Przedsiębiorczość i Zarządzanie

TOM XV, ZESZYT 7

CZĘŚĆ II

http://piz.san.edu.pl

Firmy Rodzinne –

współczesne nurty

badań i praktyki zarządzania

c

zęść 2

Redakcja naukowa

Bogdan Piasecki

Andrzej Marjański

Łódź 2014

Całkowity koszt wydania Zeszytu 7, części II

sfinansowany ze środków Społecznej Akademii Nauk

Zeszyt recenzowany

Redaktorzy naukowi: Bogdan Piasecki, Andrzej Marjański

Korekta językowa: Dominika Świech, Tomasz Jermalonek

Skład i łamanie: Tomasz Jermalonek

Projekt okładki: Marcin Szadkowski

© Copyright by Społeczna Akademia Nauk

ISSN: 1733-2486

Wydawnictwo

Społecznej Akademii Nauk

ul. Kilińskiego 109, 90-011 Łódź

42 676 25 29, w. 339, e-mail: [e-mail]

Wersja drukowana wydania jest wersją podstawową

Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii,

ul. Duża 1, 05-270 Marki, www.c-p.com.pl; [e-mail]

Spis treści:

Wstęp .............................................................................................................................................. 5

I. Zarządzanie biznesem rodzinnym

Anna Lemańska-Majdzik

Firmy rodzinne na rynku nieruchomości – studium przypadku ..................................................9

Anna Grześ, Urszula Gołaszewska-Kaczan

Outsourcing a specyfika firmy rodzinnej ..................................................................................... 21

Hanna Mizgajska

Kwalifikacje właścicieli oraz sposób finansowania małych firm rodzinnych

i nierodzinnych w Wielkopolsce. Podobieństwa i różnice ........................................................... 31

Kennedy Magio Obombo, Mónica Velarde Valdez,

Marcela Rebeca Contreras Loera

Gestión de la empresa familiar pequeña del sector turístico ......................................................43

Grzegorz Włodarski

Zarządzanie kierowcami w firmie rodzinnej z branży TSL ....................................................... 61

Maria Pawlak

Role kierownicze właściciela firmy rodzinnej.............................................................................. 73

Izabela Niziałek, Nicoletta Baskiewicz

Wykorzystanie social media do komunikacji przedsiębiorstwa branży meblarskiej ................ 81

Aleksandra Majda, Błażej Socha

Relacja własność – zarządzanie i jej wpływ na wyniki finansowe polskich firm rodzinnych.

Raport z badań własnych .............................................................................................................93

II. Konkurencyjność i kooperacja w firmach rodzinnych

Paula Pypłacz

Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw rodzinnych w aspekcie wykorzystania

technologii informacyjno-komunikacyjnych ............................................................................. 113

Danuta Janczewska

Zarządzanie relacjami z klientem a podnoszenie konkurencyjności firm

rodzinnych – studium przypadku .............................................................................................. 121

Wojciech Popczyk

Kapitał społeczny w firmach rodzinnych. Struktura i mechanizm

kreowania kapitału rodziny ....................................................................................................... 133

III. Innowacje i zarządzanie zmianą w biznesie rodzinnym

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

Problematyka innowacji technologicznych w przedsiębiorstwach rodzinnych ...................... 149

Małgorzata Sosińska-Wit

Współpraca firm rodzinnych z jednostkami badawczo-rozwojowymi

w województwie lubelskim ......................................................................................................... 161

4

Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska

Koncentracja na wewnętrznych źródłach innowacji barierą rozwoju firm rodzinnych......... 173

Kamil Decyk, Małgorzata Juchniewicz

Potencjał innowacyjny mikroprzedsiębiorstw .......................................................................... 185

Karolina Gałązka

Innowacyjność przedsiębiorstw rodzinnych województwa lubelskiego .................................. 197

Jadwiga Kaczmarska-Krawczak

Znaczenie innowacji w procesie rozwoju firm rodzinnych ..................................................... 209

Iwona Gorzeń-Mitka

Wykorzystanie koncepcji bricolage w zarządzaniu firmą rodzinną ........................................ 221

Ewa Stroińska, Justyna Trippner-Hrabi

Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach ......................................................... 231

IV. Źródła finansowania i zarządzanie finansami w biznesie rodzinnym

Alicja Winnicka-Popczyk

Finansowe uwarunkowania wyboru formy prawnej biznesu w firmach rodzinnych ........... 249

Beata Bieńkowska

Ocena wybranych źródeł finansowania działalności – opinie właścicieli

przedsiębiorstw rodzinnych i nierodzinnych ............................................................................. 261

Olga Martyniuk

Przedsiębiorstwa rodzinne na rynku NewConnect a ryzyko inwestycyjne ............................. 273

Anna Motylska-Kuźma

Zarządzanie finansami w firmach rodzinnych – wyniki dotychczasowych badań................ 285

Wioletta Czemiel-Grzybowska

Pomoc publiczna w zarządzaniu przedsiębiorstwem rodzinnym ............................................ 299

Małgorzata Okręglicka

Leasing w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce .................................... 313

Artur Stefański

Przedsiębiorstwa rodzinne a oferta i procedura kredytowa banków ......................................323

Tomasz Jasiński

Modelowanie ryzyka kredytowego w małych i średnich firmach

rodzinnych przy wykorzystaniu sztucznych sieci neuronowych ............................................. 335

Przedsiębiorczość i Zarządzanie

Wydawnictwo SAN – ISSN 1733-2486

tom XV, zeszyt 7, część II, ss. 149–159

Ewa Więcek-Janka

Politechnika Poznańska

Marta Pawłowska

Politechnika Poznańska

Problematyka innowacji technologicznych

w przedsiębiorstwach rodzinnych

The issue of technological innovation in family businesses

Abstract: The paper presents the results of literature and empirical re-
search on making changes with particular emphasis on technological in-
novation. The issue of innovation is the focus of research of family busi-
nesses since the early 60s the twentieth century. Already have noted the
significant impact of family involvement on the degree of technological in-
novation. The purpose of this article is to review and systematization of
knowledge about technological innovation in family businesses. It also has
an incentive to expand their knowledge and further research in this area.
Key-words: Family Business, Technological Innovation.

Wprowadzenie
Innowację można opisać na wiele sposobów. Bez niej trudno sobie wyobrazić

rozwój cywilizacji, organizacji, a także pojedynczego człowieka [Więcek-

Janka 2006]. W Encyklopedii prakseologii i teorii organizacji [Pszczołow-

ski 1978] określa się ją jako „wytwór nowy (nowość zrelatywizowana do

miejsca i czasu), który przez naśladownictwo zostaje upowszechniony

w praktyce”. W teorii organizacji znane jest tzw. zarządzanie przez zmianę

(management by innovation), które postuluje nie tylko innowacje w produ-

kowanych wyrobach i świadczonych usługach, lecz także organizacyjne,

technologiczne czy ekonomiczne.

W literaturze przedmiotu można znaleźć podejścia kosztowe, rozwojowe,

procesowe, systemowe, twórcze i ewolucyjne. Ich brzmienie i autorów pod-

dano klasyfikacji i przedstawiono w tabeli 1.

150

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

Tabela 1. Klasyfikacja podejść do definiowania innowacji

Przedsta-

wiciel

Rok

Podejście

Definicja innowacji (zmiany)

Argyris

1965

kosztowe

Koszty zmiany szybko rosną, w miarę jak maleje

okres pożytecznego życia nowych idei

Pietra-

siński

1971

Rozwojowe

Zmiany celowo wprowadzane przez człowieka

lub zaprojektowane przezeń układy cyberne-

tyczne, polegające na zastępowaniu dotych-

czasowych stanów rzeczy innymi, ocenianymi

dodatnio w świetle określonych kryteriów

i składającymi się w sumie na postęp

Makar-

czyk

1971

Systemowe

Wartość kulturowa, organizacyjna czy mate-

rialna, która w danych warunkach czasowych

i przestrzennych jest traktowana przez ludzi

jako nowa

Fre-

eman

1976

Technicz-

no-

technolo-

giczne

Firma dąży do określenia wizji wyrobu, na-

stępnie go projektuje, produkuje, testuje

i w ostatecznym etapie wprowadza gotowy

produkt, usługę, bądź technologię na rynek

Wood-

man

1989

Interwen-

cjonistyczne

Każda istotna modyfikacja jakiejś części

organizacji

Masłyk-

Musiał

1996

Procesowe

Przekształcenie istniejącego układu według

ustalonych procedur, przewidujące równocze-

śnie rezultaty tego przekształcenia ukierunko-

wane przez celowość działań przedsiębiorstwa

Drucker

1999

Systemowe

Innowacja jest zawsze tym, co stwarza okazję

dla wszystkiego co nowe i odmienne. Systema-

tyczna zmiana polega na celowym i zorgani-

zowanym poszukiwaniu zmian i systematycz-

nej analizie okazji do społecznej lub gospo-

darczej zmiany

Penc

1999

Procesowe

Zmiany planowane połączone z działaniami

twórczymi pozwalają minimalizować konflikty

i przyspieszają adaptację zmiany

Więcek-

Janka

2004

Ewolucyjne

Determinanta rozwoju organizacji na drodze

wewnętrznej adaptacji lub zewnętrznej imita-

cji o ewolucyjnym charakterze wymuszona

zmianami otoczenia

Tidd,

Bessant

2009

Procesowe

Innowacje przedstawiają jako proces, w któ-

rym firmy identyfikują nowe możliwości

i okazje, po czym przekształcają je

w rzeczywistość

Źródło: opracowanie własne.

Jedną z możliwych wprowadzanych w firmach rodzinnych innowacji są te

technologiczne. Innowację technologiczną definiuje się jako proces, poprzez

który firma dąży do określenia wizji wyrobu, następnie go projektuje, produ-

kuje, testuje i w ostatecznym etapie wprowadza gotowy produkt, usługę, bądź

technologię na rynek [Freeman 1976]. Ten typ innowacji zyskał w ostatnich

latach na znaczeniu, ponieważ kształtuje konkurencyjność produktową lub

usługową firm na konsumpcyjnym rynku. Realizowane na świecie badania

empiryczne wskazują, że firmy angażujące się w rozwój technologii i wdrażają-

ce innowacje techniczne przodują na rynku osiągając przewagę konkurencyjną

Problematyka innowacji technologicznych…

151

[Georski, Machin, Van Reenen 1993]. Aspekt innowacji technologicznych

w firmach rodzinnych stał się obiecującym obszarem badań, ponieważ istnieją

poważne powody by twierdzić, że efekty innowacji technologicznych firm ro-

dzinnych i firm nie będących w posiadaniu rodziny, różnią się. Thomsen

i Pedersen [2000] stwierdzili różnice osobowościowe właścicieli firm rodzin-

nych, które mogą znacząco wpływać na działalność inwestycyjną, skłonność do

ryzyka oraz dywersyfikacji planów. Więcek-Janka [2008] wykazała ponadto

różnicujące cechy psychofizyczne u właścicieli firm rodzinnych skłonnych do

wprowadzania zmian w stosunku do firm nierodzinnych. Różnice te mają

ważne znaczenie w stosunku do osób zarządzających firmami niebędącymi

własnością rodziny, gdzie stwierdzono większą skłonność do ryzyka i posze-

rzoną skalę działalności inwestycyjnych i prac badawczo – rozwojowych. Co

więcej, zaangażowanie rodzin w procesy zarządzania i kierownictwa może

prowadzić do rozwoju unikalnych cech przedsiębiorstwa rodzinnego [Hab-

bershon, Williams 1999]. Cechy te mogą stanowić wartość dodaną i mieć zna-

czący wpływ na innowacyjność technologiczną.

Temat niniejszego artykułu dotyczy innowacji technologicznych

w przedsiębiorstwach rodzinnych. Freeman [1976] wyróżnił innowacje tech-

nologiczne jako szczególnie istotne dla rozwoju firmy. Jego podejście

procesowe, w którym firma dąży do określenia wizji wyrobu, następnie go

projektuje, produkuje, testuje i w ostatecznym etapie wprowadza gotowy pro-

dukt, usługę, bądź technologię na rynek. W procesie tym szczególną rolę od-

grywają prace badawczo – rozwojowe. Są one wewnętrznym wieloetapowym

procesem, który obejmuje badania podstawowe i wdrożeniowe, kreowanie

wizji i cech produktu, rozwój, po czym dochodzi do produkcji oraz w ostatecz-

ności wprowadzenia na rynek gotowego produktu, usługi czy technologii

[Chiesa 2001].

De Massis, Frattini i Lichtenthaler [2013] przeanalizowali setki artykułów

z okresu 1971–2013 wyłaniając spośród nich 23 teksty badawcze dotyczące

innowacji technologicznych w przedsiębiorstwach rodzinnych. Wyszukiwane

artykuły były za pomocą słów kluczowych z czasopism zajmujących się pro-

blematyką firm rodzinnych oraz z czasopisma „top 14 zarządzania innowacja-

mi” wymienionych w Thieme [2007]. W tabeli 2 przedstawiono listę ograni-

czoną do dwudziestu trzech badań realizowanych na świecie. W latach 1997–

2013 zbadano różne aspekty wprowadzania innowacji technicznych i techno-

logicznych w 7135 firmach rodzinnych. W badaniach tych brali udział badacze

z USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Belgii, Holandii,

Kanady i Tajlandii.

Rysunek 1. Liczebności badanych przedsiębiorstw na świecie ze względu na

innowacyjność technologiczną

Źródło: opracowanie własne.

152

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

Wyniki zrealizowanych badań opublikowano w czasopismach naukowych,

które zostały następnie wykorzystane w analizie tekstowej. Siedemnaście spo-

śród wszystkich przedstawionych w tabeli 2 artykułów zajmuje się porówna-

niem firm rodzinnych i nierodzinnych. W większości przedstawiono wyniki

badań w przedsiębiorstwach małych i średnich. Firmy z wytypowanych arty-

kułów to w większości przedsiębiorstwa przemysłu wytwórczego,

a w znacznej mniejszości do usług i technologii. Poddane badaniu 7135 przed-

siębiorstwa stanowiły rozległą i bardzo zróżnicowaną próbę, badaną w różnym

czasie i w odmiennych warunkach kulturowych. Mimo to, można uznać ją jako

wystarczającą do określenia, iż wprowadzanie innowacji technicznych i tech-

nologicznych w firmach rodzinnych przebiega odmiennie do podobnych firm

nierodzinnych.

Tabela 2. Przegląd literatury badawczej

Autorzy

badan

Rok

Typ

Opis próby

Rodzaj badań

Westhead

1997

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

427 angielskich niezależ-

nych firm

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

McCann i in.

2001

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

271 amerykańskich firm

ze stany Waszyngton

Tylko firmy ro-

dzinne

Gudmundson

i in.

2003

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

4262 ankiety indywidual-

ne z 89 amerykańskich

firm

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Craig i Dibrell

2006

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

391 amerykańskich MSP z

różnych gałęzi przemysłu

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Craig i Moores

2006

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

268 firm australijskich

(pierwsza próba) i 67 firm

australijskich (druga

próba)

Tylko firmy ro-

dzinne

Sirmon i in.

2008

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

2531 francuskich firm

produkcyjnych

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Chen i Hsu

2009

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

369 tajwańskich firm z

przemysłu elektroniczne-

go

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Chin i in.

2009

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

317 tajwańskich firm z

przemysłu elektroniczne-

go

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Pittino i Vistin

2009

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

141 małych i średnich

włoskich firm rodzinnych

Tylko firmy ro-

dzinne

Czarnitzki i

Kraft

2009

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

10 niemieckich spółek

akcyjnych

Firmy rodzinne vs

nierodzinne

Wagner

2010

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

252 amerykańskie firmy z

indeksu S&P 500

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Problematyka innowacji technologicznych…

153

Munari i in.

2010

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

1000 firm z Francji,

Niemiec, Włoch, Norwe-

gii, Szwecji i Wielkiej

Brytanii

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Llach i Nor-

dqvist

2010

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

151 hiszpańskich firm

produkcyjnych

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Bergfeld i

Weber

2011

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

10 niemieckich firm

rodzinnych

Tylko firmy ro-

dzinne

Cassia, De

Massis i

Pizzurno

2011

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

4 włoskie MPS należące

do różnych przemysłów

Tylko firmy ro-

dzinne

Hsu i Chang

2011

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

124 ankiety indywidualne

z 76 tajwańskich firm

Tylko firmy ro-

dzinne

Munoz-Bullon

i Sanchez-

Bueno

2011

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

736 kanadyjskich firm

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Block

2012

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

154 spółki należące do

przemysłu badawczo-

rozwojowego

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Cassia, De

Massis i

Pizzurno

2012

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

10 włoskich firm z róż-

nych branży

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Chrisman i

Patel

2012

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

964 produkcyjnych firm

należących do indeksu

S&P 1500

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Classen i in.

2012

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

167 produkcyjnych MSP z

Belgii i Holandii

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Lichtenthaler

i Muethel

2012

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

119 niemieckich firm

produkcyjnych

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

De Massis,

Frattini i in.

2013

empiryczny

(an. jakościo-

wa)

10 małych włoskich firm z

różnych branży

Firmy rodzinne

vs nierodzinne

Źródło: De Massis, Frattini, Lichtenthaler [2013, ss. 10–31].

W tabeli 2 przedstawiona klasyfikacja, przeprowadzonych w ostatnich

16 latach badań, wskazuje na duży stopień rozproszenia geograficznego. Po-

szerzenie badań o Afrykę, Europę Wschodnią, Amerykę Łacińską i Azję, dało-

by pełny obraz problematyki wprowadzania innowacji w firmach rodzinnych,

co pozwoliłoby na zidentyfikowanie różnic kulturowych wpływających na to

zjawisko oraz pozwoliłoby na opracowanie mapy globalnych wyników badane-

go obszaru.

1.

Model innowacji w przedsiębiorstwach rodzinnych

Spośród wszystkich badań przedstawionych w tabeli 2, można wyróżnić kilka

tematów, które dotyczą w głównej mierze trzech etapów innowacji: planowa-

nia innowacji, wdrażania oraz jej efektów. W realizowanych w tym zakresie

154

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

badaniach poruszono także aspekty relacji między etapami, roli i zaangażowa-

nia rodziny w cały proces.

Rysunek 2. Model wprowadzania innowacji w przedsiębiorstwach rodzinnych

PLANOWANIE

innowacji

WDRAŻANIE

innowacji

EFEKTY

innowacji

R

O

Z

W

Ó

J

F

I

R

M

Y

Z

Y

S

K

I

K

O

S

Z

T

Y

Otoczenie

Decyzje

Firma

rodzinna

Źródło: opracowanie własne.

Wykorzystując metodę abdukcyjną analizy badań autorki opracowały kon-

cepcyjny model odzwierciedlający proces wprowadzania innowacji w przed-

siębiorstwie rodzinnym

1

Na etapie planowania innowacji zaangażowanie rodziny zauważalne jest

przede wszystkim w ponoszonych wydatkach inwestycyjnych na prace badaw-

czo-rozwojowe, które generują koszty. Szereg badań, także polskich [Barbera,

Hasso 2013; Glinka, Gudkova 2010; Więcek-Janka 2010] wskazuje na wysoką

niechęć wobec zmian zwiększających koszty funkcjonowania firmy. Wnioski

z badań dotyczących tego obszaru są w dużej mierze zgodne i wskazują na

negatywny związek między udziałem zaangażowania rodziny i poziomem in-

tensywności badawczo-rozwojowej. Ponadto, długoterminowe i niepewne

inwestowanie w badania i rozwój wiąże się z ograniczoną skłonnością do ryzy-

ka głównych udziałowców [Munari 2010].

. Na rysunku 2 zilustrowano przebieg procesu wpro-

wadzania innowacji w przedsiębiorstwach rodzinnych.

Końcowy etap efektów innowacji badany był ze względu na związek z wy-

nikami biznesowymi firm rodzinnych. Chin i in. [2009] pokazują, że ścisła

kontrola w strukturze własnościowej charakterystyczna dla firm rodzinnych

hamuje ich innowacyjność. Ponadto, stwierdza, że zaangażowanie rodziny jest

negatywnie związane z ilością i jakością otrzymanych patentów. Podobne

wnioski można wyciągnąć po zapoznaniu z badaniami przeprowadzonymi

przez Czarnitzkiego i Krafta [2009], którzy wykazali, że firmy z podzielonym

udziałem kapitałowym są bardziej innowacyjne, czyli posiadają więcej paten-

1

Model należy traktować jako wynik badań eksploracyjnych, który wymaga weryfikacji w bada-

niach eksplanacyjnych.

Problematyka innowacji technologicznych…

155

tów w porównaniu z firmami z innymi strukturami kapitałowymi niż przed-

siębiorstwa rodzinne. Odmienne stanowisko przedstawia natomiast Gud-

mundson i in. [2003], którzy w swoich badaniach wykazują, że posiadanie

udziałów własnościowych przez rodzinę jest pozytywnie związane z możliwo-

ścią wprowadzenia nowych produktów i usług. Podobnie Llach i Nordqvist

[2010] stwierdzili, że firmy rodzinne są bardziej innowacyjne niż te nie będące

w posiadaniu rodziny. Jest to wynikiem ich cech ludzkich, kapitału społeczne-

go, marketingowego i gospodarczego.

Z kolei na etap wdrażania innowacji został zbadany w niewielkim stopniu.

W literaturze przedmiotu występuje niewielka ilość artykułów dotyczących

bezpośredniego wpływu zaangażowania rodziny na innowacyjność technolo-

giczną w zakresie procesów wytwórczych. Tematem tym zajęli się Cassia i in.

[2012], wskazując, że zaangażowanie rodziny w charakterystykę procesu roz-

woju nowego produktu wpływa dodatnio na długoterminowy ciąg rozwoju

nowych produktów. Co więcej, w badaniach Classena i in. [2012] wskazano

mniejszą liczbę różnych typów źródeł zewnętrznych lub firm partnerskich,

które pomogłyby w pozyskaniu środków na ich działalność innowacyjną. Po-

nadto, firmy rodzinne uważane są za bardziej elastyczne w zakresie struktur

i procesów decyzyjnych [Craig, Dibrell 2006].

Zbadano także relacje między wdrażaniem innowacji a jej efektami. Na-

ukowcy stwierdzili, że pozyskiwanie informacji przez firmy rodzinne, zarówno

w odniesieniu do jej rozpiętości i szybkości (z jaką dane są uzyskiwane), jest

pozytywnie skorelowane z innowacyjnością [Craig, Moores 2006]. Co więcej,

przedsiębiorstwa rodzinne o wspólnych wartościach rodzinnych, silnym pra-

gnieniu podniesienia renomy nazwiska, kształtowaniu wizerunku i wysokim

poziomie komunikacji między członkami rodziny, mogą być bardziej skutecz-

ne w rozwijaniu nowych produktów i innych decyzjach innowacyjnych.

Jedno z przedstawionych ujęć innowacji (por tab. 1) traktowanej, jako de-

terminanty rozwoju organizacji na drodze wewnętrznej adaptacji lub ze-

wnętrznej imitacji o ewolucyjnym charakterze wymuszona zmianami oto-

czenia, jest związane z osobą właściciela firmy rodzinnej lub jej sukcesorem.

To ich zadaniem jest dostrzegać korzyści w innowacjach i to oni powinni zo-

stać inicjatorami lub agentami zmiany. Od ich zachowań i przyjętej taktyki

wiele zależy. Na nich skupiają się obciążenia związane z pogodzeniem bieżące-

go stanu organizacji i wymagań zewnętrznych (rynkowych). Droga wewnętrz-

nej adaptacji, poprzez zmianę myślenia pracowników i wyznaczanie celów

krótko- i długoterminowych, pozwala na identyfikację i przezwyciężenie prze-

szkód we wdrażaniu nowości. Innym rozwiązaniem jest strategia imitacji czyli

korzystania z rozwiązań benchmarkingu.

156

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

Rysunek 3. Udział lidera we wprowadzaniu zmiany

Źródło: Więcek-Janka [2006, s. 62].

Jeżeli jednak lider grupy nie podejmie się roli agenta zmiany zarówno

drogą adaptacji lub imitacji, a warunki zewnętrzne tę zmianę wymuszą, może

dojść do silnych zaburzeń i konfliktów organizacyjnych, prowadzących w naj-

lepszym razie do wymiany kadrowej, w najgorszym zaś – do upadku przedsię-

biorstwa. Rolę liderów przedsiębiorstw we wprowadzanie innowacji przedsta-

wiono na rysunku 3.

Zebrany materiał badawczy pozwala na sormułowanie tezy, że najważniej-

szym aspektem realizacji innowacji technologicznych w firmach rodzinnych

jest jego procesowy charakter i zaangażowanie rodziny poprzez poszukiwanie

szans, zabezpieczenie środków i zasobów ludzkich na ich realizację.

Podsumowanie
Rok rocznie wzrasta znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych. Ich rola w gospo-

darkach wszystkich kontynentów jest nie do przecenienia, a największa liczba

przedsiębiorstw rodzinnych to tych z sektora MŚP. Specyfika ich funkcjono-

wania dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa rodzinie, co generuje opór wobec

nowości, zwłaszcza tych niepewnych. Można postawić tezę, że innowacyjność

technologiczna firm rodzinnych różni się od tej realizowanej w firmach nie

pozostających własnością rodziny. Jak wynika z realizowanych badań

2

2

Badania realizowane w 2011 roku przez E. Więcek-Janka.

właści-

ciele firm rodzinnych deklarują, że w ich firmach wykorzystują innowacje

technologiczne głównie w celu utrzymania stabilnej pozycji konkurencyjnej na

rynku. Dostrzegają w nich szansę na maksymalizację mocnych stron i minima-

lizację słabości firm poprzez ciągłe doskonalenie i pozyskiwanie wiedzy.

Problematyka innowacji technologicznych…

157

De Massis, Frattini, Lichtenthaler [2013] dokonali oceny wcześniejszych

badań dotyczących innowacji technologicznych w firmach rodzinnych, w któ-

rych odnoszą się do procesu realizacji innowacji poprzez pomiary bezpośred-

niego wpływu zaangażowania rodziny na planowanie i efekty innowacji. Temat

oddziaływania zaangażowania rodziny na wdrażanie innowacji jest stosunko-

wo nowy i niezbadany, dlatego też jedna z przedstawionych na rysunku 1 czę-

ści modelu (wdrażanie innowacji) wymaga pogłębionych badań.

Zidentyfikowano także pewne luki badawcze, które wymagają rozwinięcia

w przyszłych badaniach. De Massis, Frattini i Lichtenthaler [2013] wskazują

na kilka luk badawczych istniejących na styku przedsiębiorczości rodzinnej

oraz innowacyjności technologicznej. Upatrują w nich możliwości do prowa-

dzenia dalszych badań, które pozwolą na pełne poznanie roli innowacji tech-

nologicznych w firmach rodzinnych oraz warunków jakie akcelerują ten pro-

ces. Dotyczą one wpływu zaangażowania rodziny po pierwsze w etapie wdra-

żania innowacji, co wiąże się z odmiennym dla każdej kultury podejmowaniem

decyzji, kształtowania wewnętrznych relacji rodzinno-biznesowych oraz roli

jednostki i grupy w strukturach rodzinno-biznesowych. Po drugie efektów

innowacji. Należałoby wyjaśnić jak wykorzystywane są efekty wprowadzanych

innowacji, jakie generują korzyści i jak wpływają na strukturę rodzinno-

biznesową.

Mimo ponad siedmiotysięcznej próby w badaniach realizowanych na świe-

cie nie udało się jednoznacznie określić czy firmy rodzinne są bardziej czy

mniej innowacyjne od firm nierodzinnych. Często podejmowane są próby

odpowiedzi na to pytanie, jednak brak jednoznacznej definicji przedsiębior-

stwa rodzinnego i jej uznaniowość sprawia, że odpowiedź ta jest niepełna

3

Autorki niniejszego artykułu mają nadzieję, że przedstawione badania bę-

dą stanowiły zachętę do poszerzenia wiedzy o innowacjach technologicznych

przedsiębiorstw rodzinnych, co skutkować będzie pracami akademickimi w tej

dziedzinie badawczej.

.

Należy więc zaproponować rozpatrywanie pojęcia przedsiębiorstwa rodzinne-

go w szerokim kontekście, dzięki czemu możliwe będzie rozpoznanie źródła

i elementów kontekstowych niejednorodności firm rodzinnych. Wyraźne roz-

graniczenie różnic w cechach firm rodzinnych wskaże, jaki może to mieć

wpływ na ich zachowania innowacyjne. Cechą charakterystyczną dla danej

firmy może być np. lokalizacja, typ prowadzonej działalności czy też specyficz-

na branża. Również skłonność firm do nabywania i komercjalizacji wiedzy

poza obszarem firmy może być różna w zależności od typu firmy [Van de

Vrande, Vanhaverbeke, Duysters 2009].

3

UE zapowiedziała przyjęcie jednoznacznej definicji przedsiębiorstwa rodzinnego w 2014.

158

Ewa Więcek-Janka, Marta Pawłowska

Bibliografia:
Barbera F., HassoT. (2013), Do We Need to Use an Accountant? The sales

Growth and Survival Benefits to Family SMEs, “Family Business Review”, 26,

ss. 256–271.

Cassia L., De Massis A., Pizzurino E. (2012), Strategic innovation and new

product development in family firms: An empirically grounded theoretical

framework, “International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research”,

18, ss. 198–232.

Chiesa V. (2001), R&D strategy and organization: Managing technical

change in dynamic contexts. London, England: Imperial College Press.

Chin C.L., Chen Y.J., Kleinman G., Lee P. (2009), Corporate ownership struc-

ture and innovation: Evidence from Taiwan’s electronics industry, “Journal

of Accounting Auditing Finance”, 24 (1), ss. 145–175.

Classen N., Van Gils A., Bammens Y., Carree M. (2012), Accessing resources

from innovation partners: The search breadth of family SMEs,”Journal of

Small Business Management”, 50, ss. 191–215.

Craig J. B. L., Dibrell C. (2006), The natural environment innovation, and firm

performance: A comparative study, “Family Business Review”, 19, ss. 275–288.

Craig J. B. L., Moores K. (2006), A 10 year longitudinal investigation of

strategy, systems, and environment on innovation in family firms, “Family

Business Review”, 19, ss. 1–10.

Czarnitzki D., Kraft K. (2009), Capital control, debt financing and innovative

activity, “Journal of Economic Behavior & Organization”, 71, ss. 372–383.

De Massis A., Frattini F., Lichtenthaler U. (2013). Research on technological

innovation in family firms: present debates and future directions, “Family

Business Review”, 26, 1, ss. 10–31.

Drucker P. (1985), Innovation and entrepreneurship. New York, NY:

Harper & Row.

Freeman C. (1976), Economics of industrial innovation, London, England:

Printer.

Georski, P., Machin, S., & Van Reenen, J. (1993), The profit-ability of inno-

vating firms, “RAND Journal of Economics”, 24, ss. 198–211.

Glinka B., Gudkova S. (2010), Wybrane uwarunkowania rozwoju przedsię-

biorczości rodzinnej w Polsce, „Problemy zarządzania”, vol. 8, nr 4, ss. 29–42.

Gudmundson, D., Tower, C.B., & Hartman, E.A. (2003), Innovation in small

business: Culture and ownership structure do matter, “Journal of Develop-

ment Entrepreneurship”, 8 (1), ss. 1–18.

Habbershon, T.G., & Williams, M. (1999), A resource-based framework for

assessing the strategic advantages of family firms, “Family Business Re-

view”, 9, ss. 157–170.

Problematyka innowacji technologicznych…

159

Llach J., Nordqvist M. (2010), Innovation in family and non-family business-

es: A resource perspective, “International Journal of Entrepreneurial Ventur-

ing”, 2, ss. 381–399.

Munari F., Oriani R., Sobrero M (2010), The effects of owner identity and

external governance systems on R&D investments: A study of Western Euro-

pean firms, “Research Policy”, 39, ss. 1093–1104.

Thieme J. (2007), Perspective: The world’s top innovation management

scholars and their social capital, “Journal of Product Innovation Manage-

ment”, 24, ss. 241–229.

Thomsen S., Pedersen T. (2000), Ownership structure and economic perfor-

mance in the largest European companies, “Strategic Management Journal”,

21, ss. 689–705.

Tidd J., Bessant J.R. (2009), Managing innovation: Integrating technologi-

cal, market and organizational change, New York, NY: John Wiley.

Van De Vrande V., Vanhaverbeke W., Duysters G. (2009), External technolo-

gy sourcing: The effect of uncertainty on governance mode choice, “Journal

of Business Venturing”, 24 (1), ss. 62–80.

Więcek-Janka E. (2010), Mikroprzedsiębiorstwa rodzinne w Wielkopolsce

(2008–2010), „Problemy zarządzania”, vol. 8, nr 4, ss. 87–107.

Więcek-Janka E. (2006), Zmiany i konflikty w organizacji. Wydawnictwo

Politechniki Poznańskiej, Poznań.

Więcek-Janka E. (2008), Internacjonalizacja jako element cyklu życia przed-

siębiorstw rodzinnych, [w:] Dworzecki Z., Romanowska M. (red.), Strategie

przedsiębiorstw w otoczeniu globalnym, Wydawnictwo Szkoły Głównej Han-

dlowej, Warszawa, ss. 297–310.