22

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

Temat:
Dynamika w muzyce.

Cel główny

:

poznanie dynamiki jako

jednego z elementów dzieła muzycznego.

Cele operacyjne:

Uczeń:

zna znaczenie terminu „dynamika”,

t

zna podstawowe terminy z zakresu dy-

t

namiki w języku włoskim: piano, forte,
mezzo piano, mezzo forte, pianissimo,
fortissimo, crescendo, decrescendo oraz
ich polskie odpowiedniki,
posiada podstawową wiedzę na temat

t

kompozytorów: Johannesa Brahmsa
i Edvarda Griega,
umie rozpoznać podstawowe zmiany

t

dynamiki w utworze muzycznym,
umie wykonać piosenkę

t

Pada śnieg z za-

stosowaniem dynamiki,
umie zastosować oznaczenia dynamicz-

t

ne w praktycznych ćwiczeniach.

Metody pracy:

podająca: pogadanka,

t

aktywizująca: rozmowa z uczniami,

t

eksponująca: słuchanie muzyki,

t

praktyczna: śpiewanie piosenki, ćwi-

t

czenia praktyczne z zastosowaniem dy-
namiki, rozwiązywanie zadań (karta
pracy).

Środki dydaktyczne:

nagrania utworów:

t

Taniec węgierski

d-moll nr 12 Johannesa Brahmsa oraz
W grocie króla gór z suity Peer Gynt
Edvarda Griega,
nuty piosenki

t

Dzwonki sań,

kartonowe tabliczki z oznaczeniami dy-

t

namiki,
karty pracy uczniów.

t

Przebieg zajęć:

Lekcję rozpoczynamy pytaniem skiero-

1.

wanym do uczniów: z jakich elementów
składa się utwór muzyczny? Usłyszane
odpowiedzi porządkujemy, wypisuje-
my na tablicy wszystkie znane dzieciom
i prawidłowo zdefiniowane elementy, np.
melodia, rytm, tempo, barwa (kolorysty-
ka), dynamika. Informujemy, że przed-
miotem bieżącej lekcji będzie dynamika.

Prezentujemy uczniom

2.

Taniec węgierski

d-moll nr 12 Johannesa Brahmsa. Poda-

Anna Galus

Dynamika ważnym elementem dzieła
muzycznego – scenariusz zajęć

W dominującej dziś popkulturze dynamika przestała być istotnym czynnikiem for-
motwórczym, współdecydującym o treści wyrazowej dzieła; najczęściej sprowadza
się ona do sytuacji odbioru, a nie samego utworu. Ważne staje się więc pokazanie
uczniom roli dynamiki w konstrukcji dzieła muzycznego, w tworzeniu napięć, nastro-
jów i emocji. Przedstawiamy scenariusz zajęć, które pomogą uczniom klasy VI szkoły
podstawowej zrozumieć zagadnienie dynamiki w muzyce.

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

23

Materiały metodyczne

jemy krótką informację o kompozytorze
oraz o utworze, zwracamy uwagę na sil-
ne kontrasty dynamiczne.

Johannes Brahms był niemieckim kom-

pozytorem, pianistą i dyrygentem żyjącym
w XIX wieku. W zawodzie muzyka zaczął
pracować bardzo wcześnie, mając 12 lat.
Wiele podróżował po świecie. Jeszcze za
swojego życia został uznany za wielkiego
kompozytora. Tańce węgierskie należą do
grona najbardziej popularnych utworów
Brahmsa. Napisał ich 21; znane są w różnych
opracowaniach na orkiestry symfoniczne,
zespoły kameralne i instrumenty solo. Ta-
niec węgierski d-moll nr 12 składa się z czę-
ści ABA. Jest to utwór o budowie okresowej,
pełen dynamicznych kontrastów, o wyraźnie
zarysowanych częściach forte i piano. Prze-
bieg dynamiczny utworu wyznacza schemat:
f, f, ff, f, ff, f – p, p, ff, p – f, f, ff, f, ff, f.

Precyzujemy termin „dynamika”.

3.

Dynamika jest elementem dzieła mu-

zycznego, który dotyczy natężenia dźwięku,
czyli jego siły, głośności. Jest środkiem, który
tworzy kontrasty, napięcia i nastroje w mu-
zyce.

Informujemy uczniów, że w muzyce

4.

posługujemy się włoskimi oznaczenia-
mi dynamiki. Podajemy nazwy dwóch
podstawowych oznaczeń wraz z polskim
tłumaczeniem:

piano

– cicho,

forte

– głośno.

Tłumaczymy, że istnieją także określenia
obrazujące natężenie dźwięku pomię-
dzy: piano a forte – po dodaniu słówka
mezzo

(średnio) otrzymujemy:

mezzo piano

– średnio cicho,

mezzo forte

– średnio głośno.

Wyjaśniamy, że pomiędzy mp i mf wystę-
puje tylko niewielka różnica głośności.
Podajemy następne oznaczenia dynamiki:

pianissimo

– bardzo cicho,

fortissimo

– bardzo głośno.

Informujemy uczniów, że w muzyce
istnieją również określenia oznaczające
stopniowe zmiany dynamiki:

crescendo

– stopniowo wzmacniając,

decrescendo

– stopniowo osłabiając.

Podczas tłumaczenia zapisujemy na ta-
blicy włoskie nazwy i ich skróty (np.
p

, mf ) oraz graficzne znaki stopniowej

zmiany dynamiki.

Prezentujemy uczniom utwór

5.

W grocie

króla gór z suity Peer Gynt Edvarda Grie-
ga. Podajemy krótką informację o kom-
pozytorze oraz utworze.

Edvard Grieg był czołowym kompozy-

torem norweskim, żyjącym w II poł. XIX w.,
który stworzył własny, oryginalny styl nawią-
zujący do rodzimego folkloru. Peer Gynt to
dzieło muzyczne skomponowane przez Grie-
ga na podstawie dramatu Henryka Ibsena.
Wersja przyjęta ostatecznie przez kompozy-
tora składa się z dwóch suit, które opowiadają
o losach tytułowego bohatera. Utwór W gro-
cie króla gór jest ostatnią częścią w suicie I.
Przedstawia sytuację, w której Peer Gynt
zakrada się do jaskini górskich trolli i obra-
ża ich króla, wywołując tym samym pościg
za sobą. Tę sytuację wiernie oddaje muzyka.
Początkowe skradanie się bohatera ilustrują
niskie dźwięki fagotu. W miarę postępowa-
nia pościgu trolli rozwija się również muzyka
– staje się coraz szybsza i głośniejsza. W koń-
cu Peer Gynt zostaje złapany i wyrzucony
z groty, co obrazują głośne uderzenia w bę-
ben kończące utwór. Dynamika występująca
w tym utworze dobitnie podkreśla rozwój
akcji oraz oddaje nastrój. Całość opiera się
na jednym motywie, który – odpowiednio
przetworzony – pojawia się w różnych obsa-
dach instrumentów wraz z towarzyszącym
mu narastaniem dyna miki.

Przed odtworzeniem utworu prosimy
uczniów, aby zwrócili uwagę na dyna-
mikę. Po wysłuchaniu pytamy, jakich
określeń można użyć, aby opisać zmiany
dynamiczne w przebiegu utworu. Posłu-

24

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

Temat główny utworu E. Griega W grocie króla gór

Jingle Bells

słowa polskie: Elżbieta Zechenter-Spławińska

sł. i muz.: James Pierpont

http://www.wychmuz.pl

Wychowanie Muzyczne 1 2011

25

Materiały metodyczne

gując się poznanymi określeniami i zna-
kami, uczniowie zapisują na kartkach
przebieg dynamiczny utworu.

1.

Poprzez białe drogi, z mrozem za pan brat,
pędzą nasze sanie szybkie niby wiatr.
Biegnij, koniu wrony, przez uśpiony las,
my wieziemy świerk zielony i śpiewamy tak:

Refren

Pada śnieg, pada śnieg,
dzwonią dzwonki sań,
co za radość, gdy saniami tak
można jechać w dal,
gdy pada śnieg, pada śnieg,
dzwonią dzwonki sań,
a przed nami i nad nami
wiruje tyle gwiazd.

2.

Biegniesz, biała drogo, nie wiadomo jak,
nie ma tu nikogo, kto by znaczył ślad.
Tylko nasze sanie, tylko szybki koń,
tylko dzwonki roześmiane i piosenki ton.

Rozdajemy uczniom kartki ze znaną

6.

piosenką skomponowaną przez Jamesa
Pierponta w 1857 r. Dzwonki sań (Jin-
gle Bells). Po zaprezentowaniu piosenki
i wspólnym jej zaśpiewaniu zwracamy
uwagę na oznaczenia dynamiczne i in-
terpretujemy je, po czym z uwzględnie-
niem dynamiki ponownie wykonujemy
piosenkę.

Przygotowujemy uczniów do ćwiczenia-

7.

zabawy z wykorzystaniem prostych gesto-
dźwięków oraz oznaczeń dynamicznych.
Na tablicy zapisujemy poznane określe-
nia dynamiki przyporządkowane kon-
kretnym gestodźwiękom:
pianissimo (pp) – pocieranie rąk,
piano (p) – uderzanie palcami o ławkę,
mezzo piano (mp) – ciche uderzanie

dłońmi o ławkę,

mezzo forte (mf) – uderzanie dłońmi

o uda,

forte (f) – tupanie,
fortissimo (ff) – głośne klaskanie.
Za pomocą kartonowych tabliczek
z zapisanymi na nich oznaczeniami
dynamicznymi pokazujemy uczniom
dynamikę. Uczniowie mają za zadanie
reagować gestodźwiękami na zmiany. Za
pierwszym razem wprowadzamy tylko
część oznaczeń: pp, p, f, ff. Jeżeli ucznio-
wie dobrze radzą sobie z wykonaniem
ćwiczenia, za drugim razem dodajemy
jeszcze mp i mf. Po pewnym czasie wy-
bieramy chętnego ucznia, który zastępu-
je nauczyciela w roli „dyrygenta”.

Podsumowanie zajęć. Rozdajemy ucz-

8.

niom karty pracy z zadaniami, które
mają pomóc w utrwaleniu wiadomości
na temat dynamiki oraz poznanych na
lekcji kompozytorów i ich dzieł.

26

Wychowanie Muzyczne 1 2011

http://www.wychmuz.pl

Materiały metodyczne

Ćwiczenie 2. Dopasuj włoskie nazwy do ich polskich odpowiedników.

mezzo forte

stopniowo osłabiając

pianissimo

głośno

forte

cicho

fortissimo

średnio cicho

decrescendo

bardzo głośno

mezzo piano

średnio głośno

crescendo

stopniowo wzmacniając

piano

bardzo cicho

Ćwiczenie 1. Rozwiąż krzyżówkę:

1.

D

E

C

R

E

S

C

E

N

D

O

2.

F

O

R

T

E

3.

P

E

E

R

4.

P

I

A

N

I

S

S

I

M

O

5.

N

I

E

M

C

Y

6.

G

R

I

E

G

7.

P

I

A

N

O

8.

D

M

O

L

L

9.

M

E

Z

Z

O

Muzyczne określenie

1.

„stopniowo osłabiając”.

Muzyczne określenie „głośno”.

2.

Imię bohatera uciekającego z groty króla gór.

3.

Muzyczne określenie „bardzo cicho”.

4.

Kraj pochodzenia Johannesa Brahmsa.

5.

Nazwisko norweskiego kompozytora, twórcy muzyki do dramatu H. Ibsena

6.

Peer Gynt.

Muzyczne określenie „cicho”.

7.

Tonacja wysłuchanego

8.

Tańca węgierskiego.

Z włoskiego „średnio”.

9.

Hasło: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wyjaśnij znaczenie hasła: . . . . . . . . . . . . . . . . . oznacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .