_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Joanna Dyduch - Doktor Nauk Humanistycznych. Absolwentka kierun-
ku Stosunki Międzynarodowe i Politologii, Uniwersytet Wrocławski.
Stypendystka programu rządowego państwa Izrael. Specjalistka z zakre-
su stosunków polsko-izraelskich. Członkini założycielka Towarzystwa
Polsko-Izraelskiego "Nadzieja-Hatikvah" i przewodnicząca tego stowa-
rzyszenia.

Artykuł ukazał się w książce pt. “Uwarunkowania i kierunki polskiej po-
lityki zagranicznej w pierwszej dekadzie XXI wieku”, pod redakcją Ma-
riana S. Wolańskiego, Wrocław 2004r.

J

J

O

O

A

A

N

N

N

N

A

A

D

D

Y

Y

D

D

U

U

C

C

H

H

▪

PERCEPCJA POLSKI I POLAKÓW

PRZEZ IZRAELCZYKÓW.

__________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

"[Polska] to generalnie zwyczajny kraj,

dla wszystkich, którzy nie są śydami"

25 letnia izraelska studentka zarządzania na Uniwersytecie Hebrajskim

S

posób postrzegania jednego narodu przez drugi jest zagadnieniem, które

leży w obszarze zainteresowań nie tylko polityków formułujących politykę zagra-
niczną państwa, intelektualistów i badaczy analizujących zjawiska społeczne,
ważne jest dla konkretnej grupy narodowej, ale również jest istotnym czynnikiem
w procesie tworzenia tożsamości jednostki. To jak myślimy o sobie w konfronta-
cji z tym co myślą o nas "inni", jest elementem dającym podstawy do określenia
swojego miejsca w pełnym różnorodności, świecie społecznym.

Motywów jakie towarzyszyły mi przy podjęciu badań nad omawianym za-

gadnieniem była kilka. Po pierwsze, nowej jakości rzeczywistość społeczna, jaką
przyniosły Polsce zmiany roku 1989, dała Polakom możliwość nieskrępowanej
konfrontacji z własną historią. Od początku kwestie dotyczące stosunków polsko -

ż

ydowskich w kontekście historycznym, były tematem absorbującym opinię spo-

łeczną w sposób szczególny. Wrastające zainteresowanie tematyką żydowską ob-
serwowane jeszcze przed oficjalną polityczną transformacją systemową, nie słab-
nie a wręcz przeciwnie do dnia dzisiejszego obserwujemy rozwijanie się coraz to
nowych form poznania i prób zrozumienia fenomenu społeczności żydowskiej i
kompleksowości stosunków polsko - żydowskich. Polscy badacze młodego poko-
lenia, przeważnie nie posiadający żydowskich korzeni, z zapałem odkrywają nie-
znane, a czasem ‘zaskakujące’ historie związane z obecnością śydów w Polsce.
Zjawisko to interpretowane bywało jako egzotyczne safari, poszukiwania śydów
w kraju, w którym bogata, żydowska historia została ‘zamordowana’, czasami zaś
jak o tym pisze Eva Hoffman w książce „Sztetl. Świat śydów Polskich": Niektó-
rzy z nich kierują się, być może, nieco podejrzaną nostalgią lub niezrozumiałym
do końca poczuciem winy, ale ich badania są w dużym stopniu wynikiem auten-
tycznego zainteresowania.

1

Trudno oczywiście jednoznacznie określić przyczyny,

specyfiki tematyki żydowskiej, w szerokim tego słowa znaczeniu, na tym etapie
rozważań można jednak pokusić się o stwierdzenie, że wraz ze zniknięciem licz-
nej społeczności żydowskiej w Polsce, coś zostało utracone, jakiś element, który
stanowił budulec polskiej tożsamości zbiorowej.

Jak już napisałam tematyka żydowska w ciągu ostatnich 15 lat była stałym

komponentem dyskursu publicznego w Polsce. Nasz kraj jako młoda demokracja,
musiał oswoić społeczeństwo z takimi pojęciami jak tolerancja, mniejszości naro-
dowe, społeczeństwo obywatelskie. Wiele w tej dziedzinie zostało uczynione.
Polska dyplomacja, za jeden celów priorytetowy stawiała sobie zmianę wizerunku
naszego kraju zagranicą. Sami Polacy nie chcieli utożsamiać się przeszłością PR-
L'u.

1

E. H o f f ma n , Sztetl. Świat śydów Polskich, Warszawa 2001, s.31.

1

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Drugim czynnikiem, silnie związanym z kwestiami omawianymi wyżej,

jaki wpłynął na decyzję o podjęciu badać, były moje osobiste doświadczenia z
rocznego pobytu w Izraelu w roku akademickim 2002/2003. Niemalże natych-
miast po przybyciu, skonfrontowana zostałam z stereotypowym obrazem Polski i
Polaków w Izraelu, nie byłoby w tym nic dziwnego, bo przecież w każdym społe-
czeństwie narodowym, funkcjonuje symboliczna siatka stereotypów za pomocą,
której ludzie ułatwiają sobie percepcję innych. Tym jednak, co sprawiło, że zo-
rientowałam się, iż status Polski w Izraelu ma szczególny charakter była, przede
wszystkim reakcja na odpowiedź na pytanie skąd jestem. Okazało się bowiem, że
odpowiedź jakiej udzielałam nie jest równie neutralna jak odpowiedź moich zna-
jomych z Gruzji, Rosji, Czech, Węgier czy Francji.

Postanowiłam, więc dowiedzieć się dokładnie, co młodzi Izraelczycy my-

ś

lą o Polsce i Polakach, by potem zastanowić się nad czynnikami kształtującymi

kolektywny obraz Polski w Izraelu. W trakcie badań starałam się odszukać cele i
zrekonstruować metody, jakimi posługują się izraelskie instytucje publiczne, me-
dia i instytucje edukacyjne w tworzeniu takiego, a nie innego wizerunku Polski.

Posłużyłam się metodą ilościową w postaci ankiet, które przeprowadziłam

wśród grupy 100 izraelskich studentów nauk humanistycznych, w okresie między
kwietniem a czerwcem 2003 roku. Taki dobór osób badanych nie był oczywiście
przypadkowy, było on podyktowany faktem, że osoby dziś studiujące, szczególnie
kierunki z obszaru nauk społecznych, w niedługim czasie będą zajmowały stano-
wiska, najogólniej mówiąc o charakterze opiniotwórczym.

Wstępna charakterystyka badań sporządzona została na podstawie, odpo-

wiedzi na pytania metryczkowe. Osoby, jakie wzięły udział w badaniu to przede
wszystkim młodzi izraelscy śydzi, studiujący kierunki humanistyczne, reprezen-
tujący niemal wszystkie odcienie religijności, zróżnicowani znacznie pod wzglę-
dem preferencji politycznych. Zdecydowana większość ankietowanych urodziła
się już w Izraelu i tutaj odbywał się dla nich proces socjalizacji nieformalnej (w
rodzinie, najbliższym otoczeniu) oraz socjalizacji formalnej (w szkole, w wojsku,
na uniwersytecie). Jak się również okazało u ponad połowy ankietowanych, przy-
najmniej jeden z członków rodziny pochodził z Polski, a co równie istotne 40%
badanych nie posiadało żadnych polskich korzeni.

Pytania metryczkowe, miały na celu określenie charakteru i specyfiki an-

kietowanych. Druga część ankiety składała się z pytań otwartych, których było
trzynaście. Sposób, w jaki pytania zostały sformułowane pozwoliło, by na potrze-
by analizy, usystematyzować udzielone odpowiedzi w trzy komplementarne wo-
bec siebie grupy: (1) Polska - jako kraj, (2) Polacy, (3) stosunki polsko- izraelskie.

(1)

POLSKA - JAKO KRAJ.

Pytanie wprowadzające zadane studentom, brzmiało: Jaka jest twoja

pierwsza myśl kiedy słyszysz / myślisz o Polsce? Pierwszym skojarzeniem, jakie
pojawiało się u izraelskich studentów na myśl o Polsce dotyczyło Holokaustu.

2

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

26% badanych odpowiedziało na to pytanie po prostu Holokaust lub używając
hebrajskiego synonimu - Holokaustu - Shoa. Była również jedna odpowiedź, którą
można odnieść do wyżej wymienionej kategorii, student trzeciego roku studiów
licencjackich napisał, że Polska kojarzy mu się z Marszem śywych - cykliczną
imprezą organizowaną dla młodych śydów z całego świata, a jego kulminacyj-
nym momentem jest przemarsz z byłego obozu koncentracyjnego i zagłady Au-
schwitz do Birkenau. Kolejne 28% również w odpowiedzi na to pytanie wpisało
słowo Holokaust, ta grupa jednak, bądź to uzasadniła swoją odpowiedź, bądź
oprócz Holokaustu wymieniała inne rzeczy. Pozwolę sobie poniżej przytoczyć
kilka sugestywnych przykładów, i tak 23-letnia studentka filologii romańskiej,
której matka pochodzi z Maroko a ojciec z Tunisu, napisała: Myślę o tych wszyst-
kich śydach, którzy zostali tam zamordowani, o Shoa i czasach komunizmu. 23-
letni student historii, którego matka pochodzi z Litwy, a ojciec z Białorusi, on sam
urodził się w Izraelu, napisał: Zastanawiam się jaka była jej [Polski] część w Ho-
lokauście. Student studiów magisterskich w zakresie edukacji żydowskiej napisał,

ż

e myśli o Holokauście - zniszczeniu wspaniałej społeczności żydowskiej; obrazie

ze swojej podróży do Polski. Z dalszej części ankiety dowiadujemy się, że ów
student był na tradycyjnym wyjeździe izraelskiej młodzieży do Polski, o czym
pisze tak: Odwiedziłem Polskę w szkole średniej, była to podróż do obozów i miast

ż

ydowskich. 25-letnia studentka studiów magisterskich na kierunku administracji

publicznej napisała zaś, że myśli o Holokauście ale także o polskiej matce - typie
matki nadopiekuńczej, która wzbudza u ciebie poczucie winy, polskich dowcipach,
lodowatych i niezadowolonych ludzi. Natomiast 25-letnia studentka stosunków
międzynarodowych, której rodzice pochodzą z Ukrainy stwierdziła, że Polska
kojarzy się jej z: Holokaustem i solidarnością. Student nauk społecznych, którego
rodzice matki pochodzili z Polski, a który krótko przed wypełnieniem ankiety
odwiedził Polskę napisał: Myślę oczywiście o Holokauście. Byłem w Polsce mie-
siąc temu, odwiedzić obozy koncentracyjne i obozy śmierci z oficjalną delegacją
studentów, to były jedyne miejsca, jakie odwiedziliśmy. Interesującą wypowiedzią
jest wypowiedź 28-letniego studenta studiów magisterskich administracji publicz-
nej, który myśląc o Polsce myśli: O ludziach, których moja babcia wini za Holo-
kaust nawet bardziej niż Niemców, byli oni [Polacy] okrutni i źli, i chętnie współ-
pracowali z Nazistami. Rodzice tego studenta urodzili się już w Izraelu, ale jak
dowiadujemy się z ankiety tak dziadkowie po stronie matki jak i ojca pochodzili z
Polski. Tego typu wypowiedź nie była odosobniona, w podobnym tonie utrzyma-
na była wypowiedź studenta studiów magisterskich, studiującego język jidysz,
który napisał myślę o miejscu, w którym moja rodzina (dziadkowie, wujkowie,
ciotki) zostali zamordowani przez Nazistów z pomocą niektórych Polaków, czy jak
napisała studentka historii śydów, której Polska kojarzy się z: antysemityzmem,
nienawiścią do śydów i kooperacją z Nazistami pomimo tego, że jak sama pisze
jest świadoma faktu, że byli też inni. 29-letni student stosunków międzynarodo-
wych, którego ojciec przyjechał do Izraela z Niemiec, zaś rodzice ojca pochodzili
z Polski napisał, że oprócz stereotypów dotyczących polskich śydów, Polska koja-

3

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

rzy mu się z Holokaustem, Gettem i Auschwitz, innemu ankietowanemu natomiast
z antysemityzmem, Shoa i złymi sąsiadami.

Nie będę dalej przytaczać, wszystkich wypowiedzi, w których generalnie

powtarza się podobna treść, gdzie ankietowani obok Holokaustu wymieniali: obo-
zy koncentracyjne, obozy śmierci, Auschwitz, czy obok Holokaustu, centrum ha-
sydyzmu, i rynek zbytu, Polska kojarzyła się także z czarną przeszłością i nową
przyszłością związaną z Wspólnotą Europejską.

Tutaj jeszcze należy wspomnieć o trudno klasyfikowanej grupie 2% bada-

nych, którzy napisali o uczuciu obawy i strachu na myśl o Polsce.

W odpowiedzi na pytanie: Jaka jest twoja pierwsza myśl kiedy słyszysz /

myślisz o Polsce? pojawiły się również odpowiedzi oddające negatywny stosunek
do Polski, który jednak niekoniecznie wynikał bezpośrednio z historycznych ko-
notacji. I tak pisano o zimnej pogodzie, czy jak w przypadku studentki ekonomii,
której Polska kojarzy się z chmurami i obozami koncentracyjnymi. Student filozo-
fii napisał, że Polska przywołuje skojarzenia zimnej i deszczowej pogody, inny
student napisał o skojarzeniu z zimnem i szarością, tego typu odpowiedzi stanowi-
ły 6 % ogółu.

Należy jednak dodać, że byli studenci, którzy odpowiadali dokładnie od-

wrotnie, i tak dla studenta pedagogiki i socjologii, myśl o Polsce to obraz zielo-
nych krajobrazów, zaś studentce pierwszego roku komunikacji społecznej, Polska
kojarzy się z zielonymi lasami, jakie mijała w czasie wielogodzinnych podróży po
Polsce autobusem - jak pisze odwiedziłam Polskę z delegacją szkolną, ale nasza
wizyta przewidywała również odwiedzenie wielu wiosek i miast, nie jak regularna
izraelska delegacja, mieliśmy także spotkanie w jednej z lokalnych szkół. Wśród
przeprowadzonych ankiet jedna z nich okazała się być wypełniona w języku pol-
skim, autorka tych odpowiedzi, jak wynika z ankiety, kilka lat temu wyemigrowa-
ła do Izraela, już jako osoba dorosła dla niej myśl o Polsce przywodzi obraz pol-
skich pejzaży, język polski, wspólną historię. Ta wąska grupa stanowiła 3%.

Dwaj studenci, z których jeden urodził się w Brazylii a drugi w Rosji, pi-

sali o Polsce jako o kraju, który był ofiarą II wojny światowej: Widzę w Polsce
ofiarę II wojny światowej, i widzę ją jako biedny kraj, który z powodu wojny pozo-
stał poza głównym nurtem rozwoju w Europie. Myślę, że Polska jest tym krajem,
która ucierpiał najbardziej w czasie wojny i nie jest tym [krajem], który należy za
nią [wojnę] obwiniać, czy jak pisze 21-letnia studentka urodzona w Moskwie,
Myślę o terrorze II wojny światowej, ponieważ Polska jest bardzo wyjątkowo
umiejscowiona - między Rosją a Niemcami - miało to wpływ na kształtowanie się
historii Polski. Natomiast urodzony w Izraelu student nauk politycznych pisze o
Polsce jako o Sąsiedzie Niemiec. 25-letni student pedagogiki napisał, że Polska to
biedny kraj w Europie Wschodniej, rządzony przez Związek Radziecki a wcześniej
przez Niemcy, zaś student stosunków międzynarodowych, który opisując swoją
pierwszą myśl na temat Polski napisał bardzo religijny katolicki kraj, i nie jak
większość zachodnioeuropejskich krajów rozwinięty z punktu widzenia ekonomii,
demokracji i tolerancji w stosunku do mniejszości, zaś 26-letni student lingwistyki

4

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

napisał, że Polska kojarzy mu się z Wojtyłą i nie jest taka jak Izrael i Rosja, gdzie
się urodził. Reasumując omówiona wyżej grupa to 5% ankietowanych.

Kolejną dającą się łatwo wyodrębnić podgrupą odpowiedzi, są odpowiedzi

mówiące, że pierwszym skojarzeniem dotyczącym Polski jest myśl o antysemity-
zmie, tak odpowiadało 17% ankietowanych. Wśród tych osób, mieliśmy do czy-
nienia z osobami, których rodzina pochodziła z Europy (w tym z Polski) i siłą
rzeczy dotknięta była tragedią wojny, ale i osoby, których rodziny pochodziły z
krajów arabskich i krajów Afryki Północnej oraz Ameryki Południowej (jak np.:
Jemen, Irak, Chile czy Argentyna). Zróżnicowanie dotyczyło także stopnia reli-
gijności (od ateistów po ludzi religijnych datim) i preferencji politycznych (od
zwolenników partii Meretz przez Partie Szinui, po Partię Mafdal).

Nie wszystkie odpowiedzi posiadały jednoznacznie negatywny ładunek

emocjonalny, 2% badanych odpowiedziało, że pierwsza myśl o Polsce dotyczy
Warszawy. Kolejne 2% wymieniły pojawiające się już wcześniej dowcipy o pol-
skich śydach, szczególnie zaś odnoszące się do stereotypu polskiej mamy. Rów-
nież 2% napisało, że myśl o Polsce przywodzi im na myśl prostych, ludzi o do-
brych sercach i ludzi biednych, ale dobrze gotujących.

Reszta ankietowanych, bądź to nie odpowiedziała na to pytanie lub napisa-

ła, że "nie myśli o niczym szczególnym czy, że jest to zbyt skomplikowane, ta gru-
pa stanowiła 7% badanych.

Tytułem podsumowania warto podkreślić, że aż 71% ankietowanych w

odpowiedzi na pytanie o pierwszą myśl na temat Polski wspomniało o Holokau-

ś

cie i antysemityzmie. Dodając do tej liczby osoby, które napisały o, z ich punktu

widzenia, nieatrakcyjnym klimacie (6%) i osoby, które napisały o "obawach i
strachu" (2%) mamy 79% ankietowanych, którym Polska kojarzy się negatywnie.

Kolejnym pytaniem, które podporządkować możemy podgrupie stosunku

Izraelczyków do Polski jako kraju - było pytanie o to czy ankietowany był kiedy-
kolwiek w Polsce. Jak się okazało po przeprowadzeniu badania, 57% z badanych
studentów nie było nigdy w Polsce, natomiast 43% odbyło przynajmniej jedną
podróż do Polski. Dane te jednak dynamicznie się zmieniają, wiadomo bowiem,

ż

e izraelska młodzież objęta edukacyjnym programem rządowym, rokrocznie co-

raz liczniej odwiedza Polskę.

W liczniejszej grupie osób, które nigdy nie odwiedziły Polski czterdziestu

sześciu ankietowanych napisało po prostu, że nie odwiedziło Polski, 3 osoby uży-
ły sformułowania nigdy, które może być zrozumiane na dwa sposoby, bądź to że,
osoby te nigdy nie odwiedziły Polski, bądź "nigdy" nie planują jej odwiedzić, na
co wskazywałaby odpowiedź choćby studentki archeologii, która napisała nigdy
(zbyt zimno), 3 osoby napisały, że jeszcze nie odwiedziły Polski, ostatnie pięć
osób napisało, że planują wizytę w przyszłości.

Fakt, że studenci z wyżej omawianej grupy, nie byli w Polsce, nie prze-

szkodziło im mieć jasno określony stosunek i obraz Polski, który w zdecydowanej
większości były negatywny, studentom tym Polska kojarzyła się z antysemity-
zmem, Holokaustem, wymordowaniem społeczności żydowskiej, czarną przeszło-

5

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ś

cią, nietolerancją, szarością. Negatywne konotacje pojawiły się u 44 osób, które

nigdy nie były w Polsce.

Jak już wspomniałam 43% ankietowanych przynajmniej jeden raz było w

Polsce. Zdecydowana większość osób (34% ogółu ankietowanych) w tej grupie,
odwiedziło Polskę w ramach zorganizowanej wyprawy do naszego kraju, będącej
częścią izraelskiego programu edukacyjnego. O swojej wizycie ankietowani pisali
jako o wyprawie dotyczącej Holokaustu [Holokaust trip]; wizycie w obozach kon-
centracyjnych i obozach śmierci, w ramach oficjalnej delegacji studentów; szkol-
nej podróży do obozów 'Shoa'; podróży by pamiętać Holokaust; wycieczce szklo-
nej do obozów śmierci; wyprawie dla zachowania pamięci o Holokauście, gdzie
odwiedziliśmy ważne miasta, obozy koncentracyjne i getta; delegacji ze szkoły do
obozów, wycieczce do obozów i żydowskich miast.

Kolejne pytanie dotyczyło wrażeń jakie studenci, którzy odwiedzili Polskę

mieli po tym wyjeździe. Studenci, o których mowa była wyżej, opisując swoje
wrażenia i odczucia związane z pobytem w Polsce pisali: to była bardzo emocjo-
nalna podróż lub był to bardzo głęboki / znaczący tydzień w czasie, którego ze-
tknęliśmy się z przeszłością, z historią życia i śmierci, która jest ważna dla naszej
historii - tak o wizycie w Polsce napisała studentka trzeciego roku geografii. Stu-
dentka pedagogiki napisała, że [Polska] to piękny kraj, ale nie jest możliwe od-
wiedzenie go bez wizyty w obozach. Student prawa i historii, identyfikujący siebie
jako osoba religijna (dati) napisał: to bardzo interesujący kraj, ale miejsca zwią-
zane z II wojna światową, przyćmiewają wszystkie inne miejsca turystyczne. Nie
można dobrze bawić się chodząc ulicami Krakowa, po wizycie w Auschwitz.
Również dla religijnego (dati) studenta historii była to podróż bardzo smutna i
pełna pytań, czy jak napisał inny ankietowany, odczucia jakie towarzyszyły mu
były uczuciami smutku i ciemności. Niereligijna (świecka) studentka nauk poli-
tycznych napisała, że Polska wydała się jej bardzo smutnym i szarym krajem. 25-
letnia studentka nauk społecznych, zwolenniczka lewicowej partii Merec, napisała
[Polska] to szare i zimne miejsce i musi być bardzo ciężko żyć tym ludziom [Pola-
kom] z taką ciężką historią.

Pomimo faktu, że Polska jako kraj wielu studentom podobała się, nie czuli się

tam dobrze, ilustracją tego może być wypowiedź studentki prawa to bardzo pięk-
ny kraj, ale ludzie nie byli wcale sympatyczni myślę, że było tak dlatego, że byli-

ś

my Izraelczykami lub wypowiedź studentki pedagogiki Kraków i Warszawa są

piękne ale uczucia jakie mi tam [w Polsce] towarzyszyły wcale nie były miłe, te
miasta są zimne i ludzie tam są zimni. 23-letnia studentka ekonomii, która odwie-
dziła Polskę wieku 17 lat napisała nie czułam się tam komfortowo, miała uczucie,

ż

e oni [Polacy] nas tam nie chcą. Były też wypowiedzi w których, młodzi Izrael-

czycy wspominali nieprzyjazne zachowanie Polaków, przykładem tutaj może być
wypowiedź 24-letniej studentki historii pomimo tego, że było smutno oglądać
pozostałości po żydowskim życiu, robiliśmy tam zakupy, ale nie wszyscy ludzie
byli dla nas mili, niektórzy z nich nas przeklinali. W podobnym tonie utrzymana
była wypowiedź urodzonej we Francji studentki pedagogiki, która będąc w Polsce

6

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

miała wrażenie, że jest psem a wszyscy Polacy do dziś jej nienawidzą. Ostatnią
wypowiedzią, jaką przytoczę dla zobrazowania powyższego sposobu opisywania
wrażeń z Polski to wypowiedź studentki nauk społecznych, której rodzice matki
pochodzili z Polski Nie podobał mi się ten kraj, a to ze względu na to, że nie mo-
głam przestać myśleć o tym co się tam stało, mojej rodzinie i innym śydom.

Ortodoksyjnie religijny student stosunków międzynarodowych, który odwie-

dził Polskę w 1998 roku, pisząc o wrażeniach z podróży, wskazał na złożoność
towarzyszących mu uczuć: ta podróż była kombinacją, bardzo ciężkich melancho-
lijnych uczuć, z powodu grzechów z obozów. Mam też miłe wspomnienia europej-
skiego sposobu życia, muzyki tradycyjnej i folklorystycznej(Kraków, Zakopane) -
rodzice ojca tego studenta oboje pochodzili z Polski.

Pojawiły się również wypowiedzi jednoznacznie negatywne, na przykład wy-

powiedź studentki psychologii, która napisała: to było okropne. 22-letni student
nauk politycznych, którego rodzice matki pochodzili z Polski napisał: bardzo
smutne miejsce, szare i nieprzyjazne, można było czuć śmierć w powietrzu.
Oprócz Krakowa, który był wspaniały.

Ciekawym głosem była wypowiedź studenta, który odwiedził Polskę dwu-

krotnie, pierwszy raz w ramach organizowanego przez jego szkołę wyjazdu,
głównie do miejsc żydowskiej pamięci. Drugi jego pobyt w Polsce miał miejsce
latem 2002 roku, kiedy był członkiem izraelskiej delegacji w ramach trzynarodo-
wego spotkania młodzieży. O wrażeniach ze swoich pobytów w Polsce pisał tak:
Pierwszy raz w 1994 roku, po podróży myślałem o Polsce jako o wielkim cmenta-
rzu, a o Polakach jako pomocnikach Nazistów. Kiedy pojechałem do Polski znowu
w 2002 roku i poznałem Polaków, wszystko zobaczyłem z innej perspektywy.

Dwóch studentów napisało o złym polskim jedzeniu. Były również głosy od-

noszące się do polskiej historii, niekoniecznie związanej z czasem Holokaustu, jak
napisał 23-letni student historii Myślę, że Polska jest krajem bardzo zranionym
przez reżim komunistyczny i wiem, że nie wszyscy Polscy nienawidzili śydów w
przeszłości, niektórzy pomagali Nazistom a niektórzy z nimi walczyli.

Były też wypowiedzi zdecydowanie pozytywne jak ta udzielona przez studen-

ta nauk politycznych urodzonego na Ukrainie, który odwiedził Polskę przy okazji
wycieczki zorganizowanej przez jego szkołę średnią dla upamiętnienia Holokau-
stu, o wrażeniach z Polski pisał tak mili, uśmiechnięci, spokojni ludzie, szybko
rozwijający się kraj, czy jak napisała studentka nauk społecznych Polska podoba-
ła mi się bardzo i planuję tam wrócić. Myślę, że ten kraj jest piękny i jestem bar-
dzo zafascynowana kulturą i językiem krajów Europy Wschodniej, interesujące
jest to, że studentka owa urodził się w Izraelu i nie posiadała polskich przodków.
Studentka prawa, której rodzice matki pochodzili z Polski napisała, że jej odczu-
cia po powrocie z Polski były bardzo pozytywne pomimo tego, że celem jej wy-
prawy jak napisała była wycieczka do obozów koncentracyjnych, Polska wydała
jej się bardzo spokojnym krajem, z pięknymi krajobrazami i miastami, bardzo
prostymi ludźmi i wieloma wsiami. A jedyna biorąca udział w badaniu studentka,
która urodziła i wychowała się w Polsce napisała, [Polska] to mój kraj, uwielbiam

7

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

góry, Kraków, wieś, Wrocław, Poznań, Toruń, Gdańsk, lasy i jeziora. Polska to
moja miłość.

Wśród osób, które odwiedziły Polskę znalazła się grupa sześciu studentów,

którzy byli w Polsce indywidualnie, a nie w zorganizowanej, przez szkołę czy
uniwersytet, grupie. Student lingwistyki napisał, że odwiedził Polskę w czasie
swojej podróży z Rosji - gdzie się urodził -do Izraela, a wrażenia jakie miał po
krótkim pobycie w Polsce opisał tak: całkiem nieźle, Warszawa jest imponującym
miastem, ale bardzo zniszczonym w czasie wojny. Studentka, której ojciec i jego
rodzina urodzili się w Polsce, natomiast matka i rodzice matki pochodzili z Litwy,
sama urodziła się w Izraelu, ale kilka lat mieszkała w Polsce, napisała mieszkałam
w Polsce w czasie rządów komunistów, kiedy Polska jak inne kraje komunistycz-
ne, była trochę szarym krajem.

31-letni student administracji publicznej, którego rodzina przyjechała do Izra-

ela z Węgier i Rumunii odwiedził Polskę dwukrotnie, pierwszy raz przy okazji
wyprawy śladami polskich śydów a drugi raz wybrał się na wycieczkę w Karpaty.
Impresje z podróży do Polski opisał tak: [Polska] to wielki, zielony i piękny gro-
bowiec dla 3 milionów śydów. Prawie wszyscy turyści tam to śydzi, którzy przy-
jeżdżają by odwiedzić żydowskie miejsca a Polacy robią duże pieniądze na swojej
ciemnej przeszłości. Południowa Polaka jest piękna.

Dwóch studentów napisało o rodzinnej wyprawie do Polski w czasie, której

młodsi członkowie rodzinny odwiedzili miejsca, z których pochodzili ich przod-
kowie. 25-letni Izraelczyk, studiujący język jidysz był w Polsce ze swoim ojcem,
który urodził się w Niemczech, ale rodzice ojca oboje pochodzili z Polski, napisał:
Byłem w Polsce razem z moim ojcem odwiedziliśmy miasta, z których pochodziła
nasza rodzina uczucia jakie mu towarzyszyły to uczucie szoku, smutku, traumy,
ale jak pisze Polska to bardzo pięknym kraj, jednoczenie warto przypomnieć, że
była to ta sama osoba, która napisała, że Polska kojarzy się jej z antysemityzmem,
Shoa, złymi sąsiadami. Drugi student, który wybrał się do Polski w 1992 roku ze
swoją urodzoną w Polsce babcią, by odwiedzić przede wszystkim Górę Kalwarię
skąd owa babcia pochodziła, o swoich wrażeniach z Polski napisał: moje wrażenia
nie były ani trochę pozytywne.

Ostatni trzej studenci, którzy odwiedzili Polskę, brali udział w międzynaro-

dowym "Marszu śywych", studenci pisząc o swoich odczuciach zastanawiali się
między innymi jak okropne musi być życie tam, mieszkanie kilka metrów od obozu
koncentracyjnego. Studentka zarządzania podsumowując wrażenia z Polski napi-
sała [Polska] to generalnie zwyczajny kraj, dla wszystkich, którzy nie są śydami.

Ostatnie pytanie za pomocą, którego chciałam dowiedzieć się jaki jest stosu-

nek młodych Izraelczyków do Polski, brzmiało: Planując podróż do Europy
Wschodniej (uwzględniając Polskę), jakie miejsca chciałbyś odwiedzić i dlacze-
go?. Dwudziestu trzech ze stu studentów napisało, że nie planuje podróży do Eu-
ropy Wschodniej, warto wspomnieć, że trzynastu studentów, którzy nie planowali
podróży do Europy Wschodniej to osoby, które nigdy nie odwiedziły Polski, zaś

8

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

dziesięć osób było w Polsce, brały one udział w zorganizowanej przez szkołę wy-
prawie, głównie do miejsc żydowskiej pamięci.

24% biorących udział w badaniu studentów pomimo tego, że w pytaniu wy-

raźnie zaznaczone było by w swoich wyborach uwzględnić Polskę, nie zrobiło
tego, a kraje jakie wskazali w większości to: Czechy, Węgry oraz były dwie wy-
powiedzi mówiące o Bułgarii i Włoszech. Ankietowani uzasadniając swoje wybo-
ry pisali między innymi: Chciałbym odwiedzić Pragę ponieważ to piękne i intere-
sujące miasto; Wybrałabym Pragę i Budapeszt i Lipsk, piękne miasta, w których
już byłam i pragnę odwiedzić je jeszcze raz; Praga - słyszałem, że to fajne miej-
sce ale tak naprawdę to chciałbym jechać do Australii; Może Praga, właściwie
Europa Wschodnia mnie nie interesuje; Republika Czeska - ponieważ to piękny i
wspaniały kraj; Czechy gdzie urodził się mój ojciec; Czechy ponieważ przypomina
Izrael; Praga z powodu scenerii i kultury; Czechy wiele o nich słyszałem i chciał-
bym je odwiedzić; Węgry słyszałam, że są piękne; Budapeszt - cudowne i piękne
miasto; Budapeszt ponieważ to jedno z najpiękniejszych miast Europy.

Pozostali ankietowani (53%), obok innych krajów, jakie chcieliby odwiedzić,

wymienili również Polskę, lub skoncentrowali się tylko na Polsce, jako miejscu
swojej ewentualnej podróży do Europy Wschodniej. Motywy, dla których chcieli-
by oni odwiedzić Polskę były jednak zdecydowanie inne niż te, dla których ich
koledzy planowaliby podróż do Czech, czy na Węgry. Widać to zwłaszcza w
odpowiedziach, w których obok Polski pojawia się inny kraj, i tu przytoczę kilka
przykładów: Rosja - Moskwa - miejsce turystyczne. Polska - Auschwitz - podróż
do korzeni, Praga ludzie mówią że jest piękna. Inny student napisał: Ukraina -
podróż do 'ojczyzny', Polska - obozy. Sankt Petersburg i Moskwa - słyszałem, że
są bardzo piękne. W kolejnej studenckiej wypowiedzi pisano o: Pradze jak o -
najpiękniejszym mieście na świecie, zaś Polska mogła by stać się miejsce podróży
ze względu na historię i związek z Holokaustem. Studentka prawa napisała, że
chciałaby odwiedzić Rumunię ponieważ wizyta w tym kraju może być miła, a w
Polsce chciałbym zobaczyć obozy koncentracyjne, takie jak Auschwitz. Bardzo
sugestywną odpowiedzią była odpowiedź studenta pedagogiki o specjalizacji
(studia izraelskie), który napisał: w Polsce chciałbym odwiedzić obozy śmierci i
chyba nie muszę wyjaśniać, dlaczego. Naprawdę nie wiem nic o Polsce, co nie jest
związane, z Shoa. Ta grupa stanowiła 16%ogółu ankietowanych.

Pojawiły się również odpowiedzi, w których studenci wymieniali jedynie Pol-

skę, jako miejsce swojej podróży, oto przykłady: Kalisz - rodzinne miasto mojej
babci (którego nie odwiedziłem podczas pierwszej wizyty), Kraków bo to piękne
miasto, obozy i inne miejsca polecane przez biura podróży. Kilku studentów napi-
sało, że jedyna przyczyna, dla jakiej chcieliby odwiedzić Polskę to względy histo-
ryczne: jedyna przyczyna, dla jakiej chciałbym pojechać do Polski to obozy, inny
student napisał Chciałbym zobaczyć obozy i synagogi - to, co śyd chciałby zoba-
czyć. Student pedagogiki napisał Odwiedziłbym Auschwitz i inne obozy śmierci,
wioski moich przodków, Warszawę z powodu buntu w getcie. Studentka historii,

9

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

natomiast odwiedziłaby w Polsce głównie miejsca historyczne związane z Holo-
kaustem.

Jednocześnie osoby, które już widziały miejsca pamięci, wyraziły swoje

zainteresowanie innymi miejscami w Polsce: ponieważ już wdziałam miejsca
związane z wojną, wybrałabym na cel swojej wizyty małą wioskę, żeby zobaczyć
jak ludzie tam mieszkają, inny student napisał: chciałbym pojechać jeszcze raz do
Wrocławia, ponieważ bawiłem się tam bardzo dobrze, do Krakowa by zobaczyć
miasto z innej perspektywy i na południe Polski w góry. Studentka, która napisała,

ż

e jeszcze nie była w Polsce, ale chciałaby zobaczyć duże miasta, wioski. Tak jak,

kiedy podróżowała po innych krajach, chciałabym też zobaczyć miejsca historycz-
ne ale również przyrodę. W Polsce chciałabym odwiedzić znane miasta włączając
w to obozy używane w czasie Holokaustu.

Ważne jest by wspomnieć wypowiedzi, w których studenci wyrazili chęć

połączenia zwiedzanie miejsc pamięci, ważnych dla śydów oraz innych miejsc
nie związanych bezpośrednią z żydowską historią, oto przykłady: Chciałbym zo-
baczyć obozy, które są ważne dla każdego śyda ale także, Kraków bo to piękne
miasto, Warszawę bo słyszałem, że jest fajna i Zakopane jako niesamowite miej-
sce, inny student, który już był w Polsce na wycieczce zorganizowanej przez
szkołę, napisał jeśli tam pojadę jeszcze raz, to chcę jechać do miejsc które mają
coś wspólnego z Holokaustem, ktoś inny napisał pojechałbym do Zamościa, skąd
pochodzą moi dziadkowie i innych miejsc związanych z Holokaustem, kolejna
studentka napisała: po pierwsze chciałabym zobaczyć miejsca gdzie byli mordo-
wani śydzi, a po drugie chciałabym zobaczyć budynek parlamentu, stare budynki
które powstały w czasie reżimu komunistycznego i spotkać Polaków w ich co-
dziennym życiu, nie była to zresztą wypowiedź odosobniona studentka nauk poli-
tycznych napisała, że chciałaby odwiedzić główne miasta i wsie by móc odkrywać
kulturę i sposób życia mieszkańców tych miejsc. Student, który był już w Polsce
ze swoją szkołą, także wyraził chęć ponownego przyjazdu ze względu na wiejski
krajobraz, piękną przyrodę, wiele górzystych terenów na wędrówki i wiele łąk,
Dodał on jednak, że to co go w Polsce interesuje to również Warszawę i obozy

ś

mierci: Majdanek, Treblinka, Auschwitz. Studenta pedagogiki, która wcześniej

nie odwiedziła Polski napisała, że nie znam Polski ale chciałabym zobaczyć
wszystkie ciekawe miejsca, a nie tylko obozy, chociaż obozy też chciałabym zoba-
czyć.

Studenci, którzy chcieliby zobaczyć w Polsce nie tylko miejsca związane z

ż

ydowską historią, stanowili 31% ogółu ankietowanych.

(2)

POLACY

By dowiedzieć się co młodzi, wykształceni Izraelczycy myślą o Polakach za-

dałam trzy pytania. Po pierwsze, chciałam sprawdzić czy badani studenci mieli
kiedykolwiek okazję spotkać się z Polakiem / Polką, drugie pytanie dotyczyło
wrażeń po rozmowie / spotkaniu z Polakiem i trzecie dotyczyło pierwszej myśli,

10

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

jaka pojawiła u badanych kiedy w rozmowie z nieznajomą osobą okazywało się,

ż

e ich rozmówca jest z Polski.

W odpowiedzi na pytanie czy ankietowany miał okazję osobiście spotkać się z

Polakami -38% ankietowanych odpowiedziało, że nie. Ciekawym jest, że 16 stu-
dentów z tej grupy odbyło podróż do Polski, wszyscy w ramach organizowanej
przez szkołę wyprawy do miejsc pamięci.

62% badanych odpowiedziało, że przynajmniej raz spotkało się z Polakami,

lecz wyjaśnienie okoliczności spotkania niesie ze sobą pewną nieścisłość. Otóż
obok, oczywistego miejsca spotkania, jakim była Polska, w czasie podróży stu-
dentów do naszego kraju, pojawiła się również nie budząca wątpliwości okolicz-
ności spotkania, kiedy izraelscy studenci spotykali polskich turystów, studentów i
Polaków pracujących w Izraelu. Tym, zaś co budzi wątpliwości to odpowiedzi, z
których wynika, że ankietowani pisząc o swoim spotkaniu z Polakami mieli na
myśli Izraelczyków, pochodzących z Polski. Tak było w przypadku studentki,
której dziadek urodził się w Polsce i tam spędził lata młodości, napisała ona jedy-
nym Polakiem, jakiego załam to mój dziadek, o pierwszej myśli, jaka pojawia się
przy rozmowie z Polakiem napisała że, natychmiast przypominam sobie mojego
dziadka i jego rodzinę i myślę o dobrych ludziach. 26-letnia studentka, której ro-
dzice matki pochodzili z Polski napisała, że Polakami jakich spotkała była moja
rodzina i inni z kibucu, którzy w jej mniemaniu byli ludźmi zimnymi i surowymi.
Dla studentki nauk społecznych, której rodzice ojca pochodzili z Polski, jedynymi
Polakami, jakich spotkała byli właśnie oni. W pamięci po spotkaniach z nimi po-
zostały jej złe wspomnienia, a teraz kiedy spotkałaby Polaka to jak sądzi myśl,
która by jej towarzyszyła to, czy jest on śydem, a jeśli tak, to byłoby mi przykro.
Pozostaje sprawą niewyjaśnioną, dlaczego współczesny śyd z Polski mógłby po-
wodować u tej studentki, przykre uczucia.

Student historii napisał: spotkałem wielu polskich śydów, którzy są rodzicami

moich przyjaciół, ale także w czasie delegacji polsko - izraelsko - niemieckiej.
Wrażenia ze spotkania z Polakami, o których pisze dalej, to wrażenia po trzynaro-
dowym spotkaniu, jakie miało miejsce w Izraelu, a o spotkaniu pisze tak: trzecia
generacja [Polaków] to ludzie otwarci i nie mający uprzedzeń rasistowskich wo-
bec śydów. Generalnie mili ludzie, a z niektórymi z nich miałem ogromną przy-
jemność rozmawiać, ale w odpowiedzi na pytanie o pierwszą myśl kiedy okazuje
się, że jego rozmówca jest z Polski odpowiedział niejasne wspomnienie 3 milio-
nów polskich śydów, pomieszane z myślą o obozach koncentracyjnych, które od-
wiedziłem. 24-letnia sefardyjska

2

studentka nauk politycznych i stosunków mię-

dzynarodowych napisała Jest wielu Polaków w Izraelu, którzy przyjechali tutaj w
okresie swojej młodości jeśli chodzi o jej odczucia dotyczące Polaków twierdzi
ona, że istnieje coś w rodzaju stygmatu Polaków, Polacy zawsze martwią się, są
zatroskani i zestresowani, wypowiedź ta świadczyłaby o tym, że studentka opisu-
jąc wrażenia ze spotkania z Polakami miała na myśli Izraelczyków pochodzących

2

matka urodzona w Iraku a rodzice ojca w Maroko

11

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

z Polski, a nie dzisiejszych mieszańców Polski. W dalszej części ankiety pisze
jednak o swojej percepcji dzisiejszej Polski w odpowiedzi, bowiem na pytanie o
pierwszą myśl, jaka pojawia się w sytuacji, kiedy jej rozmówca okazuje się Pola-
kiem, pisze: wcześniej zanim uczyliśmy się o Polsce na Uniwersytecie pomyślała-
bym o Holokauście. Ale dzisiaj myślę o narodzie, który przebył długą drogę by
stać się nowoczesnym państwem, po okresie komunizmu. A teraz jest członkiem
NATO i wkrótce będzie członkiem UE. Teraz jest zorientowany na Zachód.

Identyfikowanie izraelskich śydów z polskimi korzeniami jako Polaków, ma

swoiste konsekwencje, istnieje bowiem w Izraelu stereotyp polskiego śyda, który
jest, zgodnie ze schematem myślowym, postacią: fałszywą, ukrywającą swoje
prawdziwe myśli, zamiary pod maską, pozbawioną namiętności i pasji, zatroskaną
etc. Niezwykle popularne i nie starzejące się są dowcipy o polskich matkach [z
heb.] ima polania, a więc o matkach nadopiekuńczych, egoistycznych, zimnych,
wyrachowanych. Zdarza się, że cechy przypisywane Izraelczykom pochodzącym
z Polski, w jakiś sposób ułatwiając percepcje dzisiejszych Polaków, nawet tych,
którzy nie posiadają żydowskich korzeni. Podsumowując wyżej opisane zjawisko,
identyfikowania izraelskich śydów pochodzących z Polski jako Polaków, zaob-
serwowane zostało u 48% ogółu ankietowanych.

Niektórzy studenci pomimo tego, że pisali o spotkaniu z Polakami w Polsce

pisali również o spotkaniach z Izraelczykami, pochodzących z Polski, którzy dla
nich byli Polakami. Dla studenta studiów magisterskich administracji publicznej
spotkaniem z Polakami jest Spotkanie z ojcem i jego rodziną, którzy przyjechali
do Izraela w latach 30 - tych. Mój ojciec pracował także z polskimi studentami,
którzy często go odwiedzali. Ja także pracowałem z attache kulturalnym polskiej
ambasady, o Polakach napisał, że to prości ludzie z dobrymi sercami, a ci z któ-
rymi miałem kontakt są inteligentni i bardzo kulturalni. Innym przykładem może
być wypowiedź studenta studiów magisterskich, stosunków międzynarodowych,
który napisał że, spotkał: studenta z Polski na Uniwersytecie [Hebrajskim] oraz
wielu moich krewnych ma polskie korzenie, w opinii tego studenta Polacy z jakimi
rozmawiał są bardzo europejscy, a ich europejskość jest mieszanką zachodnioeu-
ropejskiego i wschodnioeuropejskiego sposobu bycia. Wielu ankietowanych
zwracało uwagę na bliskości kulturową, obrazem czego może być wypowiedź 29-
letniej studentki studiów doktoranckich, która napisała, że jeśli chodzi o Polaków
to czuje coś bardzo pokrewnego w zachowaniu, manierach i tle kulturowym. Czu-
łam się bliższa Polakom, jakich spotkałam za granicą, w trakcie letnich kursów,
niż innym ludziom, których tam spotkałam. Studentka psychologii napisała, że
pierwsza myśl przy spotkaniu Polaka to, że mamy wiele wspólnego. Polacy w od-
czuciu Izraelczyków uosabiają, często cechy Europejczyka, przeciwstawiane bli-
skowschodniemu sposobowi bycia, są postrzegani jako ludzie mili i grzeczni, czy
jak napisał student, który odwiedził Polskę w szkole średniej, będąc jak się wyra-
ził na wycieczce upamiętniającej Holokaust, Polacy są miłymi, gościnnymi ludźmi.
Inny 25-letni sefardyjczyk napisał, że miał okazję pracować z polskimi turystami,
wrażenia jakie pozostały po tych spotkaniach były bardzo pozytywne, a Polacy w

12

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

jego odczuciu to bardzo interesujący ludzie, zwłaszcza po wspólnej ciemnej prze-
szłości. 24-letnia studentka socjologii napisała, że Polacy jakich spotkała są na-
prawdę sympatyczni i nowocześni, 26-letni student historii i literatury, napisał że,
w Polsce wśród Polaków czuł się jak w domu. Pozytywne odczucia po spotkaniu z
Polakami, towarzyszyły zdecydowanej większości ankietowanych (aż 72 % z
osób, które zadeklarowały, że miały kontakt z Polakami oceniło go dobrze, o Po-
lakach wypowiadając się jako o ludziach miłych, gościnnych, inteligentnych, no-
woczesnych).

Była też wypowiedź studenta edukacji żydowskiej, który pisze, że pierwsza

myśl w czasie rozmowy z Polakiem to: myśl o tych którzy przeżyli Holokaust, a
których życie w Polsce jest nieszczęśliwe i dodaje także śydzi nie byli jedynymi,
którzy cierpieli w czasie okupacji z powodu Niemców. Zabito wielu Polaków. Po-
lacy byli prawie tak jak śydzi niewinni i w tragicznej sytuacji w czasie Holokau-
stu. Niezwykle sugestywna jest odpowiedź na pytanie o pierwszą myśl po usły-
szeniu o polskim pochodzeniu rozmówcy, student ten napisał tak: "1) czy ma takie
same cechy charakterystyczne jak moi polscy krewni?; 2) czy jest antysemitą?".

Ś

wiadczyć to może o tym, że Polacy w niewytłumaczalny dla ankietowanych spo-

sób kojarzą się z cechami i wartościami, do których sami się odwołują, a jedno-
cześnie kojarzą się z odrzuceniem, niechęcią - innymi słowy – tym czy dla śyda
jest antysemityzm. Myśl jaka towarzyszyła wielu Izraelczykom w czasie rozmo-
wy z Polakiem, szczególnie jeżeli do spotkania dochodziło w Izraelu, była myśl o
to czy polski rozmówca jest śydem, jego żydowskość niewątpliwie zbliżyć mogła
Izraelczyka do niego. Myśl ta pojawił się u 23% ogółu ankietowanych.

Kontynuując powyższy wątek, obraz Polaka funkcjonujący w świadomości

młodych Izraelczyków, generowany jest na co najmniej dwóch płaszczyznach
(pomijając już kwestie, o której mowa była wyżej, przypisywania polskości rów-
nież obywatelom Izraela, który przyjechali z Polski). Po pierwsze, dokonują oni
rozróżnienia między młodym polskim pokoleniem a przedstawicielami pokolenia
współczesnego ich dziadkom. Rozróżnienie to wypada zdecydowanie na korzyść
młodych Polaków. Student lingwistyki ocenia: młoda generacja, choć trochę
wroga śydom, to jednak generalnie przyjacielsko nastawiona, natomiast starsze
pokolenie to generalnie antysemici, podobna jest wypowiedź studentki filologii
francuskiej, która napisała: wiem mniej więcej, co o nich myśleć, wszystko zależy
od tego w jakim są wieku. Bardziej pozytywna w swej wypowiedzi była studentka
geografii: Młodzi Polacy pokazują, że zależy im na tym by poprawić stosunki, z

ś

ydami, wydawałoby się, że do takich wniosków autorka powyższej opinii mogła

dojść w czasie swojej wizyty w Polsce, w czasie której spotkali się z polską mło-
dzieżą.

Trudno jednoznacznie określi wizerunek Polaków, z materiału badawczego,

jaki zgromadziłam, okazuje się, bowiem, że jedna i ta sama osoba myśląc o Polsce
myśli o rzeczach jednoznacznie pozytywnych (jak o gościnności, wspólnym pol-
sko - żydowskim dorobku kulturowym, etc.), mając jednocześnie pejoratywne

13

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wyobrażenie o Polakach, którego egzemplifikacją jest choćby wrogość wobec

ś

ydów. Polska jest więc 'symbolem' Holokaustu i antysemityzmu, przykładem tu

może być wypowiedź studenta stosunków międzynarodowych dla którego Polacy
to zwykli ludzie, w każdym aspekcie jaki przychodzi mu do głowy ale jednocześnie
ów student pisze, że pierwsza myśl w rozmowie z Polakiem to że pewnie jest bar-
dzo religijny i bardzo antysemicki. Obrazową jest również wypowiedź studenta
historii, aktywisty młodzieżówki Likudu, który napisał: Polacy to mili ludzie ale
zawsze kiedy rozmawiam z jakimś Polakiem zastanawiam się co jego dziadkowie
robili 50 lat temu, nigdy nie wiadomo co się działo w czasie ciemnych lat historii
tego kraju. Brak logiki i spójności w wydawanych sądach o Polakach i Polsce
wskazuje na schematyczny i stereotypowy sposób myślenia, który jak się okazuje
nie jest zbyt głęboko zakorzeniony. Często zawodzi on, przy konfrontacji zbioru
stereotypowych wyobrażeni o Polsce i Polakach z autentycznym doświadczeniem
spotkania i rozmowy. Przykładem może tu być wypowiedź studentki historii: Od
kiedy poznałam Artura, przyjaciela z Polski, który przyjechał na uniwersytet na
roczny program, dowiedziałam się wielu nowych rzeczy, o których wcześniej nie
miałam pojęcia, były to głównie pozytywne rzeczy o kulturze, ludziach i trady-
cjach.

Pojawiły się również wypowiedzi świadczące o negatywnym sposobie odbio-

ru Polaków, i choć były one w zdecydowanej mniejszości (stanowiły 20% ogółu
opinii zawartych w ankietach), należy także i o nich wspomnieć. 25-letnia stu-
dentka nauk społecznych napisała, że w pierwszym momencie w czasie rozmowy
z Polakiem, "zastanawia się czy jest on antysemitą i nie będzie chciał z nią roz-
mawiać kiedy dowie się, że ona jest śydówką". 25-letnia studentka pedagogiki
napisała, że gdyby rozmawiała z Polakami zapewne pomyślałaby o tym, że oni
nienawidzą śydów i nie zrobili nic w czasie II wojny światowej by ocalić ludzi w
obozach.

Przykre doświadczenia ze spotkania z Polakami miała studentka prawa, która

napisała, że w czasie jej pobytu we Polsce Oni [Polacy], tak naprawdę z nami nie
rozmawiali, za to rzucali do nas jajkami, większość z nich miała ogolone głowy.
Innym przykładem, jest wypowiedź studenta edukacji żydowskiej, który napisał,

ż

e tym co utkwiło mu w pamięci po wizycie w Polsce to: jedynym wrażeniem ja-

kie miałem z kontaktu z Polakami, to jak młody mężczyzna w Polsce przeklinał
nas, a kiedy ów student spotkałaby Polaka, jeśli byłby on śydem, zastanawiałbym
się co on jeszcze tam [w Polsce] robi, a jeśli nie byłby śydem co jego rodzice ro-
bili 60 lat temu". I na koniec posłużę się, najbardziej dosadną odpowiedzią na
pytanie o pierwszą myśl w czasie rozmowy z Polakiem. Otóż student historii i
pedagogiki napisał, że myśli o tym, że "jego [rozmówcy] dziadkowie prawdopo-
dobnie pomagali mordować moich dziadków” - warto dodać, że rodzice ojca tego
studenta przyjechali do Izraela z Jemenu a rodzice matki z Niemiec. Nawiasem
mówiąc odpowiedź, w której respondenci zastanawiali się co dziadkowie ich

14

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

młodych polskich rozmówców robili w czasie okupacji pojawiła w 7% z ogółu
ankiet.

8% z ankietowanych studentów napisało, że nie ma szczególnych odczuć w

stosunku do Polaków i traktuje ich neutralnie.

(3)

STOSUNKI POLSKO - IZRAELSKIE

Stosunki między dwoma państwami, z jednej strony oparte są o relacje dy-

plomatyczno - polityczne, z drugiej zaś strony o interpersonalne i międzygrupowe
kontakty obywateli poszczególnych krajów, co ma zresztą ogromne znaczenie dla
demokratycznych społeczeństw obywatelskich. Nie podlega dyskusji, że właśnie
w społeczeństwach państw demokratycznych, tak obywatele i ich stosunek do
innych determinuje politykę państwa, jak i polityka zagraniczna i wewnętrzna
polityka edukacyjna wpływają na percepcję jednego narodu przez drugi.

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Izraelem został odnowione w lutym

1990 roku, po niemalże 23-letniej przerwie

3

, ale na długo wcześniej, bo od po-

czątku lat 80-tych Izraelczycy (w tym główne młodzież szkolna) odwiedzali Pol-
skę, przy okazji zorganizowanych wycieczek edukacyjnych. Wyjazdy te jednak
nabrały formalnego i masowego charakteru dopiero po transformacji ustrojowej w
Polsce. Z upływem czasu zmieniła się struktura owych wyjazdów. Jest ona inna
od tej z początku lat 90-tych, kiedy Izraelczycy odwiedzali jedynie nazistowskie
obozy zagłady i miejsca żydowskiej pamięci. Dzisiejsze wizyty cechuje to, że
niemal każda grupa izraelskiej młodzieży (przyjeżdżająca pod egidą ministerstwa
edukacji, w przeciwieństwie do zorganizowanych grupach religijnych) spotyka się
z młodzieżą polską.

Te dwie płaszczyzny (społeczna i państwowa), tworzenia kolektywnego wize-

runku "innych", oddziałują na siebie wzajemnie na zasadach przenikania się.
Efektem końcowym, jest zaś po pierwsze polityka państwa, po drugie oceny sto-
sunków dokonywane przez konkretnych obywateli. Dla zbadania jak stosunki
polsko - izraelskie postrzegają ankietowani studenci, zadałam pięć pytań: - Jak
oceniłbyś miejsce Polski w izraelskiej: historii, kulturze, edukacji i polityce za-
granicznej?; kolejne pytanie to: - Czy myślisz, że można mówić o wydarzeniach
historycznych, które w jakiś sposób połączyły Polskę i Izrael, co to za wydarzenia,
proszę wyjaśnij powiązania?; następne pytanie brzmiało: - W twojej opinii jaki
jest obecny status Polski w polityce międzynarodowej?; - przedostanie pytanie
odnosiło się do zagadnienia: - Dlaczego Izraelczycy z polskimi korzeniami, starają
się o odzyskanie polskiego obywatelstwa?; i ostatnie pytanie, dotykało problemu
stosunków Izraela z polską społecznością żydowską.

W odpowiedzi na pytanie dotyczące miejsca Polski w izraelskiej historii, kul-

turze, edukacji i polityce zagranicznej, najsilniej reprezentowana była grupa stu-

3

J. D o wg i a ł ł o , Stosunki z Izraelem, w: Sprawy Międzynarodowe,

www.sprawymiedzynarodowe.pl/rocznik/1995/jan_dowgiallo_stosunki_z_izraelem.html, stan z
08.04.03.

15

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

dentów, których zdaniem, miejsce Polski w izraelskiej świadomość, rozpatrywane
może być jedynie w aspekcie historycznym a Polska ‘zawdzięcza’ je faktowi, że
Holokaust dokonał się na polskiej ziemi. Można swobodnie uznać, że odpowiedź
na to pytanie, uzupełnione było odpowiedzią na pytanie, które w ankiecie orygi-
nalnie widniało pod numerem 18 i brzmiało: Jak myślisz czy istnieją wydarzenia
historyczne, które łączą Izrael i Polskę. W rezultacie przeprowadzonych badań,
dla 14% ankietowanych, wydarzeniem, które z jednej strony wiąże Polskę z Izra-
elem, a z drugiej strony sprawiło, że Polska stała się elementem historycznej

ś

wiadomości Izraelczyków, jest tylko i wyłącznie Holokaust. Studenci, których

odpowiedzi pozwoliły na wyodrębnienie ich opinii z całej grupy 100 ankietowa-
nych, pisali między innymi: wydarzeniem łączącym w jakiś sposób Polskę i Izrael
jest Holokaust, który dokonał się Polsce i przez który powstało Państwo Izrael -
jest to wypowiedź religijnej studentki geografii, natomiast świecka studentka ar-
cheologii napisała, że tym co wpisało się w izraelską historię, system edukacyjny i
do dziś łączy Polskę i Izraelem jest oczywiście Auschwitz. Studentka pedagogiki,
zwolenniczka lewicowej partii Merec, której dziadkowie, tak po stronie matki jak
i po stornie ojca urodzili się w Izraelu, napisała: Izrael jest dla mnie Państwem

ś

ydowskim, a ponieważ w historii śydów Holokaust odgrywa ogromną rolę, dla-

tego Polska ma bardzo ważne miejsce w żydowskiej historii, czy jak napisała reli-
gijna studentka historii, której cała rodzina pochodzi z Jemenu, Polska jest ważna
dla izraelskiej historii z powodu pozostałości po Holokauście, których nie powin-
no się niszczyć, by śydzi mogli je lepiej zobaczyć. Ostatnim przytoczonym przy-
kładem będzie wypowiedź religijnego studenta prawa i historii, który uważa, że
miejsce Polski w historii Izraela determinowane jest faktem, że Polska to miejsce,
w którym zostało zamordowanych i pogrzebanych 6 milionów śydów, poza tym
dodaje on, że tym co łączy Polskę i Izrael jest "tylko Szoa" i choć jak pisze wiem,

ż

e około 3 milionów Polaków straciło swoje życie w czasie wojny, to poza tym

technicznym elementem nic nie jest wspólne.

Kolejna grupa ankietowanych (13%), choć nie odpowiedziała na pytanie do-

tyczące miejsca Polski w izraelskiej świadomości, to w odpowiedzi na pytanie (nr
18) dotyczące wydarzenia historycznego, które łączy Polskę i Izrael napisała, że
takim wydarzeniem jest Holokaust. Poniżej kilka przykładów opinii studenckich:
Holokaust, wielu Polaków było pomocnikami nazistów, lub inna studencka opinia
na ten temat: Holokaust (Szoa). Wielu nastolatków odwiedza obozy koncentracyj-
ne w Europie Wschodniej (włącznie z Polską). Trzeba dodać, że w tej grupie je-
dynym wymienianym skojarzeniem, było skojarzenie dotyczące właśnie Holokau-
stu. Po zsumowaniu wypowiedzi powyższej grupy studentów z opiniami omó-
wionymi na wstępie, mamy 26 % ankietowanych, dla których jedynym wspólnym
elementem i tym co Polska wnosi do świadomości izraelskiej to Holokaust.

Najliczniejsza była grupa (61%), w której ankietowani wskazali na wielo-

płaszczyznowość 'udziału Polski' w izraelskiej świadomości zbiorowej (przede
wszystkim historycznej). Tutaj jednak 94% badanych studentów w swojej odpo-
wiedzi wymienił jako jeden z czynników: właśnie Holokaust lub żydowską trage-

16

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

dię drugiej wojny światowej. I tak obok Holokaustu studenci pisali o Polsce jako
o miejscu, w którym istniała bogata w kulturę i różnorodna społeczność żydow-
ska. Polska była również zdaniem ankietowanych, ważnym 'źródłem' żydowskiej
emigracji do Izraela. Poniżej przytoczę kilka przykładów: studentka nauk poli-
tycznych, pisząc o miejscu Polski w izraelskiej historii, oceniła go jako bardzo
ważne, a to ze względu na żydowską historię, od czasu, kiedy śydzi osiedlili się po
raz pierwszy w Polsce, po okres II wojny światowej i okres, kiedy Polska była za

ż

elazną kurtyną. Jeśli chodzi o miejsce Polski w izraelskiej kulturze, studentka ta

napisała, że Polacy są przedmiotem wielu izraelskich dowcipów, które pojawiały
się w różnych komicznych formach, programach telewizyjnych, książkach. Tym co
w sensie historycznym może łączyć Izrael i Polskę, jest w jej opinii Holokaust, ale
również to, że Polska buduje nową demokrację - jak kiedyś Izrael.
Urodzony na Ukrainie student nauk politycznych miejsce Polski w izraelskiej
historii ocenia negatywnie, jego zdaniem jest tak, ponieważ to miejsce [Polska]
gdzie znajdują się obozy II wojny światowej, w odniesieniu do miejsca Polski w
izraelskiej kulturze napisał o zagładzie polskich śydów i emigracji. W podobnym
tonie zachowana jest wypowiedź studentki administracji publicznej studiów magi-
sterskich, która pisze o miejscu Polski wyznaczonym długą historię antysemity-
zmu, widzianą szczególnie z perspektywy Holokaustu, pisząc o miejscu Polski w
kulturze izraelskiej odniosła się do wspominanego już mitu polskiej mamy - osoby
zawsze narzekającej, natomiast w kwestii miejsca Polski w izraelskiej edukacji,
studentka ta napisała: kiedy uczymy się historii narodu żydowskiego w szkole,
większości materiału koncentruje się na Europie Wschodniej, a szczególnie na
Polsce.

24-letnia studentka pedagogiki specjalnej, pisząc o miejscu Polski w izrael-

skiej kulturze zwróciła uwagę - na to, że duża część izraelskiego społeczeństwa
jest pod wpływem historii wojny, więc jest to część izraelskiego języka i kultury,
kontynuując ten wątek przechodzi do zagadnienia edukacji pisząc, że wszystkie
dzieci w Izraelu uczą się o sytuacji Polski w czasie wojny, ale to jest wszystko cze-
go się uczą o Polsce. Natomiast zdaniem 23-letniej religijnej studentki historii

ś

ydów i pedagogiki Polska była kiedyś centrum życia żydowskiego a stała się

ziemią, na której większość śydów została zamordowana. Jeśli chodzi o miejsce
Polski w izraelskiej edukacji to powtórzyła się wypowiedź o wyjazdach izrael-
skich dzieci do Polski, wyjazdy te zdaniem autorki wypowiedzi są organizowana
by nauczyć się dlaczego Izrael istnieje, jako Państwo śydowskie.
Dla studenta drugiego roku studiów licencjackich prawa, nie posiadającego żad-
nych polskich korzeni wydarzeniem historycznym, które łączy Polskę i Izrael to II
wojna światowa i to wszystko, ale dopisuje on również kolejne zdanie, w których
mowa jest o latach eksploatacji [śydów] przez polskich oprawców.
Natomiast 25-letnia, świecka studentka zarządzania wskazała trzy czynniki jakie
jej zdaniem decydują o powiązaniach obu krajów: 1) Polska - jest ojczyzną dla
wielu obywateli izraelskich, nawet tych urodzonych w Izraelu (ze względu na ich
rodziców); 2) Holokaust - a zwłaszcza fakt, że większość obozów koncentracyj-

17

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

nych i obozów śmierci zlokalizowanych było w Polsce; 3) Społeczność żydowska
w Polsce, która prawie zniknęła.

Warta przytoczenia jest wypowiedź 27-letniego religijnego (dati) studenta

studiów magisterskich edukacji żydowskiej (znaczna część ankiety została wypeł-
niona przez niego w języku hebrajskim). Na temat miejsca Polski w izraelskiej
historii napisał, że społeczność żydowska w Polsce miała godny szacunku wkład w

ż

ydowską tradycję i historię, ale to 'Szoa' i żydowski los, są głównymi kwestiami o

jakich myślę. O miejscu Polski w izraelskiej kulturze napisał, że istnieją autorzy i
polscy twórcy, którzy mają uniwersalny wpływ na kulturę jak Kieślowski czy Wa-
łęsa, poza tym 'polska legenda' jest obecna w książkach i tradycji religijnej. Jeśli
chodzi o edukację, to jego zdaniem, polska walka o niepodległość i zaangażowa-
nie Polaków jest interesujące i znajduje swoje miejsce w szkolnych książkach, ale
w nawiasie dodaje (jest bardzo trudno odnaleźć Polskę w szkolnych przedmiotach,
w sposób, który nie jest związany z 'Szoa'). Wątek ten, ów student rozwija, przy
okazji pytania nr.18, o moment historyczny, który łączy Izrael i Polskę - General-
nie walka o niepodległość może robić wrażenie, tak jest w przypadku odwagi Po-
laków, w niektórych istotnych momentach historii. Ale 'Szoa' i żydowsko - polski
los oraz kooperacja wielu Polaków z Nazistami są pierwszą rzeczą, jaka się liczy.

Ostatnią przytoczoną wypowiedzią będzie wypowiedź świeckiego studenta

stosunków międzynarodowych, który pisząc o miejscu Polski w izraelskiej historii
wskazał na kilka elementów: po pierwsze, że Polska była pierwszym krajem który
dał śydom równe prawa obywatelskie, ale po drugie Polska była krajem który
pomagał Niemcom eksterminować śydów i jest odpowiedzialna za wiele prze-
stępstw przeciwko śydom. Student ten bardzo nisko ocenia wkład Polski w izrael-
ską kulturę, jak również bardzo nisko ocenia samą polską kulturę polska kultura
jest bardzo biedna w kontekście i porównaniu do innych oświeconych kultur, co
zaś ma wpływ na pozycję Polski w izraelskiej edukacji, którą ocenia jako nie
istotną, bowiem waga polskich intelektualistów i naukowców nie ma szczególnego
znaczenia w historii humanistyki.

Należy wspomnieć jeszcze grupę 6%, wśród studentów jacy wskazali na wie-

lopłaszczyznowość problemu uczestnictwa Polski w izraelskiej świadomości, a
która w swych odpowiedziach nie wspomniała Holokaustu lub tragedii wojny.
Oto kilka przykładów: religijna kobieta, studiująca jidysz oceniła, że tym co za-
pewniło miejsce Polsce w historii Izraela, to 1000 lat wspólnej historii oraz sym-
boliczne relacje między śydami a sprawiedliwymi

4

, jeśli zaś chodzi o miejsce Pol-

ski w izraelskiej kulturze to wskazała ona, że Polska jest krajem, w którym kultura
jidysz rozwijała się najdynamiczniej. 27-letnia studentka stosunków międzynaro-
dowych, urodzona w Argentynie napisała, że miejsce Polski w izraelskiej historii
wyznaczone jest historycznym faktem istnienia w przedwojennej Polsce dużej spo-
łeczności żydowskiej. Co się tyczy kultury, to studentka ta wątpi w istnienie ja-

4

najprawdopodobniej chodzi tutaj o osoby odznaczone orderem Sprawiedliwych Wśród Narodów

najwyższym odznaczeniem Państwa Izrael przyznawanym osobom, które w czasie II wojny świa-
towej z narażeniem własnego życia pomagały śydom.

18

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

kichkolwiek kulturalnych więzi między dwoma krajami. Interesująca jest jej ocena
miejsca Polski w obecnej polityce zagranicznej Izraela. Otóż jej zdaniem Polska
jest w sprawach międzynarodowych sojusznikiem Stanów Zjednoczonych i Izra-
ela.

31 -letni student administracji publicznej, zwolennik Patii Pracy napisał, że

Polska wpisała się w izraelską historię jako centrum i miejsce rozwoju śydów asz-
kanazyjskich, w sprawie kultury określił Polskę jako ojczyznę kultury jidysz, zaś
co do edukacji to dla niego [Polska była] miejscem gdzie powstał aszkanazyjski
system edukacji i na końcu student ten odniósł się do miejsca Polski w izraelskiej
polityce zagranicznej, które jego zdaniem nie różni się od tego jakie cechuje sto-
sunek Izraelczyków do innych krajów Europy Wschodniej.

Odpowiadając więc na pytanie o miejsce Polski w izraelskiej świadomości

oraz o moment w historii który łączący losy Polski i Izraela, to właśnie Holokaust
jest czynnikiem decydującym o tym, jak kształtuje się miejsce Polski w świado-
mości młodych Izraelczyków.

Na zakończenie wspomnę o 13% ankietowanych, którzy bądź to nie odpo-

wiedzieli na pytania bądź uznali, że miejsce Polski nie jest szczególne i istotne w

ż

adnej ze wskazanych w ankiecie sfer.

Podsumowując powyższe przykłady należy zwrócić uwagę na zjawisko koja-
rzenia Polski z jednej strony z Holokaustem i wydarzeniami z okresu II wojny

ś

wiatowej, z drugiej strony z dziedzictwem i wkładem, jaki w kulturę izraelską

wniósł dorobek polskiej społeczności żydowskiej, tak przed wojną jak i po
wojnie. Podkreślany tutaj był nie tylko dorobek intelektualny, kreacja i rozwój
kultury jidysz, ale i żydowska działalność religijna (szczególnie często wspo-
minana kultura chasydzka) w Polsce i jej znaczenie dla dzisiejszego Izraela.
Naturalnie nie zostały przytoczone wszystkie wypowiedzi, jakie pojawił się w
ankietach, ale powyższe przykłady ilustrują wszystkie trendy, jakie dało się
wyodrębnić z materiału badawczego.

Bezpośrednio do zagadnienia polityki zagranicznej odnosiło się pytanie, w

ankiecie widniejące pod numerem 19, o opinie badanych studentów na temat
Obecnego statusu Polski w międzynarodowej polityce. Aż 38% ankietowanych,
nie udzieliło rzeczowej odpowiedzi na to pytanie, z czego 22% badanych nie na-
pisało nic. Pozostałe 16% wytłumaczyło, że bądź po prostu nie wie, bądź nie po-
siada na ten temat informacji.

Kolejna grupa studentów to ci ankietowani, których zadaniem Polska nie liczy

się w międzynarodowej polityce a jej międzynarodowy status jest bardzo niski.
Tego zadania było 20% ankietowanych. Poniżej przytoczę kilka przykładów.
Zdaniem studenta kończącego studia licencjacie, na kierunku administracji pu-
blicznej Polska nie posiada znaczącego wpływu na politykę międzynarodową,
podobnego zadania był 22-letni student nauk politycznych i stosunków międzyna-
rodowych, oceniając status Polski, jako nieznaczący. Dla 24-letniego studenta
nauk politycznych i komunikacji, którego rodzice ojca pochodzą z Polski, [Pol-

19

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ska] nie liczy się międzynarodowej polityce i mogłaby równie dobrze nie istnieć.
Studentka nauk politycznych i stosunków międzynarodowych, polityczna zwo-
lenniczka partii Likud uważa natomiast, że [Polska] w Europie prawie się nie
liczy i jest na dnie Europy. Zaś polityczna zwolenniczka partii Merec napisała, że
ponieważ nie słyszy o Polsce zbyt często wnioskuje, że Polska nie jest zbyt aktyw-
na w międzynarodowej polityce. Inni studenci odpowiadali lakonicznie, że status
Polski nie jest zbyt wysoki a Polska jako kraj nie jest zbyt ważny.

Najliczniejszą grupę stanowili studenci (42% ogółu badanych), którzy wska-

zali na uwarunkowania pozycji, jaką w środowisku międzynarodowym posiada
Polska. W ostatecznym jednak zestawieniu grupa ta znalazła się w mniejszości
wobec wyżej omówionych dwóch grup, które po zsumowaniu dają 58% ogółu
badanych, dla których Polska bądź to nie liczy się w polityce międzynarodowej,
bądź ankietowani nie mają wiedzy niezbędnej dla określenia tej pozycji.

Studenci, którzy pokusili się o wskazanie czynników warunkujących między-

narodowy status Polski, niemal jednoznacznie określi pozycję Polski jako istotną i
wzrastającą. studenci ci do czynników wzmacniających pozycję Polski na arenie
międzynarodowej zaliczyli między innymi: wstąpienie Polski do struktur Unii
Europejskiej, członkostwo Polski w NATO oraz odnotowany przez kilku z ankie-
towanych udział Polski w wojnie w Iraku. Wątek przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej (UE), pojawił się w odpowiedzi na pytanie o status Polski u 24 %
ogółu badanych, jednakże o fakcie przystępowania Polski do struktur UE, studen-
ci wspominali jeszcze przy okazji innych pytań ankietowych, o czym mowa bę-
dzie później.
Student studiów magisterskich na kierunku stosunki międzynarodowe, pisząc o
pozycji Polski na arenie międzynarodowej, przypisał Polsce wzrastającą wagę co,
jego zdaniem, wynika z faktu, że Polska jest dużym krajem w centrum Europy, a
jej wartość polityczna i ekonomiczna wzrośnie po wstąpieniu tego kraju do UE.
Podobnie na ten temat wypowiedział się urodzony w Izraelu, 26-letni student sto-
sunków międzynarodowych, który twierdzi iż, Pozycja Polski bardzo się popra-
wiła, a to wynika z prostego faktu, że UE czeka na Polskę w ramach swoich struk-
tur.

25letni Izraelczyk, studiujący język jidysz w odpowiedzi na pytanie o obecny

statut Polski w polityce międzynarodowej napisał, że stanie się ona wkrótce czę-

ś

cią Zachodniej Europy. Jednocześnie oceniając rolę Polski w izraelskiej polityce

zagranicznej, student ów przyznał, że Polska była kiedyś wrogiem Izraela w ONZ,
ale teraz jest przyjazna, co spowodowane jest chęcią pozyskania poparcia amery-
kańskiego.

27-letni student nauk politycznych, zwolennik lewicowej partii Merec ocenił,

ż

e pozycję Polski na arenie międzynarodowej wyznacza fakt, że Polska stanie się

niebawem częścią UE, dodał jednak, że będzie krajem członkowskim pozostają-
cym w cieniu Niemiec, na co sposobem mają być powiązania z USA. Student ten
również widzi w Polsce, jako przyszłym członku UE, zaporę dla antysemickiej
polityki UE wobec Izraela. Nieco inaczej o roli Polski pisze 26-letni student pra-

20

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wa, którego zdaniem Polska stara się zostać 'bursztynem' Wspólnoty Europejskiej
i zrobi wszystko by stać się jej częścią, zaś dla 22-letniej studentki historii, wstą-
pienie Polski do Europy spowoduje duże zmiany dla całego świata, z dalszej czę-

ś

ci wypowiedzi wynika, że skutkiem zmian, jakie ma przynieść polskie przystą-

pienie do struktur Wspólnoty Europejskiej, byłaby zmiana polityki UE wobec
Izraela.

Natomiast, 27-letni student edukacji żydowskiej, zwolennik Partii Pracy,

oceniając pozytywnie miejsce Polski w świecie napisał, że Polska zyskała silną
pozycję. Jest obecnie krajem progresywnym i rozwijającym się. Polska rozpoczęła
swoją drogę jako kraj biedny i słaby, po okresie komunizmu. Dzisiaj zaś jest, jed-
nym z najbardziej dynamicznych i efektownych krajów, co obrazuje jej wejście do
UE, i powiązania ze Stanami Zjednoczonymi.

Kończąc, trzeba wspomnieć wypowiedzi, w których ankietowani, wspominali

nie tylko o przystąpienie do UE, ale również członkostwo Polski w strukturach
Sojuszu Północnoatlantyckiego (3% z ogółu). 26-letnia studentka jidysz napisała,

ż

e Oni [Polacy] są szczęściarzami będąc w NATO i przystępując do UE. 24-letnia

studentka studiów magisterskich z obszaru nauk społecznych, polityczna zwolen-
niczka laickiej partii Szinui, pozycję Polski w polityce międzynarodowej oceniła
przez pryzmat członkostwa Polski w NATO i faktu rychłego wstąpienia do UE. Jej
zdaniem Polska posiada rozwijający się rynek ekonomiczny, ze wzrastającym
PKB. Ostatnia wypowiedź, jaką przytoczę, jest opinią 24 - letniej, studentki nauk
politycznych i stosunków międzynarodowych, politycznej zwolenniczki Likudu.
Studentka owa, jak sama pisze, właśnie pracuję nad tym tematem, pisząc prace
semestralną. Jej zdaniem pozycja Polski w międzynarodowej polityce jest bardzo
dobra, w uzasadnieniu pisze: Polska przebyła długą drogę, w 1999 roku wstępu-
jąc do NATO, a wkrótce stanie się członkiem UE.

Pięciu badanych studentów wspomniało o udziale Polaków w 'wojnie w Irak-

u', należy jednak dodać, że badania przeprowadzone były między kwietniem a
czerwcem 2003 roku, stąd stosunek Izraelczyków do tej konkretnej kwestii i ich

ś

wiadomość, na przestrzeni miesięcy trwania 'operacji stabilizacyjnej w Iraku',

mogły ulec zmianie. Dla przykładu, studentka historii śydów napisała, że Polska
jest częścią polityki międzynarodowej a tym co nadaje jej znaczenia to jej trwanie
przy Amerykanach w ostatniej wojnie irackiej. Śmielsza jest wypowiedź studenta
historii, zwolennika Likudu, który ocenia, że wstąpienie Polski do Wspólnoty
Europejskiej i jasna polityka poparcia dla USA, zwłaszcza w kontekście wojny w
Iraku, daje Polsce wspaniały status w świecie. Dodatkowo student ten uważa, że z
racji konotacji historycznych i dzisiejszej polityki proamerykańskiej jaką obrała
sobie Polska winna ona być najlepszym przyjacielem Izraela. Natomiast student
filozofii ocenia, że Jeśli [podkr. J.D.] Stany Zjednoczone wygrają wojnę w Iraku,
wtedy pozycja Polski na pewno się wzmocni.

Ostatnia grupa studentów, jaka wskazała na czynniki mające wpływ na pozy-

cję Polski w politycznym środowisku międzynarodowym, to studenci (12% z ogó-
łu), którzy zwrócili uwagę na elementy ustrojowe (ze szczególnym naciskiem na

21

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

transformacje ustrojową, jaka dokonała się w Polsce) jako te, które mają decydu-
jący wpływ na pozycję kraju na arenie międzynarodowej. I tak studiująca nauki
społeczne, urodzona w Moskwie zwolenniczka Likudu stwierdziła, że Polska jest
przykładem kraju podnoszącego się (miejmy nadzieję) po zakończeniu Zimnej
Wojny i jest jednym z krajów Europy Wschodniej. Patrząc z perspektywy położe-
nia geopolitycznego, zdaniem studenta nauk społecznych, zwolennika partii Me-
rec, Polska jest dobrym przykładem byłego państwa sowieckiego, które próbuje
rozwijać się w demokratycznym środowisku (Europie). 23-letnia studentka eko-
nomii stwierdza że, Polska jest młodą demokracją a za 10-20 lat może być pięk-
nym krajem. 31-letni student administracji publicznej, zwolennik Partii Pracy na-
pisał, że Polska jest jednym z krajów Europy Wschodniej, który z ogromnymi suk-
cesami przechodzi transformację ustrojową i może być przykładem dla innych.
Studentka komunikacji społecznej, zwolenniczki Partii Pracy, której zdaniem Pol-
ska jest w drugiej strefie wpływów w Europie i nie zalicza się do głównych silnymi
krajów jak Hiszpania, Francja i Wielka Brytania, ale zdecydowanie posiada siłę.

Na koniec dwie odpowiedzi, choć lakoniczne zdają się być bardzo sugestyw-

ne, dla studenta nauk politycznych Polska jest demokracją! Natomiast dla stu-
dentki stosunków międzynarodowych Polska jest godna zaufania i stabilna.

Dla biorących udział w badaniu studentów izraelskich, wstąpienie Polski

do Unii Europejskiej oprócz tego, że umacnia i wzbogaca pozycję Polski w świe-
cie polityki międzynarodowej, niesie ze sobą jeszcze jedną istotną konsekwencję.
W odpowiedzi, bowiem na pytanie (w ankiecie nr.20), o przyczyny występowania
przez Izraelczyków z polskimi korzeniami, z wnioskiem o odzyskanie polskiego
obywatelstwa

5

, aż 49% badanych studentów, wspomniało o chęci uzyskania, nie

tyle polskiego, co europejskiego obywatelstwa. Poniżej przedstawię kilka przy-
kładów. 22-letni student nauk politycznych i stosunków międzynarodowych, któ-
rego dziadkowie od strony matki pochodzili z Polski, starania o polskie obywatel-
stwo tłumaczy zbliżającym się członkostwem Polski w UE. Zaś 25-letnia studentka
edukacji żydowskiej, urodzona w Stanach Zjednoczonych, której dziadkowie od
strony matki i ojca pochodzili z Polski, natomiast rodzice urodzili się już w Izra-
elu ocenia, że osoby ubiegające się o odzyskanie polskiego obywatelstwa robią to,

5

Od kilku lat rośnie liczba Izraelczyków ubiegających się o polskie obywatelstwo. Prawo izrael-

skie zezwala na posiadanie więcej niż jednego obywatelstwa wszystkim Izraelczykom, za wyjąt-
kiem parlamentarzystów. Wnioski składają głównie osoby inwestujące w Polsce, ubiegające się o
zwrot majątków utraconych w okresie PRL i ci, których władze komunistyczne pozbawiły pol-
skiego obywatelstwa (m.in. na mocy uchwały Rady Państwa z 23 stycznia 1958r. dotyczącej oby-
wateli polskich - repatriantów do Państwa Izrael).
Przepisy w prawie polskim nie precyzują, jakie warunki musi spełniać cudzoziemiec, nie mieszka-
jący w Polsce, aby otrzymać obywatelstwo naszego kraju. Przepisy mówią tylko, że obywatelstwo
polskie nadaje się "w szczególnie uzasadnionych przypadkach".
Wnioski składane są w konsulatach w tzw. trybie szczególnym (gdy o obywatelstwo stara się
osoba nie mieszkająca w Polsce). Polski paszport otrzymują najczęściej te osoby, które zostały
pozbawione obywatelstwa przez komunistyczne władze (w 1998r. została przyjęta Ustawa o
nadawaniu obywatelstwa polskiego przez prezydenta w przyspieszonym trybie osobom, które
utrąciły je w wyniku politycznych decyzji władz PRL w 1968r.). Obywatelstwo przyznaje się
także tym osobom, które udowodnią więzi rodzinne lub ekonomiczne z naszym krajem oraz osobi-
stościom zasłużonym dla polskiej tradycji, kultury czy nauki.

22

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ponieważ może chcą podróżować po świecie z europejskim obywatelstwem. Uzu-
pełnieniem może być tutaj wypowiedź studentki pedagogiki specjalnej, która
stwierdziła, że jest łatwiej podróżować z europejskim paszportem niż z izraelskim.

Posiadanie przez obywateli Izraela więcej niż jednego obywatelstwa jest

zjawiskiem dość powszechnym, co zresztą doskonale widać w odpowiedziach
studentów. 25-letnia studentka urodzona w Argentynie napisała: Izraelczycy chcą
mieć inne obywatelstwo oprócz izraelskiego, a Polska niedługo będzie członkiem
UE. Czy wypowiedź studenta pedagogiki, który napisał to nie rani nikogo, jeśli
ma się więcej niż jedno obywatelstwo.

Do powodów, dla których zdaniem badanych studentów, Izraelczycy chcą

odzyskać polskie obywatelstwo można dołączyć, względy czysto praktyczne o
charakterze ekonomicznym. Zdaniem studentki socjologii, zjawisko to ma zwią-
zek z europejskim rynkiem gospodarczym. Innym przykładem może być wypo-
wiedź studenta edukacji żydowskiej, który tłumaczy, że chęć posiadania polskie-
go obywatelstwa podyktowana jest tylko interesem ekonomicznym, ponieważ eu-
ropejskie paszporty, dają możliwości korzyści ekonomicznych. Kiedy Polska bę-
dzie członkiem UE, z polskim paszportem będzie można swobodnie podróżować
przez Europę. Ale trzeba wiedzieć, że za tym nie kryje się żadna ideologia, czy
chęci powrotu do korzeni (wypowiedzi w niemalże identycznym tonie było jesz-
cze kilka).

Powyższej wypowiedzi i jej podobnym, można przeciwstawić wypowiedź,

(choć będąca w odosobnieniu) studentki stosunków międzynarodowych, urodzo-
nej w Argentynie, która pisze, że starania jej rodaków o polskie obywatelstwo
mają miejsce: po pierwsze z powodów osobistych, związanych z kwestiami tożsa-
mości, po drugie z powodu możliwości uzyskania europejskiego obywatelstwa.

Były też odpowiedzi, w których ankietowani negatywnie oceniali starania

swoich rodaków o odzyskanie polskiego obywatelstwa. I tak studentka admini-
stracji publicznej, której ojciec i rodzice ojca przybyli do Izraela z Polski, o mo-
tywach swoich rodaków pisze: to daje im możliwość posiadania punktu zaczepie-
nia w UE, osobiście nie podoba mi się ta moda.

Z drugiej strony zjawisko to oceniane było w sposób neutralny, bądź

wręcz pozytywny. 23 - letni student historii, którego rodzice przyjechali do Izra-
ela z dzisiejszej Litwy, a on sam urodził już w Izraelu, sądzi, że oni po prostu sta-
rają się zostać członkami Unii Europejskiej i nie oceniam tego wcale negatywnie.
Ja sam staram się dostać litewskie obywatelstwo.

Niejako podsumowując powyższe wypowiedzi, w których głównym fakto-

rem starania się o polskie obywatelstwo, był fakt przystąpienia przez Polskę do
struktur UE, przytoczę wypowiedź 23-letniego młodego Izraelczyka, studiującego
nauki polityczne, zdaniem którego starania te podyktowane są chęcią zdobycia
"Europejskiego obywatelstwa a obywatelstwo polskie jest tu tylko instrumen-
tem"[podk. J.D.].

Wśród studentów, którzy wskazali na członkostwo Polski w Unii Europej-

skiej, jako determinantę, dla której obywatele Izraela starają się o polskie obywa-

23

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

telstwo, wyróżnić można podgrupę, w której studenci obok czynnika członkostwa
we Wspólnocie Europejskiej, wymieniali niestabilną sytuację w Izraelu, jako ele-
ment mogący mieć wpływ na tych, którzy starają się o polskie paszporty. Stu-
dentka stosunków międzynarodowych urodzona w Izraelu, której babcia od strony
matki pochodzi z Polski analizując postępowanie Izraelczyków chcących odzy-
skać polskie obywatelstwo, stwierdziła: Oni mają nadzieję, że staną się obywate-
lami UE . Albo obawiają się, że nie będą mieć gdzie pójść na wypadek wielkiej
wojny w Izraelu. 26-letni student studiów izraelskich, w odpowiedzi na pytanie nr
20, napisał: Unia Europejska. (śydzi ciągle myślą, że powinni zadbać o alterna-
tywne miejsce, dokąd mogliby uciec). Natomiast student administracji publicznej,
lakonicznie stwierdził, że ci Izraelczycy, którzy starają się o polskie obywatelskie
przygotowują się do ucieczki z Izraela. Studentka pedagogiki, której rodzice matki
pochodzą z Polski stwierdziła, że czynnikiem decydującym tutaj jest niestabilna
sytuacja w Izraelu i fakt, że Polska stanie się niebawem członkiem UE. To dobre
obywatelstwo. Natomiast student prawa i historii urodzony w Londynie, którego
dziadkowie tak po stronie matki jak i ojca pochodzili z Polski, napisał o kilku
czynnikach mających wpływ na decyzję o podjęciu starań: członkostwo w UE,
biznes, niejasna przyszłość Izraelu (głównie z powodów bezpieczeństwa). 32-
letnia studentka studiów doktoranckich stwierdziła, że przyczyną starania się o
polskie obywatelstwo jest strach przed wojną i strach przed załamaniem się go-
spodarki tutaj [w Izraelu]. Urodzona w Rosji studentka nauk społecznych napisa-
ła: Odniosłabym to do Intyfady, która trwa już od ponad 2 lat i faktu, że wielu
Izraelczyków jest zmęczonych niekończącym się konfliktem między Izraelem a Pa-
lestyńczykami. Kończąc przytoczę wypowiedź studenta stosunków międzynaro-
dowych, który napisał, że Izraelczycy chcieliby wykorzystać okazją, że Polska
niebawem będzie członkiem UE. Ponadto to bardzo logiczne dla ludzi, którzy żyją
w tak niebezpiecznym regionie, jakim jest Bliski Wschód, by mieć 'plan ucieczki' -
tak na wszelki wypadek w postaci obcego obywatelstwa, obojętne czy będzie to
polskie obywatelstwo czy nie. Wśród ogółu ankietowanych, osoby odpowiadające
w powyższy sposób stanowiły 14%.

Przedostatnia grupa studentów udzieliła na pytanie o przyczyny starania

się o polskie obywatelstwo przez obywateli Izraela, odpowiedzi bardziej uniwer-
salnych, nie wskazując zasadniczo na konkretne wydarzenie, bądź zjawisko mają-
ce wpływ na tego rodzaju decyzję. Grupa ta stanowiła 22% ogółu ankietowanych.
A oto przykłady studenckich sądów. Studentka geografii stwierdziła, że taka de-
cyzja ma związek z osobistym interesem. Natomiast urodzony w Indiach student
historii stwierdził, że jest to stworzenie sobie możliwości emigracji do Polski, a z
drugiej strony możliwość podróżowania do krajów gdzie Izraelczycy są niechcia-
ni. Student lingwistyki o specjalizacji jidysz, stwierdził po prostu, że Izraelczycy
lubią mieć więcej niż jedno obywatelstwo.

Wyjątkowa wydaje się być wypowiedź urodzonej na Ukrainie studentki

zarządzania, która pisze, że wytłumaczeniem tego zjawiska jest chęć pozostawania
w kontakcie z 'ojczyzną' swoich rodziców i myślę, że to jest naturalne dla wszyst-

24

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

kich, nie tylko tych którzy mają polskie korzenie rodzinne. Drugą wypowiedzią,
wpisującą się w tę konwencję jest wypowiedź studentki prawa, (której rodzice
pochodzą z Maroko i Iraku), podejrzewa ona, że osoby starające się o polskie
obywatelstwo "kierują się silnymi powiązaniami z Polską.

Pojawiły się również odpowiedzi, o możliwości robienia w Polsce intere-

sów w łatwiejszy sposób, kupnie ziemi, czy staranie się o odzyskiwanie majątku
przedwojennego. Te wypowiedzi jednak były jednostkowe.

Tymczasem 29 % z ankietowanych studentów, nie odpowiedziało na za-

dane pytanie, bądź jak było w 4 przypadkach studenci wyrazili swoje zdumienie
postępowaniem swoich rodaków, którzy chcieliby starać się o polskie obywatel-
stwo. Przytoczę tu tylko jeden przykład, studentka ekonomii urodzona w dzisiej-
szej Rosji napisała: Nie potrafię tego zrozumieć, gdybym ja była z Polski nie są-
dzę, żebym tak postąpiła, ponieważ nie chcę mieszkać w innym kraju.

Analizując miejsce Polski w izraelskiej świadomości oraz sposób postrze-

gania stosunków polsko - izraelskich przez młodych Izraelczyków należy zauwa-

ż

yć, że funkcjonują one na dwóch płaszczyznach świadomościowych. Z jednej

strony, Polska kojarzy się badanym z Holokaustem, a myśl o niej jest nośnikiem
negatywnych skojarzeń (jak myśl o antysemityzmie, śmierci, prześladowaniu,
etc.). Z drugiej strony z badań jasno wynika, że kiedy mowa jest o zagadnieniach
dotyczących współczesnej pozycji Polski i tym, co się z nią kojarzy okazuje się,

ż

e młodzi Izraelczycy myślą o perspektywach, przyszłości, możliwościach, a wy-

powiedzi utrzymane są w pozytywnym tonie. Ta dychotomia postrzegania Polski,
z jednej strony jako kraju, w którym dokonał się Holokaust i będącego niejako
symbolem Holokaustu, z drugiej jako szybko rozwijającej się, młodej demokracji,
stającej się częścią szanowanych przez Izraelczyków struktur międzynarodowych,
niesie ze sobą obrazy i wyobrażenia nie do pogodzenia. Stwarza to potencjalne
'niebezpieczeństwo' osłabienia jednego z opozycyjnych obrazów. Wydaje się, że
może zwyciężyć wizerunek nowoczesnej Polski.

Ostatnie zadane studentom pytanie, dotyczyło oceny dzisiejszych stosun-

ków między izraelską społecznością żydowską a polską społecznością żydowską

6

.

Faktem są bowiem, 'specjalne' stosunki państwa Izraela z oficjalnymi reprezenta-
cjami społeczności żydowskich, zamieszkujących różnie kraje świata. Z drugiej
strony niezwykle istotne są personalne kontakty, często oparte o koneksje familij-
ne, Izraelczyków z żydowskimi obywatelami innych państw. Transformacja ustro-
jowa przyniosła w Polsce powolne odradzenie się struktur społeczności żydow-
skiej. Społeczność ta podobnie jak w innych krajach, czuje się w naturalny sposób
związana z Izraelem, jako państwem żydowskim. Pytając Izraelczyków o ich wie-

6

Ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002 r. w Polsce wynika, że zaledwie 1100 pol-

skich obywateli przyznaje, że są śydami. Informacje z artykułu: "śydzi pod flagą białą", Tygo-
dnik "Wprost", Nr 1103 (18 stycznia 2004).

25

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

dzę na temat kontaktów Izraela z polską społecznością żydowską, chciałam
sprawdzić, jakie miejsce w świadomości młodych Izraelczyków mają te kontakty.

Po przeprowadzeniu badania okazało się, że zdecydowana większość nie

posiada jakiejkolwiek wiedzy na ten temat. I tak, 29% ankietowanych w ogóle nie
odpowiedziało na to pytanie, kolejne 42% badanych studentów napisało, że nic o
współczesnej społeczności żydowskiej w Polsce nie wie, bądź nie wie nic o rela-
cjach, o których mowa była w pytaniu. Reasumując 71% badanych nie wiedziała
o istnieniu społeczności żydowskiej w Polsce, bądź to o relacjach Izraela z polską
społecznością żydowską.

29% ankietowanych pokusiło się o odpowiedź na zadane w ankiecie pyta-

nie. Nie były to jednak odpowiedzi rzeczowe, co sugerowałoby, że tak naprawdę
nawet ci, którzy spróbowali odpowiedzieć na pytanie, nie posiadali merytorycz-
nych informacji na ten temat. Trzech studentów napisało, że jest bardzo ważnym
dla Izraela, utrzymywać kontakty z społecznościami żydowskimi na całym świecie.
Kolejni dwaj ankietowani napisali, że kontakty te są w porządku, czy jak napisał
inny student jest ok! Wszyscy jesteśmy śydami. Dwaj ankietowani oparli swoją
wypowiedź o osobiste doświadczenie spotkania z przedstawicielami społeczności

ż

ydowskiej w Polsce. Jeden z ich opisując spotkanie z polskimi śydami napisał

byłem poruszony ich [polskich śydów] ciepłem i entuzjazmem. Druga studentka
napisała, że do wizyty w Polsce nie wiedziałam, że mieszkają tam wciąż śydzi i to
było poruszające. Uważam poza tym, że ważne jest utrzymywanie kontaktów ze
społecznościami żydowskimi z całego świata.

Była też grupa studentów (16%), których zdaniem relacje między polską

społecznością żydowską a Izraelem istnieją, choć oceniane były one w rozmaity
sposób. Student stosunków międzynarodowych, którego dziadkowie od strony
ojca pochodzili z Polski stwierdził, że relacje te są ścisłymi relacjami, a w reali-
zowaniu ich pomaga Ambasada Izraela w Warszawie dodając na koniec, że są
one pozytywne. Inna studentka stwierdziła, że istnieją bardzo silne powiązania,
które wynikają z dużej liczby Izraelczyków odwiedzających Polskę. Kolejni stu-
denci, kontakty takowe oceniają jako nieistotne, co spowodowane to jest ich zda-
niem tym, że społeczność żydowska w Polsce jest bardzo mała i słaba i jak pisze
student historii każda pomoc ze strony Izrael jest przez nich mile wdziana ale nie
widzę dla nich tam przyszłości. Natomiast studentka pedagogiki specjalnej odpo-
wiedział, że relacje te są bardzo słabe, wyraża ona jednocześnie nadzieję, że
wzmocnią się one w przyszłości. Ostatnim przykładem, jaki przytoczę, to wypo-
wiedź studenta historii, który twierdzi, że relacje takie są bardzo ważne, bo ci

ś

ydzi tam starają się ocalić to co jeszcze w Polsce po śydach pozostało.

8% ankietowanych przyznało, że wątpi w istnienie jakiejkolwiek społecz-

ności żydowskiej w Polsce.

Właściwie do przeprowadzenie ostatniego spisu powszechnego w Polsce,

pojawiały się w polskiej dyskusji publicznej rozmaite, często sprzeczne informa-
cje na temat liczebności i siły społeczności żydowskiej w Polsce. Zresztą wyniki
spisu powszechnego, już po ich ogłoszeniu, stanowiły temat kontrowersyjny, co

26

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

wynikało zdaniem przedstawicieli mniejszości i to nie tylko żydowskiej, ze spo-
sobu formułowania pytań w formularzach używanych w czasie spisu. Ostatecznie
okazało się, że wedle spisu powszechnego liczba osób identyfikujących siebie
jako śydzi, to 1100 osób.

Tymczasem w samym Izraelu, a w szczególności w środowiskach, które z

racji swojej działalności (głównie edukacyjnej) posiadają kontakty z Polska, to-
czyła się debata na temat tego, jaka winna być oficjalna linia polityki izraelskiej w
stosunku do polskiej społeczności żydowskiej. Były szef Departamentu ds. Euro-
py Środkowo - Wschodniej w izraelskim MSZ, a dzisiaj ambasador Izraela w Pol-
sce - David Peleg w udzielonym mi wywiadzie

7

, tak wspomina wydarzenia, które

oddają treść tejże debaty: Kiedy ja odwiedziłem po raz pierwszy Polskę w 1995
roku, toczyła się dyskusja między członkami izraelskich i również żydowskich or-
ganizacji, i członkami polskiej wspólnoty żydowskiej. Jednym z tematów było, do
jakiego stopnia powinniśmy być zainteresowani w odnowie. Jedno podejście było
takie: to jest przeklęty kraj, gdzie 3 miliony śydów zostało zabitych, to powinien
być cmentarz śydów i nie powinno się tutaj rozwijać życie żydowskie. Było też
inne podejście, które mówiło, że z tych samych podwodów należy zrobić dokładnie
przeciwną rzecz i ponieważ w Polsce było takie bogate życie żydowskie, powinni-

ś

my postarać się odbudować je. Drugie podejście wygrało. Treść tej debaty prze-

niosła się na sposób informowania i edukowania młodych Izraelczyków o odra-
dzającym się życiu żydowskim w Polsce. Były środowiska izraelskie, które
szczególnie zabiegały o kontakty i spotkania z polskimi śydami i były takie, które
uparcie ignorowały i unikały kontaktów z społecznością żydowską w Polsce.

***

Na końcu formularza ankiety, już poniżej pytań szczegółowych, dla osób

pragnących wyrazić swoją opinię na temat badań, pozostawione było miejsce na
komentarz. Z możliwości tej skorzystało 22% ankietowanych. Były to głosy, w
których ankietowani ocienili temat badań jako interesujący i ważny, dla większo-

ś

ci również była to możliwość uzupełnienia wypowiedzi, która jak wnioskuję, w

oparciu o odpowiedzi na zadane pytania wydawała im się niekompletna. Istotnym
elementem wypowiedzi zawartych w komentarzach, było przyznanie się do braku
wiedzy, przy jednoczesnym zachowaniu otwartości i zaciekawienia kwestiami
związanymi z tematyką badań. Jedna z ankietowanych studentek napisała, że te-
mat badania jest wyjątkowo interesujący i prawie nie niezbadany. Student nauk
politycznych napisał, że dla niego badania, jakich stał się częścią, na początku
były trochę zdumiewające ale potem jak pisze uświadomiłem sobie, że są one
ważne. Dla studenta historii żydowskiej natomiast, tematyka poruszona w ankie-
cie była bardzo interesująca i ważna ale dodaje on jednocześnie myślę, że nie
wiem na ten temat wystarczająco dużo. Inny student przyznaje, że ten temat, nie
jest tematem, o którym myśli się w każdego dnia i dlatego nie znalazłem odpowie-

7

Wywiad z Davidem Pelegiem, Jerozolima, 08.06.2003r.

27

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

dzi na wszystkie pytania, niemniej jednak to ważny temat i było dla mnie interesu-
jącym doświadczeniem wzięcie udziału w tym badaniu. Podobnie wypowiedziała
się studentka politologii: to bardzo wyjątkowy temat, nigdy wcześniej nikt nie za-
dawał mi takich pytań, a odpowiedź na nie okazała się dla mnie trudna. Uzmy-
słowiło mi to brak kontaktu z Polską jak i z polską wspólnotą [żydowską], i jak
niewiele wiem o tych ludziach, i w ogóle na ten temat.

Pojawiły się też wypowiedzi natury bardziej szczegółowej, gdzie dla przy-

kładu student administracji publicznej pisze: właśnie uzmysłowiłem sobie, że nie
wspomniałem Wisławy Szymborskiej, którą tak bardzo podziwiam - czy to nie zna-
czy coś szczególnego!? Inny student napisał lubię Papieża, a on jest Polakiem,
więc muszą istnieć jacyś mili Polacy!!! zaś student historii napisał, że sprawia mi
przyjemność spotykanie się z Polakami i dyskutowanie z nimi o polityce i spra-
wach dnia codziennego. Szczerze mówiąc pomaga mi to w pozbywaniu się uprze-
dzeń i sprawia, że czuję się bardzo dobrze.

Pojawiły się dwa komentarze, których autorzy napisali, że nie widzą sensu

w tworzeniu charakterystyk narodowych. Studentka prawa i ekonomi napisała nie
lubię szeregować ludzi, pod względem religii czy kraju z którego pochodzą. Z tego
powodu było dla mnie trudnym odpowiedzenie na pytania ankiety. Druga student-
ka przyznała natomiast, że czuła się niekomfortowo wypełniając tą ankietę, a to
dlatego, że nigdy nie była w Polsce, kontynuując swoją wypowiedź pisze, wszyst-
kie informacje jakie posiadam o Polsce pochodzą od moich przyjaciół, rodziny i z
historii dotyczącej II wojny światowej. Ja nie chcę przystawać i zgadzać się z tymi
stereotypowymi obrazami, jeśli sama nie doświadczyłam pewnych rzeczy, chcę
mieć swoją własną wizję tego kraju, po tym jak go sama odwiedzę. Odmawiam
przejmowania negatywnego obrazu, z opowiedzianych mi historii tylko dlatego, że
nie mam innego punktu odniesienia.

Wątek historii został natomiast podjęty dość szeroko przez innych bada-

nych, i tak student stosunków międzynarodowych, komentując temat badań napi-
sał: ta percepcja w wielu przypadkach jest efektem izraelskiego podejścia do Ho-
lokaustu, ponieważ Polska kojarzy się w silny sposób z antysemityzmem, obozami

ś

mierci i kolaboracją. Myślę, że jeżeli w wyniku badań ta percepcja okaże się po-

zytywna będzie to znaczyć, że młode izraelskie pokolenie jest zdolne do wybacza-
nia i akceptacji. Inny student napisał: jest mi trudno oddzielić żydowską historię
Szoa od myślenia o Polsce. Bezwiednie traktuję Polaków wrogo i w sposób po-
dejrzliwy. Pozwalam sobie na to, bo jestem śydem, a moja rodzina cierpiała w
czasie Szoa. Natomiast student psychologii stwierdził, że polskie zachowanie w
czasie II wojny światowej, pozostawiło trwały ślad na sposobie, w jaki ja widzę
Polskę i Polaków. Podobna jest wypowiedź studentki historii zdaniem, której Po-
lacy prawdopodobnie będą musieli już zawsze starać się i pracować dla oczysz-
czenia swojego imienia, po wydarzeniach II wojny światowej i w ogóle po tym, co
działo na przestrzeni wieków.

Powtórzyły się również w komentarzu, opinie dotyczące polskiego anty-

semityzmu. I tak student lingwistyki napisał: w Polsce wciąż istnieje silny, trady-

28

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

cyjny antysemityzm, nie chciałbym tam mieszkać. Natomiast studentka ekonomii
stwierdziła: Polska może być pięknym krajem, ale nie chciałabym myśleć, że mogę
tam mieszkać, czy w Niemczech, czy Rosji. Boję się antysemityzmu, który może
wrócić, jak w przeszłości.

I na koniec przytoczę wypowiedź studenta nauk politycznych, który ko-

mentując tematykę badania, w jakim wziął udział przyznał, że istnieje wiele igno-
rancji i stereotypowego myślenia o Polsce i Polakach w Izraelu.

Trzeba jednak z całą stanowczością stwierdzić, że ignorancja i bark wie-

dzy, jest jednym z podstawowych elementów stereotypowego myślenia i jest tak
nie tylko w Izraelu. Zjawisko to, bowiem właściwe jest wszystkim społeczeń-
stwom na świecie. Cenne jednak wydaje się uświadomienie tych momentów, w
których stereotyp rzuca cień na konstruktywne i racjonalne myślenie.

***

Na wstępie, przy okazji omawiania odpowiedzi na pytania

metryczkowe, zadałam szereg pytań, między innymi o to, w jaki sposób wiek,
charakter religijności, tło rodzinne, preferencje polityczne, kierunek i stopień
zaawansowania w studiach wyższych, może wpływać i różnicować sposób
postrzegania Polski i Polaków przez Izraelczyków. Z powyższej analizy wynika,

ż

e preferencje polityczne czy charakter religijności i stopień zaawansowania w

studiach wyższych, nie wpływa bezpośrednio na sposób postrzegania naszego
kraju przez studentów izraelskich. Nie znaczy to jednak, że nie można
zaobserwować już na podstawie analizy ankiet pośredniej korelacji na przykład
między stopniem religijności a percepcją Polski, czy preferencji politycznymi a
indywidualnym odbiorem Polski. I tak sympatycy izraelskiej prawicy
charakteryzowali się bardziej radykalnym, krytycznym podejściem do Polski i
Polaków. Podobnie była u większości studentów religijnych. Tutaj
zaobserwowana została następująca prawidłowość: im większy poziom
religijności tym stosunek do Polski bardziej schematyczny, oparty na stereotypie.
Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że czynnikiem różnicującym sposób
percepcji jest tło rodzinne oraz doświadczenie autentycznego kontaktu i poznania
Polski i Polaków.

Obraz Polski i Polaków w Izraelu, nie jest wizerunkiem kraju i jego naro-

du w glorii i chwale. Lecz jak pisali w ankietach studenci percepcja Polski w
Izraelu jest efektem izraelskiego podejścia do Holokaustu, a w zbiorowym i indy-
widualnym myśleniu o Polsce istnieje wiele ignorancji i stereotypów. Nie oznacza
to jednak, że obraz Polski i jej mieszkańców jest jednoznacznie negatywny, prze-
ciwnie okazuje się, że współczesna Polska, w oczach wielu młodych Izraelczy-
ków, jest atrakcyjnym europejskim krajem.

29

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

Na wstępie napisałam, że wraz ze zniknięciem licznej różnorodnej spo-

łeczności żydowskiej w Polsce, coś zostało utracone, jakiś element, który decy-
dował o charakterze narodu polskiego. Skąd wynikać ma trudne do racjonalnego
wytłumaczenia zainteresowanie, prawie nieistniejącym dziś życiem żydowskim.

Pokusić się można o stwierdzenie, że powroty Izraelczyków do Polski,

które przybierają różną postać, są niejako powrotami do źródeł tradycji, do miejsc
narodowej pamięci, są wreszcie poszukiwaniem śladów narodowych bohaterów
izraelskich. Jeden z przewodników izraelskich współpracujący z Marszem śy-
wych, powiedział mi kiedyś, że gdy był małym chłopcem, podobnie jak jego ko-
ledzy z klasy, marzył by być takim jak Mordechaj Anielewicz. A przecież nie
można stawiać na piedestale osoby, o której się nie wie nic oprócz tego, że był
bohaterem powstania w Getcie Warszawskim. Anielewicz był przecież śydem
urodzonym i wychowanym w Polsce i to właśnie w stolicy Polski – Warszawie
zginął śmiercią bohatera.

Polska dla Izraelczyków jest nie tylko symbolem największej nowożytnej

tragedii, która zagroziła istnieniu narodu żydowskiego. Jest również inspiracją
narodowej dumy, jest ‘pierwszą ojczyzną’ dla wielu izraelskich pionierów, dziś
dziadków młodych Izraelczyków, chcących rekonstruować roztrzaskane w kawał-
ki historie rodzinne.

I choć pierwsza myśl, przeciętnego Izraelczyka związana z Polską, krąży

wokół Holokaustu, antysemityzmu i dyskryminacji, to w przypadku starszego
pokolenia, gdzieś pod skorupą negatywnych bolesnych skojarzeń, drzemie myśl o
młodości, myśl pachnąca polską łąką, myśl która można wypowiedzieć tylko po
polsku. A w przypadku pokolenia ludzi, którzy lada dzień rozpoczną dorosłe ży-
cie, rodzi się powoli skojarzenie kraju europejskiego, stabilnego i atrakcyjnego,
który może warto byłoby odwiedzić w czasie wakacji.

30