8 Â

WIAT

N

AUKI

Maj 2000

Postawmy na odpornoÊç

Obawy rodziców i pog∏oski o zagro˝eniach

nie majà podstaw – szczepionki sà

teraz bezpieczniejsze ni˝ kiedykolwiek

D

oniesienia o tym przesz∏y wprawdzie w Stanach
Zjednoczonych bez wi´kszego echa, ale faktem jest,
˝e pracownicy s∏u˝b medycznych innych krajów wal-

czà dziÊ z epidemià jednej z najbardziej zakaênych chorób
znanych ludzkoÊci. Zanim jednak czytelnik zrezygnuje z po-
dró˝y do d˝ungli afrykaƒskiej czy po∏udniowoamerykaƒskiej,
wyjaÊni´, ˝e tym niebezpiecznym krajem jest Holandia, a cho-
robà – odra. W ubieg∏ym roku tamtejsi lekarze rozpoznali co
najmniej 2300 przypadków. Wed∏ug ostatnich danych troje
dzieci zmar∏o, a 53 hospitalizowano z powodu powik∏aƒ, ta-
kich jak zapalenie p∏uc czy mózgu. Najwy˝szà zachorowal-
noÊç odnotowano wÊród dzieci w wieku 6–10 lat, z których
wi´kszoÊç nie zosta∏a zaszczepiona ogólnie dost´pnà szcze-
pionkà przeciwko odrze.

Nastroje nieprzychylne szczepieniom pojawiajà si´ wsz´-

dzie. Niekiedy powodem odmowy zaszczepienia dziecka sà
przekonania religijne, jak to by∏o w Holandii. Coraz cz´Êciej
jednak decyzje takie wynikajà z obaw rodziców, aby ich po-
ciecha nie zapad∏a na chorob´, przed którà szczepionka ma
jà chroniç, lub nie cierpia∏a wskutek innych dolegliwoÊci, od
raka poczàwszy, a na stwardnieniu rozsianym skoƒczyw-
szy. Wiele stowarzyszeƒ o autorytatywnie brzmiàcych na-
zwach, jak National Vaccine Information Center (Krajowe
Centrum Informacji o Szczepionkach) z Wirginii, apeluje do
rodziców, by zastanowili si´ nad celowoÊcià szczepieƒ. W od-
powiedzi agendy rzàdowe i organizacje ds. ochrony zdro-
wia, na przyk∏ad U.S. Centers for Disease Control and Pre-
vention (CDC – OÊrodki Zwalczania Chorób i Profilaktyki),
starajà si´ przekonaç rodziców, ˝e szczepionki sà nie tylko
bezpieczne, ale majà zasadnicze znaczenie dla zdrowia ich
dzieci.

Szczepienia rozpoczynajà si´ ju˝ w pierwszym roku ˝ycia

i sà cz´ste. Typowy cykl szczepieƒ i doszczepieƒ w tym okre-

sie obejmuje seri´ 10 zastrzyków przeciwko: b∏onicy, t´˝cowi
i krztuÊcowi – Di-Te-Per; Hemophilus influenzae typu b – Hib

1

;

odrze, Êwince i ró˝yczce – MMR

2

– oraz heinemedinie (po-

liomyelitis)

3

. Co najmniej szeÊç kolejnych szczepieƒ lekarze

zalecajà w okresie dorastania. Dodatkowo mo˝na zaszczepiç
dziecko jednà lub dwoma nowymi szczepionkami: przeciw
ospie wietrznej

4

oraz wirusowemu zapaleniu wàtroby typu B

5

.

Wieloletnie badania naukowe i sta∏y nadzór nad progra-

mami szczepieƒ organizacji takich jak CDC, U.S. Food and
Drug Administration i National Institutes of Health wskazu-
jà, ˝e ryzyko zwiàzane ze szczepieniami jest zdecydowanie
mniejsze ni˝ wynikajàce z zapadni´cia na jednà z chorób –
odr´ czy heinemedin´ – którym szczepionki zapobiegajà. Nie-
mniej jednak jak w ka˝dym post´powaniu medycznym, szcze-
pionkom towarzyszà dzia∏ania niepo˝àdane. Wi´kszoÊç jest
b∏aha – obola∏e rami´ lub niezbyt wysoka goràczka; u nie-
wielkiej grupy dzieci pojawia si´ reakcja alergiczna. Spora-

WIADOMOÂCI

I

OPINIE

16

SYLWETKA

Andres Duany

12 W SKRÓCIE

21

CYBERÂWIAT

POD LUPÑ

18

TECHNIKA

I

BIZNES

10

NAUKA

I

LUDZIE

NIC PRZYJEMNEGO: coraz wi´cej rodziców podziela niech´ç,

z jakà ich dzieci odnoszà si´ do szczepieƒ. Pracownicy s∏u˝by

zdrowia przyznajà, ˝e nie starajà si´ rozwiaç ich obaw.

TOM HOLOUBEK

Beloit Daily News/AP Photo

Â

WIAT

N

AUKI

Maj 2000 9

dycznie jednak mogà
wystàpiç powa˝ne po-
wik∏ania, na przyk∏ad
parali˝ dzieci´cy po do-
ustnej szczepionce za-
wierajàcej atenuowa-
nego (os∏abionego), ale
˝ywego wirusa.

Tego typu reakcje,

choç na ogó∏ skrajnie
rzadkie, mogà powodo-
waç silne obawy. Zw∏a-
szcza w Internecie opi-
sano wiele historii dzie-
ci, które wkrótce po
szczepieniu dotknà∏ au-
tyzm, cukrzyca albo
m∏odzieƒcze zapalenie
stawów. A par´ klikni´ç
myszkà dalej rodzice
mogà znaleêç informa-
cje nie tylko o tym, jak
niebezpieczne sà szcze-
pionki, ale tak˝e ˝e rzàd rzekomo wykorzystuje program
szczepieƒ do kontrolowania ˝ycia ludnoÊci. Badania wie-
lokrotnie dowiod∏y, i˝ nie ma zwiàzku przyczynowego pomi´-
dzy szczepionkami a powa˝nymi schorzeniami, jak autyzm
czy cukrzyca.

Neal A. Halsey, dyrektor Institute for Vaccine Safety w

Johns Hopkins School of Public Health, uwa˝a, ˝e gdy tak
du˝o dzieci jest cz´sto szczepionych, b´dà zdarzaç si´ sytu-
acje, ˝e w ciàgu tygodnia czy miesiàca od szczepienia pojawi
si´ u dziecka na przyk∏ad zapalenie stawów: „Gdy ktoÊ nagle
powa˝nie zachoruje na astm´ bàdê cukrzyc´, ludzie pytajà:
«Dlaczego tak si´ sta∏o? Dlaczego akurat ja?» Problem poja-
wia si´ wówczas – twierdzi Halsey – kiedy dochodzimy do
wniosku, ˝e winne jest szczepienie.”

Szczepionki sà obowiàzkowe w krajach wysoko rozwini´-

tych, g∏ównie dzi´ki rzàdowym regulacjom prawnym. W USA
ponad 90% dzieci otrzymuje wi´kszoÊç z nich. Procent ten
jest tak wysoki – wyjaÊnia Michael A. Gerber z National In-
stitute of Allergy and Infectious Diseases, nale˝àcego do NIH
– poniewa˝ oficjalnie wymaga si´, by dziecko zosta∏o obj´te
typowymi szczepieniami, zanim pójdzie do przedszkola czy
szko∏y. Jednak w przypadku ospy wietrznej profilaktyka jest
niedostateczna. Gerber zaznacza, ˝e niewiele ponad 40% dzie-
ci otrzymuje szczepionk´ przeciw tej chorobie: „Tylko w 18
stanach jest ona obowiàzkowa, ale ta liczba stale wzrasta.”
Z podobnych powodów cz´stoÊç szczepienia przeciw wiru-
sowemu zapaleniu wàtroby (wzw) typu B jest nieco ni˝sza
od Êredniej i wynosi oko∏o 87%.

Chocia˝ naukowcy zach´cajà rodziców do szczepienia swo-

ich dzieci przeciw ospie wietrznej i wzw typu B, wielu tego
nie robi. W przypadku tych chorób to jednak koniecznoÊç.
W internetowych grupach dyskusyjnych rodzice opowiada-
jà o organizowaniu zabaw dzieci chorych na osp´ ze zdro-
wymi po to, by zdrowe mog∏y si´ zakaziç i przebyç chorob´
w tradycyjny sposób

6

. Ale Gerber podkreÊla znaczenie tych

dwóch szczepionek: zanim upowszechniono szczepionk´
przeciw ospie wietrznej, „by∏a ona najcz´stszà przyczynà
Êmierci w wyniku chorób, którym szczepionki mogà zapo-
biec”. Ospa wietrzna, zazwyczaj ∏agodne schorzenie u wi´k-
szoÊci dzieci, powodowa∏a oko∏o 100 zgonów rocznie i mniej
wi´cej 11 tys. hospitalizacji, zanim wprowadzono szczepion-
k´

7

. Nikt nie wie dok∏adnie, w jaki sposób dzieci ulegajà

zaka˝eniu wzw typu B, które najcz´Êciej jest przekazywane

podczas typowo „doro-
s∏ych” zachowaƒ, jak
kontakty seksualne czy
u˝ywanie zaka˝onych
strzykawek i igie∏. Ale
poniewa˝ po∏owa ludz-
koÊci ma 60% szans na
zaka˝enie si´ nim w pew-
nym momencie, a dotàd
nie opracowano skute-
cznej metody leczenia
mogàcej wyeliminowaç
wirusa z zaka˝onego or-
ganizmu, szczepienie w
dzieciƒstwie jest jak naj-
bardziej uzasadnione.

Aby obaliç przesàdy

o szczepionkach, leka-
rze powinni w∏o˝yç wi´-
cej serca w rozprasza-
nie wàtpliwoÊci rodzi-
ców – zauwa˝a Halsey.
„Trzeba im koniecznie

powiedzieç, ˝e – choç rzadko – zdarzajà si´ powa˝ne kom-
plikacje. Ale dok∏adnie sprawdzamy szczepionki” – stwierdza.
Jako przyk∏ad podaje wycofanà ostatnio ze wzgl´dów bez-
pieczeƒstwa szczepionk´ przeciw rotawirusom powodujà-
cym biegunk´, goràczk´ i wymioty. W po∏owie maja ub.r.,
zaledwie w dziewi´ç miesi´cy po wprowadzeniu jej na ry-
nek, pracownicy CDC zauwa˝yli, ˝e do Vaccine Adverse
Event Reporting System, po∏àczonego programu CDC i FDA,
wp∏yn´∏o dziewi´ç raportów dotyczàcych dzieci, u których
rozwin´∏a si´ niebezpieczna niedro˝noÊç jelit wkrótce po
otrzymaniu szczepionki przeciw rotawirusom (wszystkie na
szcz´Êcie wyzdrowia∏y). Postanowiono natychmiast zbadaç
spraw´. W po∏owie lipca CDC zaleci∏o lekarzom wstrzyma-
nie szczepieƒ; w paêdzierniku producent wycofa∏ szczepion-
k´. „Decyzj´ podj´to bardzo szybko – mówi Halsey – wyni-
ka∏a bowiem z konkretnych przes∏anek.”

Takie procedury upewniajà lekarzy co do jakoÊci stosowa-

nych szczepionek, a badacze stale poddajà ocenie ju˝ stosowa-
ne leki i opracowujà jeszcze bezpieczniejsze preparaty. Na
przyk∏ad ostatnie badania Davida W. Scheifele z Vaccine Eva-
luation Center w British Columbia’s Children’s Hospital w Van-
couver wykaza∏y, ˝e obecnie stosowana w Kanadzie nowa
szczepionka przeciw krztuÊcowi nie wywo∏uje goràczki i po-
dra˝nienia charakterystycznego dla jej poprzedniczki. W tym
roku w USA lekarze zacznà stosowaç zamiast doustnej szcze-
pionki przeciw heinemedinie jej postaç wstrzykiwanà, która
zawiera inaktywowanego wirusa i nie mo˝e wywo∏aç choro-
by

8

. Ale kwestia bezpieczeƒstwa szczepionek pozostanie istot-

na, dopóki rodzice b´dà obawiaç si´ o zdrowie dzieci. Dlatego
dla pediatrów przekonywanie stroskanych mam i tatusiów,
˝e nic ich pociechom nie grozi, powinno byç tak samo wa˝ne,
jak wzmacnianie odpornoÊci maluchów.

Sasha Nemecek

Przypisy t∏umacza:

1

W Polsce nie jest to szczepionka obowiàzkowa, lecz zalecana.

2

W Polsce obowiàzkowa jest tylko szczepionka przeciw odrze, a przeciw ró-

˝yczce tylko dla dziewczynek i to starszych.

3

W Polsce podawana doustnie.

4

U nas jeszcze niedost´pna.

5

W Polsce obowiàzkowa w pierwszym roku ˝ycia dziecka.

6

Nara˝onym dzieciom, które mia∏y kontakt z wirusem podaje si´ po

9–10 dniach, b´dàcych okresem wyl´gania, lek ∏agodzàcy, a czasem wr´cz
maskujàcy przebieg choroby, ale nie tracà one przy tym szansy uzyskania
odpornoÊci.

7

Dane te oczywiÊcie dotyczà USA.

8

Uwa˝a si´ jednak, ˝e doustna szczepionka przeciw heinemedinie jest lepsza.

wzw typu B

B∏onica, t´˝ec

i krztusiec

Zaka˝enie Hemophilus

influenzae typu B

Heinemedina

Odra, Êwinka

i ró˝yczka

Ospa wietrzna

wzw typu A

(w niektórych regionach)

IPV

Narodziny

1

2

4

6

12

15

18

24

4–6

(lata)

èRÓD¸O: American Academy of Pediatrics

Wiek (miesiàce)

Hep A

MMR

Hep B

DTaP

DTaP

DTaP DTaP

Hib

Hib

Hib

Hib

IPV

IPV

IPV

MMR

Var

DTaP

Hep B

Hep B

ZALECANE SZCZEPIONKI obejmujà seri´ zastrzyków aplikowanych

w odpowiednim wieku. Na przyk∏ad pierwszà dawk´ szczepionki

przeciw wzw typu B nale˝y podaç przed ukoƒczeniem

drugiego miesiàca ˝ycia, drugà mi´dzy pierwszym a czwartym miesiàcem,

trzecià zaÊ mi´dzy szóstym a osiemnastym.

SARAH L. DONELSON