Historia literatury:

Część A

1. Lata 1830-1840; Czaadajew; kółka filozoficzne [Aneta G]
2. Poezja Tiutczewa
3. Życie i twórczość Hercena [Jula]
4. Szkoła naturalna [Sylwia]
5. Lata 1856-1868; pojęcie nihilizmu; czasopisma… [Sylwia]
6. Droga twórcza Turgieniewa [Klaudia L]
7. Koncepcja miłości u Turgieniewa [Gabrysia]
8. Szlacheckie gniazdo – sens i reszta [Gabrysia]
9. Ojcowie i dzieci – kompozycja; koncepcja ideowa [Sylwia]
10. Późna twórczość Turgieniewa 1863-83 [Gabrysia]
11. Droga twórcza Gonczarowa; jego 3 powieści [Klaudia L]
12. Obłomow – interpretacje, obłomowszczyzna [Klaudia L]
13. Ostrowski – analiza jednego z dramatów [Jula]
14. Niekrasow – liryka; maroz, krasnyj nos [Aneta]
15. Saltykow-szczedrin; groteska, Historia pewnego miasta jako satyra pol.
16. Biografia Dostojewskiego jako źródło twórczości [Asia Dudek]
17. Światopogląd Dostojewskiego
18. Zbrodnia i kara – kompozycja i idea [Asia]
19. Biesy – idea [Asia]
20. Bracia Karamazow – idea, obraz ojca u 3 braci, karamazowszczyna?! [Madzia Żugaj]
21. Bunt Iwana Karamazowa – filozofia [Madzia]
22. Znaczenie poematu Iwana Karamazowa Wielki Inkwizytor [Madzia]

Część B

1. Tołstoj – światopogląd, tołstoizm [Hania]
2. Droga twórcza Tołstoja [Klaudia Janik]
3. Wojna i pokój nako epopeja narodowa; kompozycja [Aneta]
4. Anna Karenina – psychologia itp. [Hania]
5. Problem śmierci u Tołstoja [Aneta]
6. Sztuka detali u Tołstoja
7. Lata 1870 i 1880; narodnicy; pisarze-naturaliści [Klaudia Janik]
8. Twórczość Garszyna [Jula]
9. Twórczość Leskowa, skaz [Jula]
10. Humor u Czechowa [Gabrysia]
11. Problem piękna u Czechowa [Misia]
12. Sala nr 6 – tragedia buntu i braku sprzeciwu [może Misia]
13. Nowatorstwo Czechowa-dramaturga [Misia]
14. Szczególna percepcja rzeczywistości Srebrnego wieku [Asia]
15. Lata 1893-1917 [Klaudia L]
16. Poezja rosyjskiego symbolizmu [Sylwia]
17. Błok -12, liryka [Hania]
18. Mały bies – powieść modernistyczna [Hania]
19. Proza Andrejewa [Klaudia Janik]
20. Twórczość wczesnego Majakowskiego [Klaudia Janik]

A 1. Lata 1830-1840; Czaadajew; kółka filozoficzne

a)

14 XII 1825r-> powstanie dekabrystów:

-uzmysłowienie przeprowadzenia koniecznych reform,

-panowanie Mikołaja I: przeciwstawienie się dalszym zmianom,

-powstrzymanie naturalnego rozwoju kraju,

-wyplenienie buntu.

-zaostrzona cenzura (1826- ustawa o „żelaznej cenzurze”), która wzmaga się ponadto po
wydarzeniach we Francji (rewolucja 1830), Belgii i Polsce (powstanie list)

-III wydział: kontrola nad ruchem wydawniczym, głownie prasą

- klęska dekabrystów wnosi pierwiastek tragiczny do epoki (na atmosferę wpływają nie tylko
działania władz, ale również rozczarowanie szlachty; nowa inteligencja tzw. raznoczyńcy
jeszcze nie dochodzi do głosu)

-romantyzm jako prąd dominujący („przewartościowanie wartości”), niejednolity pod
względem estetycznym i ideowym,

-przeciwnicy romantyzmu- „szkoła pseudomajestatyczna”, Andriej Podoliński, Mikołaj
Nadieżdin: „romantyzm jako płód niewiary i rewolucji”, równoznaczny z liberalizmem,

W obrębie literatury:

-wzrasta ranga krytyki lierackiej,

-rozwój prozy narracyjnej,

-historyzm i scottyzm, postulat narodowej samodzielności-> to co historyczne= to co
narodowe (Polewoj)

…

b)

Zbędni ludzie:

-XIX-wieczny typ bohatera literatury rosyjskiej,

-charakteryzuje się szlacheckim pochodzeniem (książę, hrabia, szlachcic),

-dominacja intelektu nad zdolnością do czynu,

-bezczynność, zagubienie w życiu,

-wyniosłoś,

-poszukiwaniem przygody.

„Sądzili, że ich wysoki iloraz inteligencji zapewni im świetlaną przyszłość, a kończyli
tragicznie, niekiedy śmiercią.”

Tytuły w których występują znani zbędni ludzie literatury rosyjskiej:

1. Eugeniusz Oniegin "Eugeniusz Oniegin" Puszkin);
2. Pieczorin "Bohater naszych czasów" Lermontow;
3. "Kto winien?" Hercena;
4. "Sasza" Niekrasowa;
5. "Szlacheckie gniazdo" Turgieniewa;
6. Dymitr Mikołajewicz Rudin "Rudin" Turgieniewa;

7. "Hamlet powiatu szczygrowskiego" Turgieniewa;
8. "Dziennik człowieka niepotrzebnego" Turgieniewa;
9. rodzina Kirsanów "Ojcowie i dzieci" Turgieniewa;
10. Ilia Iljicz Obłomow "Obłomow" Gonczarowa;
11. Mikołaj Stawrogin "Biesy" Dostojewski.

c) Piotr Czaadajew 1794-1856 (I realny „zbędny człowiek”)

W roku 1836 w czasopiśmie „Teleskop” ukazał się napisany przez Czaadajewa

dużo wcześniej, bo w roku 1829, List filozoficzny. Był on pierwszą częścią cyklu ośmiu
listów, w pełni udostępnionych czytelnikowi dopiero w wieku XX. Publikacja
pierwszego Listu stała się jednym z najbardziej spektakularnych, zdumiewających, a
zarazem ważkich wydarzeń w intelektualnej i politycznej historii Rosji. Niekiedy
przypisuje się mu sens wręcz przełomowy dla dziejów Rosji i myśli rosyjskiej. Po
publikacji w „Teleskopie” władze, osobistą decyzji samego cara, uznały autora Listu za
obłąkanego, poddały go nadzorowi lekarsko-policyjnemu, który uchylony został po
roku, pod warunkiem wszakże, że nieszczęsny filozof „nie śmie niczego pisać”. Choć
Czaadajew nie podporządkował się temu nakazowi, to jednak niemożność publikowania
oraz przeżycia związane ze skandalem uczyniły jego późniejsze pisarstwo dość
chaotycznym, przypadkowym, skromnym ilościowo i niepełnym jakościowo. Jednym z
nielicznych wyjątków jest czytelnikowi Apologia obłąkanego (Апология
сумасшедшего). Artykuł napisany został w j. francuskim na przełomie roku 1836 i
1837 pod bezpośrednim wpływem i wrażeniem reakcji władz i społeczeństwa na
publikację Listu filozoficznego.

„List filozoficzny”:

-osobiście związany z wieloma dekabrystami Puszkinem,

-historiozofia przesycina mistycznym pierwistekim,

-poszukiwanie idei boskiej w dziejach (istotą dziejów jest od czasów Chrystusa stanowi
chrześcijaństwo, a jego najczystsza forma to katolicyzm),

-Rosja jako kraj zapomniany przez opatrzność (izolowana od Wsch. i Zach),

- Rosja: dziki, barbarzyński, pozbawiony historii kraj, nie uczestniczy w powszechnym
rozwoju ludzkości, nie stworzył nic własnego i oryginalnego,

-żeby wznieść się ponad biologiczną egzystencję do sfery duchowej R. musi powtórzyć
dotychczasowy bieg dziejów Europu,

„Apologia obłąkanego”:

-ponownie podejmuje zagadnienie Rosji w dziejach Europy,

-tym razem brak historii dla R. stanowi wielką zaletę, gdyż pozwala budować nową
przyszłość bez powtarzania błędów Europy. : )

-krańcowy okcydentalizm.

d)

-najprężniej rozwijają się w Moskwie,

-kółka studenckie:

1. Mikołaja Stankiewicza-> przedstawiciel idealistów ros. l 30, wyznawca fil. niemieckiej
(Schelling), główny nacisk pada na świat idei, osiągnięcie harmonii duszy przez idealne
pragnienia i marzenia, uwalniając się od nacisków „trywialnej rzeczywistości”, potęga
Miłości, wiara w wszechogarniające dobro, którego triumf nastąpi z postępem w oświacie.

2. Kółko Hercena-> kwestie ogólno filozoficzne, bardziej niż u poprzedniego podejmowanie
kwestii pol.i społ; inspiracja pismami socjalistycznymi, Fourierem i Saint-Simonem,

-> współpracownik Mikołaj Ogariow,

-> spadkobiercy rewolucyjnego czynu dekabrystów,

3. „Towarzystwo Literackie pokoju 11”-> wokół Wissariona Bielińskiego

-> przeważają zainteresowania literackie, głównie buntowniczą lit.romantyczną.

Te trzy kółka były w świecie literacko- kulturalnym nazywane „TRIUMWIRATEM”.

A 2. Poezja Tiutczewa

Urodził się w 1803 r. Zmarł – 1878 r. Syn szlachecki. Znał poezję antyczną. Chciał być
dyplomatą a nie poetą. Kochał przyrodę ale nie wieś. Jeden z najśmielszych utopistów XIX
Rosji. Stworzył polityczną utopię. Jako monarchista wystraszył się Wiosny ludów,
proponował stworzenie słowiańskiej Imperii – teoria po francusku- o tym, że Rosja powinna
uratować Zachód. Był mocno za prawosławiem. Potem ulubiony poeta Lenina.

Początkowo pisał wiersze polityczne jako, że był dyplomatą. Z jednej strony był monarchistą,
z drugiej w młodości był za umiarkowanym liberalizmem. Dwoistość pojawiała się też w
tematyce związanej z Polską- aprobata zdławienia powstania listopadowego ale też
współczucie dla Polaków za przelaną krew (wiersz Jak córkę najdroższą w ofierze – 1831).
Później, obserwując przegrane Rosji w wojnie krymskiej, czuje nadchodzący kryzys
istniejącego porządku, kryzys jedności Słowian. Kpił z słowianofilów a jednocześnie
podobnie jak oni przeciwstawiał Rosję i Zachód. Nieprzychylny Polakom.

Łączył przeciwieństwa. 1836 – kniaź Iwan Gagarin opublikował jego wiersze w
Sowremiennikie. Z jednej strony: liryka filozofii przyrody – natur – filozofia. Dużo czerpał od
Platona i panteistów (przyroda jako element dynamiczny ale uporządkowany). Jego panteizm
jest jednak pełen sprzeczności – przyroda i człowiek w kolizji. Harmonia przyrody to tylko
pozory. Wszechświat – całość przeniknięta duchem miłości i piękna, absolut, bóstwo.
Przyroda – żywa, ma swój język, którego my nie rozumiemy, człowiek mały, ale żywy, silna
świadomość jednostki, świat przepełniony pierwiastkiem boskim. Z drugiej strony –
cywilizacja i kosmos. Jedność przeciwieństw. Inspiracją poezji jest prawda, dlatego poezja

nie boi się wstrząsów i kataklizmów. Tiutczew aprobował wolność osobistą. Świadomość
posiadanie osobowości jest przyczyną lęku – przemijalność JA.
W pierwszym okresie twórczości miłość jest beztroska, pogodna. Potem to zgubna
namiętność (Tiutczew miał romans z kobietą niższego stanu, nauczycielką swoich dzieci,
Heleną Dienisjewoj).

Tragizm.
W poezji przewija się romantyczne rozdarcie poety. Bodźce poezji – zjawiska ogólne, ciepło i
chłód, gwar i cisza.
Północ to u niego Rosja, Petersburg, zima, ugasanie życia.
Idea niewyrażalności- das Unaussprechlich, Wackenroder
Silentium- o tym, by nie mówić dużo bo i tak nie zostanie się zrozumianym przez ludzi.
Fontanna- strumień fontanny wytryskuje do góry lecz za każdym razem spada na ziemię,
podobnie myśl ludzka – ma swoje granice; poeta nie chce się z tym pogodzić.

Poezja DNIA

-Чародейкою зимою

-Весенняя гроза

-Осенний вечер

-Есть в осени первоначальной

->poezja beztroska, radosna, pełna dźwięków, fascynacja burzą

Poezja NOCY

-День и ночь – poeta podkreśla tu iluzoryczność harmonii przyrody (której synonimem jest
dzień); istotę świata odsłania noc.

-Видение

-О чѐм ты воешь, ветр ночной?- analogia burzy w przyrodzie i w psychice człowieka;
Poezja

MIŁOSNA
-Она сидела на полу

-Накануне годовщины 4 августа 1864 года

A 3. Жизнь и творчество А. И. Герцена

Urodzony 6 kwietnie 1812 roku zmarł 21 stycznia 1870- pisarz, myśliciel społeczny, działacz
polityczny. Urodził się w Moskwie jako nieślubne dziecko magnata rosyjskiego i 16-letniej
dziewczyny pochodzącej ze Stuttgartu. Jego nazwisko zostało stworzone od słowa das
Herzchen(serduszko) jak mówiła na niego matka. Reprezentował pokolenie zędnych ludzi,
jest postacie dwubiegunową. Przed opuszczeniem Rosji towarzyszyła mu mysl rewolucyjna,
zachód był jego naturalnym punktem odniesienia. Studiował w Moskwie(studia
matematyczno-fizyczne) gdzie wraz z przyjacielem Mikołajem Ogariewem założył koło
filozoficzne. Krąg zainteresowań Hercena oscylował wokół myśli socjalistyczno-utopijnej
(Saint-Simon). Działalność Hercena wzbudziła podejrzliwość władz Rosji, co doprowadziło

do aresztowania uczestników koła. W 1835 Hercen, jako przywódca, został zesłany do pracy
administracyjnej. Kiedy w 1840 powrócił do Moskwy był opozycyjnie nastrojonym
myślicielem, zapoznał się z pracami Hegla, które wywarły na niego znaczny wpływ. Pisał
książki publicystyczne, pisał również w gazecie.

W roku 1847 Hercen wyjechał za granicę, a w 1850 uzyskał status emigranta politycznego.
Projektował wszcząć walkę z reżimem mikołajowskim z zewnątrz. Z zachwytem śledził
przebieg i rozwój Wiosny Ludów we Francji i Włoszech. Załamanie zrywu rewolucyjnego
oznaczało dla Hercena kryzys światopoglądu i klęskę okcydentalistycznych ideałów.
Postrzegał Zachód jako środowisko gnijące, widzi jakie zagrożenie stwarza rewolucja-
wszystko obraca do góry nogami, jest przeciwko ludziom, niweczy autonomie jednostki.

Jego dylematy to oscylowanie między rewolucja a obroną jednostki, obserwator problemow
zycia codziennego.

Dzieła:

próby pogodzenia idealizmu z materializmem O miejscu człowieka w przyrodzie
Pierwsze spotkanie, Legenda, Drugie spotkanie

dzieła literackie Kto winien?, Sroka złodziejka

kryzys ideałów Listy z Francji i Włoch, Z tamtego brzegu

teoria tzw. rosyjskiego socjalizmu chłopskiego O rozwoju idei rewolucyjnych w Rosji

rewolucyjny demokratyzm Końce i początki, Do żołnierzy rosyjskich

pamiętniki Rzeczy minione i rozmyślania ("Былое и думы"- socjalizm, jego zycie od
chłopczyka do staruszka)

Herzen pisał, że człowiek nie rodził się dla szczęścia, ale po to by wypełnić swój los-
przeznaczenie to nieszczęście.

Lenin nie uważał Herzena za rewolucjoniste.

A 4. Натуральная школа

Autor pojęcia: Ф.В.Булгарин/Bułharyn (chciał poniżyć nowy kierunek)

Nowy etap w rozwoju rosyjskiego realizmu krytycznego, który pojawił się w latach ’40 XIX
wieku [ Ю. В. Манн: rozwój szkoły naturalnej 1842-’55; punkt szczytowy ‘47]; geneza
szkoły w latach ’30, zwłaszcza w twórczości Gogola [„wszyscy wyszliśmy spod jego
Szynelu” Turgieniew]

Pisarze: Dymitr Grigorowicz, Włodzimierz Dal, Jewhena Hrebinka, Iwan Panajew. jako
pisarze szkoły naturalnej zaczynali: F. Dostojewski, I. Turginiew, M. Niekrasow, A. Hercen,
W. Sołłogub

Oprócz idei wyzwolenia jednostki spod władzy społeczeństwa ważne jest także wyzwolenie
ze środowiska, w którym się żyje (np. urzędnik – środowisko urzędnicze), bo ono wpływa na
człowieka, aż do fatalizmu.

Oddziaływanie nauk przyrodniczych na literaturę, rozkwit małych form prozatorskich o
tendencjach etnograficznych, tzw. szkice fizjologiczne/физиологические очерки [opis życia
pewnej grupy ludzi w pewnym miejscu]. Wydawano je w zbiorach – almanachach:

1845 almanach Fizjologia Petersburga zawierający „fizjologie”: Niekrasow Zakątki
petersburskie, Dal Stróż petersburski, Panajew Felietonista petersburski …..itd.

Tematy: mały człowiek – biedni urzędnicy w trudnych warunkach; dążyli do pokazania
bogactwa ich duszy, poczucia godności osobistej; apelowali do warstw uprzywilejowanych o
pomoc dla małych ludzi; obrazy peryferii Petersburga, kontrastów społ., dzielnic biedoty;
emancypacja kobiet; los chłopów pańszczyźnianych

Technika: unikanie idealizacji, upiększania; przed napisaniem szkiców dokonywali „wizji
lokalnej”, podpatrywali sceny z życia codziennego, zapisywali oryginalne dialogi, zwroty
językowe; ich celem było zwrócenie uwagi czytelników na negatywne zjawiska w życiu społ.
Rosji. Konflikt dialogu – dwóch boh. jednocześnie ma rację i jej nie ma.

Krytyka: tendencyjni, brak pozytywnych Boh., naturalizm, ograniczanie się do ujemnych
aspektów rzeczywistości

Podział na 2 typy:



Fizjologizm [szkice] – metoda dagerotypu – fotograficzne odwzorowanie

rzeczywistości



Antropologizm – ja-człowiek jest ważniejsze, niż ja-urzędnik; nie wolno

poddawać się wpływowi środowiska, zgadzać się być takim, jak wszyscy; filozofia
Feuerbacha [niemiecki materialista]; pisarze: А. Галахов Записки Человека



Poza podziałem: Dostojewski Biedni ludzie, Gonczarow Zwykła historia

А 5. Умственное и литертурное движение периода 1856-1868 годов. Понятие
нигилизма. Умственное течения. Журналы.

-„wesoła epoka”, odwilż posewastopolska; początkowo hasła liberalizmu, odnowy pol. i
dyskusje o reformie uwłaszczeniowej; po 1861 w związku z buntami chłopskimi zaostrzenie
polityki.

-просветительство/oświecenie – młodzi ludzie, którzy nie potrafili zachowywać się w
towarzystwie [tańczyć, mówić po fr…], synowie duchownych – nie chcieli być jak ojcowie,
uczyli się medycyny, biologii -> trzeba robić cos konkretnego, praktycznego; wiara w zdrowy
rozum

-nihilizm – nie zajmowano się problemami dobra i zła, życia i śmierci, kwestią chłopską itp.,
wierzyli tylko w naukę, nauki ścisłe, rozum jest w stanie podporządkować sobie przyrodę;
odrzucano tradycyjne więzi nakładane na człowieka przez społeczeństwo, rodzinę, religię; nie
uznawano autorytetów, idea wyzwolonej jednostki „rozumnie egoistycznej” [każdy kocha
siebie samego; mnie będzie dobrze, jak innym będzie dobrze, bo będą się odwdzięczać];
krytyka zarówno tradycyjnych poglądów, jaki i marzycielstwa, oderwania od rzeczywistości.
Bazarow z Ojców i dzieci uważa się za nihilistę; w tym duchu pisał Pisariew.

-Mikołaj Czernyszewski – uznawany za przywódcę rewolucyjnych demokratów;
raznoczyńca – syn popa, ukończył seminarium, ale stracił wiarę w Boga i zajął się nauką;
popierał literaturę zaangażowaną, wierzył, że każdego człowieka można nauczyć być
rozumnym, wszystko zależy, w jakim jest się środowisku – trzeba przenosić ludzi ze złego
środowiska do lepszego; bał się krwawego powstania rosyjskiego narodu; współpracował z
„Sowriemiennikiem”;

-Szkice gubernialne Szczedrina 1856 – wszyscy biorą łapówki, ale Czernyszewski
twierdzi, że nie ludzie są winni, a środowisko

-Co robić? 1863 – napisana w więzieniu [siedział na Syberii]; powieść słaba, ale
przedstawia interesujące idee, utopia; bohaterowie: lekarz Łopuchow, fizjolog
Kirsanow i społecznica Wiera Pawłowna – racjonaliści, materialiści, rozumni egoiści;
jest jeszcze rycerz-rewolucjonista Rachmietow – profesjonalista, ćwiczy silną wolę i
odporność na ból; problemy wolnej miłości i wyzwolenia kobiet; treść: ojciec chce
wydać Wierę za mąż wbrew jej woli, więc ta bierze fikcyjny ślub z nauczycielem
swojego brata, zbiera z ulicy prostytutki, uczy je szycia, a gdy one pracują Wiera czyta
im książki o socjalizmie, potem sprzedają ubrania na targu i dzielą się po równo,
zakochała się w przyjacielu swojego męża, więc żyją w trójkącie; Wiera ma sen –
wizję przyszłości, wszyscy są piękni, zdrowi i mądrzy, brak wyzysku, ludzie władają
przyrodą.

Partie literackie:



Radykalni demokraci

o

Czernyszewski, Dobrolubow, Niekrasow, Sałtykow-Szczedrin

o

Czasopisma „Sowremiennik”, „Iskra”

o

Wolność człowieka, ale nie popierają rewolucji chłopskiej



Radykalni pozytywiści

o Pisariew, Zajcew
o

„Russkoje słowo”

o

Wiara w zdrowy rozum, ale brak wiary w rewolucję, chłopów trzeba posłać
do szkoły, to będą więcej zarabiać [J. Mill]



Poczwiennicy

o

Dostojewski, Apollon Grigoriew, Mikołaj Strachow

o

„Wremia”, „Epoka”

o

Posredni miedzy słowianofilami i zapadnikami, nie wolno odrzucać
Zachodu, ale źle, że rosyjska inteligencja oddzieliła się od chłopów, pewna
tradycja narodowa zachowała się na wsi i nie wolno tego ignorować,
inteligencja powinna pracować na wsi, leczyć, uczyć itp.



Liberałowie

o

Michał Katkow, Konstantin Kawelin, Cziczerin

o

„Russkij wiestnik”, „Wiestnik Ewropy”, „Otieczestwiennoje zapiski”

o

Socjalizm jest zły, trzeba pracować samemu na siebie, inaczej ludzie nie
będą robić nic; wolność osobista dla każdego człowieka; trzeba zmniejszyć
rozdźwięk między bogaczami a biedotą

o Pisarze – Turgieniew, Gonczarow



Konserwatywni

o

Iwan Aksakow, Michał Kakow

A 6. Droga twórcza Iwana Siergiewicza Turgieniewa

Iwan Turgieniew (1818-1883), pochodził ze starej, zamożnej szlachty rosyjskiej, urodził się
w Orle. Jego ojciec, pułkownik Sergiusz Nikołajewicz, zwolnił się z wojska i wraz z rodziną
osiadł w majątku rodowym żony, Warwary Pietrowny z Łutowinowów. To właśnie w jej
posiadłości (Spasskoje-Łutowinowo) upłynęło dzieciństwo przyszłego pisarza. Nie było ono
szczęśliwe, gdyż nad domem ciążył despotyczny i kapryśny charakter Warwary Pietrowny.
Turgieniew otrzymał staranne wykształcenie, władał francuskim, niemieckim i rosyjskim,
wiele też podróżował (Niemcy, Szwajcaria, Austria, Włochy)

Wyróżniamy pięć etapów w twórczości Turgieniewa:

1. 1838-1847 (okres romantyczny)
2. 1847-1855
3. 1855-1862 (okres dojrzały)
4. 1862-1878
5. 1878/9 - 1883

Dodatkowo:

– w latach 1863-1870 Turgieniew przechodzi kryzys twórczy, w tym czasie przebywa w

Baden-Baden, aby być w pobliżu ukochanej Pauliny Viardot

– a w latach 1870- 1883 wypracowuje nowy styl

1. 1838-1847 (okres romantyczny)



fascynacja Puszkinem, romantyczna poezja, wiersze, przyroda,



Steno (Стено) (1834), jest to poemat dramatyczny, to parafraza Manfreda

Byrona, Turgieniew odmitologizował w nim wątek fabularny, sprowadzając
akcję z zaświatów na ziemię (do Zatybrza, dzielnicy Rzymu) a bohaterami
uczynił realnych ludzi



poematy: Parasza (Параша), Rozmowa (Разговор), Andrzej (Андрей),

Dziedzic ( Помещик) (czerpał w nich obficie z doświadczeń poezji Puszkina i
Lermontowa)

2. 1847-1855



zbliża się do pisarzy z ugrupowania zw. szkołą naturalną



przyjaźni się z Bielińskim



Dziennik człowieka zbędnego (Дневник лишнего человека) 1850



Zapiski myśliwego (Записки охотника) (1847-1852):
– Chor i Kalinycz (Хор и Калиныч) (1847), to opowiadanie otwierające cykl

Zapiski myśliwego, to tzw. „szkic fizjologiczny” czyli charakterystyka
porównawcza dwóch chłopów rosyjskich, opowiadanie wprowadza też
realia regionalne i etnograficzne, w opowiadaniu tym postawiony został
problem charakteru narodowego Rosjanina, polemicznie wymierzony w
koncepcje słowianofilskie

– Las i step (Лес и степь)

– cały cykl składa się z 25 utworów, z czego trzy zostały napisane już w

ostatnich latach twórczości Turgieniewa

– w cyklu tym ostro atakuje system pańszczyźniany
– stworzenie fikcyjnej postaci myśliciela-narratora, mającego podczas

polowań i wędrówek po guberni orłowskiej okazję do poznania czeladzi
dworskiej oraz szlachty obszarnickiej, pozwoliło autorowi na prezentację
bogatej panoramy typów ludzkich i stosunków społecznych. Szczególnie
uwrażliwiony był Turgieniew na los chłopów skrzywdzonych przez życie i
samowolę okrutnych urzędników.

– Mumu (Муму) 1852 posłużył się w nim tematem skrzywdzonego sługi, aby

ukazać odrażające stosunki pańszczyźniane, prototypem postaci okrutnej
dziedziczki była Warwara Piotrowna, matka Turgieniewa

3. 1855-1862 (okres dojrzały)



powieści:

– Rudin 1856, pod względem formy jest czymś pomiędzy nowelą a

powieścią, powieść kulturalno-historyczna (Rudin reprezentuje
określoną kulturę a powieść jest sądem nad daną kulturą)

– Szlacheckie gniazdo 1859
– Ojcowie i dzieci 1862
– W przededniu (Накануне) 1860

4. 1862-1878



kryzys (1863-1870), poszukuje nowych form literackich , pesymizm



Widma (Призраки) 1863/4, jest to jeden z utworów opartych na wątkach

zagadkowych, młodemu człowiekowi co noc pojawia się Эллис, chuda
dziewczyna-zjawa (wampir?), która potrafi latać i podróżować w czasie,
odwiedzają starożytny Rzym, pesymistyczna wizja, ona umarła, nikogo nie
kocha, wypiła jego krew, głębokie nieszczęście, miłość zawsze jest
nieszczęśliwa



Dym (Дым) 1867 powieść, nie do końca udana, chciał w niej dać wyraz

swojemu zaniepokojeniu sytuacją wewnętrzną w Rosji po 1861r., nie
zadowalał go proces realizacji reformy uwłaszczeniowej i niepokoiło
umacnianie się wpływów i znaczenia obozu konserwatywnego. Dymem,
mirażem, złudzeniem okazują się dążenia i nadzieje znacznego odłamu
społeczeństwa rosyjskiego oraz nadzieje człowieka na szczęście osobiste.



Sen (Сон) 1877, chłopak szuka ojca, ojciec nie jest zadowolony z tego, ze syn

go odnalazł, ojciec powinien wychowywać syna, śmierć przychodzi od morza,
Turgieniew panicznie bał się morza



Pies (Собака) 1866

5. 1878/9 – 1883

 Pieśń zwycięskiej miłości (Песнь торжествующей любви) 1881

 Klara Milicz (Клара Милич) 1882, bohaterka zza grobu steruje życiem

kochającego ją młodzieńca

 Senilia (Poematy prozą), nie miały być drukowane, mają charakter

autobiograficzny i bardzo intymny, stanowią spowiedź liryczną, alegorie,
symbole, refleksje nad losem człowieka, przyrodą

A 9. Композиция романа Отцы и дети. Идейная концепция романа.

Pokolenie lat 40

Pokolenie lat 60

Nikołaj Pietrowicz Kirasanow - ojciec
Arkadiusza, szlachcic, właściciel
drobnego majątku ziemskiego
Paweł Pietrowicz Kirsanow -
ekscentryczny brat Nikołaja,
mieszkający stale w jego domu

Bazarow - przyjaciel Arkadiusza,
nihilista
Arkadiusz Nikołajewicz Kirsanow -
dziedzic rodzinnego majątku, nihilista,
który pod wpływem miłości zmienia
swoje poglądy

Zbędni ludzie

Nowi ludzie – dynamizm społeczny, duża
siła, nihiliści

Konfrontacja dwóch pokoleń z punktu widzenia człowieka lat ’40, z zachowaniem
szacunku dla pokolenia ’60. Nie broni ojców, ani nie chce krytykować synów. Smutny
los tych pierwszych uosobiony jest w osobie Pawła Pietrowicza, który po krótkiej karierze
"lwa salonowego" został na utrzymaniu brata, bez rodziny, dzieci, bez celu w życiu.
Problem "dzieci" (w tym przypadku Bazarowa) to problem niewydarzonego
rewolucjonisty, który chce obalić stary porządek, ale nie umie stworzyć nic nowego. W
jednym z esejów Turgieniew stwierdza, że Bazarow łączy w sobie cechy Hamleta i Don
Kichota. Bazarow jest postacią tragiczną – rewolucjonista bez teorii rewolucyjnej,
samotny, lud traktuje go z dystansem, nie wykonał zadania, nie zostawił kontynuatorów
swojego dzieła.

Kompozycja – Turgieniew zawsze przedstawiał postać-bohatera danej epoki na tle innych
[czyli Paweł Kirsanow jako typowy przedstawiciel lat ’40, na tle swojego brata]. Akcja
poprzecinana jest wstawkami z biografii bohaterów, przenoszącymi nas w inne epoki i
wyjaśniające źródła dziejących się obecnie wydarzeń. Biografia Pawła Kirsanowa nawet
stylistycznie odbiega od reszty powieści. Głównym bohaterem jest Bazarow, cały czas
skonfliktowany z Pawłem, maja skrajnie różne poglądy. Ich rywalizacja kończy się
pojedynkiem [Bazarow zdradza swoje poglądy w tym miejscu]. Początkowo B jest pewny
siebie, odważnie występuje przeciwko Pawłowi. Gdy zakochał się w Odincowej pierwszy
raz spada mu maska pseudonihilisty, pokazuje, że nie jest w stanie być wierny głoszonym
ideałom; po powrocie do majątku Kirsanowych unika Pawła, chodzi po łąkach i flirtuje z
Fieniczką. Po pojedynku i odrzuceniu wyznania miłosnego przed Odincową wraca do
domu rodziców, z którego wcześniej szybko uciekł. Czyli gdy przekonał się, że sam
własnymi przekonaniami pomiata, stał się zrezygnowany, bez zapału i zginął marnie –
przypadkowo zarażony tyfusem [wg mnie – było to celowe z jego strony, czuł się
przegrany i chciał skończyć ze sobą, bo nic innego mu nie pozostało, nawet Arkadiusz –
przyjaciel, wybrał kobietę zamiast niego; ale takiej interpretacji u Semczuka nie ma].
Inaczej- na początku silny, zaraża innych swoimi poglądami, z czasem coraz bardziej się
ich wypiera [choć trochę wbrew sobie] traci animusz i umiera na zapadłej wsi, niczego nie
zburzył, nie oświecił ludu.

A 11. Droga twórcza Iwana Aleksandrowicza Gonczarowa. Jego trzy powieści.

Iwan Gonczarow (1812-1891), pochodził z rodziny kupieckiej, przyjeżdża z prowincji do
wielkiej metropolii w nadziei rozpoczęcia nowego życia i zrobienia kariery. Od 1835r.
osiedlił się na stałe w Petersburgu (wcześniej studiowała w Moskwie). Przez wiele lat
sprawował różne funkcje urzędnicze, ale wielkiej kariery nie zrobił i ostatecznie w 1867r.
porzucił pracę cenzora, aby odtąd utrzymywać się z pisarstwa.

Już w latach 30-tych tworzył wiersze i nowele (w duchu romantycznym), widoczne są tu
wpływy rosyjskiej literatury romantycznej (Marlińskiego, Bieniediktowa, Lermontowa,
Puszkina:

– Dziwne upodobanie 1838,wyśmiewa w sposób żartobliwy zamiłowanie rodziny

Majkowów do pieszych i konnych wycieczek poza miasto, a ponadto podniosłą
sentymentalno-romantyczną frazeologię i nastrojowość inteligencji lat 30-tych.

– Szczęśliwa pomyłka 1839, powieść salonowa, epizod z życia młodego szlachcica

Jegora Adujewa, który dzięki szczęśliwej pomyłce swego sługi odnajduje baronównę
Helenę i żeni się z nią.

1846-1852 wczesny Gonczarow:

– w 1846 r. razem z Walerianem Majkowem i Zabłockim zbliżył się do Bielińskiego i

jego grupy

– Iwan Podżabrin 1842 (napisany), 1848 (ogłoszony) „szkic fizjologiczny”, afabularna,

drobna forma, której przedmiotem jest opis życia mieszkańców wielkiego domu w
Petersburgu, a ponadto opis samego domu

1. Zwykła historia (Обыкновенная история) 1847 r.

– przyniosła mu rozgłos i uznanie krytyki
– dzieło to było wynikiem artystycznych dyskusji lat czterdziestych,

skierowanych przeciwko epigońskiemu romantyzmowi

– odczytano je jako surowy rozrachunek z postawą marzycielstwa i

pięknoduchostwa, uosobioną w losach egzaltowanego młodzieńca Aleksandra
Adujewa (Gonczarow rozwinął Puszkinowski wątek Eugeniusza Onegina,
tworząc własny wariant dalszej biografii Leńskiego, określonej przez poetę
jako „zwykły los”. Zaprezentował więc bohatera z prowincji, który przyjeżdża
do Petersburga w nadziei ułożenia sobie życia na wzór romantyczny. Jednak w
zderzeniu z kapitalistyczną metropolią Aleksander traci złudzenia,
rozczarowuje się. Bohater przechodzi metamorfozę, zmieniając się w
zadeklarowanego realistę życiowego. Było to rezultatem nauk udzielanych mu
przez wuja, Piotra Adujewa.

– Zwykła historia jest powieścią społeczną, która ukazuje zwycięstwo

Petersburga and prowincją

2. Obłomow (Обломов) (szerzej omówiony w następnej tezie)

– Sen Obłomowa (1849)

– Obłomow (1859), w tworzeniu koncepcji tytułowego bohatera autor

wykorzystał uwagi Bielińskiego dotyczące poprzedniej powieści (nie
akceptował nagłej metamorfozy Adujewa-juniora, uważając, że raczej
powinien on dokonać żywota na głuchej prowincji.

– Dobrolubow Co to jest obłomowszczyzna? (artykuł)

3. Urwisko (Обрыв)

– powieść ogłoszona została dopiero w 1869r.
– powieść początkowo nosiła tytuł Artysta i zawierała krytykę pochodzącego z

warstwy szlacheckiej artysty-dyletanta

– pańszczyźniany prowincjonalny dworek Malinowka, pomyślany początkowo

jako przedmiot satyrycznie złośliwej krytyki, został w końcu apoteozowany.

– Dzieje Marka Wołochowa i Wiery miały się kończyć zesłaniem bohatera na

Syberię, dokąd podążyć za nim miała – wzorem żon dekabrystów –
dziewczyna ze swoją małą córeczką; tymczasem Wołochow ze szlachetnego
liberała przeobraził się w karykaturę „nihilizmu” lat 60-tych, a jego związek z
Wierą – w walkę o duszę młodego pokolenia.

– nihilizm stanowi główne niebezpieczeństwo lat 60-tych, jest zagrożeniem dla

ludzi pokolenia Wiery, Wiera zwraca się ku religii

– Marek Wołochow jest cynicznym nihilistą, który kradnie i oszukuje

Po roku 1870 Gonczarow usunął się z bieżącego życia literackiego i zerwał wszelkie kontakty
towarzyskie. Umarł zapomniany.

A 12. Obraz Ili Obłomowa. Możliwe interpretacje. Pojęcie obłomowszczyzny.

Obłomow:

– Opis patriarchalnego dworku szlacheckiego (Sen Obłomowa), pogrążonego w

feudalnym marazmie i odciętego od nowoczesnej cywilizacji, pozwalał zrozumieć
przyczyny katastrofy życiowej bohatera. Od dzieciństwa wychowywany w lenistwie,
eliminowaniu inicjatywy osobistej oraz braku zainteresowań intelektualnych,
Obłomow doznaje kolejnych klęsk w warunkach kultury wielkomiejskiej. Z apatii
życiowej nic nie zdoła go wyrwać: ani studia, ani praca zawodowa, ani miłość Olgi
Ilińskiej, ani perswazje przyjaciela Sztolca. Nawiedzające bohatera myśli o
rozpoczęciu nowego życia pozostaną na zawsze w sferze projektów.

– Postawa, jaką uosabia bohater powieści Gonczarowa była zdeterminowana przez

destrukcyjny wpływ stosunków pańszczyźnianych na psychikę człowieka.

– Obłomow – właściciel 350 „dusz” jest produktem i ofiarą systemu poddańczego, który

zrodził zjawisko obłomowszczyzny (czyli postawę, którą cechuje apatia życiowa,
atrofia woli i energii, izolacja od życia społecznego kulturalnego, marazm ideowy,
pasożytniczą egzystencję)

– Całkowitym przeciwieństwem, nieprzystosowanego do życia Obłomowa jest jego

przyjaciel Sztolc, pół-Rosjanin, pół-Niemiec, energiczny fabrykant. Postać ta w
zamierzeni pisarza była próbą zaprezentowania pozytywnego bohatera. Ale cel nie
został osiągnięty, chociaż Gonczarow wyidealizował wizerunek Sztolca.

– Obłomow ma szansę na odrodzenie się w miłości, ale sam ją zaprzepaszcza, przeżarty

marazmem i apatią Obłomow kończy żywot w nędznych warunkach, w mieszkaniu
wdowy Pszenicyny w ubogiej dzielnicy Petersburga.

Możliwe interpretacje: (?) moje notatki są niedokładne

0. typ patriarchalny (związany z rosyjskim prawosławiem)
1. rosyjski typ narodowy (uniwersalny charakter, zwierający przemyślenia i uogólnienia

dotyczące życia ludzkiego w ogóle, klęska nieprzygotowanego do życia charakteru)

2. Milton Ehre, ceną za rozwój gospodarczy jest zapomnienie o uczuciach, ludzie psują

wzajemne stosunki, problem wychowania

3. puer aeternus (wieczny chłopiec) (Rousseau)

A 13. Драматyргия А.Н. Островского. Анализ одной из пьес.

Rosyjski pisarz dramatyczny, ur. 12 kwietnia 1823 w Moskwie, zm. 14 czerwca 1886.
Student na wydziale prawa Uniwersytetu Moskiewskiego. Pracował w sądzie opiekuńczym i
handlowym. Praktyka prawnicza dostarczyła mu bogatego materiału obserwacyjnego do
późniejszej twórczości literackiej.

Pisarstwo rozpoczął od lirycznych wierszy w stylu naturalnej szkoły, zadebiutował jako
dramaturg komedią Niesostojatielnyj dołżnik (1847). Popularność przyniosła mu komedia
Do wójta nie pójdziemy. W 1859 napisał swój najbardziej znaczący dramat – Burza
(premiera polska 1896). W latach 60. XIX w. stworzył kilka sztuk historycznych: Wojewoda
(1865), Dmitrij Samozwaniec i Wasilij Szujski (1867) i in.

W 1868 nawiązał współpracę z pismem "Otieczestwiennyje zapiski", w którym
opublikował komedie: I koń się potknie (1868), Las (1870) i in. Lata 70. i 80. to szczytowy
okres twórczości Ostrowskiego – napisał wówczas najznakomitsze swoje utwory: Wilki i
owce (1875, premiera polska 1947), Panna bez posagu (1878, premiera polska 1954,
dwukrotna ekranizacja rosyjska), Niewinni winowajcy (1883, premiera polska 1949).

Ostrowski napisał setki sztuk, komedii gdzie głownie przedstawia ludzi nie nalezaych do elit.
już po pojawieniu się jego pierwszej sztuki otrzymal literackie uznanie. Dramaturgia O.
obowiązkowym elementem kultury jego epoki. Krytycy uważali jego dzieła za wierne i
glebokie odzwierciedlenie rzeczywistości. O. krocząc swoją oryginalną drogą, nie rzadko
wprowadzając zbijając z tropu zarówno krytyków jak i czytelników.

Zamaskowierecie to rejon Moskwy gdzie zyli kupcy, urzednicy i bedni. Tam tez zyl
Ostrowski. Jego matka umarla, wychowywala go macocha szwedzka szlachcianka.
Pasjonował się teatrem, zakochiwal się w aktorkach, jego pierwsza ‘zona’ była prosta
dziewczyna(nie wzieli oficjalnie slubu). Potem miał wiele romansow a na koncu ozenil się z
aktorka. Dyrektor moskiewskich teatrow. Przedstawiał nie tylko byt, był bardzo glebokim
utalentowanym pisarzem

Sztuka burza stała się zaskoczeniem dla wszystkich. Tragizm w niej zawarty zmusił krytyków
do zrewidowania swoich poglądów na temat Ostrowskiego. Po pierwsze z niezwykłą
plastycznością było pokazane sceny zycia rodzinnego umiejętnie skrywane za ‘grubymi’
drzwiami wszystkich domostw. Ale to nie był zwykły szkic, autor pokazał marne połołożenie
rosyjskiej dziewczyny w kupieckiej rodzinie. A dodatkowego tragizmu dodawala szczególna
prawdziwość i szczerość autora- Burza jako obraz pisany z natury.

Akcja dramatu ma miejsce w mieście Kalinow, który jest rozpostarty wśród zieleni sadów nad
brzegiem Wołgi. Mogłoby się wydawać, że życie zamieszkujących go ludzi również jest

piękne i szczęśliwe jednak warunki życia i prawa jakimi rzadzi się bogate kupiectwo,
stworzyły „świat więziennego i grobowego milczeni” ;) Dikoj i Marfa Kabanowa to postacie
uosabiające okrucieństwo i samowole, a porządek w kupieckim domu oparty jest na
dogmatach Domostroj. Kabanicha, zamożna kobieta, ma syna Tichona, którego wysyła w
sprawach służbowych do Moskwy. Dokoj szanuje Kabaniche, bo dla niego licza się tylko
pieniadze. Kabanicha wie ze władze poza pieniedzmy daje także pokorność wszystkich ktorzy
ją otaczają. Dąży do tego alby zwalczyć wszystkie objawy przeciwstawianie się jej przez
domonikow. Kabanicha jest dwulicowa- pod przykryciem osoby cnotliwej i pobożnej w
murach domu, dla rodziny jest ona despotą i tyranem. Syn Tichon w niczym się jej nie
sprzeciwia, a córka Warwara nauczyła się już kłamać i oszukiwać. Główna bohaterka
Katerina, nie przyzwyczajona do uniżenia, obrazy i pogardy jest w konflikcie z teściową. W
swoim domu u boku matki żyła swobodnie i lekko, a w domu Kabanichy czuje się jak ptak w
klatce. (czuje ze dlugo w nim mieszkac nie będzie). Katerina na wyszła za mąz za Tichona z
milosci. W domu jej teściowej wszyscy drżą na dzwięk krzyku Kabanichy, to nie jest dobre
miejsce do mieszkania dla młodych. Kiedy Tichon wyjezda do Moskwy Katerina poznaje
zupełnie innego człowieka(Borys) roniącego się od wszystkich domonikow, po raz pierwszy
w życiu doznaje prawdziwego uczucia. Noca spotyka się z Borysem. Nawiązuje się miedzy
nimi romans. [po czyjej stronie staje autor? Po stronie Kateriny, bo nie można zabraniać
człowiekowi dążenia do prawdziwych uczuć]. Katerina jednak przez swa pobożność nie może
sobie poradzic z tym ze zdradzila meza i mu to wyznaje.

Prostolinijność i szczerość Kateriny wzbudzają szacunek zarówno u autor czytelnika
jak i widza. Jednak zostaje potepiona przez Kabaniche. Dziewczyna decyduje ze nie może
być dłużej ofiara bezdusznej teściowej, nie może dusić się w zamknięciu. Chce być wolna a
wolność swoja widzi tylko w swojej śmierci (rzuca się do rzeki). Można się spierac czy utrata
zycia nie była za wysoka cena, czy po jej śmierci wszystko dalej będzie trwało w zaklamaniu
i obludzie, czy wręcz przeciwnie? Oczywisice do simerci Kateriny przyczynila się Kabanicha,
jej corka Warwara ucieka z domu a syn Tichon zaluje ze nie umarl z zona.

Należy zauważyć, że jednym z głównych aktywnych obrazow tej sztuki jest burza. Wyraza
ona symboliczna idee dziela. Obraz burzy bezpośrednio uczestniczy w aktach dramatu jako
raelne zjawisko przyrody, pojawia Si Ew decydujących momentach często określając
przewinienia bohaterki. Burze można interpretowac wielorako, jako zwiastun tragedii,
zjawisko które oczyszcza atmosfere dla Kateriny burza jest ulgą i rozwiazeniem.

Już w pierwszym akcie rozpetała sie burza, jako zwiastun tragedii, a Katerina powiedziala
wtedy do Warwary „niedlugo umrę”. Jej wyobrażenie połączyło się z ‘przepowiednią’
oblakanej kobiety, która powiedziala ze burza na darmo nie przychodzi, a realny grzmot łaczy
się z uczuciem wlasnego grzechu.

Burza wszystkimi wstrząsnęła, okrutne prawa wczesniej bądź poznej dobiegna konca, spor
nowego ze starym zaczal i i będzie trwac..

Burza- wedlug struktury to grecka tragedia, nie ma tam postaci jest fatum, zly
los, bohaterowie sa podobni jedne do drugiego. Natomiast w zachodnioeuropejskiej sztuce nie
było fatum, zlego losu, dam czynnikiem były cech ludzkiej natury. W Rosji również
czynnikiem były ludzie cechy natury, człowiek chciał działac, ale działa jakas(niewidzialna)
sila. Czym wiecej Katerina walczyla tym gorzej to było dla niej. Prawo- ‘bądź jak wszyscy’,
los wisi nad bohaterem rosyjskiego dramatu. Czas w miescie się zatrzyma jest bulwar po
którym nikt nie chodzi, przestrzen jest waznijesza niż historia. Ljubow Kosickaja(grala
Katerine) to milość Ostrowskiego, to prototyp Kateriny, w jej miescie w dzieciństwie było
podobnie. Katerina była bardzo pobozna i nie może przezyc grzechu, nie protestuje przeciwko

tego co ja oatacza. Wpada w pułapkę, dla niej calkowita swoboda jest nie do zniesienia,
uciemiężanie nie jest wina ani Cara ani rzadu, tylko rosyjskich ludzi. Katerina- naiwny
anarchistyczny bunt, chce wyrwac się z teog swiata i poleciec w niebo potem upac do wody i
umrzec, ale jej lot nie może trwac dlugo.

Konflikt: młodzi/ starzy

Troche zagmatwane, ale to wszystko co udalo mi się znaleźć;)

A 15. Groteska Sałtykowa – Szczedrina, Historia pewnego miasta jako satyra polityczna

Sałtykow 1826 – 1889. Oskarżony o dążenie do rozpowszechniania rewolucyjnych idei
zesłany do Wiatki, gdzie spędził 8 lat pracując przymusowo jako urzędnik. To była pewnego
rodzaju szkoła przygotowawcza do jego późniejszej działalności satyrycznej. 1867-1870
Dzieje pewnego miasta satyryczna historia Rosji. Cenzura nie pozwoliła autorowi wyrażad się
jasno na temat niektórych palących problemów; częste aluzje i alegorie. Satyra wymierzona
bezpośrednio w ustrój monarchistyczny. Centralny problem- zagadnienie władzy i ludu.
Problem ten zaostrzył się po reformach lat 60- tych, kiedy chłopów paoszczyźnianych
zrównano z ludźmi wolnymi. Sałtykow sprzeciwiał się tym, którzy twierdzili, że ustrój
monarchistyczny i władza absolutna są najlepsze dla Rosji by rządzid masami ludowymi.

Utwór Obraz Rosji w postaci groteskowego, na poły fantastycznego, miasta Głupowa i
władze absolutną w postaci głupolskich rządów. Rozdziały są parodią współczesnych
autorowi traktatów historycznych. Po raz pierwszy despotyzm carski jest demaskowany
bezpośrednio – wcześniej robił to autor poprzez krytykę biurokracji. W otworze nosicielami
władzy absolutnej są horodniczowie. Każdy z nich uosabia taktykę caratu w danym
momencie historycznym.

1. Brudasty- zamiast mózgu- pozytywka wygrywająca słowa- nie zniosę; zniszczę. Wyraża to
bezduszny automatyzm, samowolę, despotyczna przemoc.

2. Benewoleoski- wydawał ustawy o należytym wypieku pierogów.
3. Pryszcz- głowa nadziana smakowitym farszem, leniwy.
4. Mikalad- lubieżny.
5. Grustiłow- sentymentalny mistyk.


6. Ferdyszczenka
7. Brodawkin


8. Ugrium- Burczejew- upiorna postać horodniczego – idioty, wyolbrzymiona postać,
skupiająca w sobie cechy poprzedników; absurd; idea i mechanizm władzy absolutnej, jej
bezmyślny automatyzm i okrucieostwo. Postad ta nie znosiła sprzeciwu ani swobodnej myśli.
Cyt. Z podręcznika: „Jedynymi ideałami były linia prosta i koszarowy system życia, który
wprowadził do Glupowa z całą bezwzględnością zidiociałego maniaka”. J Jego zapędom
oparła się dopiero rzeka. Postać zniosło z powierzchni ziemi „jakieś mgliste coś” będące
zapewne symbolem nadchodzącej rewolucji.

Uosabiają obłudną politykę cara,
cieszącą masy perspektywą
wprowadzenia konstytucyjnych
rządów monarchistycznych

Zwolennicy wojennych egzekucji, toczący wojny oświatowe za
wprowadzeniem uprawy gorczycy i rumianku -> wyrażały
kolonizacyjno- cywilizatorskie zapędy caratu

To też satyra na masy ludowe. Wykpienie ich politycznej bierności, cierpiętniczego
posłuszeństwa, uległość i pokorę. Autor chciał zasiać ziarno protestu. Krytyka próbowała
przytępić wymowę dzieła przeinaczając jego interpretację. http://briefly.ru/saltykov-
cshedrin/istorija_odnogo_goroda/ tu streszczenie po ros. Takie znalazłam, trochę długie.


A 16. Biografia Dostojewskiego jako źródło twórczości

Ur 1821, zm 1881,

Urodził się w Moskwie, ale nigdy nie była inspiracją dla jego sztuki. Jego ojciec był
lekarzem, a poza tym wymagającym, głośnym człowiekiem. Sam uczył swoich synów od
wczesnej młodości czytał im książki, w tym Balzaka, Hugo i Shakespeare, można więc uznać,
że od najmłodszych lat Fiodor był silnie edukowany, a co za tym idzie wykształcony. Matka
była skromną cicha kobietą, córka kupca. Po jej śmierci przenoszą się do Petersburga gdzie
Fiedia uczy się na inżyniera (architektura)
Jego rodzina musiała znieść wiele upokorzeń i wyrzeczeń, żeby przetrwać ciężkie warunki
materialne, dlatego też w swoich powieściach lubi umieszczać bohaterów w podobnie
paskudnej sytuacji. Jego ulubionymi postaciami są „poniżeni i skrzywdzeni” mali, szarzy
ludzie (Biedni Ludzie), romantyczni marzyciele żyjący we własnym zamkniętym świecie
urojeń (Białe noce) oraz ludzie zżerani chorobliwą ambicją i schizofrenią (Sobowtór) Tłem
niemal wszystkich utworów pisarza jest Petersburg, widziany przez pryzmat psychiki dopiero
co wyrwanej z patriarchalnej bezpośredniości (chyba mam za mądrą książkę) i odczuwającej
wielkie miasto jako świat dziwny, fantastyczny, obcy. To miasto mgieł i białych nocy jest u
Dostojewskiego miastem-widmem, symbolem sił, które wtargnęły z Zachodu i zburzyły
spokój starej „świętej Rusi”. Dostojewski umiera w Petersburgu

1846 – pierwsza powieść „Biedni ludzie”

Przełomem w życiu Dostojewskiego było uniknięcie kary śmierci przez rozstrzelanie (za
uczestnictwo w ruchu pietraszewców, zajmowali się rozważaniami nad uwłaszczeniem
chłopów, wolnością prasy, a co bardziej rzutcy chcieli ubić cara, sam Dostojewsi został
skazany za rozpowszechnianie zakazanego listu Bielińskiego), po katordze (Omsk) i 5 letniej
służbie wojskowej w Semipałatyńsku wraca do domu. Zrywa z rewolucyjnymi ideami
(1862/3 rok), acz nie staje się bezkrytycznym apologetą cara. Wydaje czasopismo „Время”
głoszące idee powrotu do gleby – przywrócenie rdznnie narodowych, a przez to i
chrześcijańskich wartości życia ludowego.
Obcowanie z ludem jest natchnieniem do twórczości (Zapiski z domu umarłych).
W 1862 pierwszy raz wyjechał za granicę. Relacje z tej podróży zawarł w Zimowych uwagach
o wrażeniach z lata, zwłaszcza w Londynie zdumiała go i zaszokowała potęga cywilizacji
kapitalistycznej, skrajna racjonalizacja życia, przeraziła go władza pieniądza nad ludźmi.
Myśli te rozwinął również w „Młodziku”, a także można znaleźć odniesienia do tego w
Zapiskach z podziemia, o człowieku, który fałszywie pojmuje swoją wolność. D. przestrzega,
że nie można ubóstwiać istoty ludzkiej. Problem Człowieka-Boga obecny jest również w
Biesach (Kiryłłow – jeśli popełnie samobójstwo, przekrocze granice sam zdecyduje o tym
kiedy mam odejść, będę bezgranicznie wolny stanę się Człowiekiem - Bogiem), a w ogóle ta
koncepcja wzięta od Feuerbacha (pietraszewcy coś tam o nim mówili).
Rozważania nad moralnością kontynuuje też w Zbrodni i karze

Ma słabość do gier karcianych i ruletki, ale hazard pomaga mu w pisaniu powieści: po jednej
z wielkich przegranych, przebywając za granicą, włóczył się (bodajże w Dreźnie) i z całej tej
rozpaczy wymyślił Zbrodnie i karę.

Po 1862 roku tworzy Zbrodnie i karę, Idiotę, Biesy i Braci Karamazow

główne problemy twórcze:



wiara – ateizm:
kwestia wyboru wiary, a nie zdawanie się na wybór rodziców, pojmowanie jej,
zastanawianie się nad istotą Boga, nad nieśmiertelnością



teodyceja,
pytanie: dlaczego Bóg skoro jest dobry nie stworzył świata bez zła?
Odp: Kto nie może przyjąć tego jaki jest świat jest buntownikiem



wolność: nie można być wolnym do końca, bo wpada się w niewole grzechu. można być
tylko wolnym w Chrystusie



dobro
każdy człowiek może stać się dobrym,



trud, praca



idea misji Rosji (prawosławnej) dla świata (mesjanizm)

Podobnie jak inni wielcy pisarze Dostojewski traktował literaturę jak misję moralną, jako
narzędzie walki o przemianę świata

Przeżył on przełom światopoglądowy, po którym wystąpił w roli proroka (choć osobiście nie
lubił gdy tak go traktowano). Gwałtownie krytykował współczesność, ukazując jednocześnie
swojemu narodowi jak i całemu światu drogi moralnego i religijnego odrodzenia. Ważnym
był tu kontakt z prostym ludem, którego uważał Dostojewski za nosiciela wyższych,
prawdziwie chrześcijańskich wartości.

8 czerwca 1880- podsumowanie 20 letnich przemyśleń D. w Mowie o Puszkinie wygłoszona z
okazji odsłonięcia jego pomnika w Moskwie, myśl Puszkin jako syntetyczny wyraz ducha
rosyjskiego – problem tułactwa (ludzie zbędni i wszyscy ci którzy poszukują idei rosyjskości,
remedium – ukorzenie się przed kulturą chłopską). Stać się Rosjaninem to stać się bratem
wszystkich ludzi, wedle wskazań Chrystusa. Podsumowanie tych idei również w Legendzie o
wielkim inkwizytorze w Braciach Karamazow

Ich pisał pod wrażeniem bohaterskiej walki narodników-terrorystów, którym nie odmawiał
osobistej szlachetności. Istotniejsze tu jednak były problemy wewnętrzne Iwana Karamazowa
(odrzuca on stworzony przez Boga świat), które były własnymi głęboko przeżytymi
problemami Dostojewskiego. Sam bowiem miał problemy z własną wiarą, choć przeszedł je
zwycięsko.

W 1878, by lepiej poznać prawosławie spędził 2 doby w Pustelni Optyńskiej, 3 razy spotkał
się ze starcem Ambrożym, był tam też Sołowiow (pisarz uczęszcza też na wykłady filozofa).
'78 rok to początek pracy nad Braćmi

Źródła prozy D kryją się w romantyzmie, zwłaszcza problem indywidualizmu. Po katordze
rozpoczął wnikliwą obserwacje ludzi „naturalnych” wyzbytych kontaktu z kulturą
(przestępcy we Wspomnieniach z domu umarłych”, analiza natury zbrodniarza)

A 17. Światopogląd Dostojewskiego

CO CIEKAWE JEST KSIĄŻKA POD TAKIM TYTUŁEM, znalazłam jej omówienie, które
streszczam

Książka M. Bierdiajewa złożona z dziewięciu rozdziałów (m.in. Człowiek, Miłość, Zło,
Rewolucja i Socjalizm, Wielki Inkwizytor, Bogoczłowiek i Człowiek-Bóg) to w szerszym
ujęciu portret niejednorodnej duszy narodu rosyjskiego – o cechach w równym stopniu
religijnych, jak ateistycznych. Rosjanie są albo apokaliptykami albo nihilistami, dlatego są
nieszczęśliwi. Ta sprzeczność duszy rosyjskiej „łączy nihilizm z religijnym dążeniem do
końca świata, do nowego objawienia, nowej ziemi i nowego nieba”, rozdwojenie ducha
ludzkiego stanowi jedyny temat powieści Dostojewskiego. Dostojewskiego zajmuje problem
człowieka i jego przeznaczenia.
Przez bunt człowiek Dostojewskiego zyskuje wolność. Człowiek nie może się nie buntować,
bowiem rychło przemieniłby się w „klawisz fortepianowy”. Bunt stanowi punkt wyjścia.
Jedni na tej drodze upadną i nigdy już nie wstaną, inni, silni duchem, osiągną cel. Ale
wolność nie jest celem: prowadzi ona albo do człowieka-boga albo do Bogoczłowieka. Na
pierwszej z dróg człowiek znajduje zgubę, na drugiej zbawienie. „Człowiek istnieje jedynie
wtedy, jeśli jest obrazem i podobieństwem Bożym, jeśli istnieje Bóg. Jeśli nie ma Boga, jeśli
człowiek jest bogiem, to nie ma człowieka, człowiek ginie”. Taka właśnie jest jasna wymowa
odczytania przez M. Bierdiajewa dzieła Dostojewskiego. „Wolność Raskolnikowa,
przekraczająca granice natury człowieka, rodzi świadomość własnej nicości, bezsiły, niewoli.
Wolność Stawrogina przekształca się w zupełną niemoc, w zniszczenie i wygasanie
osobowości. Wolność Kiriłłowa, który zapragnął zostać bogiem, kończy się straszną i
bezowocną zgubą”. Człowiek musi sam zdecydować czym (kim) będzie.
Dostojewski, jak zostało powiedziane, tematem powieści swych uczynił człowieka
podążającego drogą wolności, więc drogą błędów, a ta jest drogą cierpienia. Ku
Bogoczłowiekowi trzeba przejść drogę wolności (cierpienia) do końca. Opowiadanie o
człowieku implikuje badania nad wolnością, złem, miłością, dobrem.

Inne artykuły:
…Poczwiennictwo
Na początku lat 60. XIX wieku Dostojewski dążył do wypracowania tego, co nazwano
później "poczwiennictwem". Doszedł do przekonania, że najwyższe wartości moralne są
przechowywane przez prosty rosyjski lud, przede wszystkim w jego szczerym sposobie
wyznawania prawosławia. Do tego doszedł niezwykle krytyczny stosunek do świeckiej
cywilizacji Zachodu i do inteligencji, która reprezentowała w Rosji tendencje
okcydentalistyczne. Poczwiennictwo było zatem odmianą ludowego konserwatyzmu
religijnego

[2]

Dostojewski jednoznacznie odrzucał lewicowe i liberalne propozycje zmian. Jego zdaniem
przemiany społeczne winny dokonać się w duchu autentycznego chrześcijaństwa. W opinii
pisarza Nowa Rosja (tak samo jak stara) miała być prawosławną monarchią odrzucającą
zachodni konstytucjonalizm i parlamentaryzm, jednoczącą wszystkie narody Słowian.
Pisarz utożsamiał autentycznego chrześcijanina z osobą silnie zakorzenioną w „rosyjskiej
glebie”, utożsamiającą się z prostym ludem rosyjskim, bowiem rosyjska ludowość opiera się

właśnie na chrześcijaństwie. Zatem, odrzucenie idei narodu rosyjskiego, jeśli nie zostaje
radykalnie uznane przez Dostojewskiego za wyraz ateizmu, to co najmniej oznacza religijny
indyferentyzm.
Antypolska postawa
W dziełach Dostojewskiego Polacy przedstawiani są jako ludzie bez zasad i wartości. Nie są
to negatywni bohaterowie, ale tło, postacie marginalne, których pojawienie zapowiada klęskę.
W Graczu są obecni w kasynie, ale nie zajmują się grą, ale robieniem hałasu licząc, że
wygrani rzucą im jakieś drobne. W Idiocie "ruchliwy Polaczek" prowadzi po Petersburgu
pijaną kompanię Rogożyna, w poszukiwaniu miejsc, gdzie jej przywódca mógłby się jeszcze
zadłużyć. W tej powieści związek Agłaji z Polakiem jest nieszczęściem na miarę śmierci lub
szaleństwa.
Taka postawa wynika z obserwacji podczas katorgi więźniów Polaków, którzy do Rosjan, ich
ciemiężycieli, odnosili się z pogardą i wyższością. Dla Dostojewskiego Polacy, jako
słowiański naród najbliższy cywilizacji zachodniej, noszą wszystkie jej grzechy i są
czynnikiem stojącym na przeszkodzie w drodze do jedności Słowian. Katoliccy Polacy są
wrogami prawosławnej Rosji, przez co muszą ulec, by potężna Rosja mogła w braterstwie
połączyć narody słowiańskie.
Choć Dostojewski był nastawiony antypolsko, to mówił biegle po polsku i znał dobrze polską
literaturę - w szczególności Mickiewicza.

…Dostojewski poddawał krytyce współczesną sobie rzeczywistość, snuł refleksję nad
rozmaitym prądami myślowymi, które wówczas zyskiwały coraz większą popularność,
dopuszczając do głosu rozmaite, często przeciwstawne sobie stanowiska światopoglądowe.
Tematem dominującym w twórczości omawianego pisarza jest problematyka zła. Przyjmując
ogólne rozróżnienie na trzy podstawowe rodzaje zła – metafizyczne, moralne i fizyczne –
możemy dostrzec występowanie każdego z nich w obrazie świata kreślonym przez
Dostojewskiego, jakkolwiek on sam explicite ich nie rozróżnia. Pisarz dostrzega zło
i cierpienie obecne w strukturze świata, związane z jego niedoskonałością, ograniczeniem;
wskazuje na liczne przypadki fizycznego, cielesnego cierpienia jednostek; wreszcie,
w szczególny sposób opisuje tzw. zło moralne, którego podłożem jest świadomy i wolny
podmiot. Wydaje się, iż właśnie zło generowane przez indywiduum znajduje się w centrum
zainteresowania Dostojewskiego. Jakkolwiek uwzględniał on kontekst społeczno –
historyczny i dostrzegał liczne implikacje zewnętrzne, które mogą wpływać na charakter
decyzji i działań podejmowanych przez jednostkę, to główny ciężar odpowiedzialności
umieszczał właśnie w konkretnym, pojedynczym człowieku, będącym ostateczną instancją
obdarzoną nieograniczoną wolnością. Dostojewski dostrzega trzy zasadnicze źródła zła:
odrzucenie Boga, nieograniczoną ludzką wolność oraz bunt wobec nieprawidłowo
„urządzonego” świata i społeczeństwa. Dostojewski był orędownikiem idei
Bogoczłowieczeństwa, Boga – Człowieka, uosabianej przez ewangelicznego Chrystusa.
Konfrontował ją z figurą Człowieka – Boga, stworzoną przez Ludwiga Feuerbacha. Rosyjski
pisarz, traktując odrzucenie idei Bogoczłowieczeństwa jako niewątpliwe zło. Dostojewski
obawiał się wzrastającej popularności feuerbachowskiego antropoteizmu. Miał na myśli
radykalny i rzetelny ateizm filozoficzny, który konsekwentnie wyprowadza wnioski
wypływające z doktryny o nieistnieniu Boga i zastąpieniu jego miejsca przez człowieka.
Zatem, dla Dostojewskiego zło realizowało się przez sam błędny wybór opcji Człowieka –
Boga i odrzucenie Boga religii chrześcijańskiej. Charakter wtórny wobec tego pierwotnego
zła miały dostrzegane przez pisarza konsekwencje podjętej decyzji – zabójstwo, samobójstwo
oraz powstanie despotyzmu. Filozoficzną – na gruncie ateizmu — motywację zabójstwa
prezentuje literacka postać Raskolnikowa. Celem dokonania morderstwa było pragnienie
zakwestionowania jedynie konwencjonalnego charakteru zasad etycznych, zabraniających m.

in. morderstwa. Tak rozumiane, zabójstwo jest manifestacją pełnej wolności jednostki, nie
skrępowanej przez jakiekolwiek instancje. Usunięcie Boga, rozumianego przede wszystkim
jako fundament etyki, miałoby wyzwolić człowieka z nieuzasadnionego poddaństwa
niewidzialnemu, niedostrzegalnemu bóstwu, które sztucznie i bezprawnie krępuje wolność
i autonomię wybitnych jednostek. Poza szkodliwością społeczną i śmiercią osób postronnych
– Dostojewski koncentruje się na psychologicznej analizie osobowości zabójcy. Wydaje się
bowiem, iż czyn aprobowany na gruncie świadomie przyjętej teorii ateistycznej winien
zagwarantować danemu indywiduum poczucie zrealizowania, spokoju, szczęścia. Rzecz
jasna, tak się nie dzieje. Pisarz wskazuje na nieprzekraczalność norm etycznych jako
usankcjonowanych przez Boga. Być może, gdyby Bóg nie istniał, „wszystko byłoby
dozwolone”. Niemniej, w świecie Dostojewskiego, Bóg osobowy istnieje i stanowi m. in.
podstawę systemu etycznego oraz ludzkiej wolności.
Innym zagrożeniem, wynikającym z konsekwentnie realizowanej postawy ateistycznej, jest
możliwość uzasadnienia aktu samobójczego. Kiriłłow nie dopuszcza możliwości
współwystępowania dwóch typów bytów obdarzonych pełnią wolności – Boga i człowieka.
Tym samym podejmuje klasyczne wręcz – na gruncie filozofii Boga – zagadnienie relacji
między wolnością człowieka a wolnością, wszechmocą i wszechwiedzą Boga. Samobójczy
akt Kiriłłow miałby umożliwić ludzkości uwolnienie się od strachu przed śmiercią i przede
wszystkim – wyzwolenie się od Boga. Podobnie jak w przypadku Raskolnikowa, także
Kiriłłow, a tym samym jego teoria, ponosi klęskę.
Wreszcie, trzecią opcją dostrzeżoną przez Dostojewskiego jako możliwy rezultat afirmacji
ateizmu jest powstanie despotyzmu. Literacką egzemplifikacją tego zagrożenia jest zarówno
teoria Szygalewa, jak i koncepcja polityczna prezentowana przez Inkwizytora. Istotą
despotyzmu jest zaspokojenie podstawowych, fizjologicznych potrzeb ludzkości i polityczna
opieka władzy nad społeczeństwem w zamian za zrzeczenie się przez poddanych wolności
i przekazanie jej panującym. Punktem docelowym tego zniewolenia miałoby być zniewolenie
wewnętrzne, uniemożliwiające autonomiczne dokonanie wyboru między dobrem a złem,
a zatem totalitarne zapanowanie również nad świadomością poddanych.

… powieść Dostojewskiego usiłuje przekonać czytelnika, że człowiek musi brać pełną
odpowiedzialność za własne czyny, co wiąże się także z ponoszeniem ich konsekwencji. W
samym tytule jest już zawarte to wielkie przesłanie. Każda zbrodnia musi zostać ukarana.
Konsekwentnie, niezależnie od tego kim jest osoba popełniająca przestępstwo i jaka jest jej
motywacja, należy doprowadzić do tego, by za to zapłaciła.

Ponadto Dostojewski w „Zbrodnia i karze” w doskonały sposób uchwycił złożoność natury
ludzkiej. Z jednej strony jesteśmy zdolni do najszlachetniejszych i światłych zachowań, do
współczucia, niesienia pomocy innym, miłości, a z drugiej strony nawet wrażliwe jednostki są
w stanie chwycić za siekierę i rozłupać głowę drugiemu człowiekowi. Powieść wielkiego
Rosjanina mówi jednak nie tylko o tym, że każdy w każdym z nas drzemie zbrodniarki
potencjał, ale również o tym, że nawet z najniższego upadku jesteśmy w stanie się podnieść.
Można więc powiedzieć, że „Zbrodnia i kara” to także powieść o ludzkiej niezłomności i sile
charakteru. Dostojewski posłużył się tutaj bardzo ciekawym zabiegiem – Rodion, czyli były
student prawa, okazał się zdolny do morderstwa, podczas gdy Sonia, osiemnastoletnia
prostytutka, w rzeczywistości była „istnym aniołem”. Autor w ten sposób uzyskał pewien
paradoks, ponieważ bohaterowie po bliższym poznaniu okazali się być zupełnie inni, niż
można byłoby przypuszczać po pierwszym zetknięciu się z nimi. To kolejny dowód na to, że

Dostojewski był mistrzem ukazywania złożoności ludzkich charakterów i natury człowieka w
ogóle.

A 18. Zbrodnia i kara – kompozycja i idea

Powieść wyrosła z notatek o Marmieładowie, czyli o problemie pijaństwa.
Akcja toczy się przez 2 tygodnie, plus epilog na katordze
Miejscem akcji jest Petersburg, pokazany w iście gogolowskim stylu, nieprzyjazny, senny,
niebezpieczny. Panuje tam duszna atmosfera.
Powieść intelektualna, wielowątkowa
Bohatera poznajemy tuż przed dokonaniem zbrodni, autor ukazuje jak myśl o niej w nim
rośnie i zmierza do realizacji. Przy czym pokazuje jak wielki jest przy tym udział
nieświadomości samego bohatera, część rzeczy czyni w gorączce. Po zabójstwie
obserwujemy jego reakcje na dokonaną zbrodnie, ważnym jest, że mimo przyznania się do
winy Raskolnikow nie żałuje zabójstwa nikomu niepotrzebnej staruchy, boli go raczej to, że
nie okazał się człowiekiem wyjątkowym, taki jak Napoleon, co, według jego teorii
uprawniało by go do popełnienia każdej zbrodni, w imię dobra społecznego oczywiście.
Dopiero na katordze, bezwolnie poddając się opiece Soni i rytuałom religijnym (jest
wielkanoc, czyta biblie przyjmuje popa), za sprawą Jezusa zostaje ostatecznie nawrócony.
Wniosek : tylko przy pomocy łaski Boga człowiek może osiągnąć zbawienie, no i każdy łotr
może się zmienic.
Powieść oparta na konflikcie Raskolnikow: reprezentującego mądrość nowożytnego
racjonalizmu (filozofia Kanta) i Soni: prosta mądrość chrystianizmu (fil. Mnicha z Atosu).
Raskolnikow buntuje się nie tyle przeciw Bogu co przeciw ustalonemu przez Niego
porządkowi świata. Popełnia najgorszą ze zbrodni, bo u jej podstaw leży eksperyment.
Samolubna chęć zrównania się z Bogiem. Raskolnikowa nie intresuje sama wolność lecz
prawo, według którego człowiek porządkuje swoje czyny i kieruje swą działalnością. Czyli
nie podporządkowywać się jakiemuś tam prawu moralnemu, lecz uwolnionemu od dobra i zła
rozumowi (moralnie obojętnemu), uznawał tylko arytmetyczny postulat rozumu (rozum nie
tworzy zła). Sonia widziała grzech i sprzeciw wobec woli Boga, pyta kimże jest ona, by miała
prawo decydować kto i kiedy umrze, pokłada wiarę w Bogu Rodion nie może tego zrozumieć,
bo tu wkracza się w sferę zaufania i irracjonalności. Rozum inteligentnego studenta -
mordercy przegrywa z wiarą niewykształconej biednej prostytutki. Sonię dzieli od Rodiona
jego pycha. Raskolnikow nienawidzi u Soni jej pokory. „Zmartwychwstanie moralne”
Rakolnikowa odbywa się bez jego udziału, poza jego intelektem, samo przez się. Bez epilogu
powieść byłaby dziełem o triumfie zła. Niezrozumiała byłaby też decyzja R, o oddaniu się w
ręce policji. A z nim wskazuje sens chrześcijańskiej teodycei.

A 19. Biesy – idea
1872

pamflet antyrewolucyjny

Powstały pod wpływem sprawy Siergieja Nieczajewa (prototyp Piotra Wierchowieńskiego), a
więc pisane były rękoma drżącymi od gniewu. Ale geneza powieści łączy się również z
przypływem emocji antykatolickich, który wywołało w Dostojewskim polskie powstanie
styczniowe. D. dowodził, że katolicyzm jest przyczyną wszystkich nieszczęść Europy.
Umocił tezę, że istnieje ścisły wewnętrzny związek między katolicyzmem a rewolucyjnym
socjalizmem rosyjskich nihilistów (ta teza rozwinięta w Idiocie), zatem prawosławie ma sporo

do zrobienia, żeby to zwalczyć. Po części źródeł socjalizmu upatrywał D w latach 40 tych u
okcydentalistów (żałośni ojcowie Stiepan Trofimowicz, którzy wychowali biesy – Piotruś).
Nieczajew uważał że do rewolucji należy dążyć przy pomocy wszelkich środków. Uknutą
przez niego mistyfikacją była gadka o wielkiej organizacji, która istnieje i będzie
odpowiedzialna za wszczęcie rewolucji. Skutek zabicie członka własnej organizacji Iwana
Iwanowa. Przyczyną zabójstwa było odmówienie posłuszeństwa Nieczajewowi.

Krytykuje wykorzenioną inteligencje rosyjską, mowa Szatowa, który wypomina
Stawroginowi ateizm, który nie pozwala mu odróżnić dobra od zła, a wszystko przez to że
Mikołaj jest paniczem, nie znającym ciężkiej pracy tj, chłopska.
W aśnie rozkładająca się warstwa szlachecka jest drugim co do wielkości źródłem zła w
powieści – tu reprezentant M. Stawrogin, wzorowany na Mikołaju Spieszowie (jeden z
najbardziej radykalnych pietraszewców). Przechodzi on etap 3 kuszeń 1. Szatow – pracuj nad
sobą zwróć się do Boga (przewidywany skutek: nawrócenie) 2. Fiedka Katorżnik dokonanie
morderstwa za pieniądze (powrót do poprzedniego życia), te opcje znudzony stawrogin
odrzuca 3. Piotr proponuje mu rząd dusz po rewolucji. I tu odmawia widząc szaleństwo
Piotra. Wobec braku wyboru drogi pozostaje mu tylko samobójstwo. Stawrogin reprezentuje
filozofie negacji, nie potrafi się przywiązać do żadnej idei. Gromada biesów pojawia się by
wprowadzić w Rosji szaleństwo i chaos, po którym według autora nastąpi zbawienie, powrót
do Chrystusa. Biesy = socjaliści

No i kwestia Kiryłłowa i jego fascynacji samobójczych o czym było wyżej.

Postać Szygalewa – ilustracja tezy, że ostateczną konsekwencją rewolucyjnych prób
zbawienia ludzkości bez Boga jest despotryzm. (Niemal wyjęta z Platona wizja idealnego
społeczeństwa, chęć uczynienia go szczęśliwym bez Boga, w pewnych granicach, podział na
równych, choć rządzą nimi równiejsi musiał się skończyć zbrodnią)

W Biesach interesowały D. losy idei politycznych, które pojawiły się w Europie.




B1) Мировоззрение Л. Н. Толстого. Толстой о природе и культуре. Сущность
толстовства.

Tołstoj był chłopomanem. Czuł potrzebę pomagania ludowi, stąd jego, przeznaczone

dla ludu dzieła Elementarz, powiastki, czy żywoty świętych, oparte na najbardziej
„ludowych” przykładach. Duma arystokraty i umiłowanie ludowej prostoty. Zło i śmierć jako
intruzi, życie drogą dążenia do doskonałości i szczęśliwości. Twórca psychoanalizy w
literaturze (filozof ciała – nikt tak dobrze nie pokazał biologicznej strony człowieka. Ludzie
jak rzeki – ta sama woda, ale u każdego różne brzegi). Sentymentalizm, kapryśność,
fizjologizm przeżyć człowieka. Dialektyka duszy – jedność przeciwieństw, „wszystko
płynie

1

”. Patriota. Przeciwnik kapitalizmu, konkurencji, nadmiernych ambicji, wyścigów

szczurów ;) To wojna. A pokój: harmonia, kolektyw, współpraca, doskonalenie świata przez
doskonalenie siebie.

Człowiek nie może tworzyć historii, może tylko jej pomóc się ziścić, jak akuszer przy

porodzie. Powinien się starać „po prostu żyć”, a nie budować na siłę cywilizację. Przeciwnik

1

patrz przypis do tezy B17

emancypacji kobiet (porównajmy obraz złej, niezależnej Helene i dobrej, spokojnej Kitty).

O przyrodzie i kulturze. Krytykuje wartość przekazów kulturowych. Nie cierpiał

teatru, komedii, jako fałszu. „Życie to nie zabawa”. Kult bliskiego kontaktu z przyrodą, pracy
fizycznej (nieraz orał w polu). Na starość przejażdżki konne po okolicy. Naturocentryzm –
przyroda najważniejsza. Człowiek to dziecię przyrody. Russoizm (od nazwiska Jeana-
Jacquesa Rousseau) – przedstawienie świata bez symboli, bez zabawy, bez komedii.
Asemantyzm – Tołstoj nie znosił symboli. Twórczość powinna oddawać rzeczywistość.
Szekspir, Bułhakow etc. – kłamcy!

Wczesny Tołstoj to panteista (materializm). Potem tworzy własną wiarę, opartą na

Kazaniu na Górze („Szczęśliwi/błogosławieni ci, którzy...”, „nadstaw drugi policzek” itp).
Jest to wiara prosta, oparta na intuicji ludu. Trzeba żyć „dla Boga”, a więc nie dla siebe, a dla
jakiejś wyższej wartości, dla sprawiedliwości (słowa Fiodora do Lewina w Annie Kareninie)
= samodoskonalenie. Pacyfizm, sprzeciw wobec wszelkich form przemocy (był
wegetarianienem). Odrzucenie prawa, wojen, więzień, chodzenia do cerkwi, nacjonalizmu.
Nie gniewać się, nie osądzać, nie przeklinać. Chciał rozdać pieniądze. Anarchizm religijny i
filozoficzny (ekskomunikowany z Cerkwi). Dzieła: Spowiedź (1880), Na czym polega moja
wiara.

B 2. Творческий путь Л. Н. Толстого.

Tołstoj pisał sentymentalną literaturę. Jego pierwszą próbą literacką była История одного
дня, w której opisał to, co danego dnia robił.

Jednak na poważnie zaczął pisać na Kaukazie, gdzie wyjechał za bratem walczyć w wojnie.
Tam pisze trylogię autobiograficzną, opowiadającą o nim jako o młodym człowieku:



Dzieciństwo (1852), chłopiec żyje w gospodarstwie, ma swojego nauczyciela i chorą
matkę, przeżywa pierwszą miłość, dziewczyna, wyjazd do Moskwy, pierwszy bal,
inna dziewczyna, przychodzi telegram, że matka umarła - zakończenie



Lata chłopięce (1854),



Młodość (1857). znów miłość, idee wyrażone fizycznie, dialektyka duszy – wspólnota
przeciwieństw

Twórczość Tołstoja dzieli się na 4 okresy:

1. 1852 – 1861 (powieści)
2. 1862 – 1869 (Sewastopol 1854-1855, Kozacy 1858-1862, Trzy śmierci, Dwaj huzarzy

1856, Albert 1857, Lucern 1857, Wojna i pokój 1863-1869)

3. 1870 – 1878 (Anna Karenina)
4. 1879 – 1910 (filozoficzne i religijne, np. Zmartwychwstanie 1899)

Opowiadania wojenne:

Sewastopol w grudniu (1854) – optymizm, bohaterstwo

Sewastopol w maju (1855) – krew, rany, cała prawda o wojnie

Sewastopol w sierpniu (1855) – porażka, kapitulacja

Albert – o skrzypku, którego muzyka nikomu nie jest potrzebna, umiera.

Lucern – biedny muzyk, któremu nikt nie daje pieniędzy. Stąd wniosek, że biednym ludziom,
którzy chcą zarabiać na sztuce, trzeba pomagać.

Szczęście rodzinne – kłótnie między żoną a mężem, które kończą się wraz z pojawieniem się
u nich dziecka, szczęście daleko od Moskwy.

Kozacy – trzeba uczyć się żyć od przyrody, a uciekać od cywilizacji. Olienin szuka prostego
życia – polowanie, Czeczeńcy, prości ludzie żyjący zgodnie z prawami lasu, natury, gór.
Olienin zakochuje się w Kozaczce Mariannie, ale ona zakochana jest w Kozaku Łukaszce.
Wtedy główny bohater zdaje sobie sprawę, że Kozaczka powinna wyjść za mąż za Kozaka, a
nie za szlachcica, bo to byłoby przeciw przyrodzie. Istnieje bowiem wyższa sprawiedliwość.
Kobieta powinna wyjść za mąż za mężczyznę, z którym ona osiągnie szczęście rodzinne. Taki
właśnie porządek istnieje w przyrodzie.

Epopeja narodowa Wojna i pokój.

Utwór ten powstał dla pokrzepienia serc. Tołstoj chciał w nim zawrzeć całe szlacheckie życie
– świat, dzieci, romanse, miłość, polowanie. Początkowy tytuł, który można przetłumaczyć
jako Wojna i wspólnota/świat, miał oznaczać ideę, że indywidualizm to grzech. Później
zmienił tytuł na ten używany dzisiaj, czyli Wojna i pokój. Wojna – wszyscy konkurują ze
sobą nawzajem i jest to złe. Istnieje też pokój, czyli wychowanie dzieci, miłość, śmierć. Tak
właśnie powinno się żyć, bo ważne jest właściwe życie w zgodzie z innymi ludźmi, a nie
rywalizacja z nimi.

Jest to opowiadanie o życiu różnych rodzin podczas wojny ojczyźnianej. Jest to tzw. le
roman-fleuve, tj. powieść-rzeka. W rodzinie Bołkońskich obecny jest dryl wojskowy.
Rostowowie to dobroduszna rodzina wielkopańska, prowadząca dobre życie, słowiańska
anarchia, z moralnymi problemami. Kuraginowie to egoiści, ludzie chytrzy, sprytni, grają
komedię, uciekają się do intryg, napoleonizm.

Śmierć to przebudzenie do nowego życia. Trzeba zapomnieć o swoim szczęściu na rzecz
świata i Boga. Człowiek nie może tworzyć historii, może jedynie pomóc jej się zmieniać, co
robi Kutuzow.

1870 – 1879 Anna Karenina.

Pierwszy wariant tytułu to Молодец — баба. Tołstoj był przeciwny takim kobietom jak Anna
Karenina, jednak pisał zgodnie nie ze swoimi myślami, a z tym, jak bywa w życiu. Uważa on,
że człowiek nie może grzesznika, bo to może zrobić tylko Bóg.

Anna potrafi kochać, jednak jak prawdziwa kobieta, jest przede wszystkim matką, a dopiero
potem kochanką. Trzeba mieć kochanków i kochanki, lecz w tajemnicy. Jednak Anna to nie
aktorka i nie okłamuje męża, wyjawia mu całą prawdę.

Lewin początkowo miał się nazywać Liowin (Лѐвин), podobnie do Liowy Tołstoja (Лѐва),
lecz nastąpiła pomyłka w druku.

Lata 1880 – 1910 w twórczości Tołstoja.

Początkowy Tołstoj był panteistą: nie ma Boga osobowego, pierwiastek boski jest rozlany po
całym świecie, w przyrodzie. Później Tołstoj przeszedł na naukę Jezusa Chrystusa, zgodnie z
którą Bóg to ludowe kazanie, to zasada moralna. Pisał utwory publicystyczne i manifesty.
Później pracował nad powieściami:

Szybkonogi (1885) – koń opowiada historię swojego życia, o ludziach go otaczających, o
swoich dużych sukcesach w skokach, ale wszystko to marność. Tołstoj był przeciwny
prywatyzacji czegokolwiek. Mówił, że koń to życie, a nie rzecz.

Śmierć Iwana Iljicza (1886) – sens życia i śmierci. Tołstoj zgadzał się z Schopenhauerem,
sens życia nie istnieje. Śmierć natomiast ma sens nie dla wszystkich ludzi, a dla człowieka
umierającego. Jest to dla niego wolność, swoboda. Ale i tak najlepiej jest wcale się nie rodzić.
Kiedy zachorował na raka nie znosił lekarzy. Powiedziano mu, że umrze. Wtedy bardzo
pomógł mu prosty chłop, który wyjaśnił mu wszystko i od razu było mu lżej, ból ustawał.

Diabeł (1889) – namiętność, miłość. Powieść ta kończy się dwoma wariantami:
samobójstwem albo zabójstwem kochanki. Jest autobiograficzna historia, ale bez zabójstwa.
Człowiek powinien zajmować się ciężką pracą zamiast myśleć o namiętności i erotyce.

Sonata Kreutzerowska (1889) – żona zdradziła męża z muzykiem, z którym grała sonatę.
Muzyka wywołała namiętność. Mąż zabił żonę i opowiada o tym.

Ojciec Sergiusz (1890 – 1898) – opowiadanie antyamerykańskie. Człowiek nie powinien
dążyć do sławy ani sukcesu, bo jest to grzech. Należy być człowiekiem nie wychylającym się
z tłumu, skromnym. Książę Kasabski (?) był generałem, a jego dziewczyna była kochanką
cara Aleksandra. Wystąpił z armii, poszedł do monastyru i stał się mnichem. Chciał być
znakomitym, lepszym od innych mnichem, stał się znany. Kiedyś kobieta źle prowadząca się
uwiodła go, dlatego uciął sobie palec, a ona przestała źle się prowadzić. Ale on to wszystko
robił dla siebie, dla swojej sławy, a nie dla Boga. Ucieka z monastyru i zaczyna nowe życie.
Kiedy był mnichem starał się być religijny. Otaczała go przyroda, ale nie widział w niej Boga,
lecz instynkty. Nieudacznica Paszeńka wyszła za mąż za pijaka. Trzeba żyć tak, jak ona, jak
każdy człowiek, nie myśleć o sławie. Należy po prostu zarabiać pieniądze i żyć bez głębszej
refleksji.

Żywy trup (1900) – dramat, chociaż Tołstoj nie miał talentu dramaturgicznego. Bohaterem
jest Fiodor Karenin, który zdradza swoją żonę z Lizą. Kocha Lizę, ale nie może się z nią
ożenić, bo ona jest mężatką. Fiodor popełnia samobójstwo.

Zmartwychwstanie (1899) – powieść. Historia szlachcica Dymitra Iwanowicza Niechludowa
(alterego młodego Tołstoja-studenta), członka kolegium ławników w sądzie. Sądził
dziewczynę Katię Masłową. Parę lat wcześniej uwiódł ją, spędził z nią noc, z czego wyszło
dziecko, wygnał ją. Ta niewinna, dobra dziewczyna stała się wtedy przez niego prostytutką.
Formalnie brała udział w zabójstwie kupca ale nie robiła tego specjalnie. Konflikt: prawo –
istota człowieczeństwa. Tołstoj przedstawia rewolucjonistów jako sympatycznych ludzi,
chociaż się z nimi nie zgadza.

Tołstoj wszedł do historii literatury jako odkrywca ludzkiej natury i przeżyć. Ludzie podobni
są do rzek, to wszystko trzeba pokazać. W swojej analizie człowieka na podstawie rzeki
pokazuje, że wszędzie jest ta sama woda, która się zmienia. To starał się przedstawić. Jest on
także wyrazicielem rosyjskiego stosunku do życia. Wychodził od ziemi, starej siły przyrody,
która jest w rosyjskim człowieku.

B4) Нравственные и психологические проблемы в романе Л. Н. Толстого Анна
Каренина.

Utwór ten podejmuje przede wszystkim tematykę rodzinną – zmagań dwojga

głównych bohaterów, tytułowej Anny oraz Konstantego Lewina z ich ideałami życia
rodzinnego, prób budowania szczęścia rodzinnego w oparciu o nie zawsze silne fundamenty.
Mamy tu do czynienia z dużą dozą psychologizmu postaci – między innymi dzięki tej
powieści Tołstoj nazywany jest twórcą psychoanalizy w literaturze. Z wątkami rodzinnymi
przeplatają się nadzwyczaj bliskie autorowi wątki socjalne – takie jak na przykład problemy
uwłaszczenia i oświaty chłopów, pokazane przez pryzmat życia Konstantego Lewina.

„Wszystkie szczęśliwe rodziny są szczęśliwe tak samo, każda nieszczęśliwa rodzina

jest nieszczęśliwa na swój sposób”. Kareninowie – dostatek, wszystko oprócz uczucia,
Obłońscy – Stiwa nie dba o byt materialny rodziny (zmagania Dolly, żeby dzieci miały co
jeść), Lewinowie – Konstanty szuka szczęścia, chce żyć prosto, założyć rodzinę (co mu się
zresztą udaje, i są zdaje się szczęśliwi). Lewinowie – u postaw związku dojrzała miłość, Anna
i Wroński – burzliwa namiętność.

Kobieta nie mogła sobą rozporządzać – problem z rozwodem. Anna wydana za mąż

przez wujka. Po odejściu od Karenina spotyka ją społeczny ostracyzm (piętnowanie,
wykluczenie z towarzystwa). Samo zdradzanie było tolerowane. Dopiero odejście
piętnowano. I zostawienie dziecka.

Kareninowi zależało na reputacji, honorze. Nie ruszało go za bardzo, że Anna go nie

kocha. Nie był zły – gdy Anna prawie umarła w połogu, wszystko jej wybaczył. Nawet mała
Annie, dziecko zdrady, wzruszyła go. Był przede wszystkim człowiekiem honoru,
racjonalnym, nie pozwalał swoim emocjom wziąć górę. Zawsze nad sobą panował. Ciekawy
to człowiek. Po odejściu Anny bardzo łatwo poddał się wpływowi nawiedzonej Lidii. Może
jego wizerunek siebie – męża stanu był związany z posiadaniem kobiety u boku (w końcu
czym jest prezydent bez pierwszej damy?).

Anna otrzymała cechy głęboko uczuciowej kobiety. Rozdwojenie psychologiczne –

jest szczera, nie znosi fałszu. Czarna suknia – elegancja, dostojność, czerwona torebka –
ogień, namiętność (słowem, wewnętrzne, do spotkania z Wrońskim uśpione, pokłady...).
Początkowo chce uciec od uczucia – zwiewa pociągiem do Moskwy, ale Wroński „dziwnym
trafem” jedzie tym samym pociągiem... nie ma ucieczki! Ale życie w fałszu szybko ją
wyczerpuje – musi wybierać między synem a kochankiem. I do końca nie wie, czy to był
dobry wybór. Tęskni za synem. Cała sytuacja doprowadza tę wrażliwą kobietę do depresji i,
wydawałoby się nieuniknionego, samobójstwa. Nie wahała się – to było jedyne wyjście, jakie
dostrzegał jej umęczony umysł.

Lewin – porte-parole Tołstoja (bohater wyrażający przekonania autora) – dostrzega

niedolę ludu. Widzi nierówność między sobą a chłopami, ale nic konkretnego nie potrafi
zrobić. Po śmierci brata dopada go pesymizm, mimo szczęśliwego życia rodzinnego nachodzą
go samobójcze myśli. Im więcej myślał, tym mniej wiedział. Fiodor, najęty chłop,
uświadamia go o prawdziwym sensie życia – „żyć dla Boga

2

”.

Problem Wrońskiego – Najpierw zdobywca, potem osaczony. Anna, wykluczona ze

społeczeństwa, jest zaborcza, nie daje mu żyć (w końcu ma tylko jego). Kochał ją, naprawdę,
ale trochę mu się dały we znaki jej humory, wynikające z jej moralnego rozdarcia i tęsknoty
za synem. Chciał jej pomóc, ale ona nie chciała mu się zwierzyć. Oskarżała go, że już jej nie
kocha, że jej unika (cholera, ile tak można..?). Ciężko przeżył jej śmierć, w ostatnim rozdziale

2

patrz punkt B1 ostatni akapit – o tołstoiźmie

widzimy go jak jedzie na ochotnika na misję bez powrotu (jakaś wojna). Zaczęły go wtedy
boleć zęby, wcześniej „białe, mocne i równe” (tu detalizm Tołstoja, patrz punkt B6, jeśli ktoś
go opracuje).

B 7. Литературное движение 1870-х годов. Идеи народников. Писатели-
натуралисты.

Lata 70. podobne są do 60. Wcześniejsze reformy ciągnęły się dalej. Przełomowym okazał się
1866 rok, kiedy to miał miejsce zamach na cara Aleksandra II. Student Dmitrij Karakozow
strzelił dwa razy w spacerującego cara, ale go nie zabił. Kółka studenckie były wówczas
zakazane, nie można było wydawać czasopism studenckich. W 1870 roku był pierwszy
proces polityczny „Народная расправа”, pojawił się prowokator Nieczajew. Wszystko działo
się w atmosferze strachu, czego wcześniej nie było.

Narodnictwo – ukłon przed prostymi chłopami, nosicielami przyszłego odnowienia, idea
ofiarności, inteligencja powinna zwrócić dług, który wypracowali wieśniacy, próba
zlikwidowania w Rosji kapitalizacji, fabryk, banków, giełdy. Jest to etos cierpiętnika,
ludowość. Występowały też różne prądy:

Michaił Bakunin uważał, że główną siłą rewolucji są rozbójnicy, którzy zabiją złych ludzi,
bunt bandytów przeciw władzy, anarchizm.

Piotr Ławrow twierdził, że trzeba wyjść w lud uczyć go, wyjaśniać mu czym jest rewolucja,
czytać chłopom książki, bo do buntu trzeba dojrzeć. (Исторические письма)

Piotr Tkaczow to skrajny przedstawiciel idei terrorystycznej. Według niego powinno się
utworzyć siatkę terrorystyczną, zamordować władzę i dyktować swoje warunki. Od niego
pochodzi bolszewizm.

Mikołaj Michajłowski to krytyk literacki, pisał prozę. Kiedy Herbert Spencer stwierdził, że
ludzie upodabniają się do siebie jak na taśmie produkcyjnej i człowiek potrafi robić dobrze
tylko jedną rzecz, a nie tak jak dawniej np. Leonardo da Vinci. Życie jednak staje się
bogatsze, choć człowiek nie jest uniwersalny. Po tym wystąpieniu Michajłowski zwątpił we
wszystko, życie okazało się bez sensu. Prawdziwy postęp, według niego, ma polegać na tym,
żeby jednostka ludzka była wewnętrznie jak najbardziej zróżnicowana, a więc dążenie do
modelu Leonarda da Vinci. Mówił, że nie ma między ludźmi zewnętrznie kontrastów, ale
każdy chłop jest mądry wewnętrznie. Jest to mądrość życiowa, a nie książkowa, co jest
piękne. Kapitalizm tego nie zapewni, bo dąży do unifikacji, może jednak to zrobić socjalizm.
Źródeł tych należy szukać na wsi. Co prawda, wykształceni ludzie są wielcy, ale wadliwi. Tak
naprawdę więcej od nich wie chłop, jest doskonalszy, bogatszy wewnętrznie od człowieka
wykształconego – romantyczna wiara w lud.

Twórczość tego czasu:

 środkowy Tołstoj (Anna Karenina)
 Niekrasow
 literatura krytycznego realizmu:

 nurt psychologiczny – Ostrowski
 nurt socjologiczny – Szczedrin, Niekrasow
 nurt Dostojewskiego (powieść wielogłosowa, polifoniczna)

Narodnictwo – pisarze (raznoczyńcy, z duchowieństwa):

 Gleb Iwanowicz Uspienski

- Obyczaje ulicy Rastieriajewej (pijaństwo i zabójstwo)

- Władza ziemi (chłop wyrósł z ziemi, nie może żyć bez niej, broni jej wszystkimi swoimi
siłami, chciał jej mieć więcej, żeby dzieci wykarmić) 1882

 Mikołaj Złotobratski

- opisywał życie wspólnoty, solidarność między chłopami (tak naprawdę tego nie było)

B 8. Творчество В.М. Гаршина

Всеволод Гаршин 1855-1888, zakończył życie samobójstwem, miał deperejse, był obłakany.
Cenił go wysoko Tołstoj. Urodził się na Ukrainie, w rodzinie oficera(matka wygnała jego ojca
z rodziny). Ojciec bardzo go kochał, jego matka była rewolucjonistką. Wychowanych został
w duchu bohaterstwa(siły narodu?). Uciek z domu żeby odszukać ojca i go znalazł. To
wydarzenie bardzo na niego wpłynęło. Był studentem Akademii Sztuk Pięknych, potem
dobrowolnie zapisał się na wojne bałkańską(Bułgaria). To dało mu natchnienie do pisania
prozy. W 1877 w gazecie (jakies tam zapiski) opublikował opowiadanie Четыре дня co od
razu przyniosło mu sławe.

Treść: żołnierz Iwanow, został ranny i leży na polu, 4 dni czołga się żeby odnaleźć swoja
armie, pije nawet swoją krew żeby przeżyć, na końcu wychodzi z całego zdarzenia cały.
[krytyka wojny, sprzeciw zabijaniu się].

Dzieła:

рассказ: Attelea princeps (1880) –łacińska nazwa palmy, która została wywieziona z
Afryki do Petersburga i pragnie wolności. Porownanie życia człowieka do rośliny.
PROBLEMATYKA: Czy człowiekowi potrzebna jest swoboda? Pala chce być wolna ale
umiera zaraz jak osiaga swobode(bo zimno jej, wieje wiatr, pada deszcz). Marzenia bez
nadziei.

Красный цветок(11883)[mak]- opowiadanie o losach bohatera który jest
obłakany, który walczy ze złem swiata, które wedlug niego znajduje się w MAKU w sadzie,
wystarczy tyko zerwac kwiat i zlo zniknie.

Garszyn jako romantyk:

Ночь -noc, obłąkany. Który chce popelnic samobójstwo, wspomnina
dzieciństwo i decyduje ze sie nie zabije. Mowi, ze trzeba być jak dziecko i zyc prosto,
pogodzic się z zyciem. Ma strzelbe ale ta strzelba nie wystrzela, umiera z wycienczenia bo
przeżył ekstaze.

Garszyn znalazł sobie dziewczyne ale ona nie spdobala się matce i kazała mu ją
zostawić.Garszyn wiec zostawil Dzięczynę(Nadzieżda) bo był silno związany z matka, ale

postanowił zerwać ta więż z matką i odszedł od niej do dzieczyny i na 2 dzien popełnił
samobójstwo.

B 9. Творчество Н.С. Лескова. Мастерство сказа.

Николай Семѐнович Лесков(1831-1895)- pseudonim Стебницкий, szlachcic ale z bardzo
bardzo biednej rodziny, urodził sie w Gorochowie[orlowskaja oblast'] umarł w Petersburgu,
był tradycjonalistą nigdy nie był słowianofilem!! Chciał oswobodzenia chłopów, stawiał
wysoko rosyjska kulture. L. mało znany, pisze takim językiem, który trudno przetłumaczyc na
język polski bądź inne(neologizmy, regionalizmy, dialektyzm socjalny[inżynierów,
duchoiwenstwa itp.])

Mistrz сказа: czyli narracji osoby wypowiadającej się imitującej żywą mowe. Leskow pisze
tak jak mowil bohater w realnym zyciu.

1862 rok pożary w Petersburgu,spłonęło muzeum koło domu w którym mieszkał, w tym tez
roku napisal artykul do gazety gdzie oskarżał o pozary rewolucjonistow.

Dzieła:

Некуда- 1863-64, Bez wyjscia, powieść

Соборяне- 1872, księża, cerkiew jako siła sama w sobie tak przynajmniej powinno
być a nie podporzadkowana państwu(umierający kapłan- odchodzi duchowienstw przychodzi
nauka), wiara ze pozamparawmi materialnymi(fizyki i przyrody) istnieja jeszcze prawa
wyższe(boskie).

Очарованный странник- 1873б, Iwan Flagin, koneser koni, podróżnik plynie na
statku i przyłacza się do innych podróżujących i opowiadam im o swoim
losie(przeznazceniu), jedt dobry ale głupi, zabil mnicha, który potem mu się objawia i mowi
ze będzie na granicy zycia i smierci ale przezyje. W opowiadaniu tym Leskow pokazuje wiele
społeczności: Cyganie, Tatarowie, duchowieństwo, socjaliści. Dlaczego ‘oczarowany’, bo
oczarowany był cyganka Gruszą, bo była piekna. Piekno wg Leskowa to cos co nie ma
odnośnika do rzeczywistości, ale jest to cos idealnego. Piekno w Gruszy to taniec, spiew,
uroda.

Однодум- 1879, Obsesjonat, człowiek prawy nie ulega grzechom

Левша-1881, opowiadanie o mankiecie i o pchle(stalowej). Przeplatanie się kunsztu
Leskowa i jego mnogości przekazu.

Чертогон-1879, Egzorcyzmy, orgia w restauracji „jar”, jakis ktos bierze udzial w
orgii w restauracji, grzeszy znaczy się, potem na drugi dzien daje się do żeńskiego monastyru
i tam wycedza z niego biesy i zyje dalej dobry i przykładny, ale potem znow bierze udzial w
orgii. Leskow opisuje cos czego wczensije nie było, nie tworzy w strogich ramach
wytycznych literackich lecz wykracza poza nie, ipsze lekko, zywo i jaskrawo.

B 11. Problem piękna u Czechowa

Piękno:

- kobiet

- miłości

- zakochania

- przyrody

Мотив природы занимает в драматургии Чехова огромное место. До Чехова никто и
никогда на театре не уделял такого внимания пейзажу, светоносному или пасмурному,
смене времен года, шуму деревьев, щебету птиц. Чехов первый соединил сценическое
пространство с жизнью лесов, полей, озер, с их запахами и голосами, которые прежде
были достоянием поэтов, прозаиков, живописцев, но не театра.

Чеховские люди, причастные к этой красоте, жить вне красоты, без красоты просто не
могут. Все, что для них значительно в жизни: разум, образование, благородство,
интеллигентность, труд, любовь, - так или иначе сопряжено с эстетическим идеалом.
Все герои Чехова - люди слабые, все они могли бы корить себя за то, что "прожили
свои жизни так глупо и так безвкусно", и сознаться: "Что меня еще захватывает, так это
красота". Глупо - значит, безвкусно. Скучно - значит, некрасиво, пошло. Жалобы на
скуку постоянным рефреном проходят сквозь драмы Чехова. И всякий раз выясняется,
что скуку вызывает жизнь нечистая, безвкусная, безалаберная, лишенная красоты


B 13. Nowatorstwo Czechowa-dramaturga

Czechow był oskarżany o brak „znajomości” praw rządzących sceną. Sądy były
spowodowane tym, iż dramaturgia niwelowała odwieczny podział gatunków literackich,
uwarunkowany jej epickim charakterem. Utwór sceniczny Czechowa miał wiele
wspólnego z utworem prozatorskim, epickim – utwory znajdowały się na pograniczu
dramatu.

Cechą charakterystyczną jest mnogość pauz w dramacie, które mówią więcej niż słowa,
lecz były trudne do zagrania w teatrze.

Czechow nie zadaje sobie trudu wymyślania sytuacji niezwykłych, lecz sięga do sfery
zjawisk codziennych, banalnych, odtwarzając dramatyzm codziennej egzystencji, powoli
wlokącego się życia ludzi przeciętnych we wszystkim.

Dramat każdej z występujących u Czechowa postaci rozgrywa się poza tekstem, poza tym
co zostało wypowiedziane głośno. Mogłoby się zdawać, że głównym źródlem
nieporozumień jest właśnie język, którym mówią i który zdaje się służyć ukrywaniu
właściwego, nie wypowiedzianego biegu myśli. Bohaterowie Czechowa chodzą, krzątają
się, zdają się być pochłonięci sprawami codziennymi, ale myślami są gdzie indziej. Choć
tyle mówią i filozofują, nie rozumieją się wzajemnie.

Czechow moralizatorstwo zatąpił obiektywnym, wszechstronnym rysunkiem
psychologicznym, jego bohaterowie sami są nosicielami własnej tragedii, sami ją
powodują. U Czechowa więcej tragizmu bywa w milczeniu (pauzy) niż w bezpośredniej

replice, zdaniu, słowie czy geście. Antoni zademonstrował, że odczucie tragizmu przez
widza nie jest uzależnione od uzewnętrznienia konfliktu w sztuce; dramaturg nie musi
uciekać się do gwałtownych spięć, by odtworzyć dramat egzystencji ludzkiej.

1. " Чайка", "Дядя Ваня", "Три сестры", "Вишневый сад"

2. нет интригии

3. ежедневная эгзистенция

4. банальность, ежедневность простых людей

5. драмат человека в тексте, психология

6. мелочь жизни каждого дня и конфликты людей

7. известные паузы - молчание, которое говорит больше чем слова

8. подтекст

9. герой это носитель конфликта, трагедии, сам вызывает проблему

10. сочувствие и ирония, немножко насмешки

11. натурализм в театре

12. обычная жизнь и серьѐзные проблемы

13. герой - средний слой общества

14. хаотические диалоги, говорят о пустяках

Чехов отказывался от удивленности в театре. В театре должна быть борьба,
катастрофа а потом катарсис.

Конфликт не может выражаться в стрельбе, но внутрии человека. Обыкновенная жизнь,
но внутрии они сердятся и бьются с мыслями. Чтобы понимать Чехова надо немножко
знать людей и их сердца. Лиризм укрыт в диалогах, смысл в глубине и нам надо его
почувствовать.

B 14. Szczególna percepcja rzeczywistości Srebrnego wieku

Określenie srebrny wiek z utworu Wergiliusz, Metamorfozy, czyli najlepszy wiek w historii
ludzi, później w wieku brązowym i żelaznym, ludzkość karłowaciała i nie była już tak zdolna

srebrny wiek to modernizm



sprzeciw wobec idei realizmu, mającego na celu wierne odtwarzanie tego co na zewnątrz



ukazanie idei, wnętrza człowieka, jego przeżyć, odkrycie duszy ludzkiej (odejście od
kolektywizmu)



modny staje się mistycyzm, idee neoplatońskie, neopogańskie, zwrócenie się w kierunku
świata idei (używki bardzo ułatwiają przeżywanie owych doznań)



rzeczywistość, która nas otacza jest tylko maską dla prawdziwego świata, którego
przebłyski czasami przebijają przez pokrywę szarości



znaczenia nabiera użycie metafory, symbolu, alegorii zwłaszcza w poezji i sztuce, również
muzyka zbliża do Absolutu harmoniczne, oddziałujące na wnętrze dźwięki przenoszą
człowieka w inny wymiar



następuje rezygnacja z regularnej struktury wiersza, poeci bawią się jego brzmieniem
(zwłaszcza Balmont, świat przedstawiony w jego wierszach jest niezwykle barwny –
pełno w nim zwierząt roślin, wszystko piękne np. wiersz „Камыши”)



idea Pięknej Pani (Błok), wiecznej kobiecości, duszy świata (biełyj) nawiązanie do
Sołowiowa i jego koncepcji Sofii (Mądrości Bożej), która wpływa na świat, przenika go.
To żya energia, która spraia że świat ma przyjazny charakter



irracjonalizm, plus podobały się im proroctwa



wyższość poznania intuicyjnego nad empirycznym



ulubione kolory: biały, srebrny, niebieski

MODERNIZM (moderna – powtórne przrobienie)

5. 1893 – 1907 okres dekadencko – impresjonistyczny (ucieczka od życia w stronę

świata marzeń, odrealnione postrzeganie rzeczywistości, myśli typu świat zmierza ku
upadkowi, wszystko się kończy), hasło sztuka dla sztuki
naturalizm, impresjonizm, starsi symboliści: D. Miereżkowski, Z. Gippius, K.
Balmont, W. Briusow

6. 1907 – 1914/17 okres neoklasyczny, odejście od dekadentyzmu, dążenie do syntezy

sztuk
młodsi symboliści: A. Błok, A. Biełyj, W. Iwanow, A. Dobroljubow
akmeiści N. Gumieliow, A. Achmatowa, O. Mandelsztan
futuryści (zachwyt nowoczesną techniką): W. Majakowski, W. Chlebnikow, W.
Komenskij
kubo-futuryzm-E. Guro
ekspresjonizm: L. Andrjeew
kubizm: K. Majakowski, N. Gonczarowa (też prymitywizm)

Filozofowie modernizmu
Nietzsche, Schopenhauer (dekadentyzm, kult śmierci), H. Bergson (irracjonalizm, pęd
życiowy, intuicja), W. Sołowiow

Manifesty

1890 Mikołaj Minskij При свете совести, nie należy bac się egoizmu (Nietzsche)

1893 Dimitr Miereżkowski (narodnik potem szukał Boga, potem egoizm, trzeba skończyć z
narodnictwem, każdy musi dbać o siebie), О причинах упадка и новых теченях в русской
литературе,

Walerij Briusow „Symboliści rosyjscy”

B 15. Periodyzacja ruchu literackiego w latach 1893-1917. Kierunki literackie tego
okresu.

Modernizm (definicja z Onet.pl wiem;):

– zespół kierunków literacko-artystycznych oraz światopoglądowych, występujących

szczególnie w pierwszej fazie epoki Młodej Polski, w latach 1880-1910. Termin
wieloznaczny, różnie rozumiany i definiowany w odniesieniu do literatury i
poszczególnych dyscyplin artystycznych.

Wprowadzony w latach 90. przez krytyka wiedeńskiego H. Bahra. Inspiracją dla
modernizmu były m.in. idealistyczne filozoficzne A. Schopenhauera i F. Nietzschego,
zwłaszcza dla twórców niemieckich i środkowej Europy.

Pośród cech wspólnych modernizmu wymienia się: poczucie kryzysu kultury i
cywilizacji, dekadentyzm, sprzeciw wobec tradycyjnej moralności mieszczańskiej,
hasło "sztuka dla sztuki", styl życia tzw. cyganerii artystycznej.

W Polsce modernizm związany był z formacją literacko-artystyczną Młodej Polski. W
sztukach plastycznych zapoczątkowany ok. 1900, stojący w opozycji do naturalizmu
sztuki XIX w. i dążący do nasyconej głębokimi treściami syntezy przedstawianych
elementów, stąd dużą rolę w okresie modernizmu odgrywał symbolizm.

Modernizm przyjął różne nazwy: w Niemczech Jugendstil, w Austrii Die Secession,
w Anglii Modern Style, we Francji L'art Nouveau, w Polsce Secesja i Młoda Polska.
W architekturze odróżniany od secesji jako późniejsza faza stylistyczna, również
odchodząca od historyzmu, cechująca się prostotą i logiką formy oraz śmiałym
zestawieniem brył architektonicznych.

– głód ziemi w Rosji (brakowało jej)
– chłopi zaczęli się buntować
– w architekturze/sztuce panuje secesja (erotyczne motywy, dekadenckie nastroje,

nieprzyzwoita sztuka)

1. 1893-1907 (dekadencko-impresjonistyczny)
2. 1907-1914/1917 (1914- awangardziści, odejście od burzliwej dekadencji)

Symboliści:

a. starsi symboliści

– Dymitr Miereżkowski
– Walery Briusow
– Konstanty Balmont
– Fiodor Sołogub
– Zinaida Gippius

b. młodsi symboliści

– Wiaczesław Iwanow
– Andrzej Bieły
– Aleksander Błok

Akmeiści:

– Akmeizm, (gr. akme - szczyt) prąd w poezji rosyjskiej zapoczątkowany przez grupę

poetycką Cech Poetów założoną w Petersburgu w 1911. Akmeiści wystąpili przeciw
futuryzmowi i symbolizmowi, głosząc twórczość osadzoną w rzeczywistości. Za
najważniejsze uznali konkretność, wyrazistość opisu, oszczędny acz zagęszczony
znaczeniowo język, intelektualizm, rzemiosło poetyckie, tradycję.

– Mikołaj Gumilow
– Anna Achmatowa
– Osip Mandelsztam

Futuryści:

– Futuryzm przeciwstawił się zasadom porozumienia językowego; jego koncepcja

mowy poetyckiej, związana z odrzuceniem poznania rozumowego na rzecz

intuicjonizmu

, zakłada rezygnację z zasad logicznego myślenia, składni, interpunkcji

i ortografii; w dążeniu do zatarcia granicy między sztuką a życiem powstał nowy typ
obrazowania mający wyrazić ruch, wieloplanowość i jednoczesność współczesnych
przemian (tzw. symultanizm), polegający głównie na wprowadzaniu motywów
urbanistycznych, sportowych i technicznych (maszyna, lokomotywa, samolot).

– Od głównych założeń futuryzmu włoskiego odbiegały w różnym stopniu programy

futurystyczne w innych krajach.

– W Rosji futuryzm był niejednolity, stosunkowo luźno wiązał się z nim
– tzw. egofuturyzm (I. Siewierianin), przejawiający się w estetyzującej poezji

kabaretowej, bliskiej symbolizmowi;

– główny nurt futuryzmu w Rosji, tzw. kubofuturyzm (D. Burluk, W. Chlebnikow, W.

Kamienski, A. Kruczonych, W. Majakowski), znalazł wyraz w dążeniu do stworzenia
autonomicznego, „pozarozumowego” języka poetyckiego, zrozumiałego dzięki
skojarzeniom brzmieniowym i etymologicznym, oraz w entuzjastycznej postawie
większości jego przedstawicieli wobec rewolucji październikowej 1917, w której
widzieli możliwość przebudowy estetycznej świadomości społeczeństwa.

– Włodzimierz Majakowski (kubofuturysta)
– Wielemir Chlebnikow (kubofuturysta)
– Wasyl Kamieński (kubofuturysta)
– Jelena Guro (kubofutrurystka)
– Igor Siewierianin (egofuturysta)

Ekspresjoniści:

– Leonid Andriejew

Filozofowie:

– Arthur Schopenhauer (kult śmierci, nirwana)
– Fryderyk Nietzsche (nadczłowiek)
– Henri Bergson (niezbyt popularny w Rosji)
– Władimir Sołowjow (Boża Mądrość – Sofia)

W tym okresie można odnaleźć również przedstawicieli realizmu (np. Lew Tołstoj),
naturalizmu bądź impresjonizmu (Iwan Bunin).

B 16. Поэзия русского символизма.

Starsi symboliści:



Dymitr Miereżkowski, Aleksandr Dobrolubow, Mikołaj Minski, Fiodor Sołogub



Konstanty Balmont – skandalista, „ja” na pierwszym miejscu, w wierszach przedstawiał się

jako amoralnego; instrumentacja zgłoskowa, aliteracja, melodyjność, Чѐлн томления;
bogaty, bajkowy świat prezentowany w poezji, Камыши; wszystkie jego utwory są do siebie
podobne;



Walery Briusow – syn kupca, ma lewe poglądy, ateista; Египетский раб, Творчество – nie

ma poety, autor w swoim pokoju w nocy obserwuje cień na ścianie – liście odbijające się jak
dłoń -> twórczość zaczyna się od wrażenia; Конь блед – 1903 poemat, miasto, tramwaje itp. I
wbiega w to wszystko koń – śmierć z Apokalipsy

Impresjoniści, subiektywne wrażenia, dekadentyzm, treści religijne o mistycznym
ukierunkowaniu, pesymiczny lęk przed przyszłością, zrezygnowanie; generalnie-> brak
jednolitego programu i idei

Młodsi symboliści:

 brak depresji i katastrofizmu, jak u starszych
 rewolucja wiąże się z nadzieją na odbudowę
 odrzucają „sztukę dla sztuki”, ma być narzędziem poznania rzeczywistości
 sztuka powinna mieć charakter religijny
 wyższość idei nad rzeczywistością
 pod wpływem Dostojewskiego i Sołowjowa -> koniec świata, panmongolizm,

utopijna teokracja

 obce słownictwo, metafory
 tradycyjna symbolika religijna, biblijna, mitologiczna
 muzyczne kształtowanie wypowiedzi
 sztuka synkretyczna
 słowo traci pierwotny związek z nazywanym przedmiotem
 symbol-pośrednik między światem rzeczywistym, a światem idei



Andriej Bieły – przeświadczony, że nadejdzie kiedyś Dusza Świata, 1904 tom „Złoto w
lazurze” – konotacje ze złotym runem, symbolika Słońca; strofika intonacyjna; „Popiół” –
tom poświęcony Rosji



Aleksandr Błok – idea odwiecznej kobiecości Przepięknej pani; odrzucenie rzeczywistości
jako niedoskonałego odbicia idei, droga do dotknięcia duszy świata > mistyczna miłość;
poszukiwanie mistyki w codzienności, przebłyski idei pojawiają się w naszej
rzeczywistości, żeby ich nie przegapić można się napić wina; na koniec – utwory o Rosji



Wiaczesław Iwanow

B17) Творчество А. А. Блока: лирика и поэма Двенадцать.

Aleksander Błok – symbolista młodszy (patrz teza B16). Pierwszy okres twórczości –

Teza – wiersze o „pięknej pani” - oczekiwanie na przyjście duszy świata, tej nieziemskiej
idei, która łączy świat materialny ze światem idealnym; wiecznej kobiecości. Odrzuca
rzeczywistość jako temat twórczości, jako zmienny, nietrwały, niewart uwagi i wysiłku –
ledwie odbicie świata wiecznego, świata idei. Rola barw – świat idei jasny, świetlisty. Nasz
świat szary, mętny. Mistyczna miłość sposobem zbliżenia do duszy świata, ujrzenia jej. Drugi
okres twórczości – Antyteza – poszukiwanie mistyki w codzienności. Pewne przebłyski świata
idei pojawiają się i na naszym świecie. Co zrobić, żeby tych nielicznych momentów nie
przegapić? Pić. Nie wodę, rzecz jasna. Trzeci okres twórczości – Synteza

3

– utwory

poświęcone Rosji.

Верю в солнце завета... – „credo” – podmiot widzi oddalone światło, zorze, złocisty

szlak, niebiosa pełne złocistych skrzydeł. W wierze w istnienie nieosiągalnego świata,
pełnego światła utwierdzają go oczy ukochanej (czyżby „piękna pani”?).

Встану я в утро туманное... – w mglisty poranek podmiot liryczny otwiera drzwi –

światło go „uderza” w twarz, wiatr (rozwiewa mgłę zapewne). Upragniona, oczekiwana
przyjaciółka (dusza świata?) wraz ze światłem przychodzi do niego.

Отворяются двери, там мерцанья... – podmiot liryczny widzi błyski, ale nie wie,

co to. We śnie widzi coś, co się śmieje, jego serce bije radośnie. Czy to wiosna, czy Jasna
(dusza świata) uśmiechnęła się do niego? A może to tylko mu się wydaje, zakochał się na
przykład?

Незнакомка - „in vino veritas” – podmiot liryczny jak co wieczór pije. W oknie

pojawia się i siada na parapecie kobieta w jedwabiu. Na kapeluszu ma żałobne pióra i woal,
dłoń w pierścieniach. Podmiot widzi czarujące, oddalone miejsce, brzeg. „Otrzymał” słońce.
W jego duszy jest skarb, dostępny tylko dla niego. Wino pozwala na dostęp do świata duszy,
pozwala zobaczyć ten „drugi brzeg”.

Россия – podmiot jest wzruszony biedną Rosją, choć nie potrafi jej żałować. Jest mu

droga jak łzy pierwszej miłości. Nie uważa jednak za potrzebne troszczyć się o nią, bo będzie
ona taka sama (tu las, tam pole...), niezależnie kto nią będzie władał, a troska tylko jemu bólu
przyczyni.

Dwunastu – treść: Idzie dwunastu ulicą. Śnieg, noc, ślisko. Literat oskarża o zdradę.

Pop niewesoły. Głód, złość. Ognie wokół, oni mają karabiny. Wolność – ale bez krzyża.
Poszli zginąć w armii czerwonej – szaleńcy! Przeciw burżujom. Katia – lepiej jej się wiodło.
Z lepszymi, bogatszymi sypiała, jadła mleczną czekoladę. Teraz żołnierze. Zebranie w nocy
miały – ceny: 10 za godzinę, 25 za noc. Pietia – chłopak Kati, rewolucjonista, chciał załatwić
Wańkę za szlajanie się z jego Katią. Ale przypadkiem załatwił Katię, a Wańka uciekł. Pietia
ma wyrzuty sumienia, kochał ją, idzie szybciej w szeregu. Koledzy go wyśmiewają „ty baba,
czy co?”. To rewolucja, nie ma miejsca na odruchy serca, na uczucia. Idą, za nimi wlecze się
pies, przed nimi, nad mgłą, niedostępny strzałom Jezus w wieńcu białych róż i z krwawym
sztandarem.

Dwunastu – obraz rewolucji, interpretacja tytułu, symbole. Rewolucjoniści – hołota.

Kradną w mieście. Ludzie ich nie rozumieją i trochę się boją – „koniec świata!”. Biedna
staruszka myśli, że z ich transparentu byłyby skarpety dla jej chłopców. Burżuj stojący pod

3

Nazwy kolejnych okresów twórczości Błoka pochodzą z założeń dialentyki Hegla. Do każdej istniejącej

idei – tezy, istnieje jej przeciwieńswo – antyteza. Obie tezy można jednak uzgodnić za pomoca syntezy. Do niej
jednak też istnieje antyteza. A więc wszystko płynie, walka klas etc.

domem, z „parszywym” psem u nóg – symbol upadającego świata, przemijającej epoki
rządów burżuazji (on też porównany do psa). „Stojący znak zapytania”. Dwunastu – nieco
ironiczne porównanie do Apostołów, bo są bezbożnikami, idą „bez krzyża”. Przed nimi, poza
zasięgiem kul Jezus – taak... symbol zwycięstwa, cierpienia, albo zwykła ironia. Literat
oskarża ich o zdradę – wszyscy są Judaszami. Odrzucają uczucia, cierpienie - „naprzód
kroczy lud roboczy!”. Bez strachu, bez żalu idą. Poemat ma też dwanaście części –
nawiązanie do tytułu.

B18) Мелкий бес Фёдора Сологуба как модернистский роман.

Modernizm (druga połowa XIX – początek XX wieku) – epoka zwrotu ku tradycji

romantycznej. Przypomnienie o istnieniu duszy ludzkiej, idea pozaziemskiego,
niepoznawalnego Piękna, Prawdy. Jaskinia Platona – żyjemy w świecie nierzeczywistym,
widzimy tylko cienie tego, co niepoznawalne (tego, co na zewnątrz jaskini). Stąd pesymizm
nt. świata materialnego. Nastroje dekadenckie – uczucie niemocy, zniechęcenia,
wszechobecności zła, głębokie odczuwanie kruchości życia ludzkiego. Urbanizacja źródłem
dezintegracji więzi społecznych (oderwanie od wspólnoty, zdanie na łaskę losu), zasad
moralnych i obyczajowych, co uznano za znak rychłego upadku kultury łacińskiej
(katastrofizm, czyli powszechność uczucia, że gilotyna zaraz odetnie ci głowę. Ale zawsze
„zaraz”). Nowe nurty w literaturze: symbolizm, futuryzm, akmeizm.

Z powyższych mamy na pewno w Małym biesie pesymizm, dekadentyzm, symbolizm,

trochę mistyki i katastrofizmu.

Pesymizm dotyka wszystkich warstw. Sołogub nazwał utwór „lustrem

rzeczywistości”. „W naszej epoce piękno skazane jest na splugawienie, sponiewieranie” (cytat
z książki – a propos Barbary, która ma odrażającą twarz, ale piękne ciało). Stosunki oparte na
obłudzie, interesowności. Dzieci rodzą się niewinne, ale potem po zetknięciu z
rzeczywistością zmieniają się. Sasza zaczyna się zmieniać pod wpływem Ludmiły – ukrywa
prawdę przed ciotką, której wcześniej się ze wszystkiego zwierzał. Zaczyna się upodabniać
do otoczenia (był przyjezdnym, z innego miasta). Córka Gruszyny ją wyzywa, wrzeszczy.
Gdy ta ją wygoniła, córka rzuca przez okno garścią piachu.

Sny Ludmiły – nieczystość jej uczuć do Saszy (śnią jej się nadzy mężczyźni, a Sasza

najpiękniejszy z nich). Rutiłówny, choć wyróżniają się w społeczności miasta zamiłowaniem
do porządku, czystości, w przypadku Ludmiły – do perfum i piękna, są „Kwiatami zła”
(nazwa od tomu wierszy Baudelaire'a

4

). W sposobie postrzegania świata przez Ludmiłę

dominuje erotyzm – lubi chodzić do cerkwi, bo podoba jej się Ukrzyżowany – półnagie ciało,
krople krwi jako dowód cielesności; uważa się za pogankę, wielbicielkę piękna (wzdycha, że
powinna się urodzić w starożytnych Atenach).

Zgodnie z pesymistycznymi tendencjami epoki (wpływ Nietzchego – „Bóg

umarł=Dobro umarło=jedyne co nas otacza to zło”) wszyscy mieszkańcy miasta są źli,
niechlujni, nie myją się. Na maskaradzie – szaleństwo. Przebrani ludzie zdolni do najgorszych
czynów. Aktor Bengalski – jedyny normalny, zamiejscowy, ratuje Saszę przed tłumem
(kontrast: aktor-reszta). Pieriedonow nie ma ani jednej dobrej cechy. Nikczemny sadysta, jako
nauczyciel lubi karać swoich uczniów, bić ich czy wyśmiewać się. Uwielbia donosić.
Opętanie żądzą władzy (Pieriedonow – od pieried=przód, czyli pcha się do przodu). Skrajny
pesymizm – Pieriedonow nie jest nawet porządnym biesem, tylko „małym” biesem, żałosnym
i komicznym w swoich nierealnych ambicjach.

Katastrofizm, poczucie kruchości własnego życia – Pieriedonow panicznie boi się

śmierci. Zakazał Barbarze gotować z „czarnej książki kucharskiej”, bał się czarów, donosów
na siebie (nawet kot niby donosił), nie lubił być „obserwowany” przez figury karciane
(wydłubał im oczy).

Element mistyczny – Niedotkniątko. Tajemnicze stworzonko, wytwór chorej

(dosłownie!) wyobraźni Pieredonowa. Szare, nieuchwytne, skacze to tu, to tam. Projekcja
strachu Pieriedonowa, coraz bardziej ogarniającej go manii prześladowczej.

4

Charles Baudelaire (1821-1867) – francuski poeta, uważany za jednego z twórców modernizmu.

Prekursor symbolizmu i dekandentyzmu.

Symbolizm: maska, przebranie=anonimowość, bezkarność; Niedotkniątko – alter ego

Pieriedonowa, strach; perfumy=ukrywanie własnego wewnętrznego „smrodu”, zepsucia; brud
zewnętrzny=brud wewnętrzny (można inaczej, symbole są z reguły wieloznaczne).

Wiek się kończy, zatem nasz świat też. My lubimy widzieć przebłyski dobra nawet u

zbrodniarzy (Leon Zawodowiec <3), ale Sołogub nie zostawia żadnych złudzeń.

B 19. Проза Л. Н. Андреева.

Andriejew Leonid Nikołajewicz ( ur. 21 sierpnia 1871, Orzeł, imperium rosyjskie — 12
września 1919, Neuvola, blisko Mustamiaki, Finlandia) — rosyjski pisarz. Przedstawiciel
Srebrnego Wieku (okres od 1880 do 1917 r.) w literaturze rosyjskiej. Jest uznawany za
protoplastę ekspresjonizmu w literaturze rosyjskiej.

Pomimo patetycznego nastroju utworów, język literacki Andriejewa, stanowczy i
ekspresywny, z podkreślonym symbolizmem, spotkał się z szeroką odpowiedzią w
artystycznym i intelektualnym środowisku przedrewolucyjnej Rosji. Bardzo pozytywnie o
twórczości Andriejewa wypowiadali się: Błok, Czechow, Gorki, Riepin, Tołstoj i wielu
innych. Leonid Andriejew został uznany za wybitnego przedstawiciela Srebrnego Wieku
literatury rosyjskiej.

Wczesna proza nacechowana realizmem, pod wpływem idei demokratycznych. Rewolucja
1905 ukazana jako żywiołowy bunt (Sawwa 1906), problemy kryzysu świadomości religijnej
(Życie Wasyla Fiwejskiego 1905, wyd. pol. 1906).
Autor opowiadań ukazujących koszmar wojny, np. Czerwony śmiech (1904, wydanie polskie
1905). Sztuki obyczajowe, m.in.: Dni naszej żyzni (1908), Gaudeamus (1910).
Dramaty filozoficzno-alegoryczne: Życie człowieka (1907, wystawienie polskie 1908),
Anatema (1909, wydanie polskie 1910). Szkice i felietony o teatrze, omawiające zasady tzw.
panpsychizmu Pis’ma o tieatrie (1912-1914).
Polskie wybory prozy: Milczenie i inne nowele (1904), Życie Wasyla Fiwejskiego (1906),
Śmierć Guliwera (1975).

Pierwsze utwory Leonida Andriejewa są przesiąknięte krytyczną analizą nowoczesnego
świata ("Bargamot i Garaśka", "Miasto"). Ale już we wczesnym okresie twórczości pisarza
przejawiły się podstawowe motywy: skrajny sceptycyzm, niewiara w ludzki rozum ("Ściana",
"Życie Wasilija Fiwiejskiego"), pojawia się zauroczenie spirytyzmem i religią ("Judasz
Iszkariot"). Opowiadania "Gubernator", "Iwan Iwanowicz" i sztuka "Do gwiazd"
odzwierciedlają sympatię pisarza do rewolucji. Ale po początku reakcji 1907 r. Leonid
Andriejew zrezygnował z wszelkich rewolucyjnych poglądów, uważając, że bunt mas może
doprowadzić tylko do dużych ofiar i dużych cierpień ("Opowiadanie o siedmiu
powieszonych"). W opowiadaniu "Czerwony śmiech" Andriejew odmalował obraz
potworności, jakie niesie ze sobą nowoczesna wojna (reakcja na rosyjsko-japońską wojnę
1905 r.). Niezadowolenie jego bohaterów otaczającym światem i porządkami stale
przekształca się w pasywność lub anarchiczny bunt. Przedśmiertne pisma pisarza przeniknięte
są pesymizmem i ideą o triumfie irracjonalnych sił.

Czerwony śmiech – potworność abstrakcyjnej wojny i przekształcenia społeczeństwa w
anarchię. Odzew autora na tragiczne wydarzenia i okrucieństwo wojny rosyjsko-japońskiej w
1905 roku poprzez niezadowolenie bohaterów otaczającym ich światem i porządkami, co
znajduje wyraz w anarchii i buncie.

Życie Wasyla Fiwiejskiego – impulsem do napisania tej powieści była rękopiśmienna
spowiedź duchownego A. I. Appołowa, który pod wpływem nauk Lwa N. Tołstoja
zrezygnował z tytułu.

B 20. Творчество раннего В. В. Маяковского.

Majakowski Władimir Władimirowicz (1893-1930), rosyjski pisarz. Jeden z
najwybitniejszych poetów Rosji w XX w.
1908-1910 brał udział w pracach nielegalnej partii bolszewickiej, trzykrotnie w tym okresie
aresztowany, więziony 1908. 1911-1914 studiował w Szkole Malarstwa, Rzeźby i
Architektury w Moskwie. Współorganizator ruchu futurystycznego w Rosji. Założyciel grupy
literackiej LEF, redaktor czasopisma Lef (1923-1925) i Nowyj Lef (1927-1928). Od 1930
członek RAPP - rewolucyjnej grupy artystów i pisarzy. 1919 autor plakatów agitacyjnych
agencji prasowej ROSTA (tzw. Okna ROSTA).

Kategoryczny przeciwnik społeczeństwa kapitalistycznego i mieszczaństwa, np.: dramat
Włodzimierz Majakowski (1913) i poematy Obłok w spodniach (1915), Flet kręgosłupa
(1915), antywojenna Wojna i świat (1916), Człowiek (1917). Gorzki w wymowie poemat
Pełnym głosem (1930), w którym pisał m.in. o konieczności podporządkowania
indywidualnej swobody twórczej ideologiczno-politycznym koniecznościom, poprzedził jego
samobójczą śmierć.

Twórczość Majakowskiego była ekspresywna i metaforyczna (Пойду рыдать, что
перекрѐстком распяты городовые, А вы ноктюрн сыграть смогли бы на флейте
водосточных труб?), łączyło energię wiecu i demonstracji z liryczna kameralnością
(Скрипка издѐргалась упрашивая), bogobórstwo Nitzschego i starannie zamaskowane w
duszy uczucie (И я воспевающий машину и Англию / Może być prosto / Самого
обыкновенного Евангелия / Trzynasty apostoł).

W twórczości przedrewolucyjnej spowiedź poety przyspieszona aż do krzyku, przyjmującego
rzeczywistość jak apokalipsę (tragedia Włodzimierz Majakowski – 1914, poematy: Obłok w
spodniach – 1915, Flet-kręgosłup – 1916, Człowiek – 1916/1917). Zaraz po Flecie napisał
wiersz, wydany najpierw w pierwszym tomie utworów zebranych Лиличке!

Oryginalna twórczość zaczęła się po zapoznaniu się z poezją symbolisty Andrzeja Biełego.
Dla Majakowskiego nie liczył się rozmiar wiersza lecz rytm.

Po 1917 roku Majakowski tworzył w żywym, energicznym rytmie pokonanego socjalizmu
(sztuka Мистерия-буфф – 1918, poematy: 150 000 000 – 1921, Władimir Iljicz Lenin –
1924)