1

FIGURY RETORYCZNE. TROPY

Typ środków TROPY

FIGURY MYŚLI

FIGURY SŁOWA

1.

METAFORA

2.

METONIMIA

3.

KATACHREZA

4.

SYNEKDOCHA

5.

ANIMIZACJA

6.

ANTROPOMORFIZACJA

7.

PERSONIFIKACJA

8.

HIPERBOLA

9.

LITOTA

10.

OKSYMORON

1.

APOSTROFA

2.

EROTEZA

3.

AITIOLOGIA

4.

PORÓWNANIE

5.

PORÓWNANIE

HOMERYCKIE

6.

NIEDOPOWIEDZENIE

7.

IRONIA

8.

PARONOMAZJA

9.

PARONIMIA

1.

EPITET

2.

GRADACJA

3.

ELIPSA

4.

POLISYNDETON

5.

ASYNDETON

6.

POWTÓRZENIE

7.

SYNONIMIA

8.

ANAFORA

9.

EPIFORA

10.

SYNONIMIA

11.

INWERSJA

12.

PARENTEZA

13.

EKSKLAMACJA

14.

ANTYTEZA

ĆWICZENIA

I. Poniżej podano definicje środków stylistycznych i retorycznych. Obok definicji proszę wpisać w
tabeli właściwe środki stylistyczne oraz numery przykładów, w których środki te występują.

Każdy przykład może zostać wpisany do tabeli tylko raz.

Lp. DEFINICJA

ŚRODEK (TROP)

PRZYKŁAD

1.

pominięcie w zdaniu jakiegoś członu, w wyniku czego traci
ono spójność formalną, ale nie semantyczną, ponieważ
informację wyrażoną pominiętym członem można
zrekonstruować z kontekstu

ELIPSA

4

2.

postawienie pytania, na które oczekuje się odpowiedzi, i
odpowiedzenie na to pytanie

AITIOLOGIA

15

3.

wypowiedzenie w formie pytania, które jednak nie wyraża
treści pytającej i na które nie oczekuje się odpowiedzi

EROTEZA (PYTANIE
RETORYCZNE)

18

4.

zestawienie dwóch wyrazów nazywających desygnaty
mające pewne cechy wspólne, a przez to – podobnych do
siebie, jeden z tych wyrazów jest nadrzędny składniowo, a
drugi – podrzędny

PORÓWNANIE

11

5.

wyraz określający w tekście inny wyraz, służący
obrazowości stylu

EPITET

13

6.

sugerowanie, że jakaś myśl została opuszczona w tekście,
opuszczanie pewnych fragmentów, niewypowiadanie ich
wprost, zwłaszcza jeśli są one możliwe do zrekonstruowania
z kontekstu

NIEDOPOWIEDZENIE 23

7.

ujęcie przeciwstawnych lub nawet wykluczających się treści
w jedną całość składniową, zestawienie w jednym zdaniu
dwóch elementów składniowo przeciwstawnych

ANTYTEZA

20

8.

bezpośredni zwrot do adresata, słuchacza lub czytelnika w
celu wytworzenia wspólnoty komunikacyjnej

APOSTROFA

17

9.

sprzeczność literalnej treści wypowiedzenia z przekazem
rzeczywistym tekstu, przeciwieństwo dosłownego i ukrytego
poziomu wypowiedzi

IRONIA

25

10.

umieszczanie w kolejnych fragmentach zdania (tekstu)
wyrazów (wyrażeń) odzwierciedlających nasilanie się lub
słabnięcie jakiejś cechy (intensywności wykonywania
czegoś)

GRADACJA

19

2

11.

wykorzystanie wyrazów podobnych brzmieniowo w celu
wydobycia nieoczywistych zależności między desygnatami
nazywanymi przez te wyrazy

PARONOMAZJA

22

12.

konstrukcja składniowa zbudowana z członów
współrzędnych rozpoczynanych od tego samego spójnika

POLISYNDETON

1

13.

konstrukcja składniowa zbudowana z członów
współrzędnych połączonych bezspójnikowo

ASYNDETON

6

14.

przesadny opis przedmiotu lub zjawiska mający na celu
nadanie tekstowi waloru ekspresywnego, podkreślenie
niezwykłości tego przedmiotu lub zjawiska

HIPERBOLA

16

15.

wprowadzenie w tok składniowy elementu nawiasowanego,
niezwiązanego bezpośrednio z treścią fragmentu i
niepowiązanego składniowo ze zdaniem, jednak
komentującego wypowiadane myśli lub pełniącego funkcję
dopowiedzenia

PARENTEZA

5

16.

zastąpienie danego określenia (nazwy zjawiska)
antonimicznym w celu osłabienia dobitności sformułowania,
używane zwykle w odniesieniu do określeń pozytywnych

LITOTA

10

17.

umieszczanie koło siebie zdań albo fragmentów zdań
skonstruowanych w ten sam sposób

PARARELIZM
SKŁADNIOWY

2

18.

zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu nazwą innego
przedmiotu, który pozostaje z nim w realnym związku
przestrzennym lub czasowym

METONIMIA

3

19.

zdanie o dużym ładunku emocjonalnym zakończone w
piśmie znakiem wykrzyknienia, a w mowie wypowiadane z
silnym wzmocnieniem akcentowym

WYKRZYKNIENIE
(EKSKLAMACJA)

9

20.

zestawienie wyrazów sprzecznych znaczeniowo w
konstrukcji składniowej nadrzędno-podrzędnej (np.
rzeczownika i przymiotnika lub czasownika i przysłówka)

OKSYMORON

7

21.

powtarzanie tego samego wyrazu (grupy wyrazów) na
początku następujących po sobie jednostek tekstu (zdań,
akapitów)

ANAFORA

8

22.

powtarzanie tego samego wyrazu (grupy wyrazów) na końcu
następujących po sobie jednostek tekstu (zdań, akapitów)

EPIFORA

12

23.

zestawienie w tekście wyrazów bardzo podobnych
brzmieniowo i graficznie, ale mających zupełnie różne
znaczenie i etymologię

PARONIMIA

21

24.

zastosowanie szyku przestawnego w zdaniu w celu
uwypuklenia jakiejś, zwrócenia na coś uwagi

INWERSJA

14

25.

nagromadzenie w kolejnych partiach tekstu synonimów w
taki sposób, aby uwypuklić ich znaczenie

SYNONIMIA

24

PRZYKŁADY:

1. I wtedy on wyszedł, i powiedział, że między nami już koniec, że to dłużej nie ma sensu, i odwrócił się

do mnie plecami, i odszedł, i już potem nie spojrzał na mnie ani razu, i już ani razu nie odwrócił się
nawet na chwilę. Płakałam i wyrzucałam sobie, że to moja wina, i miałam sobie za złe, że nie
zrobiłam nic wcześniej, żeby zapobiec takiej sytuacji, i czułam się tak podle. I wróciłam do domu, i
płakałam, zasypiałam i budziłam się, i znów zaczynałam płakać w poduszkę, i tak ciągle.

2. Szczęście to chwila, która mija niezauważona. Nieszczęście to wieczność, która pozostaje

nieskończona.

3. Cała Polska czyta dzieciom.
4. Józef przeczytał gazetę, nie całą nawet, jakieś z pięć artykułów. W tym czasie Angelika – 2 książki.

5. Było wtedy bardzo zimno (choć pamiętam zimy znacznie surowsze) i Maria drżała w cienkiej

sukience i kurtce bez podpinki.

3

6. Wyszedł z budynku, rozejrzał się ostrożnie, zaczął iść ulicą – to szybciej, to wolniej, rozglądał się w tę

i we w tę stronę. Zerkał nerwowo na zegarek, zastanawiał się niby, coś mówił sam do siebie.
Zatrzymał się nagle, stał tylko chwilę, potem znów szedł dalej, ciągle rozglądał się nerwowo.

7. Jest już tak zmęczony, że przypomina żywego trupa. Musi zwolnić, bo inaczej niedługo znajdzie się w

szpitalu.

8. Kiedy podeszła do mnie, poczułem się wybrańcem losu i pomyślałem, że teraz wszystko będzie już

inaczej. Kiedy podeszła do mnie, moje serce zabiło szybciej. Kiedy podeszła do mnie, przez chwilę
poczułem, co to jest szczęście. Kiedy podeszła do mnie, czułem, że teraz jestem niemal równy
bogom.

9. Jak mógł nas tak skrzywdzić! Jak mógł!!! Przecież nie powinno się tak postępować!
10. Wygrał dwie olimpiady przedmiotowe oraz konkurs matematyczny – zdaje się, że to naprawdę nie

najgłupszy chłopak.

11. Pierwsza miłość jest jak świeży powiew wiatru, jak trzepotanie skrzydełek motyla.
12. Byliśmy już zatem tam razem, szczęśliwi, w domu. Radość nasza nie miała granic, bo przecież

nigdzie nie ma tak dobrze jak w domu. Wiedzieliśmy, że teraz wszystko będzie inaczej, bo przecież
nic złego nie mogło się już zdarzyć – tutaj, w domu. Tu mogliśmy czuć się bezpieczni, nienarażeni
na żadne zło ze strony innych ludzi, które nie mogłoby nas dosięgnąć przecież w domu.

13. Za oknami rozciągał się malowniczy krajobraz.
14. Do niego podeszła dopiero wtedy – Anna.
15. Jak powinniśmy zachowywać się wobec osób niepełnosprawnych? Zastanówmy się nad tym

wspólnie. Wydaje się, że powinniśmy przede wszystkim traktować tych ludzi normalnie, nie
narzucać im się, ale być gotowymi, żeby w razie czego udzielić pomocy.

16. Jest najlepszy, najwspanialszy, najcudowniejszy, wszyscy go podziwiają i chcą być tacy jak on.
17. Przybądź, o Miłości, zaczaruj nasze życie szare, pozwól nam poczuć, że żyjemy…
18. Czyż człowiekiem jest ten, kto drugiego pozbawia życia?!
19. W miarę jak pociąg oddalał się od stacji Albert krzyczał jej imię. Krzyczał, wrzeszczał, darł się w

niebogłosy. Nie odwróciła się ani razu.

20. To był wielki – mały człowiek.
21. Jego praca na rzecz zespołu jest może i bardzo efektowna, zwłaszcza gdy o niej opowiada, ale na

pewno nie jest efektywna, czego skutki widzimy właśnie dzisiaj.

22. Kiedy widzę ten lud polski, grupą ludzi chcący się nazywać, a tak nieludzki, podły i okrutny, będący

grupą ludojadów i ludożerców, to serce moje skuwa lód srogi i odechciewa mi się wszelkiej
ludyczności.

23. Podszedł do niej z tyłu, zamachnął się i… Potem tylko te plamy krwi na dywanie.
24. A to cię mam łobuzie, hieno, kanalio! Próbowałeś mnie zniszczyć, niegodziwcze, ale cię dopadłem.

Tak, trzeba tępić takie diabelskie nasienie. Nie uda już ci się wypełnić twoich szatańskich planów,
nikczemniku. Poznaj szakala po jego łotrowskim zamyśle! Od razu jak cię zobaczyłem, to
wiedziałem, żeś typ spod ciemnej gwiazdy. No i miałem rację: gorszego łotra nie znam.

25. Leje od dwóch dni, ciemno, zimno, szaro, brudno, a jest środek lipca. Jaka piękna pogoda,

nieprawdaż?

II. Proszę przeczytać poniższe fragmenty poetyckie i w każdym podpunkcie wskazać środek

stylistyczny organizujący cały fragment (niektóre z nich zostały – dla ułatwienia – podkreślone)

oraz wyjaśnić, na czym polega jego zastosowanie.

1.
Jeśli to nie jest miłość – cóż ja czuję?
A jeśli miłość – co to jest takiego?
Jeśli rzecz dobra – skąd gorycz, co truje?
Gdy zła – skąd słodycz cierpienia każdego?

(Francesco Petrarka, Sonet 132, przeł. J. Kurek)

P

ARALELIZM SKŁADNIOWY

+ szereg

PYTAŃ RETORYCZNYCH

, z których każde zasadza się na

ANTYTEZIE

–

Paralelizm składniowy jest tu widziany na

dwóch poziomach: pierwsza część każdego wersu jest

zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny, a druga – pytaniem składającym się z zaimka
pytającego, podmiotu i orzeczenia (w wersie 3. – w zdaniu przydawkowym); z drugiej strony – w planie

4

semantycznym – wersowi 1. odpowiada wers 4. (miłość – [rzecz] dobra), a wersowi 2. – 3. (nie jest
miłość

– rzecz zła). Na pytania pojawiające się zamiast następników autor (podmiot mówiący) nie

oczekuje odpowiedzi, służą on do tego, by unaocznić, opisać, lepiej uświadomić czytelnikowi cierpienie.

2.
jestem z wieczoru
który nie chce usnąć
patrzy uparcie
głodnymi oczyma gwiazd

(Halina Poświatowska, [jestem z upływającej wody])

M

ETAFORA I ANIMIZACJA

–

Postać wypowiadająca się mówi Jestem z wieczoru (możemy tu także

zaobserwować ciekawe przesunięcie składniowe: zamiast np. jestem wieczorem – jestem z wieczoru) –
jest to zatem metafora wynikająca np. z tego, że podmiot liryczny identyfikuje się z porą dnia, którą
obserwuje. Wieczór NIE CHCE USNĄĆ, PATRZY, ma GŁODNE OCZY – są to cechy właściwe
istotom żyjącym (wola, zmysł wzroku, bycie głodnym, nie chce to być może nawet antropomorfizacja).

3.
Nic to, choć ty masz pałac kosztem wystawiony;
Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami;
Nic to, żeć złoto, srebro leży gromadami;
Nic to, że gładka zona i domu zacnego;
Nic to, że mnóstwo wnuków liczysz u boku swego[…]

(Daniel Naborowski, Cnota grunt wszystkiemu)

A

NAFORA

– Wszystkie wersy w tym fragmencie rozpoczynają się od połączenia dwóch zaimków:

nieokreślonego i wskazującego Nic to, po których występuje zdanie podrzędne (zwykle podmiotowe
wprowadzone wskaźnikiem zespolenia że, a w wypadku I wersu – okolicznikowe przyzwolenia – czyli
można zauważyć tu także elementy paralelizmu składniowego).

4.
I pobożna jak partyjny dziennik
Matka piękna niczym straż pożarna
I cierpliwa jak oficer śledczy
I bolesna jak gdyby w połogu
I prawdziwa jak gumowa pałka[…]

(Rafał Wojaczek, Ojczyzna)

P

OLISYNDETON

+

SZEREG PORÓWNAŃ

– Większość wersów w tym fragmencie rozpoczyna się

spójnikiem i. Dodatkowo każdy wers jest porównaniem jednej cechy matki do jakiegoś przedmiotu lub
zjawiska: matka jest pogodna jak dziennik, piękna niczym straż pożarna, cierpliwa jak oficer, bolesna
jak gdyby w połogu

, prawdziwa jak gumowa pałka. Przez takie ukształtowanie każdego wersu możemy

tu mówić także o paralelizmie składniowym: spójnik + przymiotnik nazywający cechę + spójnik
porównawczy + rzeczownik z epitetem (ewentualnie z przyimkiem, por. w połogu).

5.
Między nami nic nie było!
Ż

adnych zwierzeń, wyznań żadnych,

Nic nas z sobą nie łączyło
Prócz wiosennych marzeń zaradnych;

Prócz tych woni, barw i blasków,
Unoszących się w przestrzeni,
Prócz szumiących śpiewem lasków
I tej świeżej łąk zieleni;

Prócz tych kaskad i potoków,
Zraszających każdy parów,

5

Prócz girlandy tęcz, obłoków,
Prócz natury słodkich czarów;

Prócz tych wspólnych, jasnych zdrojów,
Z których serce zachwyt piło,
Prócz pierwiosnków i powojów
Między nami nic nie było!
I

RONIA

– W kontekście całego wiersza widać, że wiele łączyło postać wypowiadającą się w wierszu i

adresatkę wypowiedzi: stąd uporczywie powtarzający się przyimek prócz (zatem część, która pozwala
odczytać ironię pierwszych trzech wersów i ostatniego zbudowana jest z wykorzystaniem polisyndetonu)
– czyli zdanie Między nami nic nie było! należy odczytać zupełnie przeciwnie do tego, co powiedziane
jest wprost (antyfraza): Między nami było bardzo wiele i analogicznie Żadnych zwierzeń, wyznań
ż

adnych

– było bardzo wiele zwierzeń i wyznań oraz Nic nas z sobą nie łączyło – (Wydawało mi się, że)

łączyło nas ze sobą bardzo wiele

. Trzeba też zwrócić uwagę, że zdanie wstępne zakończone jest

wykrzyknikiem (czyli jest to eksklamacja) i tworzy klamrę wiersza, jest zatem szczególnie
wyeksponowane.

6.
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
Spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną –
Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł, z wrzaskiem straszliwym,
Z bliska uderza, w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony –
Tak zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał
Pod trojańskimi murami […]

(Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska)

P

ORÓWNANIE HOMERYCKIE

– pościg Achillesa za Hektorem pod murami Troi jest porównany do

polowania orła na gołębicę. Porównanie jest rozbudowane. Opis zaczyna się obrazem orła goniącego
gołębicę (ten element porównania zajmuje 4 wersy – szczegółowo opisane zostało tu zarówno
zachowanie gołębicy, jak i zachowanie orła). To, do czego się porównuje jest bardziej rozbudowane niż
element świata przedstawionego (zachowanie bohaterów utworu).


7.
Jestem nikim
cząstką Wszechświata
pyłkiem niesionym przez wiatr przeznaczenia –
lecę do światła jak ćma zbłąkana
chcę zniknąć, zniknąć – […]

(Jadwiga Naparzewska, Jestem nikim)

L

ITOTA

– Podmiot mówiący celowo umniejsza swój status ontologiczny i swoją wartość, przyrównuje

się do zera, mówiąc Jestem nikim (z logicznego punktu widzenia, już skoro mówi, to znaczy, że jest
kimś – nie mógłby mówić, gdyby nie był człowiekiem, czyli charakterystyczna dla litoty antonimia
wyrażona jest tutaj opozycją nikt zamiast ktoś). W dalszej części litota zostaje zinterpretowana –
mówiący twierdzi, że w zestawieniu z całym Wszechświatem jest tylko pyłkiem.

8.
Leżysz zabity i jam też zabity,

Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości;

Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości;

Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.

(Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa)

P

ARALELIZM SKŁADNIOWY

+

ANTYTEZA

– Każdy wers jest złożony z dwóch części, z których pierwsza

odnosi się do adresata wypowiedzi, a druga – do osoby mówiącej. Obydwa fragmenty są w każdym
wersie zbudowane w analogiczny sposób – czasownik w 2. os. lp. z przymiotnikiem i zaimek 1. os. lp. z
tym samym przymiotnikiem w pierwszym, a później już odpowiedni zaimek + grupa rzeczownikowa w

6

narzędniku, będąca okolicznikiem sposobu (wers drugi) lub dopełnieniem dalszym (wers 3. i 4.). Zatem
widać tu odpowiedniość zarówno między wersami, jak i częściami każdego wersu. Wersy bądź
dopełniają się składniowo, por. leżę (leżysz) zabity – czym? – wers 1. i 2., bądź też przeciwstawiają się
sobie, por. orzeczenie z przeczeniem i bez przeczenia ja nie mam (ty nie masz) i ja mam (ty masz) – wers
3. i 4. Jednocześnie w każdym wersie mamy przeciwstawienie ja – ty. Ta antyteza w ostatnim wersie jest
podkreślona dodatkowo użyciem pary antonimicznej jawny – skryty. Paradoks polega na tym, że
elementy rzeczywistości, które powinny być zupełnie odmienne – mają cechy wspólne. A zatem
przeciwstawność uzyskaną przez antonimię łagodzi właśnie paralelizm składniowy, który umożliwia
postawienie znaku równości między dwiema, zdawałoby się, nieporównywalnymi rzeczami.


9.
Drogi słowniku doktryn filozofów,
proszę o pomoc, bo tracę apetyt,
gdy przy śniadaniu w twarz skacze z gazety
kościsty głód. (I ZNOWU CZŁOWIEK, ZNOWU
Z PROBLEMEM!) Wynajdź mi system. (KONKRETY/
CZYICHŚ TRYWIALNYCH POTRZEB TO NIE POWÓD,
ABY/ PRZYMNAŻAĆ WIAR WŁASNEGO CHOWU.)
Kto mi przywróci spokój? (Z DAWNYCH ETYK –/
STOICYZM.) Jak mam przełknąć bezsens nieszczęść?

(Stanisław Barańczak, Drogi kąciku porad)

P

ARENTEZA

– Fragment jest oparty na dopowiedzeniach nawiasowych, które stanowią odpowiedzi na

pytania postawione w tekście głównym lub komentarze do wypowiadanych myśli – stanowią one uwagi
słownika, do którego zwraca się postać mówiąca (lustrzane odbicie myśli wypowiadanych przez
podmiot liryczny).

10.
Drzewo samotne, obnażone
Podnosi chude swe ramiona,
Rozpaczy hymny śle chropawe
Do stalowego nieba próżni.

(Stanisław Korab Brzozowski, Próżnia)

P

ERSONIFIKACJA

– Drzewo będące bohaterem lirycznym wiersza jest przedstawione tak jak człowiek.

Odnoszą się do niego epitety, które zwykle (choć nie tylko) opisują człowieka (samotne, a bardziej:
obnażone

). Raczej tylko o człowieku można powiedzieć też, że ma chude ramiona. A już tylko na

pewno tylko człowiek może śpiewać hymny (choć w utworze jest to złagodzone przez użycie innego
czasownika). Tam jednak, gdzie personifikacja osiąga apogeum, nieosobowość drzewa zostaje
przypomniana w epitecie typowo nie-ludzkim chropowate hymny, jak chropowata jest kora drzewa.


11.
Boże, przed którym tajne być nie mogą
Myśli człowiecze, w Twej stojąc obronie,
Przed żadną nigdy nie uciekną trwogą,
Bo szczyre serce w Twojej jest zasłonie.

(Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów, Psalm VII)

A

POSTROFA

– We fragmencie występuje bezpośredni zwrot do adresata (wołacz Boże na początku

fragmentu oraz zaimki Twej, Twojej).

12.
I stąd to moja Perła w swe śnieżne ramiona
Zagarnęła mnie każąc żyć, jak ona chce.
Od róż ona wdzięczniejsza, słodsza niż miód Hybli,
Piękniejsza niż Jutrzenka i bielsza niż śnieg.

7

Urodziwsza mi ona nad wszystkie dziewczęta
I dotąd pod jej władzą nieszczęsny wciąż trwam.

(Jan Dantyszek, Do młodzieży, przeł. E. Jędrkiewicz)

C

IĄG PORÓWNAŃ SŁUŻĄCYCH BUDOWIE OBRAZU HIPERBOLICZNEGO

– Perła, adorowana przez

wypowiadającego się, jest porównana do róż, miodu Hebe, Jutrzenki i śniegu. Te elementy stanowią
uwarunkowane kulturowo stereotypy – przykłady maksymalnego natężenia cech wyrażonych
przymiotnikami (róże to synonim/ symbol wdzięku, miód podawany olimpijskim bogom przez Hebe –
słodyczy, Jutrzenka – blasku, śnieg – bieli). Perła przewyższa jednak te elementy i łączy w sobie jeszcze
większe nasilenie wszystkich cech – stąd hiperbolizacja.

13.
Przy-czyno źródła – czynów, Objawienia,
I odpoczynku Samej Wszechmocności,
Ty, co istocie nie mającej cienia
Z w i e r c i a d ł e m stałaś się – S p r a w i e d l i w o ś c i,
I opromieniasz ją swymi gwiazdami,

Módl się za nami…

Z dokonań wszystkich najpełniejsze Twoje,
Owo istotnej Prawdy cało-lico,
Z którego jasne wciąż pryskają zdroje,
Odradzające wszech-żywot wiosnami –
Wiosnami – cudu: M ą d r o ś c i S t o l i c o !

Módl się za nami…

Temu, co w sobie się rozpaczą dwoi,
Rozdziera końca nie mającą winą:
Krzyż jako jedno ukojenie stoi
I woła: „Równaj co z tymi gwoździami!...”
O! Ty więc, pewnej R a d o ś c i P r z y c z y n o,

Módl się za nami…

Zrazu w pokorze ścieląca się s o b ą
Pod zawołaniem z góry niewymownym,
Ty – co nieledwie zniknęłaś osobą,
Ale N a c z y n i e m stałaś się D u c h o w n y m,
Gdy nam z naszymi ciasno próżnościami,

Módl się za nami…

(Cyprian Norwid, Do Najświętszej Panny Marii. Litania)

E

PIFORA

– Na końcu każdej strofy pojawia się sformułowanie litanijne (oczywiście, w każdej zwrotce

pojawia się wiele innych tropów, np.: anafora i paronomazja w 1. wersie przy-czyno źródła – czynów, ale
organizacji wiersza jako całości służy właśnie epifora).

14.
Tak dla tej twarzy, w której kocham wiernie,
Ż

yjąc umieram, konam nieśmiertelnie.

(Jan Andrzej Morsztyn, Vaneggiar d’una innamorata)

O

KSYMORON

– We fragmencie występują nadrzędno-podrzędne połączenia wyrazów wykluczających

się semantycznie: żyć i umierać, konać i nieśmiertelnie. Wyraz podrzędny (imiesłów przymiotnikowy
lub przysłówek) stanowiący okolicznik sposobu zaprzecza treści wyrazu nadrzędnego (umieranie – z
logicznego punktu widzenia – nie jest sposobem życia, a bycie nieśmiertelnym wyklucza konanie).

15.
Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje,
Najciężej, kto miłując łaski nie zyskuje.

8

(Jan Kochanowski, Z Anakreonta)

P

ARALELIZM SKŁADNIOWY

,

ANTYTEZA I GRADACJA

– Paralelizm zasadza się na trzykrotnym

powtórzeniu konstrukcji: przysłówek ciężko (w stopniu równym lub najwyższym) ze zdaniem
podrzędnym dopełnieniowym wprowadzonym zaimkiem względnym kto. Wypowiedzenie podrzędne
zawiera różne formy czasownika miłować. W wersie 1. zderzone są przeciwstawne treści – miłować i nie
miłować

– stąd antyteza. Gradacja natomiast wynika z zestawienia stopnia równego w 1. wersie i

najwyższego – w 3.


III. Proszę wskazać tropy, środki stylistyczne i retoryczne wykorzystane w poniższych sloganach
reklamowych oraz w każdym przypadku uzasadnić swoją decyzję.

1. Winiary pomysł na… – Jeden pomysł, a tyle możliwości.
A

NTYTEZA

– w jednym zdaniu przeciwstawione, że pomysł jest tylko jeden, a możliwości wiele

(pojedynczość mnogość). Antytetyczność podkreślona spójnikiem przeciwstawnym a.

2. Nescafé Classic – Jedna tak chwila, jedna Nescafé.
C

ELOWE POWTÓRZENIE

– mające wydobyć podkreślić wyjątkowość produktu.

3.

www.krewniacy.pl

– Krew daje życie.

P

ERSONIFIKACJA

– jedynie ktoś (w znaczeniu pierwotnym – kobieta), a nie coś, daje życie. W sloganie

krew jest potraktowana niemal jak osoba, która świadomie ofiarowuje komuś dar życia. Wynikiem
personifikacji jest także swoista metonimia – krążenie krwi jest skutkiem tego, że ktoś żyje, czyli tego,
ż

e ktoś inny (matka) dał mu życie. W haśle natomiast krew jest przedstawiona jako przyczyna życia.

4. Lingwista – kursy językowe – Najlepsze kursy językowe na całym świecie.
H

IPERBOLA

– nawet o bardzo dobrych kursach językowych trudno orzec, że są najlepsze na świecie.

Hiperbola występuje tutaj w funkcji perswazyjnej.

5. Hartzlack lakiery – Naszą pasją jest drewno…
M

ETONIMIA

– drewno jako materiał nie może być pasją. Pasją może być jakaś dziedzina lub jakieś

zachowanie (rzeźbienie drewna lub obróbka drewna). Pojawia się tu zatem sam materiał zamiast
czynności wykonywanej na tym materiale – w wypadku tego sloganu jest to powlekanie drewna
lakierem. Metonimia nabiera zatem znaczenia bardziej dosłownego: lakier i drewno, na którym się on
znajduje, stykają się w przestrzeni.

6. Grześki Kaliszanka – Nie do wygryzienia .
U

TARTA METAFORA JĘZYKOWA

– gra znaczeniami dosłownymi i znaczeniem przenośnym czasownika

wygryźć (1. dosł. ‘gryząc, spowodować ubytek w czymś;, np. mole wygryzły dziurę w materiale, 2.
‘gryząc, zjeść całą porcję czegoś’. np. krowa wygryzła całą trawę na drodze, i 3. przen. ‘za pomocą
intryg zmusić kogoś do odejścia skądś’, np. wygryzł mnie ze stanowiska). Ma to budzić skojarzenia, że
smak tych wafelków jest tak wspaniały, że nigdy nie będziemy mogli skończyć je jeść bądź że żaden
inny produkt nigdy ich nie zdeklasuje.

7. Mój Piękny Dom (miesięcznik) – Radzimy, inspirujemy, pomagamy.
T

RIADA RETORYCZNA

– 3 czasowniki w tej samej formie gramatycznej (1. os. lm. cz. teraźń.).

Wymienienie trzech elementów w ciągu ma podkreślić walor produktu i wywołać pozytywną reakcję
odbiorcy.

8. PKP Energetyka – Światło to życie, energia to my.
P

ARALELIZM SKŁADNIOWY

– dwie krótkie części zdania są zbudowane w ten sam sposób: rzeczownik +

zaimek wskazujący w funkcji predykatywnej + rzeczownik (zaimek rzeczowny). Pozwala to na
kondensację znaczeń.

9. Claris środki czystości – Dom pełen olśnień, dom pełen uśmiechu.

9

A

NAFORA

– rozpoczęcie obydwu elementów sloganu od syntagmy rzeczownikowej dom pełen.

10. Klub Sportowy Lech Poznań – Duma i tradycja.
D

IADA RETORYCZNA

– zestawienie dwóch elementów w podobnej funkcji składniowej, co ma większy

wpływ na psychikę odbiorcy i większą moc perswazyjną.

11. Ford Fusion – Mały, kiedy płacisz, wielki, kiedy chcesz.
P

ARALELIZM SKŁADNIOWY I ANTYTEZA

– każdy z dwóch elementów składniowych jest zbudowany w

ten sam sposób: przymiotnik rodzaju męskiego + zdanie podrzędne okolicznikowe czasu złożone z
zaimka względnego kiedy i czasownika w 2. os. lp. cz. teraźń. Całość łączy dwie sprzeczne treści,
ponieważ ford jest i mały, i jednocześnie wielki.

12. Audytorium 17 – Myśl globalnie – działaj lokalnie.
A

NTYTEZA

– zasadzająca się na przeciwieństwie znaczeń przymiotników globalnie – lokalnie.

13. Suzuki Jimny – Albo Jimny Elegance... albo nic.
P

OLISYNDETON

– każdy z elementów sloganu rozpoczyna się od spójnika albo.

14. Mentos Powermints – Maksiświeżość w minidrażetkach.
A

NTYTEZA

– wyrażona w prefiksach w jednym przedmiocie zebrane są dwie przeciwstawne cechy –

drażetki są bardzo małe, ale świeżość – bardzo duża. przeciwstawienie wielki i mały

15. Sorrento makarony – Kuchnia pełna makaronizmów.
P

ARONOMAZJA

– podobieństwo słowotwórczo-fonetyczne wyrazów makaron i makaronizm służy

wydobyciu ich związku semantycznego, uświadamianego, ale nieoczywistego w polszczyźnie
współczesnej. Gra znaczeń odnosi się tu do jeszcze jednego poziomu: obydwa leksemy zostają
zamienione miejscami – kuchnia może być jedynie wypełniona makaronami. Natomiast wyraz Sorrento
można by w języku polskim uznać za makaronizm.

16. Old Spice – Zgasi płomień na Twojej twarzy.
H

IPERBOLA

– niewielki ból przy goleniu jest przedstawiony jako płomień na twarzy, czyli ogromne

pieczenie, wręcz niebezpieczeństwo, przed którym uratować ma nas produkt. Hiperbola ta zasadza się
oczywiście na metaforze – pieczenie po goleniu jest odczuciem podobnym do pieczenia po sparzeniu się
ogniem (choć dużo słabszym).

17. Ariel – Pranie czyste jak łza.
P

ORÓWNANIE

(także:

HIPERBOLA

) – skostniałe w języku, pełni funkcję perswazyjną (wiadomo, że

ż

adne pranie nie jest aż tak krystalicznie czyste, jak sugeruje to autor hasła).

18. Fanta – Fantastyczny smak pomarańczy.
P

ARONOMAZJA

– zestawienie dwóch bliskich brzmieniowo wyrazów, pozwala zasugerować, że nazwa

napoju jest wręcz synonimem fantastycznego smaku.

19. Danonki Danone – Mały kubeczek, wielka moc.
19. A

NTYTEZA

– zasadzająca się na antonimii mały – wileki (jeden przedmiot łączy dwie, pozornie

sprzeczne, cechy).

20. Klub VIP – Bądź ważny, bądź sobą.
A

NAFORA

– obydwa elementy składniowe sloganu rozpoczynają się od tego samego wyrazu (bądź).

10