Kwestionariusz rozpoznawania ryzyka specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu
u dzieci rozpoczynających naukę szkolną w I klasie
autor: Marta Bogdanowicz
Uczeń: .......................................................................................................................................................................................................... Wiek:
Szkoła podstawowa: ............................................................................................................................................................................... Klasa:
miasto duże miasto małe wieś dziecko uczęszczało do przedszkola tak nie
Lp. Stwierdzenie dotyczące możliwości dziecka Ocena: od 5 (bar- Uwagi pomocne przy dokonywaniu oceny Ocena Oceniane funkcje
dzo dobra) do 1 średnia
(niedostateczna)
1. Jest sprawne w czynnościach samoobsługowych. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas codziennych Motoryka mała
zajęć samoobsługowych  ubierania, jedzenia,  sprawność
posługiwania się przyborami szkolnymi oraz ruchowa rąk (1 4)
zapytać rodziców.
2. Umie zawiązać na kokardkę sznurowadła, wstążkę. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas ubierania się
dziecka i zabawy oraz zapytać rodziców.
3. Jest sprawne podczas zabaw manipulacyjnych 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy, czy
i konstrukcyjnych. dziecko wybiera ten typ zadań lub podejmuje
propozycję nauczyciela dotyczącą na przykład
budowania z klocków.
4. Trzyma poprawnie narzędzia do rysowania, 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć
malowania i pisania. plastycznych.
5. Jest sprawne ruchowo: skacze, szybko biega. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć ruchowych Motoryka duża  sprawność
oraz zapytać rodziców. ruchowa całego ciała i rów-
nowaga (5 6)
6. Chodzi po linii (stopa za stopą), stoi chwilę 5 4 3 2 1 Należy zaproponować dziecku zabawę ruchową,
na jednej nodze. na przykład naśladowanie bociana.
7. Układa z fragmentów obrazki według wzoru. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć, Funkcje wzrokowo-
w których używa się układanki, puzzli. Można -przestrzenne (7 11)
zaproponować złożenie rysunku rozciętego
na 5 6 części (jednego z dwóch identycznych).
8. Dostrzega braki na obrazkach. 5 4 3 2 1 Należy stwierdzić, jak dziecko sobie radzi
z porównywaniem i wskazywaniem około 10
szczegółów (braków) różniących 2 rysunki.
9. Rozpoznaje podstawowe figury geometryczne 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować te umiejętności podczas
(koło, kwadrat, trójkąt), a także cyfry, litery, codziennych sytuacji, oglądania obrazków. Warto
które już poznało. też zapytać rodziców, czy dziecko rozpoznaje na
przykład literę A lub T na przystankach
autobusowych, tramwajowych oraz rozpoznaje
niektóre znaki drogowe.
10. W szeregu elementów (figur) wskazuje jeden 5 4 3 2 1 Należy ocenić, jak dziecko sobie radzi ze
inaczej położony. wskazaniem elementu niepasującego do ciągu
rysunków (np. nauczyciel rysuje szlaczek
z trójkątów, jeden z nich jest inaczej ułożony
w przestrzeni).
11. Rozpoznaje litery i cyfry podobne, lecz inaczej 5 4 3 2 1 Należy ocenić, czy dziecko potrafi wskazać
położone w przestrzeni. element (literę, cyfrę), który nie pasuje do
szeregu pozostałych (np. nauczyciel rysuje
szlaczek złożony z cyfry 6, w którym 2 3 cyfry
są w innym układzie przestrzennym, np. jako 9
lub odtworzone zwierciadlanie).
12. Sprawnie rzuca i chwyta piłkę. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć ruchowych. Koordynacja wzrokowo-
-ruchowa (12 17)
13. Sprawnie posługuje się nożyczkami. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć
plastycznych.
14. Potrafi narysować ze wzoru koło, kwadrat, 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć lekcyjnych
krzyż i trójkąt. i dowolnych (zachęcić dziecko do odwzorowania
figur geometrycznych).
15. Potrafi starannie pokolorować i/lub 5 4 3 2 1 Należy zaproponować pokolorowanie lub
zakreskować rysunek konturowy. zakreskowanie dowolnego rysunku
konturowego podczas zajęć plastycznych.
16. Precyzyjnie rysuje po śladzie. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć
plastycznych.
17. Sprawnie rysuje szlaczek w liniaturze, 5 4 3 2 1 Należy na zajęciach plastycznych rozpocząć
wykonuje zadanie do końca. rysowanie szlaczka umieszczonego
w poszerzonej liniaturze i zachęcić dziecko
do dokończenia go.
Lp. Stwierdzenie dotyczące możliwości dziecka Ocena: od 5 (bar- Uwagi pomocne przy dokonywaniu oceny Ocena Oceniane funkcje
dzo dobra) do 1 średnia
(niedostateczna)
18. Rozpoznaje i tworzy rymy. 5 4 3 2 1 Podczas zabawy z rymami należy zaobserwować Funkcje słuchowo-językowe
czy dziecko spośród 3 słów (np. kotek, kredka, (18 29)
płotek) wskazuje te, które się rymują, oraz czy
podaje słowa, które tworzą rymy (np. mama,
dama, brama).
19. Poprawnie wypowiada głoski. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas codziennych
zajęć i zapisać, które głoski wypowiada dziecko
niepoprawnie.
20. Rozróżnia pary słów, które różnią się jedną głoską. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy w zagadki
językowe, gdy dziecko wskazuje, czy słyszy parę
tych samych wyrazów, czy innych (różniących się
jedną głoską, np. dom  tom, noże  nosze).
21. Poprawnie dokonuje analizy sylabowej słów. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy
w zagadki językowe, gdy dziecko dzieli na sylaby
coraz dłuższe słowa (np. dom, domek, domeczek,
czekolada).
22. Poprawnie dokonuje syntezy sylabowej słów. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy w zagadki
językowe, gdy dziecko łączy sylaby, tworząc coraz
dłuższe słowa (np. o-sa, ko-lac-ja, po-nie-dzia-łek).
23. Poprawnie wydziela pierwszą i ostatnią 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy
głoskę w słowie. w zagadki językowe, na przykład:  Jedzie pociąg
naładowany towarami, których nazwy zaczynają
się głoską [k]. Jakie to towary? ,  Jaka głoska
mieszka na końcu słowa auto? .
24. Potrafi dokonać analizy głoskowej krótkich 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować, czy dziecko potrafi podać
i prostych słów. głoski, które słyszy na przykład w słowie nos.
25. Poprawnie dokonuje syntezy głoskowej 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy w zagadki
krótkich słów. językowe. Na przykład badający podaje w formie
izolowanych głosek imię (O-l-e-k), a dziecko
powinno je poprawnie wypowiedzieć (Olek).
26. Szybko wymienia ciąg nazw, na przykład imiona 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy
dziewczynek, nazwy zwierząt. w zagadki językowe.
27. Rozumie zabawę w  mowę kaczek  usuwa 5 4 3 2 1 Należy ocenić podczas zabawy w zagadki
sylabę ka sprzed każdego wyrazu. językowe, na przykład czy dziecko potrafi
rozpoznać swoje imię oraz imiona innych osób
usłyszane w zmienionej formie (np. z dodatkiem
sylaby ka  kaZosia, kaOla).
28. Potrafi utworzyć słowo przez usunięcie z niego 5 4 3 2 1 Podczas zabawy w zagadki językowe należy
pierwszej głoski. ocenić, jak dziecko wykonuje polecenia typu:
 Gdy usłyszysz słowo drogi, nie mów pierwszej
głoski [d]. Zgadnij, jakie słowo powstało .
29. Potrafi szybko nazywać wskazywane elementy 5 4 3 2 1 Należy ocenić, jak dziecko radzi sobie
na obrazku. z nazywaniem elementów na obrazku
w dowolnym ćwiczeniu.
30. Pamięta wierszyki, rymowanki, piosenki. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach Pamięć (30)
codziennych, podczas zajęć dydaktycznych.
Warto też zasięgnąć opinii rodziców.
31. Ma ustaloną dominację ręki 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas rysowania Lateralizacja (31)
(prawo- lub leworęczność). i pisania oraz czynności samoobsługowych,
na przykład jedzenia.
32. Umie wskazać, gdzie ma swoją prawą i lewą 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zabawy. Orientacja w kierunkach
rękę, prawe i lewe oko. lewo prawo (32)
33. Potrafi koncentrować uwagę mimo 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć Uwaga (33)
zakłócających bodz
ców. dydaktycznych i zabawy.
34. Zna niektóre litery. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach Umiejętności sprzyjające
codziennych i podczas zajęć dydaktycznych uczeniu się czytania
oraz zasięgnąć opinii rodziców. i pisania (34 40)
35. Zna niektóre cyfry. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach
codziennych i podczas zajęć dydaktycznych.
36. Potrafi rozpoznawać niektóre wyrazy. 5 4 3 2 1 W sytuacjach codziennych i podczas zajęć
dydaktycznych należy zaobserwować, czy
dziecko rozpoznaje napisane swoje imię, imiona
innych osób, szyldy, podpisy pod obrazkami.
37. Interesuje się książką, potrafi dość długo 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach codziennych,
słuchać czytanego tekstu. podczas zajęć dydaktycznych. Warto też
dowiedzieć się od rodziców, czy dziecko słucha
uważnie, nie tylko ogląda obrazki.
38. Rozumie przeczytany przez dorosłego tekst 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować podczas zajęć
i potrafi się na jego temat wypowiedzieć. dydaktycznych. Warto też zasięgnąć opinii
rodziców.
39. Wypowiada się spontanicznie, budując zdania 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach codziennych
poprawnie pod względem logicznym i podczas zajęć dydaktycznych.
i gramatycznym.
40. Dysponuje bogatym słownikiem. 5 4 3 2 1 Należy zaobserwować w sytuacjach codziennych
i podczas zajęć dydaktycznych. Warto też
zasięgnąć opinii rodziców.
UWAGI DO INTERPRETACJI
1. Rozpoznanie trudności  założenia kwestionariusza
Kwestionariusz jest przeznaczony do oceny ryzyka wystąpienia trudności w uczeniu się czytania i pisania, a szczegól-
nie specyficznych trudności, które są uwarunkowane opóz
nieniem rozwoju określonych funkcji poznawczych (szcze-
gólne językowych). Określenie  specyficzne oznacza, że nie są one skutkiem opóz
nienia rozwoju intelektualnego
i schorzeń neurologicznych, ani też nie zostały spowodowane wyłącznie wadami zmysłu lub zaniedbaniem środowi-
skowym, które mogą te trudności nasilać, lecz nie są ich przyczyną.
Założeniem przy opracowywaniu kwestionariusza było stworzenie bardzo prostego narzędzia służącego nauczycielowi
do przesiewowej oceny możliwości rozwojowych dziecka rozpoczynającego naukę czytania i pisania. Przyjęto, że na-
uczyciel powinien poznawać dziecko w każdej sytuacji kontaktu z nim  nie tylko na lekcji lub podczas zaplanowane-
go spotkania diagnostycznego. Obserwacja zachowania, rozmowy z dzieckiem, analiza jego prac, sprawności
w wykonywaniu zadań na materiale przeznaczonym do nauki szkolnej w klasie I oraz informacje przekazane przez ro-
dziców powinny umożliwić poznanie mocnych stron rozwoju i utrudnień rozwojowych ucznia, przede wszystkim w za-
kresie funkcji poznawczych (wzrokowo-przestrzennych, słuchowo-językowych) i motorycznych oraz współdziałania tych
funkcji. Tak dokonana ocena stwarza podstawy do przewidywania, czy dziecko opanuje umiejętność czytania i pisania
w tempie i stopniu określonym w dokumentach Ministerstwa Edukacji Narodowej  w podstawie programowej wycho-
wania przedszkolnego oraz edukacji wczesnoszkolnej.
Proponowane narzędzie oceny nie ma formy testu. Nie jest więc zbiorem prób diagnostycznych, nie zawiera szczegó-
łowych instrukcji dla nauczyciela ani konkretnych materiałów używanych do badania ucznia. Nie wymaga zatem dłuż-
szego indywidualnego badania, na które zazwyczaj potrzeba około 2 godzin.
Kwestionariusz jest narzędziem przesiewowym. Pozwala na dokonanie szybkiej oceny uczniów całej klasy. Jeśli nauczy-
ciel wnikliwie obserwuje swoich uczniów, analizuje ich pracę, to przy okazji kontaktu z uczniem i jego rodzicami szyb-
ko zgromadzi informacje potrzebne do wypełnienia kwestionariusza. Nie będzie więc musiał poświęcać zbyt dużo czasu
na dokonanie tej oceny.
2. Okres stosowania
Ocenę za pomocą niniejszego kwestionariusza należy przeprowadzić w paz
dzierniku lub listopadzie, po 2 3 miesią-
cach nauki w klasie I, a więc w okresie adaptacji ucznia do szkoły. Jest to także wystarczający czas na poznanie dziec-
ka przez nauczyciela. W przypadku stwierdzenia u określonych uczniów zagrożenia trudnościami w czytaniu i pisaniu
nauczyciel może je potwierdzić, jeśli zastosuje Skalę Ryzyka Dysleksji SRD-6 (Bogdanowicz, 2010) przeznaczoną dla
uczniów rozpoczynających naukę szkolną. Wskazany jest tu również współudział rodziców.
3. Obliczanie i interpretacja wyników
Na podstawie wiedzy zgromadzonej w kontakcie z uczniem i jego rodzicami nauczyciel wypełnia kwestionariusz,
zakreślając przy każdym stwierdzeniu wartość od 1 do 5. Ocena 5 oznacza, że dziecko całkowicie spełnia wymagania,
o których mowa w danym stwierdzeniu (ocena bardzo dobra), 4  dziecko prawie zawsze spełnia podane wymagania,
3  uczeń zazwyczaj wypełnia wymogi określone w stwierdzeniu, 2  uczeń rzadko spełnia oczekiwane wymagania,
1  dziecko nie spełnia wymagań. Kwestionariusz aktualnie nie posiada norm, dlatego wyniki mają formę średniej
arytmetycznej. Średni wynik ogólny obliczamy dla całego kwestionariusza (sumę zakreślonych ocen wszystkich
stwierdzeń należy podzielić przez 40). Wynik ten należy zaokrąglić do liczby całkowitej (np. wartość 3,5 i wyżej
zaokrąglamy do 4). Interpretacja wyniku może się opierać na zastosowanej skali od 1 do 5.
Kwestionariusz rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu w klasie I  interpretacja wyniku ogólnego
Średni wynik ogólny Interpretacja wyniku
wynik bardzo dobry, prawdopodobnie uczenie się czytania i pisania będzie
5
przebiegać szybko i bez zakłóceń
wynik dobry, możliwe niewielkie i szybko ustępujące utrudnienia
4
w uczeniu się czytania i pisania
wynik przeciętny, nauka czytania i pisania będzie postępować z pewnymi
utrudnieniami, wymagającymi dodatkowych ćwiczeń; przy słabych
3
postępach, pomimo udzielenia pomocy, wskazana obserwacja w kierunku
ryzyka dysleksji, dysortografii, dysgrafii
wynik poniżej przeciętnej, spodziewane znaczne trudności w nauce czytania
2
i pisania  w tym ryzyko dysleksji, dysortografii, dysgrafii
wynik bardzo niski, duże prawdopodobieństwo wystąpienia nasilonych
niepowodzeń w nauce czytania i pisania  w tym ryzyka dysleksji,
1
dysortografii, dysgrafii
Dodatkowo obliczenie średnich wyników cząstkowych w zakresie osobnych funkcji pozwala stwierdzić, które z nich
stanowią słabe, a które mocne strony rozwoju. W tym wypadku suma ocen (zakreślonych wartości dla poszczególnych
stwierdzeń), które pozwalają ocenić określoną funkcję, powinna być podzielona przez liczbę stwierdzeń. Wynik ogólny
i wyniki cząstkowe pozwalają na wyłonienie dzieci, które powinny być objęte dalszą obserwacją i pomocą.
4. Zakwalifikowanie do odpowiedniej formy pomocy
W wypadku stwierdzenia niskiego wyniku ogólnego, szczególnie gdy jednocześnie ujawnia się słaby poziom rozwoju
funkcji słuchowo-językowych (przeważa wynik 1 2), konieczne jest udzielenie dziecku pomocy w postaci zajęć wspo-
magających rozwój, na przykład korekcyjno-kompensacyjnych. Mają one na celu podniesienie poziomu sprawności oce-
nianych funkcji oraz kształcenie umiejętności czytania i pisania. Jeżeli po kilku miesiącach zajęć obserwuje się bardzo
wolny postęp w wyrównywaniu stwierdzonych braków rozwojowych, wskazane jest badanie indywidualne przeprowa-
dzone przez psychologa szkolnego i pedagoga lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
5. Wdrożenie programu wsparcia
Kwestionariusz ułatwia planowanie ćwiczeń, ponieważ wskazuje, z jakimi zadaniami dziecko sobie nie radzi. Dzięki te-
mu można zaplanować Indywidualny Program Edukacyjny (IPE), który od nowego roku szkolnego MEN wprowadza ja-
ko obowiązkowy dokument dla każdego ucznia z trudnościami w uczeniu się. W pracy nad pokonywaniem trudności
powinni także uczestniczyć rodzice, którzy po konsultacji z nauczycielem kontynuują zajęcia z dzieckiem w domu.
6. Ocena udzielonego wsparcia
Oprócz badań wstępnych za pomocą powyższego kwestionariusza planuje się też badania kontrolne na koniec I klasy.
Taka procedura pozwala na ocenę stopnia, w jakim dziecko poprawiło swoje wyniki, usprawniło podstawowe funkcje
poznawcze i ruchowe oraz umiejętność czytania i pisania. Jeżeli całoroczna praca według IPE nie przyniesie postępu,
należy dokonać oceny ryzyka dysleksji. W tym celu wskazane jest przeprowadzenie przesiewowego badania Skalą
Ryzyka Dysleksji (Bogdanowicz, 2005) oraz dokonanie oceny czytania i pisania, na przykład testem  Dom Marka
(Bogdanowicz, 2010) i testami czytania G. Krasowicz-Kupis (2008) lub bardziej pogłębione badanie Testem Dekodowania
(Szczerbiński, Pelc-Pękala, 2007). Pozwolą one na potwierdzenie ryzyka dysleksji i stworzenie programu terapii
pedagogicznej na kolejny rok szkolny.
Uwaga! Ze względu na przesiewowy charakter badań prowadzimy je za pomocą kwestionariusza wśród wszystkich
uczniów (nawet, jeśli nie dostrzegamy żadnych trudności). Badaniami nie obejmujemy uczniów z orzeczeniami o nie-
pełnosprawności intelektualnej, z autyzmem, epilepsją i dziecięcym porażeniem mózgowym (MPD), którzy powinni być
objęci pomocą odpowiednią dla ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. W tych przypadkach zaburzenia czytania i pisa-
nia nie mają bowiem charakteru specyficznego, lecz stanowią współwystępujące symptomy dysfunkcji ośrodkowego
układu nerwowego.
Kwestionariusz nie służy do pełnej oceny umiejętności określonych w podstawie programowej dla I klasy szkoły pod-
stawowej. Przeznaczony jest głównie do badania funkcji i umiejętności zapewniających skuteczne uczenie się czytania
i pisania. Informacje zebrane za pomocą kwestionariusza mogą być pomocne w konstruowaniu semestralnej i rocznej
opisowej oceny postępów ucznia w I klasie.