu, która prowadziła prace
przygotowawcze mające na celu zorganizowanie wydziałów medycznych na tworzonym
Uniwersytecie Łódzkim. Zostały one wznowione zaraz po wyzwoleniu Łodzi w styczniu 1945 roku,
przez Tymczasowy Dziekanat Wydziału Lekarskiego.
W ich rezultacie, 27 sierpnia 1945 r. Minister Oświaty zatwierdził powołanie Wydziału Lekarskiego,
Wydziału Stomatologicznego oraz Wydziału Farmaceutycznego w strukturze Uniwersytetu Łódzkiego
- utworzonego w maju 1945 roku. W lutym 1949 r. połączono Wydział Lekarski oraz Wydział
Stomatologiczny w Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym.
Łódzka Akademia Medyczna, jako autonomiczna uczelnia kształcąca lekarzy, stomatologów i
farmaceutów powstała 1 stycznia 1950 roku - na podstawie Uchwały Rady Ministrów - po
wyodrębnieniu z Uniwersytetu Łódzkiego wydziałów medycznych.

- 41 -

71. Omów zasługi Rudolfa Weigla dla medycyny polskiej.

Rudolf Weigl (1883-1957) to wybitny polski bakteriolog, który od 1916r. prowadził we Lwowie

badania nad durem plamistym. Był prekursorem zastosowania owadów, głównie wszy odzieżowej

jako zwierzęcia laboratoryjnego do hodowli zarazka tyfusu. Wprowadził on metodę sztucznego

zakażenia wszy durem plamistym, który rozwijał się w jelitach tych pasożytów; próbował wyizolować

toksyny bakteryjne. Badania te zakończyły się powodzeniem i w 1919r. Weigl uzyskał szczepionkę

przeciwko durowi plamistemu (szczepionka Weigla).

72. Omów przyczyny intensywnego rozwoju stowarzyszeń lekarskich i

czasopiśmiennictwa lekarskiego w II Rzeczypospolitej.

W II Rzeczpospolitej rozpoczął się intensywny rozwój stowarzyszeń lekarskich oraz

czasopiśmiennictwa lekarskiego. Towarzystwa lekarskie grupowały ludzi tego samego zawodu, ale

czasem dopuszczano też osoby o pokrewnych zainteresowaniach. Miały charakter regionalny,

ogólnokrajowy lub międzynarodowy, były ogólnolekarskie lub wąsko specjalistyczne. Do ich zadań

należały: działalność naukowo-dydaktyczna, obrona stanu lekarskiego, pomoc dla podupadłych

lekarzy oraz wdów i sierot po nich pozostałych, pielęgnowanie etyki i moralności, wzbudzanie

zainteresowania sprawami społecznymi i państwowymi, dbałość o stan zdrowotny społeczeństwa. W

miarę upływu czasu coraz ważniejsza była działalność naukowo-badawcza. W tej dziedzinie

towarzystwa stawały się platformą wymiany poglądów, spostrzeżeń, demonstracji chorych, nowych

narzędzi, ciekawszych preparatów, własnych doświadczeń. Inicjowały one badania indywidualne lub

zespołowe, oceniały ich przebieg, metody i wyniki, patronowały działalności naukowej, ogłaszały

konkursy, przyznawały nagrody za najlepsze prace ogłoszone w swych czasopismach lub wygłoszone

na posiedzeniach umożliwiały druk prac, projektowały nowe publikacje podręcznikowe lub

monograficzne, współpracowały z odpowiednimi instytucjami resortowymi i w różny sposób

posuwały na przód naukę. Organizowały systematycznie własne posiedzenia, a także konferencje,

zjazdy krajowe, kongresy międzynarodowe, które maiły nieraz okolicznościowe pamiętniki. Miały

zazwyczaj swoje własne wydawnictwa, w których zamieszczały sprawozdania z działalności oraz prace

członków. Gromadziły książki, tworząc pokaźnie księgozbiory.

73. Omów pojęcie choroby społecznej oraz wymień najważniejsze odkrycia dotyczące

gruźlicy jako jednej z nich.

Pojęcie choroba społeczna nie da się ściśle określić. Aby uznać ją za społeczną, musi odnosić się do
stosunkowo dużej liczby członków społeczeństwa i wywierać społeczne skutki. Może też wynikać z
warunków społecznych, w jakich żyje człowiek. Jednak w różnych okresach historycznych, lub w
różnych społeczeństwach, ta sama jednostka chorobowa może nabierać, bądź tracić swój społeczny
charakter. Tak było np. z gruźlicą. Najgroźniejsza choroba społeczna XIX wieku, dziś, choć występuje
nadal – w społeczeństwach o rozwiniętej ochronie zdrowia i o względnie dobrym statusie
materialnym, straciła swój społeczny charakter. Chorobą społeczną jest natomiast alkoholizm,
narkomania, reumatyzm czy cukrzyca.

- 42 -

Choroby społeczne są przedmiotem zainteresowania nie tylko medycyny. Interesują się nimi także
politycy, ponieważ jednym z czynników sprzyjających ich powstawaniu są warunki społeczno-
ekonomiczne. Ze względu na fakt, że występowanie ich zintensyfikowało się w okresie industrializacji i
wiązane było z rozwojem kapitalizmu, hasło walki z nimi było jednym z haseł socjalistów. Wysuwano
nawet tezy, że wraz ze zmianą na ustrój sprawiedliwości społecznej – choroby te znikną. Tezę taka
można znaleźć i radzieckiego autora Caregorodcewa, który pisał: „
Jeśli chodzi o problem chorób społecznych i cywilizacyjnych w warunkach socjalizmu, należy przede
wszystkim zaznaczyć, że w strukturze bazy ekonomicznej społeczeństwa radzieckiego brak jest takich
czynników społecznych, które same z siebie mogłyby przyczynić się do występowania chorób. U nas
nie ma chorób społecznych jako takich, tzn. nie ma chorób wynikających z charakteru ustroju
społeczno-ekonomicznego społeczeństwa radzieckiego, istnieją natomiast społeczne problemy
medycyny.
Próby rozwiązania problemu chorób społecznych miały przeróżne formy. Od walk lewicowo
ukierunkowanych lekarzy o poprawę bytu społeczeństwa i przejęcie walki z tymi chorobami przez
państwo, poprzez próby zainteresowania filantropów, aż do eksterminacji osób chorobami tymi
dotkniętych. Jeszcze w roku 1914 w pracy Roberta Hessena znalazły się następujące sformułowania: „
Czekają nas jeszcze mozolne utarczki ze społeczeństwem i jego altruistycznymi poglądami. Czy
społeczeństwo znajdzie kiedyś odpowiednią dozę surowości, aby nieuleczalnie chorych piersiowo ze
środowiska swego usuwać? Czy starczy mu siłe przemocą bodaj odbierać rodzicom dzieci, które,
znajdując się w rodzinie gruźliczej, narażone są przez ustawiczne wdychanie bakterii na olbrzymie
niebezpieczeństwo? Czy społeczeństwo potrafi następnie odebrane dzieci wychować w warunkach
zdrowotnych? Czy ustawodawcy mogliby liczyć na posłuszeństwo, gdyby zdeklarowanych
suchotnikom zostały bezwarunkowo zakazane związki małżeńskie? Kwestie te musi przyszłość
rozstrzygnąć.”. Rzeczywiście przyszłość miała to rozstrzygnąć w sposób najokrutniejszy. Po atakach
„eutanazji” dokonanych w czasie II wojny światowej na psychicznie chorych, miała nastąpić eutanazja
prątkujących chorych na gruźlicę. Jedynie niepomyślne dla faszystów odwrócenie losów wojny
sprawiło, że program ten nie został zrealizowany.
Gruźlica odkrycia:
Opisanie przez Rene Laennec'a płuc w gruźlicy i odoskrzelowym zapaleniu gruźliczym płuc.
Odkrycie prątków gruźlicy w 1882 roku przez Roberta Kocha.
Wynalezienie szczepionki przeciw gruźlicy: w 1890 roku Koch ogłasza fakt uzyskania szczepionki,
nazywanej „limfą Kocha” lub „kochiną”. Nie podaje jednak jej składu. Robi to polski lekarz Odo Bujwid
– jest to przesącz hodowli bulionowej prątków. Nazywa go tuberkuliną. Jednak koncepcja Kocha była
błędna. Tuberkulina nie tylko nie leczyła, ani nie zapobiegała gruźlicy, ale często powodowała
uczunnienie i ostry przebieg choroby. Fakt ten został jednak wykorzystany do masowych badań
diagnostycznych przy próbach tuberkulinowych odgrywających istotna rolę w zapobieganiu gruźlicy.
Wynaleźenie właściwej szczepionki przypisuje sie Albertowi Calmette i Camillowi Guerina nazwanej
od ich nazwisk Bacille Calmette Guerina (BCG). Pierwsze szczepienie zostało dokonane w 1921 roku
przez doustne podanie noworodkowi, którego matka zmarła na gruźlicę.

74. Wyjaśnij pojęcie chorób endemicznych, epidemicznych i pandemicznych oraz podaj

przykłady takich chorób z uwzględnieniem epoki w której najczęściej występowały.

Choroba endemiczna – choroba utrzymująca się przez długi czas wśród ludności na danym obszarze.
Endemia malarii od 47r w okolicach Rzymu aż do lat 20-tych XIX wieku.
Choroba epidemiczna – choroba, która pojawia się na określonym obszarze w większym niż
przeciętnie nasileniu. Epidemia dżumy w Londynie w XVII.
Choroba pandemiczna – choroba zakaźna występująca w różnych środowiskach na dużym obszarze w
tym samym czasie. Grypa hiszpańska – XX wiek (1918r), ponad 50 mln ofiar śmiertelnych na całym
świecie.

- 43 -

75. Omów znaczenie dla medycyny takich odkryć jak druk, odkrycie Ameryki, proch

strzelniczy, mikroskop, promienie X.

Druk – 1440r Johannes Gutenberg. Wreszcie można drukować książki. Pierwszy druk medyczny w
1457r to „Kalendarz upuszczania krwi z żyły oraz stosowania środków przeczyszczających na miesiące
roku 1457.” w Moguncji.
Odkrycie Ameryki – 1492r Krzysztof Kolumb. „Przywiózł” z Ameryki kiłę (wcześniej brak przypadków).
Marynarze spółkujący z Indiankami przenosili chorobę do Europy, prz czym sami Indianie byli odporni.
Proch strzelniczy – wynaleziony w IX wieku w Chinach. Pojawia się nowy rodzaj ran, którego ówcześni
lekarze nie potrafią leczyć.
Mikroskop – ok. 1590 prz holenderskiego optyka Janssena, jednak ze względu na słabe powiększenie,
bo tylko ok. 10 razy mikroskop nie znalazł takiego uznania na jakie zasługiwał. Dopiero Antonie van
Leeuwenkoek udoskonalił go i rozpoczął produkcje (w XVII wieku). On też jako pierwszy obserwował
żywe komórki m.in plmniki. Wykorzystanie mikroskopu przyczyniło się do ogromnego postępu w
biologii. Naukowcy mogli badać, co dzieje się we wnętrzu żywych organizmów. Powstały nowe
dziedziny nauki, cytologia oraz mikrobiologia. Dzięki wykorzystaniu mikroskopu możliwy był ogromny
postęp w leczeniu chorób zakaźnych (wykrycie bakterii).
Promienie X – 1895 rok Wilhelm Konrad Roentgen. Ich rozprzestrzenienie i wykorzystanie potoczyło
się błyskawicznie i dało początek nowej dziedzinie medycyny radiologii. Wreszcie było możliwe zajrzeć
do wnętrza ludzkiego ciała, tam gdzie nie sięgał wzrok. Początkowo nie umiano dozować dawki i nie
wiedziano o konieczności stosowania ochrony. Promienie rentgenowskie znalazły szybko
zastosowanie również w terapii. Pierwszy zastosował je Nicolas Senn donosząc w 1903 roku o remisji
u swojej pacjentki w przypadku białaczki po trzech tygodniach naświetlania. Ale już ówcześni lekarze
szybko się zorientowali, że z tym leczeniem o różnie bywa, wszystko zależy bowiem od
zaawansowania choroby nowotworowej.

76. Wymień najgroźniejsze epidemie występujące w Europie w XIX w. i przyczyny ich

powstawania.

Cholera – do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, najczęściej przez wypicie wody zanieczyszczonej
ludzkim odchodami. A że w XIX wieku warunki sanitarne nie były zbyt super to nic dziwnego, że się
cholera roznosiła. Woda w miastach dostarczana była przez uliczne pompy czerpiące wodę głębinową
z ocembrowanych studni, do których ze względu na nieszczelność przedostawała się też woda
podskórna, która była zanieczyszczona ludzkim odchodami ze względu na tzw. „wychodki”, gdzie się
ludzie załatwiali i to wszystko wsiąkało w ziemię. Co więcej nieoczyszczone ścieki spływały do rzek i
jezior, skąd w razie potrzeby też pobierano wodę i zaraza się rozprzestrzeniała. Zależności te zauważył
pan John Snow – londyńczyk, dzięki któremu zaraza ominęła Londyn. Na Tamizie były dwie rzeki jedna
w ujęciu górnym, druga w dolnym. Ścieki były odprowadzane w środkowym biegu rzeki, więc kazał
zdjąć dźwignie zdolnej pompy i właściwie było po problemie. Wieść o tym rozeszła się szybko i
dlatego zaczęto wprowadzać takie cuda jak bieżąca woda, oczyszczanie ścieków itp.
Tyfus – przenoszony jest przez wszy. I dlatego największa była zachorowalność w dużych grupach
społecznych, w których nie bardzo dbano o higienę, czyli np. w więzieniach czy w armii. Nie wiem co
tu więcej na ten temat powiedzieć.
Dżuma – w książce nie jest wspomniana, może dlatego że grasowała głównie w Chinach, ale w
Europie trochę też. Przenoszona od szczurów przez pchły na ludzi. Ustała dopiero jak zlikwidowano
rynsztoki i przeprowadzono deratyzację, co przyczyniło się do zmniejszenia liczebności szczurów, a
więc i źródła choroby.

- 44 -

77. Omów znaczenie dla lekarzy i kultury polskiej okresu zaborów wydziału medycznego

Poznańskiego Towarzystwa Naukowego i Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego

powstałych w XIX w.

W 1857 roku w Poznaniu powstaje Poznańskie Towarzystwo Naukowe, w ramach którego w 1865 roku
zostaje wyodrębniony wydział lekarski. Dzięki jego działalności od 1868 roku ukazuje sie czasopismo
„Nowiny lekarskie”. Utworzenie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i jego Wydziału
Lekarskiego było jedną z najważniejszych pozycji w walce o kulturę i naukę polską oraz w ogóle o
utrzymanie polskości na ziemiach zaboru pruskiego. W walce tej znamienny był udział lekarzy
wielkopolskich, którzy kroczyli w pierwszych szeregach nie tylko w zakresie specjalności zawodowej,
ale także ekonomicznej, kulturalnej i powstańczej. Członkowstwo w Poznańskim Towarzystwie Nauk
dawało im większe pole manewrów. Najwybitniejszymi z nich byli Karol Marcinkowski, dzięki którego
działalności organizowane były stypendia naukowe dla dzieci z ubogich rodzin, wśród których szerzył
on oświatę. Stworzył także podział Poznania na 20 obwodów miejskich, z których każdy miał swojego
lekarza bezpłatnie udzielającego pomocy medycznej, dla tych których nie było na nią stać. A także
Ludwik Gąsiorowski, którego uznano za ojca historii medycyny polskiej.
W 1820 roku, 20 lat po założeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie powstało tam również
Towarzystwa Lekarskie, które od 1837 roku zaczęło swoje „Pamiętniki”, z biegiem czasu jedno z
najbardziej zasłużonych i najbogatszym pod względem treściowym wydawnictw ciągłych.
Warszawskie Towarzystwo Lekarskie posiadało własną bibliotekę lekarską, jedną z najcenniejszych w
kraju i wydawało wiele wartościowych dzieł z dziejów medycyny polskiej takich jak np. Wojciecha
Oczki. Gdy po upadku powstania w 1831 roku rząd carski zamknął Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz
Uniwersytet wraz z jego wydziałem lekarskim, wówczas Warszawskie Towarzystwo Lekarskie
pozostało jedyną instytucją w Królestwie, w której skupiało sie całe życie naukowo-lekarskie. Co
więcej posiadało ono kasę zapomogową dla lekarzy, wdów i sierot po nich powstałą z inicjatywy
Wiktora Szokalskiego.

78. Omów przesłanki rozwoju medycyny pracy i jej znaczenie dla zdrowotności osób pracujących.

Początki naukowej medycyny pracy sięgają XVII wieku i wiążą się z działalnością włoskiego lekarza
Bernardino Ramazziniego uznawanego współcześnie za ojca medycyny pracy. Wydał on w 1700 roku
pierwszy podręcznik medycyny pracy „De morbis artificum diatriba” (Uczona rozprawa o chorobach
rzemieślników), w którym opisał zagrożenie dla zdrowia i choroby związane z 52 zawodami. O
zrozumieniu nie tylko klinicznych aspektów, ale i problemów społecznych związanych z chorobami
spowodowanym warunkami pracy świadczy zawarte w dziele Ramazziniego stwierdzenie: „... jakoż
wiele jest sztuk i rzemiosł, które często stają się przyczyną chorób dla tych co się im oddają, a
nieszczęśliwy rzemieślnik, napotykając niekiedy najcięższe choroby tam gdzie spodziewał się znaleźć
sposób na utrzymanie własnego i ubogiego życia swej rodziny, umierał złorzecząc swej profesji.”
Słynne i aktualne po dzień dzisiejszy jest, w przedmowie do tego dzieła, przypomnienie lekarzom
zalecanego prze Hipokrates pytania o zawód wykonywany przez pacjenta. Ramazzini podkreślał, że
lepiej jest zapobiegać chorobie niż ją leczyć, a zarobek pieniężny staje się bezwartościowy, jeśli
doprowadza do utraty tego co jest najcenniejsze, czyli zdrowia. Z nędznych warunków bytowania
robotników i ich ciężkiej pracy powstają wielkie korzyści społeczne, toteż medycyna powinna
przychodzić im z pomocą, bez pobierania opłaty. Jednak pracodawcy nie byli tak wspaniało duszni jak
Ramazzini. Godzili się na wprowadzenie pewnych zmiana zdając sobie sprawę, że lepsza kondycja
zdrowotna pracowników poprawia ich wydajność, czyli zwiększa zyski. Niemniej przyczyniło się to do
poprawy warunków pracy, a w późniejszych latach także do wprowadzenia przepisów prawnych
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, badań profilaktycznych, a nawet nakładaniu kar za
nieprzestrzeganie tych warunków i wypłacaniu odszkodowań za ewentualny uszczerbek na zdrowiu.

- 45 -

79. Omów zachowania higieniczne w średniowiecznej Europie i ich znaczenie dla stanu

zdrowia ówczesnego społeczeństwa.

Wczesne średniowiecze cieszy się raczej dobrą higieną ówczesnego społeczeństwa. W miastach
znajdują się liczne łaźnie, w których za opłatą można dokonać kąpieli. Wstęp do tych miejsc
zabroniony jest dla chorych i prostytutek. W różnych traktatach medycznych autorstwa
Bartolemeusza Anglika, Wincentego de Beauvais i Aldebrandiana ze Sieny z XIII wieku można znaleźć
instrukcje o tym jak należy kąpać dziecko i że należy to czynić nawet trzy razy dziennie. Sytuacja
zmienia się nieco w XIV wieku wraz z pojawieniem się dżumy. Ludzie zaczynają unikać kąpieli wierząc,
że kąpiele oczyszczają i otwierają pory przepuszczając w ten sposób morowe powietrze, a brak higieny
oczywiście jeszcze pogarsza tylko sytuację. Rozwój miast, napływ ludności do nich zwiększający
zagęszczenie społeczeństwa również nie sprzyja utrzymaniu czystości. Ulicami płynie coraz więcej
ścieków i „sieci wodociągowe” miast nie dają sobie rady z ich odpływem. Co więcej zaczyna działać
Święta Inkwizycja, która wszystkich dbających o higienę posądza o innowierstwo m.in. judaizm i
muzułmanizm, ponieważ wyznania te narzucają religijne ablucje. Czynniki te znacząco pogarszają
zachowania higieniczne w średniowiecznej Europie i sprzyjają rozprzestrzenianiu się epidemii.

80. Podaj współczesną definicję śmierci i omów przesłanki jakie w przeszłości legły u

podstaw jej sformułowania.

Śmierć – stwierdzony za pomocą odpowiednich testów brak wszystkich funkcji mózgu. Lub
zmodyfikowana definicja śmierci mózgowej: zanik czynności pnia mózgu. Klasyczna definicja śmierci,
czyli definicja krążeniowa polega na stwierdzeniu nieodwracalnego ustania krążenia jako funkcji
krytycznej dla życia. Jednka nieodwracalność i selektywność tej definicji została podważona w latach
60-tych ubiegłego wieku. Korzystając z nowoczesnych metod resuscytacji można było ożywiać
pacjentów martwych według klasycznej definicji śmierci, przywracając im oddech, krążenie i
świadomość. W innych przypadkach wchodzący wówczas w użycie respirator pozwalał na relatywnie
długie utrzymanie oddechu i krążenia u chorych pozbawionych zarówno świadomości, jak zdolności
samoistnego oddychania. W odniesieniu do tej grupy podopiecznych
nie można było – stosując sie do klasycznej definicji śmierci – jednoznacznie orzec czy są żywi czy
martwi. W epoce rozpoczynających się transplantacji podważona technikami resuscytacji
nieodwracalność kryterium krążeniowego spowodowała pojawienie się podejrzenia, czy dawcy
narządów w chwili ich pobierania byli rzeczywiście martwi. Równocześnie zbyt długie
podtrzymywanie oddechu za pomocą respiratora obniżało jakość narządów, a nawet dyskwalifikowało
pacjenta jako dawcę. Te rozważania wymusił nowe zdefiniowanie śmierć prowadzące do powstania
definicji śmierci jako mózgowej.

- 46 -

81. Wyjaśnij znaczenie i etyczne konsekwencje definiowania śmierci dla rozwoju

nowoczesnych metod leczenia (transplantologia)

Sformułowana w XVII wieku przez Kartezjusza koncepcja natury ludzkiej stała sie trwałym
pragmatykiem medycyny nowożytnej i współczesnej. Kartezjusz naturę ludzką ujmuje dualistycznie i
zarazem mechanicystycznie – jako dwoisty byt złożony z ciała i psyche, gdzie ciało jest właśnie
mechanizmem. I tu terapie transplantacyjne znajduje swoje wyjaśnienie metodologiczne, albowiem
tak jak zepsutą maszynę można naprawić przez wymianę części, tak możemy naprawić ciało ludzkie.
Zdefiniowanie śmierci jako ustania funkcji mózgu (gł. pnia) jest tożsame z przyjęciem założenia o
bardzo ważnym znaczeniu integracyjnym tego narządu dla funkcjonowania ciała ludzkiego jako
całości. Z drugiej strony pojawia się problem nadrzędności niematerialnej duszy człowieka, którą ciało
jedyni ogranicza. Ta skrajna postać dualizmu mogłaby stanowić podstawę definiowania śmierci jako
śmierć korową i dopuszczać pobieranie narządów od osób, u których nie funkcjonują wyższe ośrdodki
mózgowe. Jak zauważa Robert Veatch, wyrazem nurtu dualistycznego jest stosowana po dziś
krążeniowo-oddechowa definicja śmierci wiąże życie z krążeniem płynów ustrojowych – krwi i
specyficznego płynu jakim jest oddech. W tradycyjnych wierzeniach religijnych oddech był zazwyczaj
utożsamiany z duszą. Za jedne z najważniejszych wyznaczników życia uznawano ruch. Ciała martwe są
pozbawione tej cechy. Sumując z ostatnim oddechem dusza opuszcza ciało i wraz z nią uchodzi życie.
Z drugiej strony mamy w kulturze zachodniej mononizm zapoczątkowany przez Arystotelesa głosząc,
że nie da się rozdzielić połączonych niematerialnej duszy i materialnego ciała, co w pewnym sensie
personifikuje ciało ludzkie. Idea ta ma jednak niewielkie znaczenie we współczesnym definiowaniu
śmierci.
Definiowanie śmierci ma dla transplantologii ogromne znaczenie, iż w zależności od podanej definicji
zwiększa się lub zmniejsza pula pacjentów, od których można pobrać organy. Np. gdyby za oficjalną
uznać definicję śmierci korowej to znacznie zwiększyłaby się liczba dawców, jednak wzbudza to
sprzeciw społeczeństwa w obawie przez „zostaniem uznanym martwym zbyt wcześnie”.

82. Porównaj (podobieństwa i różnice) starożytną koncepcję lekarza-kapłana z nowożytną

koncepcją lekarza-badacza.

W starożytności wszelkie zjawiska zaistniałe w otoczeniu człowieka, tłumaczone były jako

efekt działania sił nadprzyrodzonych. Uznawano działanie bogów, demonów itp. Także i w przypadku
choroby. Taki światopogląd powoduje znaczne różnicę w pojmowaniu medycyny w tamtych czasach i
w czasach nowożytnych, gdzie wszelkie zjawiska starano się tłumaczyć w sposób naukowy. Miało to
też swoje odzwierciedlenie w koncepcji lekarza. W starożytności lekarz posługiwał się empirią i
obserwował ewentualne zmiany u chorego w kontekście zmieniającego się otoczenia. Wszystkie
choroby miały charakter supernaturalny i lekarz nie potrafił ich pojąć w inny sposób jak utożsamiać z
demonami, zemstą bogów itp.
W Epoce Nowożytnej lekarz był osobą wykształcona, która na podstawie swojej dotychczasowej
wiedzy i eksperymentom rozwijał swój „pogląd” na temat choroby, który oczywiście przyjmował inne
czynniki niż siły nadprzyrodzone. Nie utożsamiał już choroby z demonem tylko zauważał pewne
dysfunkcje na podłożu narządowym, tkankowym czy też komórkowym lub humoralnym. W
starożytności lekarz jednak bardziej oddawał losy chorego w ręce Bogów lub natury i tylko mu
pomagał, zaś w epoce Nowożytnej lekarz mógł czynnie uczestniczyć w profilaktyce lub leczeniu
chorób (skuteczność szczepionek, pasteryzacja, podawanie odpowiednich leków czy też niektóre
operacje chirurgiczne). Zarówno w starożytności jak i w nowożytności lekarze dokonywali pewnych
zabiegów operacyjnych; w Mezopotamii np.: przecinano ropień w okolicach woreczka łzowego lub
dokonywano jakiś prymitywnych zabiegów na narządach wewnętrznych. W nowożytności operacje te
znacznie się rozwijały, doszło do wprowadzenia aseptyki i antyseptyki i to wszystko skutkowało coraz

- 47 -

to większymi możliwościami i skutecznością. Podobieństwem jest również to, że lekarz odpowiada za
swoje czyny i tak w kodeksie Hammurabiego opisane są sankcję za popełnienie błędu przez lekarza, w
Egipcie lekarz działający na szkodę pacjenta, przez niezastosowanie się do ówczesnych „wytycznych
leczenia” również czekała kara. Podobnie rzecz wygląda w Nowożytnej koncepcji lekarza, który
również ponosi odpowiedzialność za swoje czyny. Zarówno w nowożytności jak i w starożytności
lekarz był profesją – opłacaną, oraz posiadał pewne poważanie wśród społeczności.

83. Wyjaśnij na czym polegały i jakie miały znaczenie dla zdrowotności szczepienia

zapoczątkowane przez E. Jennera i L. Pasteura.

XVIII w. był okresem wielu epokowych odkryć, a jednym z nich było odkrycie przez Edwarda

Jennera szczepienia ochronnego na ospę. Wcześniejsza metoda wariolizacji (szczepienie zdrowemu
zawartości krost chorego) była niebezpieczna. Jenner zauważył że można zamiast ospy prawdziwej
szczepić ospę krowią (dowiedział się kiedyś od wieśniaczki, że na wsi powszechna jest właściwość
ochronna tzw. Krowianki). Odkrycie to było niezwykle pożądane w ówczesnych czasach, ze względu
na żniwa zbierane przez ospę. W Europie liczby zgonów z powodu ospy były bardzo duże (w
Niemczech umierało przez ospę 70 000 osób rocznie). Dzięki temu odkryciu, choroba ta była możliwa
do opanowania i w dzisiejszych czasach należy do rzadkości.

W XIX w. Swoich odkryć dokonał Francuzki uczony, nieśmiertelny ojciec bakteriologii, Ludwik

Pasteur. Oprócz obalenia teorii samorództwa, opracowania teorii biologicznej fermentacji, wynalazł
szczepionkę na wściekliznę (1881-1885; okres pracy nad nią). Po raz pierwszy wypróbował
szczepionkę na chłopcu ukąszonym przez psa (Pani dr. która będzie nas pytać mówiła że wzrusza ja ta
historia więc warto o niej wspomnieć;)). Dzięki temu odkryciu możliwe jest eliminowanie
występowania wirusa (z rodziny Lyssavirus) wśród dzikich zwierząt, a także możliwa jest reakcja na
zachorowania u ludzi. Dzięki temu nie jest to powszechnym problemem dzisiejszych czasów;)

84. Wymień jakie dziedziny medycyny i dlaczego rozwijały się w okresie oświecenia.

•

Anatomia patologiczna – było to naturalne kontynuowanie dzieła renesansu, w którym
zgłębiano tajniki anatomii prawidłowej. Anatomia patologiczna swój rozkwit zawdzięczała
Janowi Babtyście Morgagniemu. Określał on chorobę jako zachorowanie określonego
narządu. Napisał „O siedzibach i przyczynach chorób wykrytych drogą sekcyjną”. Porównywał
zmiany widoczne na zwłokach z chorobami przebytymi przez danego nieszczęśnika za żywota
jego.

•

Za sprawą Antoniego Storcka początek swój miała nowożytna farmakologia
eksperymentalna. Storck eksperymentował na zwierzętach, nad roślinami trującymi.

•

Fizjologia, która jako osobna nauka zaistniałą dopiero za sprawą A. Haller’a, objął on bowiem
nazwą fizjologia całokształt czynności ustroju człowieka. Opisywał on cechy drażliwości i
czułości takich struktur jak np.: mięsień. Później był Włoch Lazaro Spallanzani, prowadzący
doświadczenia nad sokiem żołądkowym (zauważył że rozpuszcza mięso a nie mąkę).

•

Higiena – W XVIII dochodziło do znaczącego wzrostu ludności, co wiązało się z większymi
potrzebami sanitarnymi. Popchnęło to ówczesnych władców do szukania rozwiązania tej
kwestii. W rezultacie np.: w Austrii wprowadzono „glówną normę sanitarną” nad która
pracowali min.: Van Swieten i Storck. Mówiła ona o sposobie chowania zwłok, wskazywała
droge postępowania w przypadku zarazy, wprowadzono również kontrolę nad zawodem
lekarza i łapano partaczy (Skończyło się!).

•

W Oświeceniu, zaistniała również idea choroby zawodowej. Bernard Ramazzini opisał
choroby dla 52 zawodów i zauważył, iż im lżej pracownikom tym mniej chorują. Od niego
pochodzi „lepiej zapobiegać niż leczyć”.

- 48 -

85. Podaj kiedy, przez kogo i jakie miało znaczenie dla rozwoju medycyny odkrycie grup
krwi.

Karol Landsteiner – Odkrył (1901), że na krwinkach czerwonych występują dwa antygeny

które warunkują aglutynację. Stanowiło to wyjaśnienie, dlaczego wcześniejsze przetoczenia krwi nie
były zawsze skuteczne. Można było dobrać odpowiednią tzn. zgodną antygenowo grupę krwi.
Odkrycie trzech grup krwi ABC (grupa C obecnie nosi miano grupy 0) przez Karola Landsteinera,
przyczyniło się w znacznej mierze do prawdziwego rozpowszechniania się zabiegów przetaczania krwi.
Dungen i Hirszfeld wprowadzili oznaczanie grup krwi, przyjęte w 1928r. na całym świecie.
Uwzględnienie 4 grup krwi, udoskonalenie techniki zabiegu, ustalenie ścisłych wskazań i
uwzględnienie przeciwwskazań – uczyniły w XX wieku przetaczanie krwi nadzwyczaj skutecznym
środkiem w licznych chorobach, a w niektórych – jedynym ratującym życie.

86. Omów teorię komórkową patogenezy chorób i podaj zasługi jej twórcy dla rozwoju

medycyny.

Twórca tej teorii był Rudolf Virchow. Żył on W XIX w. i z pochodzenia był Niemcem. Jego odkrycia
wiążą się z ulepszeniem w owym czasie mikroskopu. Twierdził że jedyną nosicielką życia jest
komórka. Uważał że człowiek składa się z niezliczonej ilości komórek i są one połączone ze sobą
układem krwionośnym i nerwowym. Twierdził, że !!! Komórka jest podstawą biologiczną wszelkich
spraw fizjologicznych i patologicznych – więc komórka jest nosicielką nie tylko życia ale i choroby!!!
Virchow oprócz swojej teorii patogenezy, zostawił po sobie np.: Odkrycie białaczki jako choroby
związanej z zbyt dużą ilością białych krwinek; miał swój wkład w : nauce o zapaleniu, o nowotworach,
o zakrzepach i zatorach, o przerzutach gruźlicy, o trychninach, o zwyrodnieniu tłuszczowym i
skrobiowatym.

87. Omów chińską koncepcję walki przeciwieństw i równowagi w organizmie jako jedną

z koncepcji zdrowia i choroby.

Koncepcja Yin i Yang pochodzi z antycznej filozofii chińskiej i metafizyki. Opisuje ona dwie pierwotne i
przeciwne, lecz uzupełniające się siły, które odnaleźć można w całym wszechświecie.

•

Yang (dosłownie rozumiane jako "nasłonecznione miejsce, południowe zbocze (wzgórza),

północny brzeg (rzeki), światło słoneczne") reprezentowana przez biel i Słońce oznacza siłę,
aktywność, radość, ciepło i lato, symbolizuje męski aspekt natury, ekstrawersję oraz liczby
nieparzyste; odpowiada jej dzień, niebo oraz dusza hun. Yang symbolizuje ogień lub wiatr. Wszyscy
urodzeni w parzystych latach.

•

Yin dosłownie rozumiane jako "zacienione miejsce, północne zbocze (wzgórza), południowy

brzeg (rzeki), zachmurzenie, zaciemnienie") reprezentowana przez czerń i Księżyc oznacza bierność,
uległość, smutek, chłód i zimę, symbolizuje żeński aspekt natury, introwersję oraz liczby parzyste;
odpowiada jej noc oraz dusza po. Yin symbolizuje woda lub ziemia. Wszyscy urodzeni w
nieparzystych latach.
Wzajemne oddziaływanie Yin i Yang jest przyczyną powstawania i zmiany wszystkich rzeczy. Z nich
powstaje pięć pierwiastków (ogień, woda, ziemia, metal i drewno), a z nich wszystkie inne rzeczy.
Wśród sił natury da się zauważyć stany Yin i Yang będące w ciągłym ruchu.
Najważniejszym wykładem nauki o Yin i Yang jest Księga przemian Yijing. Nauka o Yin i Yang jest
ważną częścią spekulacji kosmologicznych i przyrodniczych taoizmu i neokonfucjanizmu.
Wszystko może być opisane jako obie siły Yin i Yang.

- 49 -

1. Yin i Yang nie wykluczają się wzajemnie.
Wszystko ma swoje przeciwieństwo, jednak nigdy całkowite, a jedynie względne. Żadna rzecz nie jest
nigdy w pełni Yin ani całkowicie Yang. Każde z nich zawiera w sobie pierwiastek swojego
przeciwieństwa. Dla przykładu: zima zmienia się w lato, a "co się wzniosło - opaść musi".
2. Yin i Yang są współzależne.
Jedno nie może istnieć bez drugiego, tak jak dzień nie może istnieć bez nocy, światło bez ciemności,
czy śmierć bez życia.
3. Tak Yin jak i Yang jest podzielne.
Każdy aspekt Yin lub Yang można dalej podzielić na mniejsze składowe Yin i Yang. Dla przykładu,
temperaturę można określić jako gorącą lub zimną. Jednak gorąco można podzielić jeszcze na ciepło i
upał, a zimno na chłód i mróz. W każdym spektrum istnieje mniejsze spektrum; każdy początek jest
chwilą w czasie, więc posiada początek i koniec, tak samo jak godzina ma początek i koniec.
4. Yin i Yang wchłaniają i jednocześnie podtrzymują się wzajemnie.
Yin i Yang znajdują się zwykle w stanie równowagi - kiedy jedno wzrasta, drugie maleje. Mogą się też
jednak nie równoważyć. Wyróżniamy cztery stany braku równowagi: nadmiar Yin, nadmiar Yang,
niedostatek Yin i niedostatek Yang. Jednakże cały czas wzajemnie się uzupełniają: w przypadku
nadmiaru Yin występuje niedostatek Yang i vice versa. Brak równowagi jest czynnikiem względnym:
nadmiar Yang "wymusza" zmniejszenie się Yin.
5. Yin i Yang mogą przekształcić się w siebie nawzajem.
W pewnej konkretnej sytuacji Yin może przekształcić się w Yang i odwrotnie. Noc zmienia się w dzień,
ciepło stygnie, a życie zmienia się w śmierć. Niemniej jednak i ta przemiana jest względna, jako że noc
i dzień mogą ze sobą współistnieć w tym samym czasie na Ziemi widzianej z kosmosu.
6. Część Yin znajduje się w Yang, a część Yang znajduje się w Yin.
Mniejsze koła w każdym z nich służą jako:
1.

przypomnienie, że zawsze pierwiastek jednego znajduje się w drugim. Tak samo jak zawsze

znajdziemy odrobinę światła w ciemności (np. gwiazdy na nocnym niebie); żadna z tych cech nie jest
nigdy skończona.
2.

przypomnienie, że ekstremalne skrajności zmieniają się natychmiast w swoje

przeciwieństwo, jak również to, iż cechy Yin i Yang zależą od punktu widzenia obserwatora. Dla
przykładu: najtwardszy kamień najłatwiej skruszyć. To pokazuje, że bezwzględne rozgraniczenie
między jednym a drugim nie jest możliwe.
Można to odnieść do choroby tak jak zostało to odniesione w tym tekście do innych przykładów.
Choroba jako brak równowagi między Yin i Yang;)

88. Omów rolę działalności Leopolda Lafontaine i Michała Bergonzoniego na polu

XVIIIwiecznej medycyny polskiej.

Leopold Lafontaine – chirurg i lekarz w Księstwie Warszawskim. Pełnił funkcje głównego chirurga
wojsk polskich. Był jednym z pionierów popularyzacji szczepienia przeciwko ospie. Zajmował się
problematyką kołtuna – uważał że zwinięcie się kołtuna w chorobie kołtunowej jest przesileniem
choroby i powstrzymywanie zwinięcia tego kołtuna powoduje przerzut materii chorobowej na inne
części ciała. Utworzył on czasopismo „Dziennik zdrowia dla wszystkich stanów”. Było to pierwsze
czasopismo medyczne założone w 1801-1802 r. Rozprawiało ono min. nad problemami sanitarnymi.
Michał Bergonzoni – Lekarz polski pochodzenia włoskiego. Był lekarzem w wojskach konnych i armii
księstwa Warszawskiego. Należał do Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i później
Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, gdzie organizował akcje szczepienia ubogich przeciwko
ospie. Krytykował także stan medycyny i chirurgii w Polsce. Wraz z Ludwikiem Perzyną szerzył
oświatę na tematy medyczne (higiena).
To co łączy tych dwóch lekarzy ze Sobą, to działanie na rzecz uświadomienia społeczeństwa na
tematy związane z higieną oraz propagowanie szczepienia przeciwko ospie.

- 50 -

Wyjaśnienie – Kołtun są to zwinięte włosy, niemyte z ogromna ilością „życia” w sobie, więc nie musze
mówić, iż stwarzało to duże problemy na tle higieny społecznej oraz możliwości rozprzestrzeniania się
chorób.

89. Wymień odkrywcę adrenaliny i omów znaczenie tego odkrycia dla rozwoju fizjologii i

medycyny.

Odkrywcą adrenaliny był Napoleon Cybulski – Odkrył endokrynne działanie rdzenia nadnerczy i
wyizolował adrenalinę z krwi żył nadnerczowych. Zauważono bowiem, iż wyciąg z rdzenia nadnerczy
podnosi ciśnienie krwi. Adrenalina nazywana była wtedy nadnerczyną. Rozwój fizjologii – możliwość
dokładniejszego poznania wszelkich procesów fizjologicznych w których adrenalina bierze udział, w
tym rozwój wiedzy o układzie nerwowym (współ.).

90. Wymień dwóch zasłużonych chirurgów polskich z przełomu XIX i XX w. i omów

osiągnięcia jednego z nich.

Jan Mikulicz-Radecki - Chirurg, uczeń T. Billrotha, profesor chirurgii w Krakowie, Królewcu i

Wrocławiu. Ulepszył on antyseptykę i aseptykę (wprowadził jodoform, rękawiczki i zasłonięte usta).

Ludwik Rydygier - Profesor chirurgii w Krakowie i Lwowie. Sławny z metody wycięcia

odźwiernika, przyszycia śledziony i leczenia mięśniaków macicy. Był też pionierem polskiej urologii.
(najlepiej opisać tego)

Alfred Obaliński – profesor chirurgii w Krakowie, opracował operację stopy metoda

Obalińskiego. (na dodatek dla ambitnych :p)

91. Wymień ośrodki nauczania medycyny w II Rzeczypospolitej i omów znaczenie dwóch

wybranych ośrodków dla rozwoju medycyny polskiej.

1. Kraków – Uniwersytet Jagielloński
2. Lwów – Uniwersytet Jana Kazimierza
3. Warszawa – Uniwersytet Warszawski

4. Wilno – Uniwersytet Wileński
5. Poznań – Uniwersytet Poznański

Uniwersytet Jana Kazimierza
Spośród 4 wydziałów: teologii, prawa, filozofii niezwykle czynny był Wydział Lekarski, o dorobku
liczącym się w ówczesnym świecie naukowym. Absolwenci Uniwersytetu, w tym Wydziału
Lekarskiego, rozsławili naukę polską. Z Politechniki Lwowskiej wychodzili najzdolniejsi inżynierowie.
Konserwatorium kształciło wybitnych mużyków. Uczelnie te dały Polsce luminarzy nauki i
najwyższych dygnitarzy państwowych, jednym z nich był gen. Władysław Sikorski.
Poznań – Uniwersytet Poznański
Milowym krokiem w rozwoju medycyny wielkopolskiej było kreowanie w roku 1919 Wszechnicy
Piastowskiej, przemianowanej później na Uniwersytet Poznański. Jego geneza wyszła z Poznańskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a w szczególności z Wydziału Lekarskiego. Jego zręby tworzył
znakomity ginekolog poznański Heliodor Święcicki (1854- 1923), pierwszy rektor tej Uczelni. Na
Wydziale Lekarskim kontynuowali pracę lekarze, którzy rozpoczęli swą działalność leczniczą i
naukową jeszcze w okresie zaborów. Profesor Adam Wrzosek (1875-1965), obok Święcickiego, był
jednym z organizatorów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego, inicjatorem i wieloletnim
redaktorem „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny oraz „Przeglądu Antropologicznego", autorem
znakomitych biografii o Śniadeckim, Bierkowskim, Marcinkowskim i Chałubińskim.

- 51 -

92. Omów przesłanki rozwoju nurtu higienicznego w XIX w. w Europie.

W połowie XIX stulecia upowszechniły się łaźnie publiczne i zakłady kąpielowe.
Pierwszą tego typu instytucję otworzono w Poznaniu (1840), potem w Warszawie, z czasem również i
w innych miastach polskich. Sporą popularnością cieszyły się również kąpiele w Wiśle, które dla
mieszkańców stolicy stały się rytuałem. Stopniowo przekonywano się także do posiadania
samodzielnej łazienki.
W celu poprawy stanu higienicznego społeczeństwa problem brudu i niechlujstwa zaczęto poruszać
na łamach polskich czasopism, gazet, poradników i książek. Podstawowe zalecenia higieniczne jakie
promowano w literaturze popularnej to: częste mycie rąk, głowy i nóg, wietrzenie pomieszczeń
mieszkalnych, pranie ubrań, chust i bielizny. Zalecano, aby w domu było miejsce - specjalne
pomieszczenie - do kąpieli, z wanną, lub dużych rozmiarów cynową misą.
Ważną rolę w upowszechnianiu zdrowego trybu życia odegrała Lucyna Ćwierczakiewicz, „strażniczka
domowego ogniska i popularyzatorka czystości”. W swych pracach powoływała się na porady
cenionych warszawskich higienistów i lekarzy, dzieliła się także własnymi doświadczeniami w tej
dziedzinie. Ćwierczakiewiczowa była przekonana, iż należy pozbyć się panujących w społeczeństwie
zahamowań i stereotypów, proponując sposoby walki z brudem i brakiem higieny. Szczególne
zadanie wyznaczyła kobiecie jako kapłance czystości i porządku. Autorka zalecała częste sprzątanie i
wietrzenie mieszkań, dokładne czyszczenie używanych na co dzień sztućców, misek i talerzy.
Szczególną uwagę zwracała na pranie zabrudzonej odzieży. A zatem wielokrotne noszenie tej samej
bielizny, prowadzić może do wykształcenia się szkodliwych dla organizmu ludzkiego drobnoustrojów,
będących przyczyną ciężkich chorób skórnych. Aby tego uniknąć, należało codziennie stosować
mydło, na które autorka nie wahała się podać dokładnego i precyzyjnego przepisu. Również w tym
czasie zwracano szczególną uwagę na higienę jamy ustnej.
W temacie higieny na uwagę zasługiwały m.in. artykuły doktora J. Pląskowskiego i J. Starkmana, w
których autorzy, powołując się na własne doświadczenia w praktyce lekarskiej, przybliżali czytelnikom
niezbędne wiadomości dotyczące zdrowia jak czy budowy ludzkich organów. Pisali, iż „ze względu na
niezwykle delikatną budowę szkliwa, jak i skłonność uzębienia do panującej powszechnie próchnicy,
zaleca się zachowanie odpowiednich środków czystości”. Należało je zatem czyścić dwa razy dziennie,
pod bieżącą wodą, przy użyciu odpowiednio dostosowanej szczoteczki. Dodatkowo radzili, by po
każdym posiłku płukać usta i stosować wykonaną z miękkiego drewna wykałaczkę. Takie podejście do
czystości jamy ustnej było rewolucyjne.
Dopiero w drugiej połowie XIX stulecia rozwój higieny uświadomił części społeczeństwo, że pachnidła
nie zastąpią czystości.
Powszechnym problemem był brak wykwalifikowanej służby medycznej i panujące w szpitalach
bardzo warunki sanitarne. Ambulatoria mieściły się w ciasnych pomieszczeniach, brak było narzędzi i
środków lekarskich, brak personelu. Lekarze zniechęcali się brakiem środków leczniczych. Z powodu
braku wystarczającej liczby lekarzy próbowano sobie radzić przez edukację zdrowotną, prowadzona
w gazetach, poradnikach czy kalendarzach. Ukazywały się w nich informacje o objawach najczęściej
spotykanych chorób, stosowanych lekarstwach i opiece nad chorymi. Wydawano broszury, książki i
artykuły, a w miastach odbywały się wykłady i odczyty popularyzatorskie. Zagadnienie zdrowia i
choroby znalazło swe odbicie także w pismach Lucyny Ćwierczakiewiczowej. Korzystając z porad
Pląskowskiego wyjaśniała pochodzenie wszelkiego rodzaju schorzeń i przypadłości, omawiała objawy
chorób, zalecała najprostsze lekarstwa i medykamenty. Niczym Hipokrates, przyczyn wielu zaburzeń
szukała w niewłaściwej diecie, zaniedbaniach higienicznych i złych warunkach sanitarnych.
W XIX w. do podstawowych zagrożeń związanych z niewłaściwym odżywaniem zaliczono: nadmierne
spożywanie kawy, herbaty i alkoholu, palenie tytoniu, obżarstwo. Przeciwstawiano im zdrową i
pełnowartościową kuchnię, ruch na świeżym powietrzu i gimnastykę, odwołując się tym samym do
starożytnego pojęcia diety.
W razie powtarzających się lub nieprzemijających dolegliwości polecano wyjazdy do
popularnych w tym czasie polskich uzdrowisk.

- 52 -

93. Wyjaśnij różnicę w pojęciach „galeniści” i „paracelsyści” jako przedstawicieli dwóch

nurtów farmakoterapii.

Do czasów nowożytnej farmacji i farmakologii (tj. do XIX w.) wyróżniamy trzy zasadnicze okresy
rozwoju leku: okres antyczny, okres dominacji Galena (wzmocniony wpływami Avicenny), okres
działalności Paracelsusa i jatrochemików.

Galeniści – skuteczność działania leków zależy od postaci w jakich są one podawane. Galen
wprowadził nowe formy leków: delikatne proszki, wyciągi, nalewki na wodzie, winie, occie. Poza tym
stosował odwary, napary, pastylki, pigułki, powidełka, środki do pędzlowania i wcierania, maści,
plastry, mazidła, a więc niemal wszystkie formy obecnie stosowane. Jego zdaniem decydujący wpływ
na działanie leku ma właściwy dobór surowców, ich wstępna obróbka (proszkowanie, przesiewanie,
rozpuszczanie), a w dalszej fazie dodawanie substancji towarzyszącym środkom działającym leczniczo
w celu nadania im zarówno określonej postaci, jak i zapachu oraz smaku. Cała jego działalność stała
się początkiem nowej dyscypliny, nazywanej dzisiaj farmacją stosowaną (farmacją galenową). Zakres
zainteresowań Galena jest przykładem dualizmu lekarsko – farmaceutycznego, a więc sytuacji, w
której lekarz zajmuje się tak lecznictwem jak lekoznastwem.

Paracelsyści – nową epokę ziołolecznictwa zapoczątkował Paracelsus. Rozwinął on naukę o
sygnaturze. Jego zdaniem Bóg dał na każdą chorobę odpowiedni lek. Aby ułatwić człowiekowi ich
znalezienie dał tez odpowiednie znaki zewnętrzne (sygnatury), to znaczy – np. liscie nerkowate
powinny leczyc choroby nerek, sercowate – serca, szafran o barwie żółtej – żółtaczkę, a makówki bóle
głowy. Lek (arkana) zaś trzeba tylko umieć znaleźć i wydobyć z surowców za pomocą obróbki
chemicznej. Teoria Paracelsusa zapoczątkowała badania fitochemiczne, a więc wykrywanie związków
farmakologicznie czynnych zawartych w roślinach. Jego działalność w XVI wieku utorowała
substancjom pochodzenia mineralnego drogę do lecznictwa mineralnego na większą skalę. Jednak o
wiele bardziej istotna działalność Paracelsusa polegała na tym, że stał się on również prekursorem
oddania chemii na usługi medyczne. W niej upatrywał główne zadanie w zakresie przygotowywania
leków. Ogromnie rozszerzył asortyment preparatów chemicznych, stając się w ten sposób właściwym
twórcą farmacji. Chemia od jego czasów stała się zasadniczym przedmiotem studiów lekarskich.

Lekarze dzielili się odtąd na paracelsystów – podstawa to środki pochodzenia chemicznego i
galenistów – zielarzy, którzy opowiadali się za starymi lekami, przeważnie pochodzenia roślinnego.

94. Omów zasługi Ludwika Pasteura dla rozwoju mikrobiologii oraz wyjaśnij pojęcie

pasteryzacji i znaczenie odkrycia procesu fermentacji.

Ludwik Pasteur przyczynił się do rozwoju mikrobiologii. Odkrył laseczkę posocznicy gnilnej. Ważnym
osiągnięciem tego badacza było określenie zjawiska antagonizmu pomiędzy różnymi bakteriami.
Uzyskał on również wyciągi zawierające zarazek wścieklizny z krwi i tkanki nerwowej chorych
zwierząt. Tym samym uzyskał on szczepionkę przeciw wściekliźnie.

Pierwszym doniosłym odkryciem Pasteura było udowodnienie, że fermentacja, dotychczas uważana
wyłącznie za proces chemiczny, spowodowana jest wzrostem życia organicznego (czyli jest procesem
biologicznym!). Wykazał, że zarówno fermentacja mlekowa jak i alkoholowa zawdzięczają swoje
istnienie wzrostowi mikroskopijnych drobnoustrojów. Te właśnie badania przyczyniły się do rozwoju
bakteriologii (umożliwiło to rozwój antyseptyki – dzięki temu Joseph Lister zastosował kwas
karbolowy w ropniach przy otwartych złamaniach, który znacznie poprawił wyniki ich leczenia).

- 53 -

Jego kolejnym ważnym osiągnięciem było wykazanie, że unoszące się w powietrzu cząstki zawierają
żywe zarodniki. Tym też stwierdzeniem obalił teorię samorództwa. Przez to rozpoczął rozwój
epidemiologii.

Stworzył pojęcie pasteryzacji – doszedł do wniosku, że podgrzewanie i hermetyzacja umożliwiają
dłuższe przechowywanie żywności. Prowadził badania nad chorobami wina i metodami chroniącymi
je przed zepsuciem, czyli pasteryzacją (technika konserwacji przy pomocy odpowiednio dobranego
podgrzewania produktów spożywczych, tak aby zniszczyć lub zahamować wzrost drobnoustrojów
chorobotwórczych lub enzymów przy jednoczesnym zachowaniu smaku produktów i uniknięciu
obniżenia ich wartości odżywczych. Głównym zadaniem pasteryzacji jest przedłużenie trwałości
produktów poprzez unieszkodliwienie form wegetatywnych mikroorganizmów. Proces ten nie niszczy
jednak form przetrwalnikowych ani większości wirusów).

Ze skryptu katedry Historii Medycyny: L. Pasteur, najwybitniejszy biolog francuski, twórca podstaw
mikrobiologii jako samodzielnej nauki o budowie i czynnościach oraz roli drobnoustrojów,
odkrywca etiologicznej roli mikroorganizmów w przebiegu zakażeń, odkrywca fermentacji

(

dotąd

uważana była wyłącznie za proces chemiczny), pasteryzacji doprowadził do obalenia
teorii samorództwa. Stwierdzając zakaźność chorób epizootycznych rozwinął koncepcję
szczepień ochronnych osłabionym zarazkiem – wścieklizna i zwrócił uwagę na czynniki
bakteryjne jako przyczynę powikłań przyrannych.

95. Omów zasługi Roberta Kocha dla rozwoju mikrobiologii oraz omów problem

wprowadzenia tuberkuliny do leczenia gruźlicy.

Robert Koch przyczynił się do dalszego rozwoju mikrobiologii. Opisał on formę zarodnikową lub
przetrwalnikową pałeczek wąglika, ich role i wytrzymałość, a także wyhodował je na sztucznej
pożywce i zakażał nimi zwierzęta doświadczalne. Wykrył on, że niektóre zarazki obok form aktywnych
mogą przybierać postać zarodników odpornych na temperaturę i środki antyseptyczne. Ustalił on
słynną triadę będącą podstawą badań mikrobiologicznych.

•

zarazek powinien być stwierdzony w każdym przypadku danej choroby

•

zarazek powinien dać się wyhodować na sztucznym podłożu

•

chorobę można wywołać przez zakażenie zwierzęcia hodowlą danego zarazka

Triada ta jest podstawą każdego eksperymentu fizjopatologicznego. A więc w każdym doświadczeniu
biologicznym obowiązuje określenie czynnika przyczynowego, izolacja tego czynnika i jego
charakterystyka biochemiczna oraz wyizolowany czynnik przyczynowy, wprowadzony do organizmu
zdrowego, powinien wywołać określone zmiany fizjopatologiczne.

W 1890 Koch twierdził, że znalazł lekarstwo na gruźlicę. Sądził, że jest nim tuberkulina – przesącz z
prątków gruźlicy. Jednak lek okazał się nieskuteczny, gdyż jest to czynnik chorobotwórczy a nie
środek leczniczy. Po badaniach tuberkulina okazała się jednak dobrą metodą diagnostyczną. Zatem
problem wprowadzenia tuberkuliny do leczenia polegał na tym, że jest ona rodzajem badania
diagnostycznego a nie, jak twierdził Koch, metodą leczenia. Wykonuje się ją dla sprawdzenia stanu
przeciwgruźliczej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Polega ona na celowym wywołaniu
odczynu alergicznego poprzez podanie tuberkuliny.

- 54 -

96. Wyjaśnij kiedy miało miejsce odkrycie prawidłowej budowy i funkcji układu krążenia

i jakie były tego konsekwencje dla rozwoju medycyny.

Odkrycie prawidłowej budowy i funkcji układu krążenia miało miejsce w XVII wieku. Dokonał tego
William Harvey (1578-1657) opierając się na badaniach swoich poprzedników i stawiając pytania
badawcze. Opracował pełną teorię krążenia krwi i stwierdził, że serce nie ssie krwi, tylko ją tłoczy na
zewnątrz (tryskanie krwi z tętnic tylko podczas skurczu). Skurcz, pochodzenia mieśniowego, tłoczący
krew jest też powodem powstawania fali tętna. Lewa komora ciśnie krew do aorty, prawa do płuc.
Nie ma bezpośredniego przechodzenia przez przegrodę międzykomorową. Krew z aorty rozchodzi się
po całym ciele. Krew w żyłach biegnie w kierunku serca, a zastawki zapobiegają jej cofaniu. Jeśli na
ramię nałożyć przepaskę w części dystalnej, następuje zastój krwi, jeśli jednak zacisnąć ją mocniej,
ramię nie nabrzmiewa, bo zatrzymany jest dopływ krwi z tętnic.
Konsekwencje to poznanie prawidłowej roli, pracy i budowy serca, mechanizmu rozchodzenia się
krwi i samej pracy układu krążenia. Wynikiem jego odkrycia były pierwsze nieudane transfuzje krwi.
Przez opis układu wytyczył nowe drogi dla dalszych badań i odkryć fizjologicznych, np. nakierował
Marcello Malpighi’ego, który odkrył naczynia włosowate; Blanchard wykonał pierwsze nastrzykiwania
naczyń substancjami krzepnącymi; Marchetti wykazał, że najmniejsze tętnice komunikują się
naczyniami żylnymi.

97. Wymień kierunki rozwoju medycyny w Europie w XVII i XVIII w. i omów jeden z

nich.

1.Jatrochemia
2. Jatrofizyka
3. Jatromatematyka
4. Witalizm

Dla jatrofizyków, kierunku myślenia medycznego nawiązującego do atomistycznych
poglądów patologii solidarnej było doszukiwanie się zdrowia i choroby w prawidłowych bądź
zaburzonych procesach fizycznych. Przedstawiciel tego kierunku - Santorio Santorio (1561-
1636) - konstruował różne urządzenia np. termometry (pomiar temperatury), wahadełka (do
pomiaru tętna), wagi. Ważąc się w różnych okolicznościach doszedł do wniosku, że człowiek
traci na wadze wskutek niewidzialnego pocenia się. Zdrowiem – według niego - miała być
prawidłowa waga ciała, a w patogenezie chorób istotną rolę odgrywała wymiana materii za
pośrednictwem skóry.
Szkoła jatrofizyków, której twórcą był Santorio zajmowała się mechaniką ruchów ciała i do pojęcia o
funkcjach organizmu ludzkiego wprowadzała wyłącznie czynniki statyczne i mechaniczne. Rolę mięśni
i proces oddychania tłumaczyła prawidłami mechaniki, przyrównywała układ krwionośny do maszyn
hydraulicznych, nerwy do rurek… Według niej trawienie to mechaniczne rozcieranie pokarmów przez
żołądek.

- 55 -

98. Wymień dwa największe - według Ciebie - odkrycia w dziejach medycyny i uzasadnij

swój wybór.

Antybiotyki - Odkrycie pierwszego antybiotyku w 1928 roku - penicyliny, stało się momentem
przełomowym w historii ludzkości i jej walki z gnębiącymi ją chorobami zakaźnymi. Odkrył ją
w pierwszej połowie XX wieku szkocki lekarz mikrobiologii - Aleksander Fleming. Dzięki jego
wynalezieniu stała się możliwa skuteczna terapia różnych stanów zapalnych wywołanych
przez bakteryjną infekcję, a tym samym polepszenie stanu zrowia i zmniejszenie umieralności
ludzi.

Rozróżnienie grup krwi – odkrycia grup krwi dokonał w 1901 Landsteiner, zaś rozbudowali to
odkrycie w 1910 Ludwik Hirszfeld i Emil von Dungern. Umożliwiło to dokonywanie transfuzji
krwi (bezpośrednie przetoczenie), ale też dokonywania przeszczepów narządów, w czym
zgodność grup krwi też jest ważna. Spowodowało to powodzenie większej ilości operacji, a
tym samym przedłużenie ludzkiego życia.

99. Wyjaśnij na czym polegała medycyna klasztorna oraz jakie były jej możliwości i

ograniczenia.

Medycyna klasztorna ściśle połączona była z religią chrześcijańską. Opierała się na uzdrowicielskiej
myśli Chrystusa. Za jej początek uznaje się rok 529, kiedy to Benedykt z Nursji założył swój klasztor na
Monte Cassino i kiedy cesarz Justynian zamknął w Atenach Akademie Platona. W klasztorach
zapoczątkowano wykonywanie kopii zachowanych dzieł starożytnych pisarzy (nie tylko we Włoszech,
ale też we Francji, Anglii, Szkocji, Irlandii, Szwajcarii, Niemczech, Czechach, Polsce). Znoszono tam
dziedzictwo antycznej kultury i medycyny.
Reguła zakonna przywiązywała dużą wagę do otaczania opieką chorych i leczenia ich.
Kościół starał się utrzymywać i jak najbardziej utrwalać zależność wiedzy i nauki medycznej od
dogmatów i przepisów wiary. Modlitwa stała się wszechmocnym środkiem leczniczym przeciwko
wszelkim schorzeniom i tym sposobem czynnik mistyczny, nadprzyrodzony stał się lekiem owych
czarów w czasie klęsk, epidemii, chorób zakaźnych i śmiertelnych zachorowań, których ówczesna
medycyna nie mogła zrozumieć, a które kościół mógł uznać jako kara za grzechy.
Wszystko co niezrozumiałe było dziełem sił nadprzyrodzonych.
Jednak do medycyny przenikały różne wierzenia i przesądy ludowe – powszechna była wiara w
demony i czary. Niemniej, od wczesnego średniowiecza do końca XI wieku najlepszymi i najbardziej
wykształconymi lekarzami byli lekarze zakonni – stąd nazwa medycyny klasztornej.
W średniowieczu Kościół był instytucją odpowiedzialną za prowadzenie szpitali, w
myśl ewangelicznej zasady niesienia ulgi w cierpieniu.
Charakterystyczny dla tego okresu był kult ikon i obrazów, kult świętych (patron zadżumionych – św.
Roch i św. Sebastian; patronka od bólu zęba – św. Apolonia; patroni medycyny – Kosma i Damian) i
relikwie.

Medycyna klasztorna miała ogromne możliwości do rozwoju, gdyż w klasztorach zbierano cały
dorobek okresu starożytności. Zakonnicy mogli studiować, tłumaczyć i wykorzystywać dzieła
powstałe dużo wcześniej.

Ograniczeniami w rozwoju medycyny klasztornej mogą być wierzenia i przesądy ludowe. Wiara ludzi
w czary, złe duchy i demony. Działalności kapłanów dawnych bóstw plemiennych. Stosowanie zaklęć i
różnych form magii. Innym ograniczeniem mogło być również osobiste nastawienie zakonników do
medycyny. Większość uciekała się do modlitw, ślubowań, umartwień czy pielgrzymek a niekoniecznie
interesowała się lecznictwem.

- 56 -

100. Omów zasługi Karola Jonschera dla medycyny łódzkiej.

Karol Jonscher był jednym z najważniejszych działaczy w Łódzkim Chrześcijańskim Towarzystwie
Dobroczynności. Jako jeden z jego członków organizował zasiłki dla robotników i bezrobotnych, tanie
kuchnie, ochronki dla dzieci, przytułek porodowy, kolonie dla dzieci. Podejmował on ideę medyczno-
społeczną – włączył się w działania społeczne prowadzące do poprawy warunków sanitarnych i
zdrowotnych. Był pomysłodawcą powstania pierwszego szpitala dla robotników. Współorganizator
szpitala dla nerwowo i psychicznie chorych "Kochanówka" 1902 (obecnie szpital im. dr. J.
Babińskiego) oraz szpitala dla dzieci, tak zwanego Szpitalika Anny Marii (obecnie szpital im. dr. J.
Korczaka). Był współtwórcą Oddziału Łódzkiego Towarzystwa Higienicznego "Kropla Mleka", w
którym zajmował się krzewieniem higieny wieku niemowlęcego i dziecięcego (Kropla Mleka była
bardzo ważna instytucją jako pierwsza tego typu na ziemiach polskich. Instytucję powołano do walki z
wysoką umieralnością noworodków w 1892 roku. Lekarze Kropli Mleka dbali o higienę
niemowląt oraz prowadzili poradnictwo rodzinne. Kropla Mleka dostarczała noworodkom z
najbiedniejszych rodzin mieszanek mlecznych wytwarzanych w specjalnych, higienicznych
warunkach).

→

opracowała grupa 18

☺

- 57 -

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zagadnienia na historie sztuki
Zagadnienia na historie prasy
Zagadnienia na egzamin z wiedzy o historycznym rozwoju polszczyzny, Filologia polska, ROK III, semes
Poetyka zagadnienia na II kolokwium, LITERATUROZNAWSTWO, TEORIA LITERATURY - poetyka opisowa, poetyk
Zagadnienia na Egzamin z Historii Anglii-wykład ogólny
Zagadnienia na kolo z teorii i historii kultury
Zagadnienia na egzamin z historii mysli pedagogicznej
Historia ustroju Polski na tle powszechnym, pyt bialystok 011119, ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z HISTORII
Przykładowe zagadnienia na egzamin z historii politycznej Polski XXw sciaga
Zagadnienia na egzamin z historii filozofii
historia polski, opracowane zagadnienia na egzamin
Historia filmu powszechnego zagadnienia na egzamin dzienne
Przykładowe zagadnienia na sprawdzian z historii adwokatury
Historia doktryn politycznych i prawnych opracowanie zagadnień na egzamin
Zagadnienia na egz 2016 RYSZARD STACHOWSKI historia psychologii SWPS
Przykładowe zagadnienia na sprawdzian z historii adwokatury odpowiedzi
Zagadnienia na egzamin z Historii Administracji
HISTORIA WYCHOWANIA Hanna Markiewicz opracowane zagadnienia na EGZAMIN 2012 2013

więcej podobnych podstron