WWW Kurs wyrównawczy z chemii nieorganicznej ochrona środowiska

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Wanda Mączka
Katarzyna Wińska

Kurs wyrównawczy z
chemii nieorganicznej

Skrypt dla studentów kierunku Ochrona Środowiska.

Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Kurs wyrównawczy z
chemii nieorganicznej

Skrypt dla studentów kierunku Ochrona Środowiska.

Wrocław 2009

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

Kurs wyrównawczy z
chemii nieorganicznej

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Spis treści

wiczenie 1. ................................

1.1

Podstawowe pojęcia chemiczne.

1.2

Rodzaje związków w chemii nieorganicznej.

1.2.1

Wodorki. ................................

1.2.2

Tlenki. ................................

1.2.3

Wodorotlenki. ................................

1.2.4

Kwasy. ................................

1.2.5

Sole. ................................

1.3

Zadania do rozwiązania na

wiczenie 2. Stechiometria ................................

2.1

Podstawowe pojęcia. ................................

2.2

Mol, masa molowa, liczno

2.3

Objętość molowa ................................

2.4

Obliczenia stechiometryczne

2.5

Zadania do rozwiązania na

wiczenie 3. Równania reakcji chemicznych

3.1

Reakcje łączenia. ................................

3.2

Reakcje rozkładu. ................................

3.3

Reakcje wymiany. ................................

3.3.1

Reakcje wymiany pojedynczej:

3.3.2

Reakcje wymiany podwójnej:

3.4

Reakcje utleniania i redukcji.

3.5

Zadania do rozwiązania na

wiczenie 4. Chemia roztworów wodnych

4.1

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej.

4.1.1

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej kwasów

4.1.2

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej zasad

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

................................................................................................................................

cia chemiczne. ................................................................

zków w chemii nieorganicznej. ................................................................

................................................................................................

...............................................................................................................................

zania na ćwiczeniach: ................................................................

................................................................................................

Mol, masa molowa, liczność. ................................................................................................

................................................................................................

ia stechiometryczne ................................................................................................

zania na ćwiczeniach ................................................................

Równania reakcji chemicznych ................................................................

................................................................................................

Reakcje wymiany pojedynczej: ................................................................

Reakcje wymiany podwójnej: ................................................................

Reakcje utleniania i redukcji. ................................................................................................

zania na ćwiczeniach. ................................................................

Chemia roztworów wodnych ................................................................

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej. ................................................................

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej kwasów ................................................................

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej zasad ................................................................

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

............................................ 4

............................................................. 4

.......................................... 8

.......................................................... 8

.............................................................. 9

................................................ 10

........................................................... 11

............................... 12

.............................................. 13

................................................... 15

............................................. 15

................................ 16

................................................... 18

................................. 18

............................................... 20

........................................................ 23

................................................... 23

.................................................. 25

................................................. 25

...................................................... 26

........................................................ 26

................................ 27

.............................................. 31

........................................................... 34

...................................................... 34

................................. 35

..................................... 35

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

4.1.3

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej soli

4.2

Reakcje zobojętniania.

4.3

Reakcje hydrolizy. ................................

4.3.1

Reakcje hydrolizy soli pochodz

4.3.2

Reakcje hydrolizy soli pochodz

4.3.3

Reakcje hydrolizy soli pochodz

4.4

Reakcje otrzymywania słabych elektrolitów.

4.5

Reakcje utleniania i redukcji.

4.6

Zadania do rozwiązania na

wiczenie 5. Podstawy obliczeń chemicznych

5.1

Rozpuszczalność. ................................

5.2

Stężenie procentowe roztworu.

5.3

Stężenie molowe roztworu.

5.4

Przeliczanie stężeń. ................................

5.5

Rozcieńczanie lub zatęż

5.6

pH roztworu. ................................

5.7

Zadania do rozwiązania na

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej soli ................................................................

................................................................................................

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych kwasów i mocnych zasad

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych zasad i mocnych kwasów

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych kwasów i słabych zasad

Reakcje otrzymywania słabych elektrolitów. ................................................................

Reakcje utleniania i redukcji. ................................................................................................

zania na ćwiczeniach. ................................................................

Podstawy obliczeń chemicznych ................................................................

................................................................................................

enie procentowe roztworu. ................................................................

enie molowe roztworu. ................................................................................................

................................................................................................

czanie lub zatężanie roztworu. ................................................................

................................................................................................

zania na ćwiczeniach. ................................................................

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

........................................ 36

........................................... 36

................................................. 37

cych od słabych kwasów i mocnych zasad................ 37

cych od słabych zasad i mocnych kwasów................ 38

cych od słabych kwasów i słabych zasad .................. 39

........................................ 40

................................ 41

.............................................. 43

..................................................... 45

.................................................. 45

............................................................. 46

................................... 47

............................................... 48

................................................. 50

.......................................................... 51

.............................................. 53

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

wiczenie 1.

1.1

Podstawowe pojęcia chemiczne.

Chemia jest to nauka przyrodnicza zajmuj

właściwości, składu i budowy substancji oraz ich przemianami i

na te przemiany. Innymi słowami mo

nowych substancji o ciekawych wła

początek chemii uważa się rok 1661. W tym roku ukazała si

Sceptyk”, w której została zaproponowana nowoczesna definicja pierwiastka.

Współczesna chemia jest dziedzin

4 główne działy:

•

Chemia analityczna

substancji;

•

Chemia fizyczna – zajmuje si

materii;

•

Chemia organiczna –

•

Chemia nieorganiczna

około 100 pierwiastków.

Pierwiastek chemiczny

posiadających jednakową liczbę

Pierwiastki chemiczne mo

połysk, kowalność, ciągliwość

przeważającą większość pierwiastków. S

cynk, cyna, srebro czy złoto. Niemetale

i źle przewodzą ciepło i prąd elektryczny. Jest ich znacznie mniej ni

chlor, brom, jod, tlen, siarka, selen, azot, fosfor, w

Związki chemiczne to substancje zło

pierwiastków chemicznych w ś

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

cia chemiczne.

jest to nauka przyrodnicza zajmująca się otrzymywaniem, badaniem

ci, składu i budowy substancji oraz ich przemianami i czynnikami wpływaj

na te przemiany. Innymi słowami można powiedzieć, że chemicy zajmują si

nowych substancji o ciekawych właściwościach, często użytecznych dla człowieka.

rok 1661. W tym roku ukazała się praca Roberta Boyle’a „Chemik

Sceptyk”, w której została zaproponowana nowoczesna definicja pierwiastka.

Współczesna chemia jest dziedziną bardzo rozległą. Zasadniczo moż

– zajmuje się technikami wykrywania i oznaczania składu

zajmuje się ogólnymi prawami, które rządzą

koncentruje się wyłącznie na związkach węgla;

Chemia nieorganiczna – zajmuje się związkami wszystkich znanych do tej pory

około 100 pierwiastków.

Pierwiastek chemiczny to substancja prosta, która składa się wył

liczbę protonów w jądrze.

Pierwiastki chemiczne można podzielić na metale i niemetale.

gliwość i b. dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne. Stanowi

pierwiastków. Są to np. sód, potas, wapń, magnez,

Niemetale w odróżnieniu od metali nie mają połysku, s

d elektryczny. Jest ich znacznie mniej niż metali. S

chlor, brom, jod, tlen, siarka, selen, azot, fosfor, węgiel czy krzem.

to substancje złożone, które składają się z dwu lub wi

pierwiastków chemicznych w ściśle określonej, stałej proporcji.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

otrzymywaniem, badaniem

czynnikami wpływającymi

e chemicy zajmują się otrzymywaniem

ytecznych dla człowieka. Za

ca Roberta Boyle’a „Chemik

Sceptyk”, w której została zaproponowana nowoczesna definicja pierwiastka.

. Zasadniczo można ją podzielić na

a i oznaczania składu

dzą zachowaniem się

gla;

zkami wszystkich znanych do tej pory

wyłącznie z atomów

e i niemetale. Metale wykazują

elektryczne. Stanowią

, magnez, żelazo, miedź,

niu od metali nie mają połysku, są kruche

metali. Są to np. fluor,

z dwu lub więcej

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

W celu sprawnego przekazywania informacji chemicznych wprowadzono umowny

system znakowania chemicznego. Pierwiastki oznacza si

związki chemiczne stanowią zestawy symboli pierwiastków, z których dany zwi

składa, w określonej kolejności i proporcji. Otrzymany w ten sposób zestaw symboli to

chemiczny, np. wzór HCl jest wzorem zwi

chlorowodorem. Wzór ten dodatkowo informuje,

z jednego atomu chloru i jednego atomu wodoru.

samego pierwiastka, to ich liczb

indeksem stechiometrycznym

wzór Al

a zatem składa się z dwóch atomów glinu i trzech atomów tlenu.

Niektóre pierwiastki chemiczne wyst

Wzór takiej cząsteczki składa si

określającego liczbę atomów w cz

trójatomowa cząsteczka tlenu zwana ozonem.

Są dwa główne rodzaje wzorów chemicznych: wzory su

strukturalne. Wzory sumaryczne

chemicznego, ale nie określaj

strukturalne informują nas o składzie jako

połączenia pierwiastków w danym zwi

Wiązanie chemiczne

cząsteczkę. Wiązanie chemiczne

cząsteczkę. Liczba wiązań chemic

wartościowość. Należy jednak o tym pami

wartościowość w zależności od pierwiastka, z którym tworz

w zależności od warunków, w jakich

siarka w siarkowodorze (H

S) jest dwuwarto

tworzyć dwa związki chemiczne:

Dwutlenek siarki (SO

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

W celu sprawnego przekazywania informacji chemicznych wprowadzono umowny

system znakowania chemicznego. Pierwiastki oznacza się indywidualnymi

i chemiczne stanowią zestawy symboli pierwiastków, z których dany zwi

lonej kolejności i proporcji. Otrzymany w ten sposób zestaw symboli to

p. wzór HCl jest wzorem związku chemicznego wodoru z chlorem zwanym

odorem. Wzór ten dodatkowo informuje, że cząsteczka tego związku zbudowana jest

z jednego atomu chloru i jednego atomu wodoru. Jeżeli cząsteczka zawiera kilka atomów tego

samego pierwiastka, to ich liczbę zaznacza się w postaci prawego dolnego indeksu

indeksem stechiometrycznym. Liczby jeden nie podaje się, np. cząsteczka tlenku glinu ma

a zatem składa się z dwóch atomów glinu i trzech atomów tlenu.

Niektóre pierwiastki chemiczne występują w postaci kilkuatomowych cz

steczki składa się z symbolu pierwiastka i indeksu stechiometrycznego,

atomów w cząsteczce, np. O

to dwuatomowa cząsteczka tlenu

steczka tlenu zwana ozonem.

dwa główne rodzaje wzorów chemicznych: wzory sumaryczne i wzory

Wzory sumaryczne określają jakościowy i ilościowy skład danego zwi

lają sposobu i kolejności połączeń między atomami.

nas o składzie jakościowym i ilościowym oraz dod

czenia pierwiastków w danym związku chemicznym.

to sposób wzajemnego oddziaływania atomów tworz

zanie chemiczne stanowi, więc połączenie między atomami tworz

zań chemicznych jakie tworzy dany pierwiastek to jego

y jednak o tym pamiętać, że pierwiastki mogą

ci od pierwiastka, z którym tworzą dany związek chemiczny lub

warunków, w jakich zostanie przeprowadzona dana reakcja chemiczna, n

S) jest dwuwartościowa. Ten sam pierwiastek z

zki chemiczne:

), gdzie siarka jest czterowartościowa

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

W celu sprawnego przekazywania informacji chemicznych wprowadzono umowny

indywidualnymi symbolami, a

zestawy symboli pierwiastków, z których dany związek się

ci i proporcji. Otrzymany w ten sposób zestaw symboli to wzór

zku chemicznego wodoru z chlorem zwanym

steczka tego związku zbudowana jest

steczka zawiera kilka atomów tego

prawego dolnego indeksu zwanego

steczka tlenku glinu ma

z dwóch atomów glinu i trzech atomów tlenu.

w postaci kilkuatomowych cząsteczek.

z symbolu pierwiastka i indeksu stechiometrycznego,

steczka tlenu, a O

maryczne i wzory

ciowy skład danego związku

dzy atomami. Wzory

ciowym oraz dodatkowo o sposobie

to sposób wzajemnego oddziaływania atomów tworzących

dzy atomami tworzącymi

znych jakie tworzy dany pierwiastek to jego

e pierwiastki mogą zmieniać swoją

dany związek chemiczny lub

owadzona dana reakcja chemiczna, np.

ciowa. Ten sam pierwiastek z tlenem może

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Trójtlenek siarki (SO

), gdzie siarka je

Tabela1 Symbole i wartościowo

Nazwa

Symbol

arsen

azot

bar

bor

brom

chlor

chrom

cyna

cynk

fluor

fosfor

glin

jod

krzem

lit

magnez

Przykład 1. Podaj wzór strukturalny tlenku glinu.

Rozwiązanie:

Wartościowość glinu wynosi III a tlenu II, wi

się przedstawiał następująco:

Rysując wzór strukturalny zwi

wchodzących w skład związku musi mie

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

), gdzie siarka jest sześciowartościowa.

ciowość wybranych pierwiastków chemicznych

Wartościowość
(typowa)

Nazwa

Symbol

III, V

mangan

III, V

miedź

nikiel

III

ołów

platyna

I, VII

potas

III, VI

rtęć

II, IV

siarka

sód

srebro

III, V

tlen

III

wapń

węgiel

wodór

złoto

elazo

Podaj wzór strukturalny tlenku glinu.

glinu wynosi III a tlenu II, więc wzór strukturalny tlenku glinu b

c wzór strukturalny związku chemicznego należy pamiętać, ż

zku musi mieć tyle kresek, ile wynosi jego wartoś

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

Wartościowość
(typowa)

II, VII

I, II

II, IV

II, IV, VI

II, IV

II, III

c wzór strukturalny tlenku glinu będzie

, że każdy z atomów

tyle kresek, ile wynosi jego wartościowość.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 2. Ustal wzór siarki(II) z:

ołowiem(II),

ołowiem(IV),

żelazem(III).

Rozwiązanie:

Związek siarki(II) z ołowiem(II):

Siarka w tym związku ma taką

Związek siarki(II) z ołowiem(IV):

Ołów w tym związku ma dwa razy wi

na 1 atom ołowiu muszą przypada

następująco: PbS

Związek siarki(II) z żelazem(III):

Sposób1: Najmniejszą wspóln

jest 6, co oznacza, że na 2 atomy

więc wzór tego związku to Fe

Sposób2: Wzór związku mo

Przemiany chemiczne prowadz

zapisać w postaci równań

i wzorami chemicznymi. W równaniach chemicznych, po lewej stronie znajd

chemiczne substratów, a po prawej stronie wzory

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Ustal wzór siarki(II) z:

ołowiem(II),

ołowiem(IV),

elazem(III).

siarki(II) z ołowiem(II):

zku ma taką samą wartościowość co ołów, czyli wzór zwi

siarki(II) z ołowiem(IV):

zku ma dwa razy większą wartościowość co siarka, co oznacza,

przypadać 2 atomy siarki. Wzór tego związku przedstawia si

elazem(III):

Najmniejszą wspólną wielokrotnością wartościowości siarki(II) i

e na 2 atomy żelaza(III) muszą we wzorze przypadać 3 atomy siarki(II),

ku można też wyznaczyć stosując regułę „reguł

Przemiany chemiczne prowadzące do otrzymania związków chemicznych mo

reakcji chemicznych posługując się prz

wzorami chemicznymi. W równaniach chemicznych, po lewej stronie znajd

, a po prawej stronie wzory produktów.

C + 2S = CS

III II

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

związku to PbS.

co siarka, co oznacza, że

zku przedstawia się więc

siarki(II) i żelaza(III)

we wzorze przypadać 3 atomy siarki(II),

„regułę na krzyż”.

zków chemicznych można

przy tym symbolami

wzorami chemicznymi. W równaniach chemicznych, po lewej stronie znajdą się wzory

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Jak ten zapis odczytać? Jeden atom w

jedną cząsteczkę siarczku węgla.

Duża cyfra poprzedzaj

oznacza liczbę atomów lub cz

współczynnika stechiometrycznego

1.2

Rodzaje związków w chemii

W chemii nieorganicznej najcz

tlenki, wodorotlenki, kwasy i sole.

1.2.1

Wodorki.

Wodorki to związki pierwiastków z wodorem.

jest jednowartościowy.

Funkcjonują głównie dwa rodzaje nazw systematycznych oraz nazwy zwyczajowe:

Dla wodorków pierwiastków grup

dwuwyrazowy – najpierw słowo „

liczby pojedynczej, np.: wodorek sod

wzorze chemicznym wodór bę

Nazwy wodorków niemetali grup VI i VII

pierwiastka z wyrazem „wodór

siarkowodór. Wówczas we wzorze chemicznym wodór stoi przed pierwiastkiem, np.: HCl,

HF, H

Przykład 3. Oznacz wartościowo

z wodorem: NH

, KH, H

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Jak ten zapis odczytać? Jeden atom węgla łączy się z dwoma atomami siarki tworz

gla.

a cyfra poprzedzająca symbol danego pierwiastka lub zwią

atomów lub cząsteczek uczestniczących w danej reakcji i nosi nazw

współczynnika stechiometrycznego.

zków w chemii nieorganicznej.

W chemii nieorganicznej najczęściej wyróżnia się 5 grup związków chemicznych: wodorki,

tlenki, wodorotlenki, kwasy i sole.

zki pierwiastków z wodorem. Wodór w związkach chemicznych

głównie dwa rodzaje nazw systematycznych oraz nazwy zwyczajowe:

Dla wodorków pierwiastków grup I do V układu okresowego stosuje si

najpierw słowo „wodorek” a później nazwa pierwiastka w dopełniaczu

liczby pojedynczej, np.: wodorek sodu, wodorek wapnia, wodorek fosforu. Wówczas we

wzorze chemicznym wodór będzie stał za pierwiastkiem np.: NaH, CaH

, PH

niemetali grup VI i VII można tworzyć przez poł

wodór” za pomocą litery „o” np.: chlorowodór, fluorowodór,

siarkowodór. Wówczas we wzorze chemicznym wodór stoi przed pierwiastkiem, np.: HCl,

Oznacz wartościowość pierwiastków na podstawie wzorów ich zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

z dwoma atomami siarki tworząc

ca symbol danego pierwiastka lub związku chemicznego

cych w danej reakcji i nosi nazwę

zków chemicznych: wodorki,

zkach chemicznych

głównie dwa rodzaje nazw systematycznych oraz nazwy zwyczajowe:

stosuje się system

niej nazwa pierwiastka w dopełniaczu

u, wodorek wapnia, wodorek fosforu. Wówczas we

, PH

przez połączenie nazwy

orowodór, fluorowodór,

siarkowodór. Wówczas we wzorze chemicznym wodór stoi przed pierwiastkiem, np.: HCl,

pierwiastków na podstawie wzorów ich związków

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Rozwiązanie:

Związek NH

to amoniak. Skoro wodór w zwi

jednowartościowy, a w skład amoniaku wchodz

związku jest trójwartościowy.

Związek KH to wodorek potasu. Skoro we wzorze tego zwi

atomów wodoru co potasu to znaczy,

Związek H

S to siarkowodór. Skoro w skład siarkowodoru wchodz

to znaczy, że siarka w tym zwią

1.2.2

Tlenki.

Tlenki to związki pierwiastków z tlenem. Niemal wszystkie pierwiastki tworz

Tworząc wzory tlenków należy pami

Nazwy systematyczne tlenków tworzy si

•

System przedrostków liczebnikowych

wartościom indeksów stechiometrycznych. Za słowem „tlenek” podaje si

w dopełniaczu liczby pojedynczej,

•

System Stocka – Za słowem „tle

a na końcu wartościowość pierwiastka cyfr

– tlenek azotu(III)

– tlenek azotu(V)

Przykład 4. Oznacz wartościowo

tlenem: K

O, Fe

, Cl

Rozwiązanie:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

to amoniak. Skoro wodór w związkach chemicznych jest

ciowy, a w skład amoniaku wchodzą 3 atomy wodoru to znaczy,

zek KH to wodorek potasu. Skoro we wzorze tego związku jest tyle samo

u co potasu to znaczy, że potas jest jednowartościowy.

S to siarkowodór. Skoro w skład siarkowodoru wchodzą

e siarka w tym związku jest dwuwartościowa.

zki pierwiastków z tlenem. Niemal wszystkie pierwiastki tworz

c wzory tlenków należy pamiętać, że tlen jest dwuwartościowy.

Nazwy systematyczne tlenków tworzy się jednym z dwóch systemów:

System przedrostków liczebnikowych – Przedrostki (di-, tri-, tetra-

ciom indeksów stechiometrycznych. Za słowem „tlenek” podaje się nazw

edynczej, np. tlenek wapnia (CaO), tritlenek dichromu (Cr

Za słowem „tlenek” podaje się nazwę pierwiastka w dopełniaczu l. poj.,

ść

pierwiastka cyfrą rzymską w nawiasie.

tlenek azotu(III)

FeO – tlenek żelaza(II)

tlenek azotu(V)

– tlenek żelaza(III)

ciowość pierwiastków na podstawie wzorów ich zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

zkach chemicznych jest

3 atomy wodoru to znaczy, że azot w tym

zek KH to wodorek potasu. Skoro we wzorze tego związku jest tyle samo

S to siarkowodór. Skoro w skład siarkowodoru wchodzą 2 atomy wodoru

zki pierwiastków z tlenem. Niemal wszystkie pierwiastki tworzą tlenki.

jednym z dwóch systemów:

- itp.) odpowiadają

ciom indeksów stechiometrycznych. Za słowem „tlenek” podaje się nazwę pierwiastka

p. tlenek wapnia (CaO), tritlenek dichromu (Cr

)

pierwiastka w dopełniaczu l. poj.,

pierwiastków na podstawie wzorów ich związków z

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Skoro we wzorze tlenku K

jest dwuwartościowy, co oznacza,

We wzorze tlenku Fe

związku jest trójwartościowe.

We wzorze tlenku Cl

chloru w tym związku wynosi VII.

1.2.3

Wodorotlenki.

Wodorotlenki to związki chemiczne, któr

tlen-wodór (Me-O-H). Fragment wzoru wodorotlenku zbudowany z tlenu i wodoru nazywany jest

grupą wodorotlenową lub krócej grup

wodorotlenku jest tyle, ilu warto

Nazwy wodorotlenków tworzy si

słowem „wodorotlenek” podaje się

w nawiasie wartościowość metalu, np.:

Fe(OH)

– wodorotlenek ż

Fe(OH)

– wodorotlenek ż

Prawy dolny indeks za nawiasem odnosi si

nawiasu, czyli np. cząsteczka Fe(OH)

trzech atomów wodoru.

Jeżeli dany metal tworzy tylko jeden wodorotlenek, to wska

pominąć, np. NaOH – wodorotlenek sodu.

Przykład 5. Podaj wzory wodorotlenków cyny(II) i cyny(IV).

Rozwiązanie:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Skoro we wzorze tlenku K

O dwa atomy potasu przypadają na jeden atom tlenu, który

ciowy, co oznacza, że potas jest jednowartościowy.

indeks dolny przy tlenie wynosi 3, wi

We wzorze tlenku Cl

indeks dolny przy tlenie wynosi 7, wię

zku wynosi VII.

zki chemiczne, które zawierają w swojej strukturze ugrupowanie metal

H). Fragment wzoru wodorotlenku zbudowany z tlenu i wodoru nazywany jest

lub krócej grupą OH. Grup wodorotlenowych we wzorze danego

wodorotlenku jest tyle, ilu wartościowy jest dany metal.

Nazwy wodorotlenków tworzy się systemem Stocka omówionym już przy tlenkach, czyli za

słowem „wodorotlenek” podaje się nazwę pierwiastka w dopełniaczu l. poj., a na ko

metalu, np.:

orotlenek żelaza(II),

wodorotlenek żelaza(III).

Prawy dolny indeks za nawiasem odnosi się do każdego symbolu znajduj

steczka Fe(OH)

– składa się z jednego atomu żelaza, trzech atomów tlenu i

eli dany metal tworzy tylko jeden wodorotlenek, to wskaźnik warto

wodorotlenek sodu.

Podaj wzory wodorotlenków cyny(II) i cyny(IV).

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

na jeden atom tlenu, który

indeks dolny przy tlenie wynosi 3, więc żelazo w tym

indeks dolny przy tlenie wynosi 7, więc wartościowość

w swojej strukturze ugrupowanie metal-

H). Fragment wzoru wodorotlenku zbudowany z tlenu i wodoru nazywany jest

Grup wodorotlenowych we wzorze danego

przy tlenkach, czyli za

pierwiastka w dopełniaczu l. poj., a na końcu cyfrą rzymską

dego symbolu znajdującego się wewnątrz

elaza, trzech atomów tlenu i

nik wartościowości można

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Pamiętając o tym, że grup wodorotlenowych we wzorze danego wodorotlenku ma by

wartościowy jest dany metal, wzór wodorotlenku cyny(II) to

to Sn(OH)

1.2.4

Kwasy.

W skład wszystkich

związek zawierający wodór jest kwasem. Kwasy wyró

wodoru tym, że ich wodór w reakcjach chemicznych mo

Kwasy dzielimy na dwa rodzaje:

•

Kwasy beztlenowe (wodne roztwory wodorków niemetali), np. HF

fluorowodorowy.

•

Kwasy tlenowe (wodór jest zapisywany na pierwszym miejscu, a tlen za niemetalem, np.

HClO – kwas chlorowy(I).

W przypadku nazywania

związków zawierają przymiotnik z

pierwiastka, którego ten kwas dotyczy, np. H

Jeżeli dany niemetal tworzy kilka kwasów, to warto

sygnalizuje się metodą Stocka.

Przykład 6. Narysuj wzory strukturalne nast

Rozwiązanie:

Wzór H

to wzór kwasu siarkowego(VI), gdzie siarka jest sze

We wzorze strukturalnym od atomu siarki musi odchodzi

tlen jest dwuwartościowy, a wodór jednowarto

strukturalnym nie może bezpoś

się następująco:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

e grup wodorotlenowych we wzorze danego wodorotlenku ma by

ciowy jest dany metal, wzór wodorotlenku cyny(II) to Sn(OH)

, a wzór wodorotlenku cyny(IV)

W skład wszystkich kwasów wchodzi wodór, co jednak nie oznacza,

cy wodór jest kwasem. Kwasy wyróżniają się spośród innych zwi

e ich wodór w reakcjach chemicznych może być wymieniony na metal.

Kwasy dzielimy na dwa rodzaje:

(wodne roztwory wodorków niemetali), np. HF

(wodór jest zapisywany na pierwszym miejscu, a tlen za niemetalem, np.

W przypadku nazywania kwasów tlenowych oprócz wyrazu „

przymiotnik z końcówką –owy sygnalizujący atom centralny

pierwiastka, którego ten kwas dotyczy, np. H

– kwas węglowy.

eli dany niemetal tworzy kilka kwasów, to wartościowość atomu centralnego

Stocka.

Narysuj wzory strukturalne następujących kwasów: H

, HNO

to wzór kwasu siarkowego(VI), gdzie siarka jest sze

We wzorze strukturalnym od atomu siarki musi odchodzić 6 wiązań. Pami

ciowy, a wodór jednowartościowy oraz że wodór we wzorze

e bezpośrednio łączyć się z niemetalem, wzór tego kwasu przedstawia

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

e grup wodorotlenowych we wzorze danego wodorotlenku ma być tyle, ilu

, a wzór wodorotlenku cyny(IV)

wchodzi wodór, co jednak nie oznacza, że każdy

ród innych związków

wymieniony na metal.

(wodne roztwory wodorków niemetali), np. HF

(aq)

, – kwas

(wodór jest zapisywany na pierwszym miejscu, a tlen za niemetalem, np.

oprócz wyrazu „kwas” nazwy tych

cy atom centralny

ść

atomu centralnego

, HNO

, HClO

to wzór kwasu siarkowego(VI), gdzie siarka jest sześciowartościowa.

. Pamiętając o tym, że

e wodór we wzorze

z niemetalem, wzór tego kwasu przedstawia

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Wzór HNO

to wzór kwasu azotowego(V), w którym azot jest pi

Wzór strukturalny tego kwasu to:

Wzór

HClO

wzór

kwasu

chlorowego(VII),

którym

chlor

jest

siedmiowartościowy. Wzór strukturalny tego kwasu to:

1.2.5

Sole.

Sole to związki chemiczne składaj

Wzór soli zaczyna się metalem a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu.

Nazwa soli składa się z dwóch wyrazów. Pierwszy okre

się ją od nazwy kwasu, który zawiera t

Dla soli kwasów tlenowych

Jeżeli dany niemetal tworzy kilka kwasów tlenowy

centralnego w postaci liczby Stocka. Mamy wi

i azotany(V).

Dla soli kwasów beztlenowych

kwasu siarkowodorowego to siarcz

Drugi wyraz w nazwie soli okre

wartościowość liczbą Stocka.

Przykład 7. Podaj wzór siarczku

Rozwiązanie:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

to wzór kwasu azotowego(V), w którym azot jest pi

Wzór strukturalny tego kwasu to:

wzór

kwasu

chlorowego(VII),

którym

chlor

jest

rukturalny tego kwasu to:

zki chemiczne składające się z metalu i reszty kwasowej.

Wzór soli zaczyna się metalem a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu.

z dwóch wyrazów. Pierwszy określa resztę kwasow

od nazwy kwasu, który zawiera tą resztę.

soli kwasów tlenowych nazwa reszty kwasowej ma końcówkę

eli dany niemetal tworzy kilka kwasów tlenowych należy podać warto

centralnego w postaci liczby Stocka. Mamy więc siarczany(IV) i siarczany(VI); azotany(III)

soli kwasów beztlenowych nazwa reszty kwasowej ma końcówk

kwasu siarkowodorowego to siarczek, a sól kwasu chlorowodorowego to chlor

Drugi wyraz w nazwie soli określa metal i – w razie potrzeby – takż

Podaj wzór siarczku żelaza(III), siarczanu(VI) wapnia i azotanu(V) glinu.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

to wzór kwasu azotowego(V), w którym azot jest pięciowartościowy.

wzór

kwasu

chlorowego(VII),

którym

chlor

jest

z metalu i reszty kwasowej.

metalem a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu.

kwasową i tworzy

cówkę –an, np. siarczan.

wartościowość atomu

c siarczany(IV) i siarczany(VI); azotany(III)

cówkę –ek. Stąd sól

sól kwasu chlorowodorowego to chlorek.

także podaje się jego

elaza(III), siarczanu(VI) wapnia i azotanu(V) glinu.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Siarczek żelaza(III) to sól pochodz

tym związku jest więc dwuwarto

(tu Fe) a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu (tu S) wzór siarczku

Siarczan(VI) wapnia to sól pochodz

kwasowa (SO

) jest dwuwarto

siarczanu(VI) wapnia to CaSO

Azotan(V) glinu to sól pochodz

(NO

) jest jednowartościowa a glin jest trójwarto

azotanu(V) glinu na jeden atom glinu musz

azotanu(V) glinu przedstawia si

1.3

Zadania do rozwiązania na

Ustal wzór sumaryczny związków chemicznych składaj

(w nawiasie podano wartościowo

Cu(II) i S(II), Fe(III) i Cl(I), S(IV) i O(II), Al(III) i C(IV), Cl(VII) i O(II

Omów na dowolnych przykładach, co to s

Ustal wartościowość pierwiastków na podstawie wzorów ich zwi

SiH

, AsH

, CaH

. Nazwij te zwi

Ustal wartościowość pierwiastków na po

, CO

, N

, SO

Podaj nazwy następujących tlenków: MnO, PbO

Podziel podane niżej tlenki na tlenki metali i tlenki niemetali: Cl

MgO, N

, Fe

, Cr

. Nazwij te tlenki.

Określ wartościowość metali w zwi

Nazwij te związki.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

elaza(III) to sól pochodząca od kwasu siarkowodorowego: H

c dwuwartościowa. Pamiętając o tym, że wzór soli zaczyna si

(tu Fe) a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu (tu S) wzór siarczku

Siarczan(VI) wapnia to sól pochodząca od kwasu siarkowego(VI): H

) jest dwuwartościowa oraz wapń jest też dwuwartościowy, wi

siarczanu(VI) wapnia to CaSO

Azotan(V) glinu to sól pochodząca od kwasu azotowego(V): HNO

ciowa a glin jest trójwartościowy. Z tego wynika,

azotanu(V) glinu na jeden atom glinu muszą przypaść 3 reszty kwasu azotowego(V). Wzór

azotanu(V) glinu przedstawia się więc następująco: Al(NO

)

Zadania do rozwiązania na ćwiczeniach.

Ustal wzór sumaryczny związków chemicznych składających się z niżej podanych pierwiastków

ciowość pierwiastka):

Cu(II) i S(II), Fe(III) i Cl(I), S(IV) i O(II), Al(III) i C(IV), Cl(VII) i O(II), Mg(II) i Si(IV).

Omów na dowolnych przykładach, co to są wzory sumaryczne i strukturalne.

pierwiastków na podstawie wzorów ich związków z wodorem: LiH, PH

. Nazwij te związki.

pierwiastków na podstawie wzorów ich związków z tlenem: CaO, Ag

, SO

, PbO

, CrO

. Nazwij te związki.

cych tlenków: MnO, PbO

, SiO

, Cu

O, Cr

, P

ej tlenki na tlenki metali i tlenki niemetali: Cl

O, Ag

O, PbO

. Nazwij te tlenki.

metali w związkach: Ca(OH)

, Al(OH)

, Cu(OH)

, Pb(OH)

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ca od kwasu siarkowodorowego: H

S. Siarka w

e wzór soli zaczyna się metalem

(tu Fe) a dopiero za nim stoi reszta odpowiedniego kwasu (tu S) wzór siarczku żelaza(III) to:

ca od kwasu siarkowego(VI): H

. Reszta

dwuwartościowy, więc wzór

V): HNO

. Reszta kwasowa

ciowy. Z tego wynika, że we wzorze

3 reszty kwasu azotowego(V). Wzór

ej podanych pierwiastków

), Mg(II) i Si(IV).

zków z wodorem: LiH, PH

zków z tlenem: CaO, Ag

O, PbO

, CO

, SO

, ZnO,

, Pb(OH)

, Zn(OH)

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Podaj wzory następujących kwasów: kwas solny, kwas bromowodorowy, kwas

kwas siarkowodorowy, kwas siarkowy(IV), kwas siarkowy(VI), kwas azotowy(III), kwas

azotowy(V), kwas fosforowy(V), kwas w

chlorowy(III), kwas chlorowy(V), kwas chlorowy(VII).

Ustal wartościowość niemetalu w nast

te związki.

10.

Podaj nazwy następujących soli: CuCl

Al(ClO

)

, Ca

(PO

)

11.

Podaj wzory następujących soli: chlorek

wapnia, siarczan(VI) żelaza(III), siarczek chromu(III), siarczek wapnia, chlorek srebra, fosforan(V)

sodu, chloran(VII) manganu(II).

12.

Narysuj wzory strukturalne nast

fosforu(V), tlenek chloru(VII), wodorotlenek potasu, wodorotlenek wapnia, wodorotlenek

elaza(III), kwas węglowy, kwas azotowy(III),

chlorowy(VI), chlorek żelaza (III), siarczek chromu(III), azotan(V) sodu

fosforan(V) potasu.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

cych kwasów: kwas solny, kwas bromowodorowy, kwas

kwas siarkowodorowy, kwas siarkowy(IV), kwas siarkowy(VI), kwas azotowy(III), kwas

azotowy(V), kwas fosforowy(V), kwas węglowy, kwas chromowy(VI), kwas chlorowy(I), kwas

chlorowy(III), kwas chlorowy(V), kwas chlorowy(VII).

niemetalu w następujących kwasach: H

, H

cych soli: CuCl

, AlBr

, Fe

, K

, Zn(NO

)

, BaSO

cych soli: chlorek żelaza (II), jodek cynku, azotan(V) wapnia, siarczan(IV)

elaza(III), siarczek chromu(III), siarczek wapnia, chlorek srebra, fosforan(V)

sodu, chloran(VII) manganu(II).

Narysuj wzory strukturalne następujących związków: tlenek wapnia, tlenek azotu(III),

fosforu(V), tlenek chloru(VII), wodorotlenek potasu, wodorotlenek wapnia, wodorotlenek

glowy, kwas azotowy(III), kwas siarkowy(IV), kwas fosforowy(V), kwas

elaza (III), siarczek chromu(III), azotan(V) sodu, siarczan(VI) wapnia,

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

cych kwasów: kwas solny, kwas bromowodorowy, kwas jodowodorowy,

kwas siarkowodorowy, kwas siarkowy(IV), kwas siarkowy(VI), kwas azotowy(III), kwas

glowy, kwas chromowy(VI), kwas chlorowy(I), kwas

, HClO

. Nazwij

, BaSO

, Na

, Ag

cynku, azotan(V) wapnia, siarczan(IV)

elaza(III), siarczek chromu(III), siarczek wapnia, chlorek srebra, fosforan(V)

zków: tlenek wapnia, tlenek azotu(III), tlenek

fosforu(V), tlenek chloru(VII), wodorotlenek potasu, wodorotlenek wapnia, wodorotlenek

kwas siarkowy(IV), kwas fosforowy(V), kwas

, siarczan(VI) wapnia,

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

wiczenie 2. Stechiometria

2.1

Podstawowe pojęcia.

Atom składa się z dodatnio naładowanego j

neutrony oraz z pozajądrowego układu

stosunkowo dużą masę. Układ elektronów kr

(10

-8

cm). Elektrony obdarzone s

1/1840 część masy najlżejszego atomu. J

pierwiastka, natomiast układ elektronów determinuje wła

właściwości fizyczne.

Liczbę protonów w ją

Oznacza się ją symbolem Z

pierwiastka. Liczba atomowa jest niepowtarzaln

pierwiastka.

Ponieważ atom jest elektrycznie oboj

odpowiada liczba elektronów kr

Liczba neutronów jest zwykle nieco wi

naturalny atom jodu zawiera 53 protony i 74 neutrony. Zbiór atomów nie ró

liczbą protonów ani liczbą neutronów nazywamy

liczba masowa danego pierwiastka i oznacza si

górny indeks nad liczbą atomow

Liczbę neutronów oblicza si

wynosi 127 – 53 = 74 neutrony.

Zwraca uwagę fakt, ż

pierwiastka ale nuklidu.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Stechiometria.

cia.

z dodatnio naładowanego jądra, w którym znajduj

drowego układu elektronów. Jądro atomu ma bardzo małe wymiary

. Układ elektronów krążących wokół jądra zajmuje znaczn

cm). Elektrony obdarzone są ładunkiem ujemnym i mają bardzo mał

ejszego atomu. Jądro atomu decyduje o właściwo

pierwiastka, natomiast układ elektronów determinuje właściwości chemiczne i tylko niektóre

protonów w jądrze atomu nazywamy liczbą atomową danego pierwiastka.

Z i zapisuje jako lewy dolny indeks przy symbolu danego

pierwiastka. Liczba atomowa jest niepowtarzalną, charakterystyczną

atom jest elektrycznie obojętny to liczbie protonów w j

odpowiada liczba elektronów krążących wokół jądra.

ów jest zwykle nieco większa od liczby protonów i elektronów. Np.

naturalny atom jodu zawiera 53 protony i 74 neutrony. Zbiór atomów nie ró

neutronów nazywamy nuklidem. Suma protonów i neutronów to

anego pierwiastka i oznacza się ją symbolem A. Zapisuje si

atomową.

neutronów oblicza się z różnicy A – Z. Np. dla atomu jodu liczba neutronów

53 = 74 neutrony.

fakt, że liczba masowa nie jest cechą charakterystyczn

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

dra, w którym znajdują się protony i

dro atomu ma bardzo małe wymiary i

dra zajmuje znaczną przestrzeń

bardzo małą masę, zaledwie

ciwościach fizycznych

ci chemiczne i tylko niektóre

danego pierwiastka.

zy symbolu danego

, charakterystyczną cechą danego

tny to liczbie protonów w jądrze atomu

ksza od liczby protonów i elektronów. Np.

naturalny atom jodu zawiera 53 protony i 74 neutrony. Zbiór atomów nie różniących się ani

. Suma protonów i neutronów to

. Zapisuje się ją jako lewy

Z. Np. dla atomu jodu liczba neutronów

charakterystyczną danego

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Zbiór atomów, które maj

nazywamy izotopem.

Masa atomowa (A

) to masa atomu wyra

Jest ona średnią ważoną mas izotopów danego pierwiastka wyst

Atomowa jednostka masy [u] to masa 1/12 masy atomu izotopu w

Masa cząsteczkowa (Mr)

więc jest także wyrażona w atomowych jednostkach masy [

Przykład 1. Oblicz masę cząsteczkow

Rozwiazanie:

Wzór wodorotlenku sodu to NaOH.

W układzie okresowym znajdujemy,

Skoro masa cząsteczkowa wodorotlenku sodu

w skład cząsteczki, więc

NaOH

= M

+ M

Odpowiedź: Masa cząsteczkowa wodorotlenku sodu wynosi 40u.

2.2

Mol, masa molowa, liczno

W układzie SI jako podstaw

występujący izotop węgla

atomów lub cząsteczek, jaka znajduje si

Ile atomów znajduje się

Liczba 6,022

określana jest jako

Mol jest więc miarą liczno

w tuzinie znajduje się 12 sztuk, natomiast w molu zawsze jest 6,02·10

cząsteczek, itp..

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Zbiór atomów, które mają tę samą liczbę protonów, ale różnią się

to masa atomu wyrażona w atomowych jednostkach masy [

mas izotopów danego pierwiastka występujących w przyrodzie.

] to masa 1/12 masy atomu izotopu węgla

u = 1,66

steczkowa (Mr) jest sumą mas atomów wchodzących w skład cz

na w atomowych jednostkach masy [u].

steczkową wodorotlenku sodu.

Wzór wodorotlenku sodu to NaOH.

W układzie okresowym znajdujemy, że M

= 23u; M

= 16u; M

steczkowa wodorotlenku sodu jest sumą mas atomów wchodz

+ M

= 23u + 16u + 1u = 40u

steczkowa wodorotlenku sodu wynosi 40u.

Mol, masa molowa, liczność.

W układzie SI jako podstawę definicji mola wykorzystuje się

C. Jeden mol dowolnej substancji zawiera tak

steczek, jaka znajduje się w 12g izotopu węgla

Ile atomów znajduje się w 12g czystego izotopu węgla

C? Odp. to 6,022

lana jest jako liczba Avogadra i oznacza się ją symbolem

liczności materii (podobnie, jak tuzin). Różnica jest tylko taka,

12 sztuk, natomiast w molu zawsze jest 6,02·10

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

się liczbą neutronów

ona w atomowych jednostkach masy [u].

pujących w przyrodzie.

cych w skład cząsteczki, a

= 16u; M

= 1u

mas atomów wchodzących

tuje się najpowszechniej

C. Jeden mol dowolnej substancji zawiera taką samą liczbę

C? Odp. to 6,022

symbolem N

nica jest tylko taka, że

12 sztuk, natomiast w molu zawsze jest 6,02·10

atomów, jonów,

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Masa molowa jest to masa jednego mola molekuł (atomów, cz

i jest ona liczbowo równa masie atomowej lub cz

w g/mol.

Przykład 2. W szklance znajduje si

znajduje się w tym naczyniu.

Rozwiazanie:

= 18g/mol

Układamy proporcję:

1mol = 18g

x = 200g ⇒ x = 11,1 mola

Aby obliczyć ilość czą

cząsteczek. Układamy więc proporcj

1mol = 6,02·10

cząsteczek

11,1 = x ⇒ x = 6,68·10

Odpowiedź: W szklance wody jest

Przypominam, ze mol jest jednostk

której mol jest jednostką została nazwana

Liczność materii należ

wzorem:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

jest to masa jednego mola molekuł (atomów, cząsteczek, jonów, itp.)

jest ona liczbowo równa masie atomowej lub cząsteczkowej danej substancji. Wyra

W szklance znajduje się 200g wody. Oblicz, ile moli wody oraz ile cz

x = 11,1 mola

ść

cząsteczek pamiętamy, że 1mol dowolnej substancji to

c proporcję:

cząsteczek

x = 6,68·10

cząsteczek

: W szklance wody jest 6,68·10

cząsteczek wody.

Przypominam, ze mol jest jednostką, a nie wielkością fizyczną. Wielko

została nazwana licznością.

materii należy do grupy 7 wielkości podstawowych układu SI i wyra

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

steczek, jonów, itp.)

steczkowej danej substancji. Wyraża się ją

z, ile moli wody oraz ile cząsteczek

e 1mol dowolnej substancji to 6,02·10

. Wielkość fizyczna,

ci podstawowych układu SI i wyraża się

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

2.3

Objętość molowa.

Innym ważnym poję

substancji (V

), która podobnie jak jej masa jest wielko

substancji i – w odróżnieniu od masy

gazów).

Objętość molowa wszystkich substancji lotnych w warunkach normalnych (T =

273K (0

C) i p = 1013hPa) przyjmuje tak

warunków standardowych (T = 298K (25

Wspólna dla wszystkich gazów warto

już w 1811 roku zasady Avogadra

znajduje się taka sama liczba drobin pod warunkiem,

identyczne.

Przykład 3. Jaką objętość w warunkach normalnych zajm

Rozwiązanie:

Skoro 1mol gazu w wa

zajmą objętość 44,8dm

Odpowiedź: Dwa mole tlenu zajm

2.4

Obliczenia stechiometryczne

Przy rozwiązywaniu zada

przeliczenia.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

nym pojęciem przydatnym w obliczeniach jest

), która podobnie jak jej masa jest wielkością charakterystyczn

nieniu od masy – zależy od temperatury i ciśnienia (zwłaszcza dla

molowa wszystkich substancji lotnych w warunkach normalnych (T =

i p = 1013hPa) przyjmuje taką samą wartość 22,4 dm

/mol

warunków standardowych (T = 298K (25

C) i p = 1013hPa) wartość 24,4 dm

Wspólna dla wszystkich gazów wartość objętości molowej wynika z postulowanej

zasady Avogadra, w myśl której w równej objętoś

taka sama liczba drobin pod warunkiem, że ciśnienie i temperatura tych gazów s

ść

w warunkach normalnych zajmą 2 mole tlenu?

Skoro 1mol gazu w warunkach normalnych zajmie objętość 22,4dm

Dwa mole tlenu zajmą objętość 44,8dm

Obliczenia stechiometryczne.

zywaniu zadań często trzeba uzgodnić jednostki, co wymaga ich

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ciem przydatnym w obliczeniach jest objętość molowa

charakterystyczną dla danej

nienia (zwłaszcza dla

molowa wszystkich substancji lotnych w warunkach normalnych (T =

/mol a w przypadku

24,4 dm

/mol.

ci molowej wynika z postulowanej

tości różnych gazów

nienie i temperatura tych gazów są

22,4dm

, to 2 mole tlenu

jednostki, co wymaga ich

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 4. Jeden g/cm

ile to jest g/dm

Rozwiązanie:

1dm = 10cm

1dm

= 10

= 1000cm

1g/cm

= 1000g/dm

Skoro 1cm

waży 1g to 1dm

Odpowiedź: Jeden g/cm

Przykład 5. Jeden litr ile to jest cm

Rozwiązanie:

1litr = 10

ml = 10

1litr = 1dm

Odpowiedź: Jeden litr to

W analizach chemicznych cz

procentowego pierwiastków wchodz

odwrotnie

−

na podstawie składu procentowego ustalenia wzoru sumarycznego zwi

chemicznego.

Przykład 6. Oblicz skład procentowy azotanu(V) amonu.

Rozwiązanie:

Najpierw obliczamy mas

= 2×14 + 4 ×1 + 3×16 = 80g/mol

Zakładamy, że dysponujemy 1 molem substancji. Wówczas:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

ile to jest g/dm

= 1000cm

y 1g to 1dm

musi ważyć 1000 razy więcej.

Jeden g/cm

to1000g/dm

Jeden litr ile to jest cm

= 1000cm

Jeden litr to1000cm

W analizach chemicznych często zachodzi konieczność okre

procentowego pierwiastków wchodzących w skład danego związku chemicznego lub

na podstawie składu procentowego ustalenia wzoru sumarycznego zwi

Oblicz skład procentowy azotanu(V) amonu.

Najpierw obliczamy masę molową azotanu(V) amonu (NH

= 2×14 + 4 ×1 + 3×16 = 80g/mol

e dysponujemy 1 molem substancji. Wówczas:

100% 35%

100% 5%

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ść

określenia składu

zku chemicznego lub

na podstawie składu procentowego ustalenia wzoru sumarycznego związku

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Odpowiedź: Skład procentowy azotanu(V) amonu wynosi 35% azotu, 5% wodoru

i 60% tlenu.

Przykład 7. Tlenek pewnego dwuwarto

tego tlenku.

Rozwiązanie:

Skoro tlenek zawiera 20% tlenu to drugi pierwiastek stanowi 80%. Wzór tlenku to

XO, ponieważ pierwiastek jest dwuwarto

Układamy proporcję:

Sprawdzamy w układzie okresowym jaki pierwiastek ma mas

to miedź, czyli szukany tlenek to tlenek miedzi(II)

Odpowiedź: Wzór tego tlenku to CuO.

2.5

Zadania do rozwią

Oblicz masę cząsteczkow

kwasu chlorowego(VII) i azotanu(V) amonu.

Ustal wzór rzeczywisty tlenku chloru o masie cz

on 39% chloru. Odp. Cl

Ustal wzór rzeczywisty kwasu beztlenowego o masie

zawiera on 6% wodoru. Odp. H

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

100% 60%

Skład procentowy azotanu(V) amonu wynosi 35% azotu, 5% wodoru

Tlenek pewnego dwuwartościowego pierwiastka zawiera 20% tlenu. Ustal wzór

Skoro tlenek zawiera 20% tlenu to drugi pierwiastek stanowi 80%. Wzór tlenku to

pierwiastek jest dwuwartościowy.

x = 4 × 16 = 64

= 64g/mol

Sprawdzamy w układzie okresowym jaki pierwiastek ma masę molow

, czyli szukany tlenek to tlenek miedzi(II) – CuO.

Wzór tego tlenku to CuO.

Zadania do rozwiązania na ćwiczeniach.

steczkową i molową wodorotlenku potasu, kwasu siarkowego(VI),

kwasu chlorowego(VII) i azotanu(V) amonu.

Ustal wzór rzeczywisty tlenku chloru o masie cząsteczkowej 183u wiedz

Ustal wzór rzeczywisty kwasu beztlenowego o masie cząsteczkowej 34u wiedz

zawiera on 6% wodoru. Odp. H

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

Skład procentowy azotanu(V) amonu wynosi 35% azotu, 5% wodoru

a 20% tlenu. Ustal wzór

Skoro tlenek zawiera 20% tlenu to drugi pierwiastek stanowi 80%. Wzór tlenku to

molową 64g/mol. Jest

wodorotlenku potasu, kwasu siarkowego(VI),

steczkowej 183u wiedząc, że zawiera

steczkowej 34u wiedząc, że

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Tlenek pewnego dwuwarto

wodny roztwór barwi fenoloftalein

56u. Podać nazwę i wzór tego tlen

W skład dolomitu wchodzi w

Odp. Sól Ca: Ca – 40%, C

Oblicz skład procentowy ortofosforanu(V) wapnia.

Odp. Ca – 38,7%, P – 20%, O

Ile moli, cząsteczek i atomów znajduje si

3,01·10

cząsteczek, 6,02·10

Ile moli amoniaku przereaguje z 6 molami tlenu, je

para wodna? Odp. 8 moli

Czy 15kg tlenu wystarczy do całkowitego spalenia 10kg w

10.

Oblicz ile moli wodoru wydzieli si

0,2mola

11.

Oblicz w ilu gramach tlenku siarki(VI), znajduje si

12.

Oblicz ile kilogramów tlenu, którego g

wymiarach 3m x 6m x 4m. Odp. 103kg

13.

Oblicz, ile atomów siarki znajduje si

14.

Ustal, która z próbek zawiera wi

15.

Ile gramów tlenku węgla zawiera tyle samo cz

80g

16.

Ile gramów magnezu należ

znajduje się w 16g siarki? Odp. 12g

17.

Jaką objętość w warunkach normalnych zajmi

Odp.44,8dm

18.

Jaka objętość tlenu jest potrzebna do spalenia 0,5dm

w warunkach normalnych)? Odp. 0,25dm

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Tlenek pewnego dwuwartościowego pierwiastka reaguje z wodą dając zwi

wodny roztwór barwi fenoloftaleinę na malinowo. Masa cząsteczkowa tlenku wynosi

i wzór tego tlenku. Odp. CaO – tlenek wapnia

W skład dolomitu wchodzi węglan wapnia i magnezu. Ustal skład procentowy obu soli.

40%, C – 12%, O – 48%; sól Mg: Mg – 28,6%, C –

Oblicz skład procentowy ortofosforanu(V) wapnia.

20%, O – 41,3%

steczek i atomów znajduje się w 10g wodoru? Odp. 5moli,

steczek, 6,02·10

atomów

Ile moli amoniaku przereaguje z 6 molami tlenu, jeżeli produktami tej reakcji s

u wystarczy do całkowitego spalenia 10kg węgla? Odp. nie wystarczy

Oblicz ile moli wodoru wydzieli się podczas reakcji 13g cynku z kwasem solnym. Odp.

Oblicz w ilu gramach tlenku siarki(VI), znajduje się 1,6g tlenu. Odp. 2,3g

tlenu, którego gęstość wynosi 1,43g/dm³ znajduje si

wymiarach 3m x 6m x 4m. Odp. 103kg

Oblicz, ile atomów siarki znajduje się w 9,8g kwasu siarkowego(VI). Odp. 6,02·10

tóra z próbek zawiera więcej atomów – 5g glinu czy 10g żelaza? Odp

gla zawiera tyle samo cząsteczek co 88g dwutlenku w

Ile gramów magnezu należy odważyć, aby próbka ta zawierała tyle samo atomów, ile

w 16g siarki? Odp. 12g

w warunkach normalnych zajmie 1,204·10

cząsteczek amoniaku?

tlenu jest potrzebna do spalenia 0,5dm

wodoru (odmierzonego

warunkach normalnych)? Odp. 0,25dm

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

dając związek, którego

steczkowa tlenku wynosi

glan wapnia i magnezu. Ustal skład procentowy obu soli.

– 14,3%, O – 57,1%

w 10g wodoru? Odp. 5moli,

eli produktami tej reakcji są azot i

gla? Odp. nie wystarczy

podczas reakcji 13g cynku z kwasem solnym. Odp.

1,6g tlenu. Odp. 2,3g

wynosi 1,43g/dm³ znajduje się w sali o

w 9,8g kwasu siarkowego(VI). Odp. 6,02·10

elaza? Odp. 5g glinu

steczek co 88g dwutlenku węgla? Odp.

, aby próbka ta zawierała tyle samo atomów, ile

steczek amoniaku?

wodoru (odmierzonego

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

19.

Oblicz objętość wodoru w warunkach normalnych, jak

szklankę wody (250ml). Odp. 250cm

20.

Jaką objętość dwutlenku w

przez roztwór wodorotlenku wapnia, aby otrzyma

21.

Oblicz objętość dwutlenku w

21g węglanu magnezu z kwasem solnym.

22.

Reakcja przebiega według równania : 2Bi

Oblicz ile gramów bizmutu powstało w reakcji, je

mmola dwutlenku węgla (

23.

Oblicz ilość gramów kwasu ortofosforowego(V) konieczn

ortofosforanu(V) magnezu w reakcji kwasu z metalem. Odp. 98g

24.

Ile ton wapna palonego (CaO) mo

zanieczyszczeń? Odp. 1 t

25.

Ile gramów 12% kwasu siarkowego(VI) potrzeba w reakcji z cynkiem aby otrzyma

5,6dm

wodoru w warunkach normalnych? Odp. 204g

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

wodoru w warunkach normalnych, jaką należy spali

ml). Odp. 250cm

dwutlenku węgla zmierzoną w warunkach normalnych nale

przez roztwór wodorotlenku wapnia, aby otrzymać 15g węglanu wapnia? Odp. 3,36dm

dwutlenku węgla w warunkach normalnych, powstałego podczas reakcji

glanu magnezu z kwasem solnym. Odp. 5,6dm

Reakcja przebiega według równania : 2Bi

+ 3C

→

4Bi + 3CO

Oblicz ile gramów bizmutu powstało w reakcji, jeżeli równocześn

gla (warunki normalne). Odp. 2,1g

gramów kwasu ortofosforowego(V) konieczną do otrzymania 0,5 mola

ortofosforanu(V) magnezu w reakcji kwasu z metalem. Odp. 98g

Ile ton wapna palonego (CaO) można otrzymać z 2 ton wapienia zawieraj

Ile gramów 12% kwasu siarkowego(VI) potrzeba w reakcji z cynkiem aby otrzyma

wodoru w warunkach normalnych? Odp. 204g

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

y spalić aby otrzymać

w warunkach normalnych należy przepuścić

glanu wapnia? Odp. 3,36dm

gla w warunkach normalnych, powstałego podczas reakcji

eli równocześnie otrzymano 7,5

do otrzymania 0,5 mola

wapienia zawierającego 10%

Ile gramów 12% kwasu siarkowego(VI) potrzeba w reakcji z cynkiem aby otrzymać

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

wiczenie 3. Równania reakcji chemicznych

Reakcje chemiczne

produkty – związki chemiczne o innych wła

substraty.

Pisząc równania reakcji nale

rzeczywistego przebiegu reakcji, a tylko prze

Pełny opis przebiegu reakcji uwzgl

reakcji. Przedstawia się go w postaci kilku równa

przemiany.

Wśród przemian chemicznych mo

chemicznych: reakcje łączenia, rozkładu, wymiany czy reakcje utleniania i redukcji.

3.1

Reakcje łączenia.

Reakcja łączenia (syntezy)

z wytworzeniem jednego produktu.

Reakcjami łączenia są

lub niemetal reaguje z tlenem) czy wodorki (kiedy dany pierwiastek reaguje z wodorem).

Pisząc reakcje należy pami

w reakcjach występują w postaci dwuatomowych cz

(Cl

Przykład 1. Napisz reakcje z tlenem sodu, w

Rozwiązanie:

Zawsze ilość atomów danego pierwiastka po lewej stronie równania musi by

ilości atomów tego pierwiastka po prawej stronie.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Równania reakcji chemicznych.

Reakcje chemiczne to przemiany, w wyniku których z substratów

zki chemiczne o innych właściwościach fizycznych i chemicznych ni

c równania reakcji należy pamiętać, że równanie chemiczne nie wyja

rzeczywistego przebiegu reakcji, a tylko przedstawia początkowy i koń

Pełny opis przebiegu reakcji uwzględniający wszystkie etapy pośrednie to

go w postaci kilku równań chemicznych ilustruj

ród przemian chemicznych można wyróżnić kilka głównych typów reakcji

czenia, rozkładu, wymiany czy reakcje utleniania i redukcji.

czenia (syntezy) polega na połączeniu się dwu lub wi

wytworzeniem jednego produktu.

czenia są na przykład reakcje pozwalające otrzymać tlenki (kiedy metal

lub niemetal reaguje z tlenem) czy wodorki (kiedy dany pierwiastek reaguje z wodorem).

c reakcje należy pamiętać, że niektóre z pierwiastków są gazami i wówczas

w postaci dwuatomowych cząsteczek, np.: tlen (O

Napisz reakcje z tlenem sodu, węgla i żelaza.

atomów danego pierwiastka po lewej stronie równania musi by

w tego pierwiastka po prawej stronie.

4Na + O

= 2Na

2Mg + O

= 2MgO

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

substratów powstają

ciach fizycznych i chemicznych niż

e równanie chemiczne nie wyjaśnia

tkowy i końcowy stan układu.

rednie to mechanizm

chemicznych ilustrujących kolejne

kilka głównych typów reakcji

czenia, rozkładu, wymiany czy reakcje utleniania i redukcji.

dwu lub więcej substancji

ce otrzymać tlenki (kiedy metal

lub niemetal reaguje z tlenem) czy wodorki (kiedy dany pierwiastek reaguje z wodorem).

gazami i wówczas

steczek, np.: tlen (O

), azot (N

), chlor

atomów danego pierwiastka po lewej stronie równania musi być równa

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Innym przykładem reakcji ł

Należy zwrócić uwagę

i tlenki kwasowe. W zależnoś

produkt jego reakcji z wodą.

•

Tlenki zasadowe to ogólnie tlenki

o charakterze zasadowym, np.: Na

•

Tlenki kwasowe to na ogół tlenki

tlenowe, np.:

+ H

O = H

Przykład 2. Napisz reakcje z wod

Rozwiązanie:

Sód i wapń to metale, których tlenki w reakcji z wod

Węgiel tworzy dwa tlenki: CO i CO

tworzy kwas węglowy.

Niektóre sole kwasów beztlenowych mo

pierwiastków tworzących te sole, np.:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

2C + O

= 2CO

C + O

= CO

2Fe + O

= 2FeO

4Fe + 3O

= 2Fe

Innym przykładem reakcji łączenia jest reakcja tlenku z wodą.

uwagę, że wśród tlenków można wyróżnić 2 grupy: tlenki zasadowe

ności od tego, do której grupy należy dany tlenek, ró

to ogólnie tlenki metali, które reagując z wodą tworz

charakterze zasadowym, np.: Na

O – tlenek sodu.

to na ogół tlenki niemetali, które reagując z wod

O = H

+ H

O = H

Napisz reakcje z wodą tlenków: sodu, wapnia i węgla.

to metale, których tlenki w reakcji z wodą tworzą wodorotlenki:

O + H

O = 2NaOH

CaO + H

O = Ca(OH)

giel tworzy dwa tlenki: CO i CO

, z których tylko ten drugi w r

+ H

O = H

Niektóre sole kwasów beztlenowych można też otrzymać w bezpo

cych te sole, np.:

Fe + S = FeS

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

2 grupy: tlenki zasadowe

y dany tlenek, różny będzie

tworzą wodorotlenki

c z wodą tworzą kwasy

O = H

wodorotlenki:

, z których tylko ten drugi w reakcji z wodą

w bezpośredniej reakcji

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Innym przykładem reakcji ł

zasadowego z tlenkiem kwasowym

Przykład 3. Napisz reakcje tlenku sodu z tlenkiem azotu(V) i tlenkiem siarki(VI) oraz tlenku

wapnia z dwutlenkiem węgla.

Rozwiązanie:

3.2

Reakcje rozkładu.

W reakcji rozkładu

Niektóre związki chemiczne łatwo ulegaj

palnikiem laboratoryjnym, np.:

2HgO = Hg + O

CaCO

= 2H

3.3

Reakcje wymiany.

Reakcja wymiany polega na przekształceniu dwu lub wi

więcej produkty. Są dwa rodzaje reakcji wymiany: wymiana pojedyncza i wymiana

podwójna.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

2Na + Cl

= 2NaCl

2Ag + S = Ag

Innym przykładem reakcji łączenia pozwalającej otrzymać sól jest

zasadowego z tlenkiem kwasowym.

Napisz reakcje tlenku sodu z tlenkiem azotu(V) i tlenkiem siarki(VI) oraz tlenku

O + N

= 2NaNO

O + SO

= Na

CaO + CO

= CaCO

występuje jeden substrat i co najmniej dwa produkty.

zki chemiczne łatwo ulegają rozkładowi podczas ich ogrzewania

p.:

2HgO = Hg + O

= CaO + CO

= 2H

O + O

Reakcje wymiany.

polega na przekształceniu dwu lub więcej substratów w dwa lub

dwa rodzaje reakcji wymiany: wymiana pojedyncza i wymiana

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

sól jest reakcja tlenku

Napisz reakcje tlenku sodu z tlenkiem azotu(V) i tlenkiem siarki(VI) oraz tlenku

puje jeden substrat i co najmniej dwa produkty.

rozkładowi podczas ich ogrzewania

cej substratów w dwa lub

dwa rodzaje reakcji wymiany: wymiana pojedyncza i wymiana

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

3.3.1

Reakcje wymiany pojedynczej

Przykładem reakcji wymiany pojedynczej mo

jeden ze sposobów otrzymania wodorotlenków metali z I i II grupy układu okresowego.

Przykład 4. Napisz reakcję sodu i wapnia z wod

Rozwiązanie:

2Na + H

O = 2NaOH + H

Ca + 2H

O = Ca(OH)

Innym przykładem reakcji wymiany pojedynczej mo

z kwasem, w wyniku której powstaje sól i wydziela si

Przykład 5. Napisz reakcję cynku z kwasem solnym

Zn + 2HCl = ZnCl

Na uwagę zasługuje fakt,

są przykładami reakcji roztwarzania

Roztwarzanie to reakcja ciała stałego z ciecz

w tej cieczy. Nie należy mylić

(np. rozpuszczania soli w wodzie), które nie jest reakcj

fizycznym.

3.3.2

Reakcje wymiany podwójnej

Przykładem reakcji wymiany podwójnej jest reakcja

zasadą, w wyniku której powstaje sól i woda. Dokładniej reakcja zoboj

rozdz. IV.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Reakcje wymiany pojedynczej.

Przykładem reakcji wymiany pojedynczej może być reakcja metalu z wod

jeden ze sposobów otrzymania wodorotlenków metali z I i II grupy układu okresowego.

sodu i wapnia z wodą

O = 2NaOH + H

↑

O = Ca(OH)

+ H

↑

Innym przykładem reakcji wymiany pojedynczej może być

kwasem, w wyniku której powstaje sól i wydziela się gazowy wodór.

cynku z kwasem solnym

+ 2HCl = ZnCl

+ H

↑

zasługuje fakt, że powyższe reakcje otrzymania wodorotlenków oraz soli

roztwarzania.

to reakcja ciała stałego z cieczą, która daje produkt rozpuszczalny

ić reakcji roztwarzania z rozpuszczaniem ciała stałego w cieczy

(np. rozpuszczania soli w wodzie), które nie jest reakcją roztwarzania tylko procesem

Reakcje wymiany podwójnej.

Przykładem reakcji wymiany podwójnej jest reakcja zobojętniania, czy

, w wyniku której powstaje sól i woda. Dokładniej reakcja zobojętniania zostanie omówiona w

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

reakcja metalu z wodą. Jest to

jeden ze sposobów otrzymania wodorotlenków metali z I i II grupy układu okresowego.

e być reakcja metalu

sze reakcje otrzymania wodorotlenków oraz soli

, która daje produkt rozpuszczalny

reakcji roztwarzania z rozpuszczaniem ciała stałego w cieczy

roztwarzania tylko procesem

, czyli reakcja kwasu z

tniania zostanie omówiona w

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 6. Napisz reakcję wodorotlenku cynku z kwasem solnym

Rozwiązanie:

3.4

Reakcje utleniania i redukcji.

Reakcję chemiczną zalicza si

przemianie substratów w produkty towarzyszy zmiana stopnia utlenienia reaguj

atomów.

Stopień utlenienia jest t

wiązania chemiczne.

Termin przyjmuje lub oddaje mo

innemu atomowi (lub ich grupie), co prowadzi do powstawania wi

częściowe przekazanie elektronów w formie wi

Stopień utlenienia oblicza si

elektronów przez dany atom, w ramach danej cz

elektron więcej niż otrzymuje, to uzyskuje stopie

jeden elektron więcej niż sam przekazał uzyskuje stopie

Stopień utlenienia nie jest jednoznaczny z warto

wartościowość platyny wynosi 8 (bo ł

pojedyncze), zaś jej stopień utlenienia wynosi tylko +4, gdy

przekazanie elektronu od wodoru do platyny, za

daje platynie bilans 6 elektronów oddanych i dwóch przyj

Stopień utlenienia moż

całej ich grupy, przy czym reguły post

nie bierze się pod uwagę wiąza

grupą a resztą cząsteczki.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

wodorotlenku cynku z kwasem solnym

Zn(OH)

+ 2HCl = ZnCl

+ 2H

Zasada kwas sól woda

Reakcje utleniania i redukcji.

zalicza się do reakcji utleniania i redukcji (redoks)

przemianie substratów w produkty towarzyszy zmiana stopnia utlenienia reaguj

jest to liczba elektronów jaką atom przyjmuje lub oddaje tworz

Termin przyjmuje lub oddaje może tu oznaczać zarówno pełne przekazanie elektronu

innemu atomowi (lub ich grupie), co prowadzi do powstawania wiązania jonowego; lub tylko

we przekazanie elektronów w formie wiązania spolaryzowanego lub koordynacyjnego.

utlenienia oblicza się jako bilans wszystkich przekazanych i przyj

elektronów przez dany atom, w ramach danej cząsteczki. Jeśli dany atom przekazuje o jeden

otrzymuje, to uzyskuje stopień utleniania +1, jeśli natomiast przyjmuje o

sam przekazał uzyskuje stopień utlenienia -1.

utlenienia nie jest jednoznaczny z wartościowością. Np. w H

wynosi 8 (bo łączy się z ośmioma innymi atomami poprzez wi

utlenienia wynosi tylko +4, gdyż w wiązaniach H

przekazanie elektronu od wodoru do platyny, zaś w wiązaniach Pt-Cl na odwrót, co razem

bilans 6 elektronów oddanych i dwóch przyjętych (6-2=+4).

utlenienia można wyznaczać nie tylko dla pojedynczego atomu lecz tak

całej ich grupy, przy czym reguły postępowania są tu dokładnie takie same. W tym przypadku

wiązań występujących wewnątrz danej grupy lecz tylko mi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

utleniania i redukcji (redoks), jeżeli

przemianie substratów w produkty towarzyszy zmiana stopnia utlenienia reagujących

atom przyjmuje lub oddaje tworząc

zarówno pełne przekazanie elektronu

zania jonowego; lub tylko

zania spolaryzowanego lub koordynacyjnego.

jako bilans wszystkich przekazanych i przyjętych

li dany atom przekazuje o jeden

li natomiast przyjmuje o

cią. Np. w H

PtCl

mioma innymi atomami poprzez wiązania

zaniach H-Pt następuje

Cl na odwrót, co razem

nie tylko dla pojedynczego atomu lecz także dla

tu dokładnie takie same. W tym przypadku

trz danej grupy lecz tylko między tą

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przy zapisie stopni utlenienia trzeba pami

potem liczbę arabską.

Zasady określania stopnia utlenienia:

Stopień utlenienia pierwiastka w stanie wolnym równy jest zero, np. Na, O

Suma stopnia utleniania wszystkich atomów wchodz

wynosi zero.

Metale będą miały dodatni stopie

Fluor we wszystkich swych poł

Tlen ma w związkach chemicznych głównie stopie

fluorek tlenu OF

(tlen +2) i nadtlenki np. H

utlenienia tlenu wynosi -1.

Wodór ma zazwyczaj stopie

na –1stopniu utlenienia.

Przykład 7. Ustal stopnie utlenienia pierwiastków tworz

elaza(III), chloran(VII) wapnia

Rozwiązanie:

Należy pamiętać, że zawsze suma stopni utlenienia pierwiastków w zwi

chemicznym wynosi zero.

W tlenku miedzi(II) tlen jest na

stopniu utlenienia aby suma wynosiła zero.

Siarczek żelaza(III) ma wzór Fe

utlenienia a więc siarka musi być

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Przy zapisie stopni utlenienia trzeba pamiętać o tym, że najpierw pisze si

lania stopnia utlenienia:

pierwiastka w stanie wolnym równy jest zero, np. Na, O

Suma stopnia utleniania wszystkich atomów wchodzących w skład czą

miały dodatni stopień utlenienia a niemetale ujemny.

we wszystkich swych połączeniach występuje na -1 stopniu utlenienia.

zkach chemicznych głównie stopień utlenienia -2. Wyj

(tlen +2) i nadtlenki np. H

, Na

, BaO

, w których stopie

ma zazwyczaj stopień utlenienia +1. Wyjątek stanowią wodorki metali, gdzie jest

Ustal stopnie utlenienia pierwiastków tworzących tlenek miedzi(II), siarczek

elaza(III), chloran(VII) wapnia.

e zawsze suma stopni utlenienia pierwiastków w zwi

W tlenku miedzi(II) tlen jest na -2 stopniu utlenienia a więc miedź

stopniu utlenienia aby suma wynosiła zero.

elaza(III) ma wzór Fe

. Żelazo będąc metalem będzie tu na +3 stopniu

c siarka musi być na -2 stopniu utlenienia aby suma wynosiła zero.

CuO

+2 -2

Fe S

-2

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

e najpierw pisze się znak, a

pierwiastka w stanie wolnym równy jest zero, np. Na, O

, O

cych w skład cząsteczki obojętnej

1 stopniu utlenienia.

2. Wyjątki stanowią:

, w których stopień

wodorki metali, gdzie jest

cych tlenek miedzi(II), siarczek

e zawsze suma stopni utlenienia pierwiastków w związku

c miedź musi być na +2

dzie tu na +3 stopniu

2 stopniu utlenienia aby suma wynosiła zero.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Chloran(VII) wapnia ma wzór Ca(ClO

utlenienia a tlen na -2 stopniu utlenienia. Aby suma stopni utlenienia pierwiastków w tym

związku chemicznym wynosiła zero chlor mus

Utlenianie (dezelektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom podwy

swój stopień utlenienia w wyniku utraty elektronów.

Redukcja (elektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom obni

stopień utlenienia w wyniku przył

Ponieważ swobodne elektrony nie mog

i redukcji zachodzi zawsze jednocze

(nazywamy go reduktorem), drugi składnik ulega redukcji (nazywamy go

elektronów pobranych przez utleniacz musi si

reduktor. W związku z tym, ukł

elektronowy, na podstawie którego dobiera si

W reakcji wypierania bromu przez chlor

2Br

+ Cl

→

+ 2Cl

atomy chloru zmieniły stopień

redukcji; a atomy bromu z -1

Chlor jest utleniaczem bromu, a brom

(dezelektronacji) towarzyszy redukcja (elektronacja).

Przykład 8. Dobierz współczynniki w nast

S + HNO

= H

Rozwiązanie:

Przy doborze współczynników pierwsz

odszukanie pierwiastków, które zmieniaj

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Chloran(VII) wapnia ma wzór Ca(ClO

)

. Wapń będąc metalem będzie tu na +2 stopniu

2 stopniu utlenienia. Aby suma stopni utlenienia pierwiastków w tym

zku chemicznym wynosiła zero chlor musi być na +7 stopniu utlenienia.

(dezelektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom podwy

utlenienia w wyniku utraty elektronów.

(elektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom obni

utlenienia w wyniku przyłączenia elektronów.

swobodne elektrony nie mogą istnieć w środowisku reakcji, proces utlenienia

redukcji zachodzi zawsze jednocześnie – jeden składnik reagującej mieszaniny ulega utlenieniu

), drugi składnik ulega redukcji (nazywamy go utleniaczem

elektronów pobranych przez utleniacz musi się równać liczbie elektronów oddanych przez

zku z tym, układając równanie redoks należy przeprowadzi

, na podstawie którego dobiera się współczynniki reakcji.

W reakcji wypierania bromu przez chlor

+ 2Cl

atomy chloru zmieniły stopień utlenienia z zerowego stopnia utlenienia na

1 stopnia utlenienia zmieniły na zerowy, czyli brom utlenił si

bromu, a brom reduktorem chloru. Zawsze utlenieniu

(dezelektronacji) towarzyszy redukcja (elektronacja).

Dobierz współczynniki w następującej reakcji:

+ NO

Przy doborze współczynników pierwszą czynnością, jaką trzeba wykona

odszukanie pierwiastków, które zmieniają stopień utlenienia.

Ca(ClO

)

-2

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

dzie tu na +2 stopniu

2 stopniu utlenienia. Aby suma stopni utlenienia pierwiastków w tym

(dezelektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom podwyższa

(elektronacja) jest to proces, w którym dany jon lub atom obniża swój

rodowisku reakcji, proces utlenienia

cej mieszaniny ulega utlenieniu

utleniaczem). Liczba

liczbie elektronów oddanych przez

y przeprowadzić tzw. bilans

tlenienia na –1, uległy więc

, czyli brom utlenił się.

chloru. Zawsze utlenieniu

trzeba wykonać jest

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Układamy równania połówkowe:

Podwyższenie stopnia utlenienia przez atom siarki musi by

obniżenie stopnia utlenienia przez azot. Aby

równaniu (a) jak i (b) trzeba pierwsze równanie pomno

mamy:

Uzyskany wynik przenosimy do wyj

Szczególnym przypadkiem procesów redoks jest

w której tylko jeden pierwiastek zmienia stopie

jak i reduktorem.

Przykład 9. Dobierz współczynniki w nast

Rozwiązanie:

Podobnie jak w poprzednim przykładzie dobór współczynników zaczynamy od

odszukania pierwiastków, które zmieniaj

HNO

S + = + NO

N + 3e = N

S - 6e = S

(a)

(b)

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Układamy równania połówkowe:

szenie stopnia utlenienia przez atom siarki musi być zrównowa

enie stopnia utlenienia przez azot. Aby po tyle samo elektronów przepłyn

równaniu (a) jak i (b) trzeba pierwsze równanie pomnożyć przez 3 a drugie przez 4. Wówczas

Uzyskany wynik przenosimy do wyjściowego równania:

S + 2HNO

= H

+ 2NO

Szczególnym przypadkiem procesów redoks jest reakcja dysproporcjonowania

której tylko jeden pierwiastek zmienia stopień utlenienia, jest więc on zarówno utleniaczem

Dobierz współczynniki w następującej reakcji dysproporcjonowania:

+ H

O = HNO

+ HNO

Podobnie jak w poprzednim przykładzie dobór współczynników zaczynamy od

odszukania pierwiastków, które zmieniają stopień utlenienia.

S + = + NO

N + 3e = N

S - 6e = S

2N + 6e = 2N

(a)

(b)

HNO

+ H O = +

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

zrównoważone przez

po tyle samo elektronów przepłynęło zarówno w

przez 3 a drugie przez 4. Wówczas

reakcja dysproporcjonowania,

c on zarówno utleniaczem

cej reakcji dysproporcjonowania:

Podobnie jak w poprzednim przykładzie dobór współczynników zaczynamy od

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

W tym przypadku azot jest zarówno utleniaczem jak i reduktorem.

Układamy równania połówkowe:

Przy przeniesieniu równa

dysproporcjonowania musimy pami

3.5

Zadania do rozwią

Napisz reakcje łączenia pozwalaj

wodorek wapnia, wodorek glinu, amoniak, siarkowodór, chlorowodór, fluorowodór,

jodowodór.

Napisz reakcje łączenia pozwalaj

wapnia, tlenek glinu, tlenek cynku, tlenek cyny(II), tlenek cyny(IV), tlenek srebra, tlen

azotu(III), tlenek azotu(V), tlenek fosforu(V), tlenek chloru(I), tlenek chloru(III), tlenek

chloru(VII), tlenek siarki(IV), tlenek siarki(VI).

Napisz reakcje syntezy z tlenków nast

potasu, fosforanu(V) potasu

Napisz reakcji rozkładu nast

chloru(III), chloru(IV).

Napisz reakcję roztwarzania

siarkowym(VI)

Napisz reakcje zobojętniania, pozwalaj

jodek cynku, siarczek sodu, azotan(V)

fosforan(V) sodu, chloran(VII) magnezu.

Ułóż równania reakcji:

Mg + Cl

= ?

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

W tym przypadku azot jest zarówno utleniaczem jak i reduktorem.

Układamy równania połówkowe:

Przy przeniesieniu równań połówkowych do wyjściowego równania w reakcji

dysproporcjonowania musimy pamiętać, żeby zsumować oba równania (a) i (b).

2NO

+ H

O = HNO

+ HNO

Zadania do rozwiązania na ćwiczeniach.

czenia pozwalające otrzymać następujące wodorki: wodorek sodu,

wapnia, wodorek glinu, amoniak, siarkowodór, chlorowodór, fluorowodór,

czenia pozwalające otrzymać następujące tlenki: tlenek sodu, tlenek

wapnia, tlenek glinu, tlenek cynku, tlenek cyny(II), tlenek cyny(IV), tlenek srebra, tlen

azotu(III), tlenek azotu(V), tlenek fosforu(V), tlenek chloru(I), tlenek chloru(III), tlenek

chloru(VII), tlenek siarki(IV), tlenek siarki(VI).

Napisz reakcje syntezy z tlenków następujących soli: węglan magnezu, siarczan(VI)

potasu, fosforanu(V) potasu, azotanu(V) glinu, fosforanu(V) cynku.

Napisz reakcji rozkładu następujących tlenków: azotu(III), azotu(V), chloru(I),

roztwarzania żelaza i glinu w kwasie solnym, magnezu w kwasie

tniania, pozwalające otrzymać następujące sole: bromek glinu,

jodek cynku, siarczek sodu, azotan(V) żelaza(II), węglan magnezu, siarczan(VI) wapnia,

fosforan(V) sodu, chloran(VII) magnezu.

= ?

(a)

(b)

N + e = N

N - e = N

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

równania w reakcji

oba równania (a) i (b).

ce wodorki: wodorek sodu,

wapnia, wodorek glinu, amoniak, siarkowodór, chlorowodór, fluorowodór,

ce tlenki: tlenek sodu, tlenek

wapnia, tlenek glinu, tlenek cynku, tlenek cyny(II), tlenek cyny(IV), tlenek srebra, tlenek

azotu(III), tlenek azotu(V), tlenek fosforu(V), tlenek chloru(I), tlenek chloru(III), tlenek

glan magnezu, siarczan(VI)

cych tlenków: azotu(III), azotu(V), chloru(I),

elaza i glinu w kwasie solnym, magnezu w kwasie

ce sole: bromek glinu,

glan magnezu, siarczan(VI) wapnia,

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Al + H

= ?

O + HNO

SnO

+ HCl = ?

FeO + HNO

MgO + SO

= ?

ZnO + P

= ?

Mg(OH)

+ P

Dobierz współczynniki w podanych poni

Al + HCl = AlCl

SiO

+ HF = SiF

FeCl

+ NaOH = Fe(OH)

S + O

= SO

Zn + Pb(NO

)

FeCl

+ SnCl

Uzupełnij współczynniki w nast

SiO

+ Mg = Si + MgO

SiH

+ O

= SiO

MnO

+ HCl = MnCl

C + H

= CO

+ Cl

+ H

Mn + H

Mg + HNO

= Mg(NO

CrO

+ NH

= Cr

KMnO

+ KNO

+ H

10.

Uzupełnij współczynniki w nast

+ H

O = O

KMnO

= K

MnO

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

= ?

+ HCl = ?

= ?

Dobierz współczynniki w podanych poniżej reakcjach. Które z nich są procesami redoks?

Al + HCl = AlCl

+ H

+ HF = SiF

+ H

+ NaOH = Fe(OH)

+ NaCl

= SO

+ H

)

= Pb + Zn(NO

)

= FeCl

+ SnCl

Uzupełnij współczynniki w następujących reakcjach chemicznych:

+ Mg = Si + MgO

= SiO

+ H

+ HCl = MnCl

+ Cl

+ H

= CO

+ SO

+ H

O = HIO

+ HCl

= MnSO

+ SO

+ H

= Mg(NO

)

+ N

O + H

= Cr

+ N

+ H

+ KNO

+ H

= MnSO

+ KNO

+ K

= K

+ CrO

+ H

Uzupełnij współczynniki w następujących reakcjach dysproporcjonowania:

O = O

+ HF

MnO

+ MnO

+ O

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ej reakcjach. Które z nich są procesami redoks?

+ H

cych reakcjach dysproporcjonowania:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

S + H

HNO

= HNO

P + KOH + H

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

= S + H

= HNO

+ NO + H

P + KOH + H

O = KH

+ PH

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

wiczenie 4. Chemia roztworów wodnych

4.1

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej.

Dysocjacja (łac. dyssociato

jony pod wpływem zewnętrznego czynnika np.

- temperatury – (dysocjacja

np. sole, tlenki, wodorotlenki niektórych metali)

- rozpuszczalnika – (dysocjacja

elektrolityczna nie zachodzi tylko w roztworze wodnym, ale równie

rozpuszczalników. Im większa jest stała dielektryczna rozpuszczalnika, tym dysocjacja

zachodzi łatwiej.

Elektrolity – substancje, których roztwory wodne przewodz

kwasy, wodorotlenki i sole.

Elektrolity można podzielić na:

mocne (kwasy, wodorotlenki, sole)

słabe (kwasy, wodorotlenki)

W przypadku mocnych

niezależnie od stężenia elektrolitu, dlatego w roztworze wodnym chlorku sodu nie znajdziemy

adnej całej cząsteczki NaCl, tylko jony. Fakt całkowitej dysocjacji mocnego elektrolitu

uwzględnia się pisząc w równaniu reakcji tylko

Inaczej dysocjacja elektrolityczna wygl

ustala się stan równowagi mi

czyli w roztworze występują zarówno jony jak i cz

równania pisząc 2 strzałki w przeciwnych kierunkach

Nieelektrolity – substancje, których roztwory wodne

elektrycznego. Są to np. oboj

organicznych (np. mocznik, cukier, al

Każda dysocjująca substancja tworzy dwa rodzaje jonów: kationy i aniony.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Chemia roztworów wodnych.

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej.

dyssociato znaczy rozdzielanie) ogólnie to rozpad elektrolitów na

trznego czynnika np.

(dysocjacja termiczna) – stopione substancje o

np. sole, tlenki, wodorotlenki niektórych metali)

(dysocjacja elektrolityczna) (tylko roztwory

elektrolityczna nie zachodzi tylko w roztworze wodnym, ale również w ś

ksza jest stała dielektryczna rozpuszczalnika, tym dysocjacja

substancje, których roztwory wodne przewodzą prąd elektryczny. S

na:

(kwasy, wodorotlenki, sole)

mocnych elektrolitów następuje prawie całk

enia elektrolitu, dlatego w roztworze wodnym chlorku sodu nie znajdziemy

steczki NaCl, tylko jony. Fakt całkowitej dysocjacji mocnego elektrolitu

c w równaniu reakcji tylko jedną strzałkę.

Inaczej dysocjacja elektrolityczna wygląda w przypadku słabych

między jonami a nie zdysocjowanymi cząsteczkami elektrolitu,

zarówno jony jak i cząsteczki. Ten fakt uwzglę

2 strzałki w przeciwnych kierunkach.

substancje, których roztwory wodne nie

to np. obojętne tlenki (np. tlenek węgla) i wię

organicznych (np. mocznik, cukier, alkohol).

ca substancja tworzy dwa rodzaje jonów: kationy i aniony.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

znaczy rozdzielanie) ogólnie to rozpad elektrolitów na

stopione substancje o budowie jonowej,

roztwory). Dysocjacja

w środowisku innych

ksza jest stała dielektryczna rozpuszczalnika, tym dysocjacja

d elektryczny. Są to

puje prawie całkowita dysocjacja,

enia elektrolitu, dlatego w roztworze wodnym chlorku sodu nie znajdziemy

steczki NaCl, tylko jony. Fakt całkowitej dysocjacji mocnego elektrolitu

elektrolitów. Tutaj

steczkami elektrolitu,

steczki. Ten fakt uwzględnia się w zapisie

przewodzą prądu

gla) i większość związków

ca substancja tworzy dwa rodzaje jonów: kationy i aniony.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Kation – jon o ładunku dodatnim, który powstaje w wyniku utraty przez atom lub

ugrupowanie atomów jednego lub wi

Anion – jon o ładunku ujemnym, który tworzy si

pobierze jeden lub więcej elektronów.

Właściwości fizyczne i chemiczne jonów s

atomów czy cząsteczek i są

znajdujących się w roztworze.

Należy pamiętać, że

powstałych w wyniku dysocjacji elektrolitu jest zawsze równa zeru

4.1.1

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej kwasów

Kwasy to związki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjuj

wodorowy (proton) i anion reszty kwasowej:

HAn = H

+ An

Przykład 1. Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej kwasu solnego, kwasu

siarkowodorowego, kwasu azotowego(V) i kwasu octowego.

Rozwiązanie:

kwas solny:

HCl

kwas siarkowodorowy:

kwas azotowy(V): HNO

kwas octowy: CH

COOH

4.1.2

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej zasad

Zasady – związki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjuj

metalu i anion wodorotlenowy.

KtOH = Kt

+ OH

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

jon o ładunku dodatnim, który powstaje w wyniku utraty przez atom lub

ugrupowanie atomów jednego lub więcej elektronów.

jon o ładunku ujemnym, który tworzy się gdy atom lub ugrupowanie atomów

cej elektronów.

ci fizyczne i chemiczne jonów są inne niż odpowiednich elektrooboj

steczek i są one niezależne od innych jonów przeciwnego znaku,

rze.

e suma ładunków elektrycznych kationów i anionów

powstałych w wyniku dysocjacji elektrolitu jest zawsze równa zeru.

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej kwasów.

zki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjuj

wodorowy (proton) i anion reszty kwasowej:

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej kwasu solnego, kwasu

siarkowodorowego, kwasu azotowego(V) i kwasu octowego.

HCl

(aq)

→

+ Cl

kwas siarkowodorowy: H

S H

+ HS

+ S

HNO

→

+ NO

COOH H

+ CH

COO

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej zasad.

zki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjuj

metalu i anion wodorotlenowy.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

jon o ładunku dodatnim, który powstaje w wyniku utraty przez atom lub

gdy atom lub ugrupowanie atomów

odpowiednich elektroobojętnych

ne od innych jonów przeciwnego znaku,

suma ładunków elektrycznych kationów i anionów

zki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjują na kation

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej kwasu solnego, kwasu

zki chemiczne, które w roztworach wodnych dysocjują na kation

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 2. Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej wodorotlenku sodu, wodorotlenku

amonu i wodorotlenku cynku

Rozwiązanie:

wodorotlenek sodu: NaOH

wodorotlenku amonu:

wodorotlenek cynku: Zn(OH)

4.1.3

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej soli

Sole dysocjują jednostopniowo na kation metalu oraz anion reszty kwasowej.

KtAn = Kt

+ An

Przykład 3. Napisz równania dysocjacji

azotanu(V) cynku.

Rozwiązanie:

siarczek sodu: Na

→

węglan wapnia: CaCO

azotan(V) cynku: Zn(NO

4.2

Reakcje zobojętniania.

Reakcja zobojętniania to

Przykład 4. Napisz cząsteczkowo i jonowo reakcj

wodorotlenkiem wapnia oraz wodorotlenkiem cynku.

Rozwiązanie:

Zapis cząsteczkowy:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej wodorotlenku sodu, wodorotlenku

NaOH

→

+ OH

OH NH

+ OH

Zn(OH)

+ OH

Zn(OH)

+ OH

Reakcje dysocjacji elektrolitycznej soli.

jednostopniowo na kation metalu oraz anion reszty kwasowej.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej siarczku sodu, w

→

2Na

+ S

CaCO

→

+ CO

Zn(NO

)

→

+ 2NO

tniania.

tniania to reakcja kwasu z zasadą w wyniku której powstaje sól i woda.

steczkowo i jonowo reakcję zobojętniania między kwasem solnym a

wodorotlenkiem wapnia oraz wodorotlenkiem cynku.

Ca(OH)

+ 2HCl CaCl

+ 2H

Wodorotlenek + kwas sól + woda

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej wodorotlenku sodu, wodorotlenku

jednostopniowo na kation metalu oraz anion reszty kwasowej.

elektrolitycznej siarczku sodu, węglanu wapnia i

w wyniku której powstaje sól i woda.

dzy kwasem solnym a

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Zapis jonowy:

Zapis cząsteczkowy:

Zapis jonowy:

Zn(OH)

4.3

Reakcje hydrolizy.

Rozpuszczaniu niektórych soli w wodzie towarzyszy reakcja jonów soli z jonami

wody zwana reakcją hydrolizy lub krócej

odwrotnym do reakcji zobojętniania

SÓL + WODA

Nie wszystkie sole ulegaj

Hydrolizie nie ulegają

NaNO

, BaBr

, NaClO

, KMnO

hydrolizie.

4.3.1

Reakcje hydrolizy soli pochodz

Po rozpuszczeniu azotan

każda sól jest mocnym elektrolitem:

Powstające jony azotanowe

pochodzącymi z wody, które chocia

wodnym, bowiem pochodzą one z dysocjacji wody.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

+ 2OH

+ 2H

+ 2Cl

+ 2H

+ H

Zn(OH)

+ 2HCl ZnCl

+ 2H

Wodorotlenek + kwas sól + woda

Zn(OH)

↓

+ 2H

+ 2Cl

+ 2H

Zn(OH)

↓

+ 2H

Reakcje hydrolizy.

Rozpuszczaniu niektórych soli w wodzie towarzyszy reakcja jonów soli z jonami

hydrolizy lub krócej hydrolizą. Reakcja hydrolizy jest procesem

zobojętniania.

SÓL + WODA KWAS + ZASADA

Nie wszystkie sole ulegają hydrolizie.

ulegają sole mocnych kwasów i mocnych zasad

, KMnO

, Li

itp. Wszystkie pozostałe rodzaje soli ulegaj

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych kwasów i mocnych zasad

Po rozpuszczeniu azotan(III) sodu ulegnie w wodzie całkowitej dysocjacji, poniewa

da sól jest mocnym elektrolitem:

NaNO

→

+ NO

ce jony azotanowe(III) są zdolne do reakcji z kationami wodorowymi

cymi z wody, które chociaż w minimalnych ilościach, istnieją w ka

one z dysocjacji wody.

O H

+ OH

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

+ 2H

Rozpuszczaniu niektórych soli w wodzie towarzyszy reakcja jonów soli z jonami

. Reakcja hydrolizy jest procesem

mocnych zasad, czyli np. KCl,

itp. Wszystkie pozostałe rodzaje soli ulegają

cych od słabych kwasów i mocnych zasad.

dysocjacji, ponieważ

zdolne do reakcji z kationami wodorowymi

w każdym roztworze

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Jony azotanowe(III) b

pozostaną jony OH

, które nie mog

mocnym elektrolitem. Nadmiar OH

Dwie zachodzące reakcje:

można przedstawić równaniem sumarycznym, zwanym

Przykład 5. Napisz reakcje hydrolizy cyjanku potasu i w

Rozwiązanie:

cyjanek potasu: KCN

reakcja dysocjacji: KCN

HCN

reakcja dysocjacji wody:

reakcja hydrolizy: CN

węglan sodu: Na

reakcja dysocjacji: Na

kwasu H

reakcja dysocjacji wody:

reakcja hydrolizy: CO

HCO

4.3.2

Reakcje hydrolizy soli pochodz

Po rozpuszczeniu chlorku amonu, zachodzi dysocjacja tej soli na jony:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

(III) będą wychwytywały kationy wodoru, wi

, które nie mogą wejść w reakcję z kationem sodu, poniewa

mocnym elektrolitem. Nadmiar OH

powoduje zasadowy odczyn roztworu.

+ NO

HNO

ce reakcje:

O ↔ H

+ OH

+ NO

HNO

równaniem sumarycznym, zwanym równaniem hydrolizy

+ H

O HNO

+ OH

odczyn zasadowy

Napisz reakcje hydrolizy cyjanku potasu i węglanu sodu.

KCN

→

+ CN

- jon cyjankowy pochodzi od słabego kwasu

reakcja dysocjacji wody: H

O H

+ OH

+ H

O HCN + OH

→

2Na

+ CO

- jon węglanowy pochodzi od słabego

reakcja dysocjacji wody: H

O H

+ OH

+ H

O HCO

+ OH

HCO

+ H

O H

+ OH

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych zasad i mocnych kwasów

Po rozpuszczeniu chlorku amonu, zachodzi dysocjacja tej soli na jony:

→

+ Cl

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

wychwytywały kationy wodoru, więc w roztworze

sodu, ponieważ NaOH jest

powoduje zasadowy odczyn roztworu.

równaniem hydrolizy:

odczyn zasadowy

jon cyjankowy pochodzi od słabego kwasu

glanowy pochodzi od słabego

cych od słabych zasad i mocnych kwasów.

Po rozpuszczeniu chlorku amonu, zachodzi dysocjacja tej soli na jony:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Powstające kationy amonowe s

pochodzącymi z dysocjacji wody. Aniony chlorkowe nie reaguj

ponieważ HCl jest mocnym elektrolitem.

Obie reakcje można zapisa

Przykład 6. Napisz reakcje hydrolizy azotanu(V) srebra i siarczanu(VI) cynku

Rozwiązanie:

azotan(V) srebra: AgNO

reakcja dysocjacji: AgNO

wodorotlenku srebra

reakcja dysocjacji wody: H

reakcja hydrolizy: Ag

siarczan(VI) cynku: ZnSO

reakcja dysocjacji: ZnSO

wodorotlenku cynku

reakcja dysocjacji wody: H

reakcja hydrolizy: Zn

Zn(OH)

4.3.3

Reakcje hydrolizy soli pochodz

Azotan(III) amonu po rozpuszczeniu ulegnie dysocjacji elektrolitycznej:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

ce kationy amonowe są zdolne do reakcji z anionami wodorotlenowymi,

cymi z dysocjacji wody. Aniony chlorkowe nie reagują z kationami wodorowymi,

HCl jest mocnym elektrolitem.

+ OH

+ H

O H

+ OH

na zapisać sumarycznie:

+ H

O NH

+ H

O + H

+ H

odczyn kwaśny

Napisz reakcje hydrolizy azotanu(V) srebra i siarczanu(VI) cynku

: AgNO

AgNO

→

+ NO

- kation srebra pochodzi od słabej zasady

O H

+ OH

+ H

O AgOH + H

: ZnSO

ZnSO

→

+ SO

- kation cynku pochodzi od słabej zasady

+ OH

+ H

O Zn(OH)

+ H

Zn(OH)

+ H

O Zn(OH)

+ H

Reakcje hydrolizy soli pochodzących od słabych kwasów i słabych zasad

(III) amonu po rozpuszczeniu ulegnie dysocjacji elektrolitycznej:

→

+ NO

O H

+ OH

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

zdolne do reakcji z anionami wodorotlenowymi,

z kationami wodorowymi,

Napisz reakcje hydrolizy azotanu(V) srebra i siarczanu(VI) cynku.

kation srebra pochodzi od słabej zasady

kation cynku pochodzi od słabej zasady

cych od słabych kwasów i słabych zasad.

(III) amonu po rozpuszczeniu ulegnie dysocjacji elektrolitycznej:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Kation amonu będzie wyłapywał aniony wodorotlenowe, a aniony azotanowe(III)

będą wyłapywały kationy wodorowe

Wskazywałoby to na to,

on albo słabo kwaśny, albo słabo zasadowy, w zale

Jeżeli zasada jest słabsza od kwasu to st

stężenia anionów wodorotlenowych i odczyn roztworu b

odwrotnej odczyn będzie słabo zasadowy.

Zapisując reakcję hydrolizy w formie jonowej, otrzymamy:

Przykład 7. Napisz reakcje hydrolizy octanu amonu

Rozwiązanie:

octan amonu: CH

COONH

reakcja dysocjacji: CH

słabych elektrolitów, więc ulegaj

reakcja dysocjacji wody:

reakcja hydrolizy: CH

4.4

Reakcje otrzymywania słabych elektrolitów.

Słabe kwasy można otrzyma

schematu:

Sól słabego kwasu i mocnej zasady + mocny kwas

kwasu i mocnej zasady.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

dzie wyłapywał aniony wodorotlenowe, a aniony azotanowe(III)

wyłapywały kationy wodorowe

+ OH

+ H

+ NO

HNO

Wskazywałoby to na to, że odczyn roztworu będzie obojętny. W rzeczywisto

ny, albo słabo zasadowy, w zależności od mocy powstają

łabsza od kwasu to stężenie kationów wodorowych jest nieco wi

enia anionów wodorotlenowych i odczyn roztworu będzie słabo kwa

dzie słabo zasadowy.

hydrolizy w formie jonowej, otrzymamy:

+ NH

+ HNO

Napisz reakcje hydrolizy octanu amonu.

COONH

→

COO

+ NH

– oba jony pochodz

c ulegają hydrolizie.

reakcja dysocjacji wody: H

O H

+ OH

COO

+ NH

+ H

O CH

COOH + NH

Reakcje otrzymywania słabych elektrolitów.

na otrzymać wypierając je mocnym kwasem z roztworu ich soli wg

Sól słabego kwasu i mocnej zasady + mocny kwas

→

słaby kwas + sól mocnego

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

dzie wyłapywał aniony wodorotlenowe, a aniony azotanowe(III)

tny. W rzeczywistości jest

ci od mocy powstających elektrolitów.

enie kationów wodorowych jest nieco większe od

dzie słabo kwaśny. W sytuacji

oba jony pochodzą od

COOH + NH

c je mocnym kwasem z roztworu ich soli wg

słaby kwas + sól mocnego

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 8. Zaproponuj sposób otrzymania kwasu azotowego (III). Reakcje napisz

cząsteczkowo i jonowo.

Rozwiązanie:

NaNO

+ HCl

→

HNO

+ NO

+ H

+ NO

→

HNO

Słabe zasady można otrzyma

schematu:

Sól słabej zasady i mocnego kwasu + mocna zasada

mocnego kwasu i mocnej zasady.

Jest to najprostszy sposób uzyskania wodorotlenków amfoterycznych, które str

się w postaci trudno rozpuszczalnego osadu.

Przykład 9. Zaproponuj sposób otrzymania wodorotlenku amonu. Reakcje napisz

cząsteczkowo i jonowo.

Rozwiązanie:

Cl + NaOH

→

+ Cl

+ Na

+ OH

→

+ H

4.5

Reakcje utleniania i redukcji.

Sposób doboru współczynników w jonowych reakcjach utleniania i redukcji jest taki

sam jak w przypadku cząsteczkowych reakcji (rozdz. 3). Nale

przypadku jonu prostego stopie

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Zaproponuj sposób otrzymania kwasu azotowego (III). Reakcje napisz

HNO

+ NaCl

+ Cl

→

HNO

+ Na

+ Cl

na otrzymać wypierając je mocną zasadą z roztworu ich soli wg

Sól słabej zasady i mocnego kwasu + mocna zasada

→

słaba zasada + sól

j zasady.

Jest to najprostszy sposób uzyskania wodorotlenków amfoterycznych, które str

w postaci trudno rozpuszczalnego osadu.

Zaproponuj sposób otrzymania wodorotlenku amonu. Reakcje napisz

OH + NaCl

+ OH

→

OH + Na

+ Cl

+ H

Reakcje utleniania i redukcji.

Sposób doboru współczynników w jonowych reakcjach utleniania i redukcji jest taki

steczkowych reakcji (rozdz. 3). Należy tylko pami

przypadku jonu prostego stopień utlenienia jest równy ładunkowi jonu a dla jonu zło

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

Zaproponuj sposób otrzymania kwasu azotowego (III). Reakcje napisz

z roztworu ich soli wg

słaba zasada + sól

Jest to najprostszy sposób uzyskania wodorotlenków amfoterycznych, które strącają

Zaproponuj sposób otrzymania wodorotlenku amonu. Reakcje napisz

Sposób doboru współczynników w jonowych reakcjach utleniania i redukcji jest taki

y tylko pamiętać o tym, że w

utlenienia jest równy ładunkowi jonu a dla jonu złożonego

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

suma stopni utlenienia pierwiastków tworz

całości.

Przykład 10. Ustal stopnie utlenienia pierwiastków tworz

siarczanowy(VI), anion chloranowy(VII)

Rozwiązanie:

W anionie siarczanowym(VI)

+6 stopniu utlenienia aby suma wynosiła

tworzących dany jon musi być

W anionie chloranowym(VII)

+7 stopniu utlenienia aby suma wynosiła

Przykład 11. Dobierz współczynniki w reakcji:

MnO

+ Cl

+ H

→

Rozwiązanie:

W powyższej reakcji stopie

0). Równania reakcji połówkowych wygl

Jeśli suma elektronów pobranych ma by

równanie (a) należy pomnożyć

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

suma stopni utlenienia pierwiastków tworzących jon jest równa ładunkowi tego jonu jako

Ustal stopnie utlenienia pierwiastków tworzących następuj

siarczanowy(VI), anion chloranowy(VII).

anionie siarczanowym(VI) tlen jest na -2 stopniu utlenienia a więc siarka musi by

utlenienia aby suma wynosiła -2, ponieważ suma stopni utlenienia pierwiastków

cych dany jon musi być równa ładunkowi tego jonu jako całości.

anionie chloranowym(VII) tlen jest na -2 stopniu utlenienia a więc chlor musi by

+7 stopniu utlenienia aby suma wynosiła -1.

współczynniki w reakcji:

→

+ Cl

+ H

szej reakcji stopień utlenienia zmienia mangan (z +7 na +2) i chlor (z

0). Równania reakcji połówkowych wyglądają więc następująco:

li suma elektronów pobranych ma być równa sumie elektronów oddanych to

yć przez 2, a (b) przez 5, co daje równanie:

+6 -2

ClO

+7 -2

(a)

Mn + 5e Mn

Cl - 2e Cl

-1

(b)

2Mn + 10Cl 2Mn + 5Cl

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

cych jon jest równa ładunkowi tego jonu jako

cych następujące jony: anion

2 stopniu utlenienia a więc siarka musi być na

suma stopni utlenienia pierwiastków

2 stopniu utlenienia a więc chlor musi być na

utlenienia zmienia mangan (z +7 na +2) i chlor (z -1 na

równa sumie elektronów oddanych to

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Współczynniki z reakcji połówkowych nale

ilość jonów H

. Ostatecznie reakcja przedstawia si

2MnO

+ 10Cl

4.6

Zadania do rozwią

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej nast

siarkowy(IV), węglowy, chlorowy(VII), chlorowy

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej nast

cyny(II), srebra, żelaza(III), glinu.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej nast

siarczan(VI) magnezu, octan ołowiu(II), fosforan(V) wapnia, manganian(VII) potasu.

Napisz równania hydrolizy nast

węglan wapnia, węglan amonu, mrówczan amonu, chlorek

potasu, bromek magnezu, siarczek wapnia, siarczan(VI) sodu, siarczan(IV) amonu.

Napisz reakcje zobojętniania:

kwas siarkowy(VI) + wodorotlenek

kwas solny + wodorotlenek glinu

kwas ortofosforowy(V) + wodorotlenek baru

kwas octowy + wodorotlenek cyny(II)

kwas azotowy(V) + wodorotlenek wapnia

Na podstawie przykładu 8 i 9 zaproponuj sposób otrzymania nast

elektrolitów: kwasu octowego, kwasu w

ołowiu(II).

Dobierz współczynniki w nast

ClO

+ H

→

+ H

+ S

Mg + NO

+ H

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Współczynniki z reakcji połówkowych należy przenieść do reakcji wyjciowej i ustali

. Ostatecznie reakcja przedstawia się następująco:

+ 10Cl

+ 16H

→

2Mn

+ 5Cl

+ 8H

rozwiązania na ćwiczeniach.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej następujących kwasów: siarkowy(VI),

glowy, chlorowy(VII), chlorowy(III), mrówkowy.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej następujących wodorotlenków: wapnia,

elaza(III), glinu.

Napisz równania dysocjacji elektrolitycznej następujących soli: azotan(V) amonu,

siarczan(VI) magnezu, octan ołowiu(II), fosforan(V) wapnia, manganian(VII) potasu.

Napisz równania hydrolizy następujących soli (jeżeli reakcja zachodzi): azotan(V) baru,

glan amonu, mrówczan amonu, chlorek żelaza(III), chloran(VII)

potasu, bromek magnezu, siarczek wapnia, siarczan(VI) sodu, siarczan(IV) amonu.

tniania:

kwas siarkowy(VI) + wodorotlenek potasu

kwas solny + wodorotlenek glinu

kwas ortofosforowy(V) + wodorotlenek baru

kwas octowy + wodorotlenek cyny(II)

kwas azotowy(V) + wodorotlenek wapnia

Na podstawie przykładu 8 i 9 zaproponuj sposób otrzymania nastę

kwasu octowego, kwasu węglowego, wodorotlenku żelaza(III), cyny(II),

Dobierz współczynniki w następujących reakcjach:

→

+ H

+ S

→

NO + SO

+ H

→

+ N

O + H

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

do reakcji wyjciowej i ustalić

cych kwasów: siarkowy(VI),

cych wodorotlenków: wapnia,

cych soli: azotan(V) amonu,

siarczan(VI) magnezu, octan ołowiu(II), fosforan(V) wapnia, manganian(VII) potasu.

kcja zachodzi): azotan(V) baru,

elaza(III), chloran(VII)

potasu, bromek magnezu, siarczek wapnia, siarczan(VI) sodu, siarczan(IV) amonu.

Na podstawie przykładu 8 i 9 zaproponuj sposób otrzymania następujących słabych

elaza(III), cyny(II),

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

MnO

+ H

+ OH

→

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

+ H

→

+ O

+ H

+ IO

+ H

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

wiczenie 5. Podstaw

Roztwór to mieszanina jednorodna, która składa si

rozpuszczalnika.

Roztwór nasycony to roztwór, w którym została rozpuszczona maksymalna ilo

substancji. Np. w 100g wody w T=20

dalszym dodawaniu soli, każda wprowadzona porcja pozostanie na dnie naczynia.

Roztwór nienasycony

substancji.

5.1

Rozpuszczalność.

Ilość substancji niezbę

fizyczna zwana rozpuszczalno

rozpuszczanie, które oznacza zja

Rozpuszczalność jest to ilo

rozpuszczalnika w roztworze nasyconym w danej temperaturze. Rozpuszczalno

w rozpuszczalnikach jest bardzo zró

srebra w wodzie wynosi zaledwie 0,000008g, ale ju

Przykład 1. Jaka jest rozpuszczalno

rozpuścić 30g tej soli.

Rozwiązanie:

Układamy proporcję: w 150g wody znajduje si

To z definicji: w 100g wody b

Odpowiedź: Rozpuszczalno

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Podstawy obliczeń chemicznych.

to mieszanina jednorodna, która składa się z substancji rozpuszczonej i z

to roztwór, w którym została rozpuszczona maksymalna ilo

substancji. Np. w 100g wody w T=20

C można rozpuścić tylko 36,3g NaCl i przy ka

da wprowadzona porcja pozostanie na dnie naczynia.

Roztwór nienasycony to roztwór, w którym można jeszcze rozpu

substancji niezbędna do uzyskania roztworu nasyconego okre

rozpuszczalnością. Nazwy tej nie należy mylić

, które oznacza zjawisko fizyczne.

jest to ilość gramów substancji przypadaj

rozpuszczalnika w roztworze nasyconym w danej temperaturze. Rozpuszczalno

w rozpuszczalnikach jest bardzo zróżnicowana. Np. w T=20

C rozpuszczalno

srebra w wodzie wynosi zaledwie 0,000008g, ale już chlorku sodu 36g i fluorku cezu a

Jaka jest rozpuszczalność soli, jeżeli w 150g wody maksymalnie mo

: w 150g wody znajduje się 30g substancji

To z definicji: w 100g wody będzie x g substancji

100 30

150

Rozpuszczalność tej soli wynosiła 20g.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

z substancji rozpuszczonej i z

to roztwór, w którym została rozpuszczona maksymalna ilość

tylko 36,3g NaCl i przy każdym

da wprowadzona porcja pozostanie na dnie naczynia.

na jeszcze rozpuścić pewną ilość

dna do uzyskania roztworu nasyconego określa wielkość

y mylić z określeniem

gramów substancji przypadająca na 100g

rozpuszczalnika w roztworze nasyconym w danej temperaturze. Rozpuszczalność substancji

C rozpuszczalność bromku

chlorku sodu 36g i fluorku cezu aż 366g.

eli w 150g wody maksymalnie można

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

5.2

Stężenie procentowe roztworu.

Zawartości substancji rozpuszczonej w okre

roztworu. W praktyce najczęś

procentowe i stężenie molowe.

Stężenie procentowe

roztworu. Zależność tą można zdefiniowa

Pamiętając o tym, że roztwór składa si

mamy:

Przykład 2. Ile gramów chlorku sodu znajduje si

Rozwiazanie:

Zadanie to można rozwi

z proporcji.

Sposób a

Sposób b

Z definicji: w 100g roztworu s

więc w 200g roztworu b

Odpowiedź: W danym roztworze jest 6g NaCl.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

enie procentowe roztworu.

ci substancji rozpuszczonej w określonej ilości roztworu to

praktyce najczęściej stosuje się dwa sposoby wyrażania st

enie molowe.

enie procentowe określa ilość gramów substancji rozpuszczonej w 100g

na zdefiniować wzorem:

100%

e roztwór składa się z rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej

rozp

100%

Ile gramów chlorku sodu znajduje się w 200g 3% roztworu?

na rozwiązać na dwa sposoby: albo korzystają

100% ⇒

"##%

200 3

100

Z definicji: w 100g roztworu są 3g substancji,

c w 200g roztworu będzie xg substancji.

200 3

100

W danym roztworze jest 6g NaCl.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ci roztworu to stężenie

ania stężeń: stężenie

gramów substancji rozpuszczonej w 100g

z rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej

na dwa sposoby: albo korzystając ze wzoru, albo

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 3. Ile gramów chlorku sodu znajduje si

1,03g/cm

Rozwiazanie:

Najpierw przeliczamy jednostki: V

Potem obliczamy masę

Dalszą część zadania mo

albo z proporcji.

Sposób a

Sposób b

Z definicji: w 100g roztworu s

więc w 206g

Odpowiedź: W danym roztworze jest 6,18g NaCl.

5.3

Stężenie molowe roztworu.

Stężenie molowe okre

w 1dm

roztworu. Zależność tą

Przykład 4. Oblicz stężenie molowe solanki otrzymanej w wyniku rozpuszczenia 5g chlorku

sodu w 0,1dm

wody. Gęstość roztworu wynosi 1,03g/cm

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Ile gramów chlorku sodu znajduje się w 0,2dm

3% roztworu o g

Najpierw przeliczamy jednostki: V

= 0,2dm

= 200cm

Potem obliczamy masę roztworu korzystając ze wzoru na gęstość

⇒

d V

= 1,03 × 200 = 206g

zadania można rozwiązać na dwa sposoby: albo korzystaj

100% ⇒

"##%

206 3

100

6,18g

Z definicji: w 100g roztworu są 3g substancji,

c w 206g roztworu będzie xg substancji.

206 3

100

6,18g

W danym roztworze jest 6,18g NaCl.

enie molowe roztworu.

określa liczbę moli substancji rozpuszczonej znajduj

ść

tą można zdefiniować wzorem:

enie molowe solanki otrzymanej w wyniku rozpuszczenia 5g chlorku

ść

roztworu wynosi 1,03g/cm

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

3% roztworu o gęstości

na dwa sposoby: albo korzystając ze wzoru,

moli substancji rozpuszczonej znajdujących się

enie molowe solanki otrzymanej w wyniku rozpuszczenia 5g chlorku

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Rozwiazanie:

Najpierw obliczamy mas

Potem wyliczamy liczno

aby można było obliczy

substancji obliczyć objętość roztworu

= m

+ m

rozp

= 5 + 100 = 105g

= 1,03g/cm

= 1030g/dm

⇒ -

"#/

"#0#

Ostatecznie:

Odpowiedź: Stężenie molowe tego roztworu wynosi 1mol /dm

5.4

Przeliczanie stężeń

Jeżeli dysponuje się roztworem o znanym st

znajomość stężenia molowego, mo

roztworu i wzór substancji rozpuszczonej.

Przeliczenie stężenia procentowego na molowe:

Wzór na stężenie molowe to:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Najpierw obliczamy masę molową chlorku sodu: M

NaCl

= 23 + 35 = 58g/mol

wyliczamy liczność NaCl:

0,1mola

na było obliczyć stężenie molowe solanki trzeba jeszcze oprócz liczno

ść

roztworu

= 5 + 100 = 105g

= 1030g/dm

"#/

"#0#

0,1dm

#,"

1mol/dm

enie molowe tego roztworu wynosi 1mol /dm

ęż

eń.

roztworem o znanym stężeniu procentowym, a potrzebna jest

enia molowego, można przeliczyć stężenie, jeżeli zna się dodatkowo g

roztworu i wzór substancji rozpuszczonej.

enia procentowego na molowe:

enie molowe to:

Skoro

⇒ -

, a

to:

100

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

= 23 + 35 = 58g/mol

enie molowe solanki trzeba jeszcze oprócz liczności

eniu procentowym, a potrzebna jest

eli zna się dodatkowo gęstość

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Można również przeliczy

tych samych warunków:

Wyrażenia na m

i m

wstawiamy do wzoru na st

Skoro

to:

Przykład 5. Ilu procentowy jest 2 molowy roztwór kwasu solnego o g

Rozwiazanie:

Zakładamy, że V

= 1dm

Odpowiedź: Stężenie procentowe tego roztworu wynosi 7%.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

przeliczyć stężenie molowe na stężenie procentowe

⇒ m

= n × M

⇒ m

= d × V

wstawiamy do wzoru na stężenie procentowe:

100%

ssss

100

rrrr

100

Ilu procentowy jest 2 molowy roztwór kwasu solnego o gęstoś

= 1dm

⇒ m

= d × V

= 1 × 1050 = 1050g

⇒ n

= C

× V

= 1 × 2 = 2 mole

⇒ m

= n × M

= 2 × 36,5 = 73g

100%

1050

100% 7%

enie procentowe tego roztworu wynosi 7%.

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

enie procentowe przy spełnieniu

enie procentowe:

stości 1,05g/cm

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 6. Jakie jest stężenie molowe 38% roztworu HCl o g

Rozwiazanie:

Zakładamy, że m

= 100g, wówczas z definicji st

Odpowiedź: Roztwór w zadaniu był 12,4 molowy.

5.5

Rozcieńczanie lub zat

Czasami rozcieńcza się

molowym. Wówczas trzeba dokona

W roztworze nasyconym st

z dalszym dodawaniem substancji. Podobnie

substancji nie wpłynie na stężenie substancji w roztworze nasyconym.

Przykład 7. Ile gramów 10% kwasu octowego potrzeba do sporz

o gęstości 1,02g/cm

Rozwiazanie:

Najpierw uzgadniamy jed

Potem obliczamy masę

Następnie dysponując mas

wzoru na stężenie procentowe mo

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

ęż

enie molowe 38% roztworu HCl o gęstości 1,19g/cm

= 100g, wówczas z definicji stężenia procentowego m

⇒ -

"##

"">#

0,084 dm

0@,/

1,04mola

",#A

#,#?A

= 12,4 mol/dm

r w zadaniu był 12,4 molowy.

czanie lub zatężanie roztworu.

cza się lub zatęża roztwór o konkretnym stężeniu procentowym lub

molowym. Wówczas trzeba dokonać konkretnych przeliczeń.

W roztworze nasyconym stężenie substancji rozpuszczonej pozostaje bez zmian wraz

z dalszym dodawaniem substancji. Podobnie odsączanie osadu lub oddzielenie nadmiaru

ęż

enie substancji w roztworze nasyconym.

Ile gramów 10% kwasu octowego potrzeba do sporządzenia 0,5dm

Najpierw uzgadniamy jednostki gęstości i objętości: V

= 0,5dm

Potem obliczamy masę roztworu końcowego ze wzoru na gęstość:

⇒

d V

= 1,02 × 500 = 510g

c masą roztworu końcowego oraz stężeniem tego roztworu, ze

enie procentowe możemy wyliczyć masę substancji

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ci 1,19g/cm

enia procentowego m

= 38g.

ęż

eniu procentowym lub

enie substancji rozpuszczonej pozostaje bez zmian wraz

czanie osadu lub oddzielenie nadmiaru

dzenia 0,5dm

2% roztworu

= 500cm

eniem tego roztworu, ze

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Ponieważ źródłem substancji rozpuszczonej jest roztwór 10%, wi

obu roztworach będzie taka sama.

Końcowym etapem rozwi

początkowego:

Odpowiedź: Potrzeba 102g roztworu.

Przykład 8. Ile cm

12 molowego roztworu HCl potrzeba do sporz

molowego roztworu?

Rozwiazanie:

Najpierw obliczamy ilość

Ponieważ źródłem substancji jest pierwszy roztw

pierwotnego roztworu.

Odpowiedź: Potrzeba 33 cm

5.6

pH roztworu.

Woda, dla wielu substancji u

elektrolit jest minimalnie zdysocjowana na jony:

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

100% ⇒

"##%

2 510

100

10,2g

ródłem substancji rozpuszczonej jest roztwór 10%, więc ilo

dzie taka sama.

cowym etapem rozwiązania zadania będzie obliczenie masy roztworu

100% ⇒

"##

10,2 100

102g

Potrzeba 102g roztworu.

12 molowego roztworu HCl potrzeba do sporzą

obliczamy ilość moli substancji jaka znajduje się w końcowym roztworze.

⇒ n

= C

× V

= 2 × 0,2 = 0,4mola

ródłem substancji jest pierwszy roztwór, więc możemy obliczy

⇒

#,A

0,033 dm

= 33 cm

Potrzeba 33 cm

roztworu kwasu solnego.

Woda, dla wielu substancji używana jako rozpuszczalnik, sama jako bardzo słaby

elektrolit jest minimalnie zdysocjowana na jony:

O H

+ OH

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

ródłem substancji rozpuszczonej jest roztwór 10%, więc ilość substancji w

dzie obliczenie masy roztworu

12 molowego roztworu HCl potrzeba do sporządzenia 200cm

cowym roztworze.

emy obliczyć objętość

ywana jako rozpuszczalnik, sama jako bardzo słaby

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

co w uproszczeniu zapisuje si

Roztwór spełniający warunek: [H

odczyn kwaśny. Podobnie roztwór, w którym [H

odczynie zasadowym).

Kationy wodorowe powstaj

wodorotlenowe – podczas dysocjacji zasad. Mo

jednocześnie bardzo słabym kwasem i bardzo słab

jonów H

i OH

powstałych w procesie dysocjacji s

obojętny.

Iloczyn stężenia jonów wodorowych i wodorotlenowych jest wielko

i nazywany jest iloczynem jonowym wody

Stąd wynika, że dla czystej wody [H

Dla ułatwienia obliczeń

pojęcie wykładnika stężenia jonów wodorowych

dziesiętnym ze stężenia jonów wodorowych:

Analogicznie

można

napisa

wodorotlenowych, czyli pOH:

Po zlogarytmowaniu ze znakiem ujemnym wyra

otrzymamy:

Skoro iloczyn stężeń molowych jonów wodorowych i wodorotlenowych ma warto

stałą, to do określenia odczynu roztworu wystarczy zna

np.: gdy [H

] = 10

-2

mol/dm

, to [OH

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

co w uproszczeniu zapisuje się:

O H

+ OH

cy warunek: [H

] > [OH

] nazywamy kwaśnym, lub mówimy, ze ma

ny. Podobnie roztwór, w którym [H

] < [OH

] określamy jako zasadowy (o

owe powstają podczas dysocjacji elektrolitycznej kwasów, a aniony

podczas dysocjacji zasad. Można stąd wyciągnąć wniosek,

nie bardzo słabym kwasem i bardzo słabą zasadą o tej samej mocy, poniewa

powstałych w procesie dysocjacji są sobie równe. Odczyn wody jest wi

enia jonów wodorowych i wodorotlenowych jest wielko

iloczynem jonowym wody (K

)

= [H

] × [OH

] = 1×10

-14

mol/dm

dla czystej wody [H

] = [OH

] = 1×10

-7

mol/dm

Dla ułatwienia obliczeń, zamiast stężenia jonów wodorowych [H

enia jonów wodorowych (pH), który jest ujemnym logarytmem

enia jonów wodorowych:

pH = - log [H

]

napisać

wyrażenie

wykładnik

, czyli pOH:

pOH = - log [OH

]

Po zlogarytmowaniu ze znakiem ujemnym wyrażenia na iloczyn jonowy wody

] × [OH

] = 1×10

-14

pH + pOH = 14

ęż ń

molowych jonów wodorowych i wodorotlenowych ma warto

lenia odczynu roztworu wystarczy znać stężenie tylko jednego z tych jonów,

, to [OH

] = 10

-12

mol/dm

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

nym, lub mówimy, ze ma

lamy jako zasadowy (o

podczas dysocjacji elektrolitycznej kwasów, a aniony

wniosek, że woda jest

o tej samej mocy, ponieważ ilości

sobie równe. Odczyn wody jest więc

enia jonów wodorowych i wodorotlenowych jest wielkością stałą

enia jonów wodorowych [H

], wprowadzono

(pH), który jest ujemnym logarytmem

wykładnik

stężenia

jonów

enia na iloczyn jonowy wody

molowych jonów wodorowych i wodorotlenowych ma wartość

enie tylko jednego z tych jonów,

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Przykład 9. Obliczyć pH i pOH 0,001 molowego roztworu kwasu solnego.

Rozwiazanie:

Kwas solny jest mocnym elektrolitem, wi

HCl

→

+ Cl

] = C

= 0,001

pH = - log [H

] = - log 0,001 = 3

pOH = 14 – pH = 14 –

Odpowiedź: Roztwór ten ma pH = 3 i pOH = 11.

5.7

Zadania do rozwią

W 200g nasyconego roztworu chlorku amonu w pewnej temperaturze znajduje si

soli. Jaka jest rozpuszczalno

Ile miligramów tlenu rozpuś

temperaturze wynosi 0,0043g. Odp. 43mg

Ile kg wody należy wlać do 3kg sacharozy, aby otrzyma

27g

W 180cm

wody destylowanej rozpuszczono 20cm

Oblicz stężenie procentowe

Oblicz stężenie procentowe tlenu rozpuszczonego w wodzie deszczowej wiedz

tej wody zawiera 50mg rozpuszczonego tlenu. Odp. 0,005%

Ile gramów jodu i ile cm

jodyny, czyli 10% roztworu jodu w etanolu? Odp. m

Oblicz stężenie procentowe nasyconego roztworu substancji, je

wynosi 36g. Odp. 26%

Do 100g 10% roztworu dodano 2g wodorotlenku sodu. Oblicz st

otrzymanego roztworu. Odp. 12%

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

pH i pOH 0,001 molowego roztworu kwasu solnego.

Kwas solny jest mocnym elektrolitem, więc

log 0,001 = 3

3 = 11

Roztwór ten ma pH = 3 i pOH = 11.

Zadania do rozwiązania na ćwiczeniach.

W 200g nasyconego roztworu chlorku amonu w pewnej temperaturze znajduje si

soli. Jaka jest rozpuszczalność tego związku? Odp. R = 55,6g

Ile miligramów tlenu rozpuści się w 20°C w litrze wody jeżeli jego rozpus

temperaturze wynosi 0,0043g. Odp. 43mg

do 3kg sacharozy, aby otrzymać roztwór o stęż

wody destylowanej rozpuszczono 20cm

etanolu o gęsto

enie procentowe otrzymanego roztworu. Odp. 8,1%

enie procentowe tlenu rozpuszczonego w wodzie deszczowej wiedz

tej wody zawiera 50mg rozpuszczonego tlenu. Odp. 0,005%

etanolu o gęstości 0,78kg/dm

potrzeba do sporz

jodyny, czyli 10% roztworu jodu w etanolu? Odp. m

= 1g, V

rozp

= 11,4cm

enie procentowe nasyconego roztworu substancji, jeżeli jej rozpuszczalno

Do 100g 10% roztworu dodano 2g wodorotlenku sodu. Oblicz stęż

otrzymanego roztworu. Odp. 12%

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

pH i pOH 0,001 molowego roztworu kwasu solnego.

W 200g nasyconego roztworu chlorku amonu w pewnej temperaturze znajduje się 71,5g

eli jego rozpuszczalność w tej

roztwór o stężeniu 10%. Odp.

stości d=0,79g/cm

enie procentowe tlenu rozpuszczonego w wodzie deszczowej wiedząc, że 1dm

potrzeba do sporządzenia 10g

= 11,4cm

eli jej rozpuszczalność

Do 100g 10% roztworu dodano 2g wodorotlenku sodu. Oblicz stężenie procentowe

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Do 300g 10% roztworu dodano 100ml wody. Oblicz st

roztworu. Odp. 7,5%

10.

Ile cm

wody należy odparowa

67g

11.

Zmieszano 80g 20% roztworu kwasu so

stężenie procentowe otrzymanego roztworu. Odp. 14%

12.

Ile gramów chlorku żelaza(II) nale

stężeniu 0,1mol/dm

? Odp. 1,3g

13.

Oblicz stężenie molowe roztworu otrzymanego w wyn

wodorotlenku sodu w 100g wody (d = 1,02 g/cm

14.

Oblicz masę molową substancji, której 20g rozpuszczono w 250ml 2 molowego roztworu.

Odp. 40g/mol

15.

Do jakiej objętości należy rozcie

0,5 molowy? Odp. 200cm

16.

255cm

roztworu kwasu siarkowego o nieznanym st

0,5kg 10% roztworu. Oblicz st

17.

Ile cm

9,8 molowego roztworu nadtlenku wodoru (H

3% roztworu? Odp. 9cm

18.

10ml 38% roztworu HCl o g

stężenie molowe tak otrzymanego roztworu. Odp. 0,25 mol/dm

19.

Z 500g 4% roztworu wodorotlenku sodu odparowano 100ml wody. O

molowe otrzymanego roztworu (d = 1,05 g/cm

20.

Oblicz stężenie procentowe 12,5 molowego roztworu wodorotlenku potasu, którego

gęstość wynosi 1,48 g/cm

21.

Oblicz stężenie molowe 10% roztworu bromku potasu o g

1mol/dm

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Do 300g 10% roztworu dodano 100ml wody. Oblicz stężenie procentowe otrzymanego

y odparować z 200g 10% roztworu aby stężenie wzrosło do 15%? Odp.

Zmieszano 80g 20% roztworu kwasu solnego i 120g 10% roztworu tego kwasu. Oblicz

enie procentowe otrzymanego roztworu. Odp. 14%

elaza(II) należy odważyć w celu otrzymania 100ml roztworu o

? Odp. 1,3g

enie molowe roztworu otrzymanego w wyniku rozpuszczenia 5g stałego

wodorotlenku sodu w 100g wody (d = 1,02 g/cm

). Odp. 1,25 mol/dm

substancji, której 20g rozpuszczono w 250ml 2 molowego roztworu.

y rozcieńczyć 5cm

2 molowego roztworu aby otrzyma

roztworu kwasu siarkowego o nieznanym stężeniu zmieszano z wod

0,5kg 10% roztworu. Oblicz stężenie molowe wyjściowego roztworu kwasu.

9,8 molowego roztworu nadtlenku wodoru (H

) trzeba użyć aby otrzyma

10ml 38% roztworu HCl o gęstości 1,19kg/dm

rozcieńczono do objętoś

enie molowe tak otrzymanego roztworu. Odp. 0,25 mol/dm

Z 500g 4% roztworu wodorotlenku sodu odparowano 100ml wody. O

molowe otrzymanego roztworu (d = 1,05 g/cm

). Odp. 1,3 mol/dm

enie procentowe 12,5 molowego roztworu wodorotlenku potasu, którego

. Odp. 47%

enie molowe 10% roztworu bromku potasu o gęstości

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

enie procentowe otrzymanego

enie wzrosło do 15%? Odp.

lnego i 120g 10% roztworu tego kwasu. Oblicz

w celu otrzymania 100ml roztworu o

iku rozpuszczenia 5g stałego

substancji, której 20g rozpuszczono w 250ml 2 molowego roztworu.

aby otrzymać roztwór

eniu zmieszano z wodą otrzymując

ciowego roztworu kwasu.

ż ć

aby otrzymać 100g

tości 500cm

. Oblicz

Z 500g 4% roztworu wodorotlenku sodu odparowano 100ml wody. Oblicz stężenie

enie procentowe 12,5 molowego roztworu wodorotlenku potasu, którego

ci 1,16kg/dm

. Odp.

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

22.

W warunkach normalnych w wodzie rozpuszczono 5,6dm

roztworu dopełniono do 0,5dm

0,5mol/dm

23.

Oblicz stężenie molowe roztworu jednoprotonowego kwasu o pH ró

0,003mol/dm

24.

Oblicz stężenie molowe roztworu jednoprotonowej zasady o pH równym 11,5. Odp.

0,003mol/dm

25.

Oblicz pH i pOH 0,0005 molowego roztworu wodorotlenku wapnia. Odp. pH = 3, pOH =

26.

Oblicz stężenie molowe i pH roztworu powstałego po ro

potasu w litrze wody. Odp. 0,0001 mol/dm

27.

Do 50cm³ roztworu NaOH o pH 12,63 wlano pewn

11,88. Ile cm

wody dolano? Odp. 233cm

28.

Do 50ml roztworu wodorotlenku potasu o pOH równym 1,2

pH tak przygotowanego roztworu. Odp. pH = 12

29.

37mg wodorotlenku wapnia rozpuszczono w 100cm

otrzymanego roztworu, gdy g

tego roztworu. Odp. 0,005

30.

Zmieszano 80cm

0,1 molowego roztworu kwasu solnego z 220cm

roztworu wodorotlenku sodu. Oblicz pH tak przygotowanego roztworu. Odp. pH = 2,1

„Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz

cy zwi

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

Europejskiego Funduszu Społecznego.

W warunkach normalnych w wodzie rozpuszczono 5,6dm

tlenku siarki(VI). Obj

roztworu dopełniono do 0,5dm

. Oblicz stężenie molowe powstałego kwasu. Odp.

enie molowe roztworu jednoprotonowego kwasu o pH ró

enie molowe roztworu jednoprotonowej zasady o pH równym 11,5. Odp.

Oblicz pH i pOH 0,0005 molowego roztworu wodorotlenku wapnia. Odp. pH = 3, pOH =

enie molowe i pH roztworu powstałego po rozpuszczeniu 5,6mg wodorotlenku

potasu w litrze wody. Odp. 0,0001 mol/dm

i pH = 10

Do 50cm³ roztworu NaOH o pH 12,63 wlano pewną ilość wody uzyskuj

wody dolano? Odp. 233cm

Do 50ml roztworu wodorotlenku potasu o pOH równym 1,25 wlano 250ml wody. Oblicz

pH tak przygotowanego roztworu. Odp. pH = 12

37mg wodorotlenku wapnia rozpuszczono w 100cm

wody. Oblicz st

otrzymanego roztworu, gdy gęstość tego roztworu wynosi 1,02g/cm

tego roztworu. Odp. 0,005 mol/dm

i pH = 12

0,1 molowego roztworu kwasu solnego z 220cm

roztworu wodorotlenku sodu. Oblicz pH tak przygotowanego roztworu. Odp. pH = 2,1

kszenia liczby absolwentów kierunków

technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy”

Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze

rodków

tlenku siarki(VI). Objętość

enie molowe powstałego kwasu. Odp.

enie molowe roztworu jednoprotonowego kwasu o pH równym 2,5. Odp.

enie molowe roztworu jednoprotonowej zasady o pH równym 11,5. Odp.

Oblicz pH i pOH 0,0005 molowego roztworu wodorotlenku wapnia. Odp. pH = 3, pOH =

zpuszczeniu 5,6mg wodorotlenku

wody uzyskując roztwór o pH

5 wlano 250ml wody. Oblicz

wody. Oblicz stężenie molowe

. Oblicz także pH

0,1 molowego roztworu kwasu solnego z 220cm

0,025 molowego

roztworu wodorotlenku sodu. Oblicz pH tak przygotowanego roztworu. Odp. pH = 2,1