Manuel Castells „Społeczeństwo sieci”

Przestrzeń i czas są podstawowymi, materialnymi wymiarami ludzkiego życia. Manuel

Castells proponuje hipotezę głoszącą, że w społeczeństwie sieciowym przestrzeń organizuje

czas. Istnieje pewna złożoność interakcji pomiędzy technologią, społeczeństwem

i przestrzenią.

Zaawansowane usługi, przepływ informacji globalne miasto:

Zinformatyzowana gospodarka globalna jest zorganizowana wokół centrów decyzyjnych

i kontrolnych, będących w stanie koordynować, wprowadzać innowacje i zarządzać

splecionymi ze sobą działaniami sieci firm. Zaawansowane usługi (obejmujące finanse,

ubezpieczenia, nieruchomości, konsulting, reklamę, marketing, PR, gromadzenie informacji

i zarządzanie systemami informacyjnymi) należą do rdzenia wszystkich procesów

gospodarczych, czy to będzie przemysł, rolnictwo, energetyka czy rozmaitego rodzaju usługi.

Wszystkie je można zredukować do wytwarzania wiedzy i przepływów informacji.

Więc: Zaawansowane systemy telekomunikacyjne mogłyby umożliwić rozproszenie

procesów gospodarczych na całym globie. Jednak trwające ponad dekadę badania nad tą

kwestią ustaliły odmienny wzór przestrzenny, charakteryzujący się jednoczesnym

rozproszeniem i koncentracją zaawansowanych usług.

Z 1. strony: w większości krajów zwiększył się znacznie udział zaawansowanych usług

w zatrudnieniu i w PNB oraz kraje te wykazują najwyższy wzrost zatrudnienia i największą

stopę inwestycji w wiodących obszarach metropolitarnych świata.

Z 2. strony: występowała przestrzenna koncentracja górnych warstw tego rodzaju form

działalności w kilku węzłowatych centrach kilku krajów.

Klasyczne studium Saskii Sassen poświęcone globalnemu miastu ukazało wspólną dominację

NY, Tokio i Londynu w finansach międzynarodowych i w większości usług konsultingowych

i biznesowych o zasięgu międzynarodowym. Te trzy ośrodki razem pokrywają dla celów

obrotu finansowego całe spektrum stref czasowych i w dużym stopniu działają jako jednostki

jednego systemu niekończących się transakcji. Inne ośrodki są ważne, a nawet bardziej

wyróżniają się w pewnych specyficznych segmentach obrotu, np. Chicago i Singapur

w kontraktach terminowych.

W miarę jak gospodarka globalna rozszerza się i wchłania nowe rynki, organizuje ona także

produkcję zaawansowanych usług niezbędnych do zarządzania nowymi jednostkami

włączającymi się w system oraz stanem ich nieustannie zmieniających się połączeń. (Dobrym

przykładem, który ilustruje ten proces jest Madryt, tak zwany zaułek globalnej gospodarki

do 1986 r. (wejście do UE). Lata 1986-1990 to okres gwałtownego regionalnego wzrostu

gospodarczego oraz boom w nieruchomościach i szybka ekspansja zatrudnienia w usługach

biznesowych. W końcu lat 80’ widoczne były skutki: w śródmieściu Madrytu, podobnie jak

wcześniej w NY czy w Londynie zapanowała gorączka związana z budownictwem biur

i luksusowych mieszkań.)

Fenomen globalnego miasta wg Cappelina: nie można zredukować fenomenu globalnego

miasta do kilku miejskich rdzeni na szczycie hierarchii. Jest to proces, który łączy

zaawansowane usługi, ośrodki producenta i rynki w globalną sieć, z różną intensywnością

i w różnej skali w zależności od relatywnej ważności form działalności ulokowanych

w każdym obszarze względem sieci globalnej.

Globalizacja stymuluje regionalizację. W swoim badaniu poświęconym regionom

europejskim w latach 90tych, Philip Cooke pokazał na podstawie dostępnych danych, że

wzrastająca internacjonalizacja działalności gospodarczej w całej Europie uczyniła regiony

bardziej zależnymi od tej działalności. Stosownie do tego, pod naciskiem swoich rządów i elit

biznesowych, regiony zrestrukturyzowały się, by konkurować w gospodarce globalnej,

a także utworzyły sieci współpracy między instytucjami regionalnymi i między

przedsiębiorstwami ulokowanymi w tych regionach. Tym samym regiony i społeczności

lokalne nie znikają, ale zostają, zintegrowane w międzynarodowe sieci, które łączą ich

najbardziej dynamiczne sektory.

Saskia Sassen dowodzi, iż połączenie przestrzennego rozproszenia i globalnej integracji

wytworzyło nową strategiczną rolę dla dużych miast. Niezależnie od ich długiej historii jako

centrów międzynarodowego handlu i bankowości, miasta te funkcjonują. teraz na cztery nowe

sposoby:

Po 1. jako wysoko skoncentrowane punkty dowodzenia w organizacji światowej gospodarki;

po 2. jako kluczowe lokalizacje dla firm finansowych i firm świadczących wyspecjalizowane

usługi;

po 3. jako miejsca produkcji, włączając w to wytwarzanie innowacji w tych wiodących

gałęziach przemysłu;

po 4. jako rynki dla produktów i wytworzonych innowacji.

Zaawansowane usługi rzeczywiście rozpraszają się i decentralizują, przemieszczając się

na peryferia obszarów metropolitarnych, na mniejsze obszary metropolitarne, do mniej

rozwiniętych regionów i niektórych mniej rozwiniętych krajów. Nowe regionalne centra

usługowej działalności przetwarzania pełne są nowych przedsięwzięć biurowych (Walnut

Creek w San Francisco czy Reading pod Londynem). Niektóre nowe ważne centa usługowe

powstały na obrzeżach historycznego miasta, czego najbardziej znanym i udanym

przykładem jest La Defense w Paryżu.

Nowa przestrzeń przemysłowa:

Charakteryzuje się ona tym, że zawiera technologiczną i organizacyjną zdolność rozdzielania

procesu produkcyjnego na różne lokalizacje, a jednocześnie reintegruje go (proces) dzięki

połączeniom

telekomunikacyjnym,

precyzją

opierającą

się

na

mikroelektronice

i elastycznością w wytwarzaniu komponentów. Celowa jest tu geograficzna odrębność każdej

fazy procesu produkcyjnego, co się przekłada na szczególny charakter siły roboczej

wymaganej na każdym etapie produkcji. Produkcja oparta na zaawansowanych

technologiach różni się pod kątem składu zawodowego od tradycyjnej produkcji. Dominują

w niej dwie grupy: wysoko wykwalifikowana siła robocza oparta na nauce i technologii

kontra masa niewykwalifikowanych pracowników zaangażowanych w rutynowy montaż

i pomocnicze działania.

Globalne miasto to nie miejsce, lecz proces!!! Proces, w wyniku którego centra produkcji

i konsumpcji zaawansowanych usług i ich pomocnicze lokalne społeczeństwa łączą się

w globalną sieć na bazie przepływów informacji, osłabiając zarazem swe związki z zapleczem

krajowym.

Pojęcie środowiska innowacyjnego: to szczególny zbiór relacji produkcji i zarządzania oparty

na organizacji społecznej, który nakierowany jest na wytwarzanie nowej wiedzy, nowych

procesów i nowych produktów. Mimo że pojęcie środowiska nie musi obejmować wymiaru

przestrzennego w przypadku przemysłu technologii informacyjnych, przynajmniej w XX w.,

bliskość przestrzenna jest koniecznym warunkiem materialnym dla istnienia takich

środowisk, ze względu na

naturę interakcji w procesie innowacyjnym. Tym, co definiuje

specyficzność środowiska innowacyjnego, jest jego zdolność do wytwarzania synergii

wynikającej nie z kumulatywnego efektu elementów obecnych w środowisku, lecz z ich

interakcji. Środowiska innowacyjne są zasadniczymi źródłami innowacji i wytwarzania

wartości dodanej w procesie produkcji przemysłowej w "Wieku Informacji”.

Przemysłowe środowiska innowacyjne (zwane „technopolami”) kierowane zaawansowanymi

technologiami wchodzą w różne formy urbanistyczne. W większości krajów (oprócz USA

i Niemiec) wiodące technopole wchodzą w skład obszarów metropolitarnych: Tokio, Paris-

sud, Londyn-Korytarz Zachodni (M4 Corridor), Mediolan, Moskwa-Zelenograd. Niektóre

centra innowacyjne w produkcji technologii informacyjnej są w istocie nowe, w szczególności

w będących światowym liderem Stanach Zjednoczonych (m.in. Dolina Krzemowa, technopole

pod Kaliforni, trójkąt badawczy Karoliny Pn…). Te obszary były ogólnie rzecz biorąc związane

z najpóźniejszą falą industrializacji opartej na technologii informacyjnej. Ich rozwój oparty

był na specyficznej różnorodności zwykłych czynników produkcji: kapitału, pracy i surowców

zgromadzonych przez pewnego rodzaju instytucjonalnego przedsiębiorcę i „utworzonych”

przez szczególną formę organizacji społecznej. Te surowce to nowa wiedza wytwarzana przez

główne centra innowacji takie jak np. Uniwersytet Stanforda czy Kalifornijski Instytut

Technologiczny. Nowa wiedza to coś odrębnego od czynnika produkcji jakim jest wiedza.

To ogromna koncentracja wysoko wykwalifikowanych naukowców, inżynierów z lokalnych

szkół. Specyficzny był także kapitał: gotów dużo zaryzykować, żeby wprowadzać

zaawansowane technologie.

Charakterystyczna dla nowej lokacji przemysłowej jest jej geograficzna nieciągłość,

paradoksalnie złożona z terytorialnych kompleksów produkcyjnych. Nowa przestrzeń

przemysłowa jest zorganizowana wokół przepływów informacji, które zarazem łączą

i oddzielają swoje składniki terytorialne.

Koniec miast?

Chodzi o wpływ technologii informacyjnej na miasta. Czy rozwój komunikacji elektronicznej

i systemów informacyjnych wpływa na rozdzielenie przestrzennej bliskości i realizacji funkcji

życia codziennego (pracy, rozrywki, edukacji, opieki zdrowotnej, służb publicznych, itd.)?

Przykład wpływu technologii informacyjnej na miasta: Telepraca: Wyłania się coś takiego jak

praca na odległość z telecentrów, czyli rozrzuconych po obrzeżach obszarów

metropolitarnych pomieszczeń z komputerami podłączonymi do sieci, stworzonych

dla pracowników, żeby pracowali on-line ze swoimi firmami. Ale czy istnieje duże

prawdopodobieństwo, że działalność związana z pracą może się przez to znacząco rozszerzyć

na cały obszar metropolitarny, doprowadzając do miejskiej decentralizacji? Castells twierdzi,

że nie.

Transformacja form urbanistycznych: informacyjne miasto:

Wiek informacji wprowadza nas w nową formę urbanistyczną – miasto informacyjne.

Ze względu na naturę nowego społeczeństwa opartego na wiedzy, zorganizowanego wokół

sieci i składającego się częściowo z przepływów , informacyjne miasto nie jest formą, lecz

procesem charakteryzującym się strukturalną dominacją przestrzeni przepływów.

Dochodzimy tutaj do pojęcia „edge city”, czyli rdzenia nowego procesu urbanizacyjnego.

Stanowi ono połączenie pięciu kryteriów:

1.

ma min. 5 mln stóp kw. możliwej do wynajęcia przestrzeni biurowej;

2.

ma min. 600 tys. stóp kw. możliwej do wynajęcia przestrzeni handlowej;

3.

ma więcej miejsc pracy niż sypialni;

4.

jest postrzegane przez populację jako jedno miejsce;

5.

nie było niczym podobnym do miasta jeszcze 30 lat temu.

Takie miejsca wyrastają wokół Bostonu, New Jersey, Detroit, Teksasu, Południowej Kalifornii,

obszaru Zatoki San Francisco i Waszyngtonu. Są one zarówno obszarami pracy jak i centrami

usługowymi. Ich rozwój uwypukla wzajemną funkcjonalną zależność różnych jednostek

i procesów w danym systemie miejskim, zlokalizowanych na bardzo dużych odległościach,

gdzie rola terytorialnej bliskości jest minimalna, w przeciwieństwie do sieci komunikacyjnych.

Ponadto

forma

przestrzenna

jest

bardzo

charakterystyczna

dla

doświadczenia

amerykańskiego, jest ona wbudowana w klasyczny wzór amerykańskiej historii, czyli ciągle

popychający do nieustannego poszukiwania ziemi obiecanej w nowych miejscach osiedlenia.

Blaknący czar miast europejskich:

W Europie, podobnie jak w USA, ekonomicznym motorem miasta, włączonym w sieć

gospodarki globalnej jest centrum biznesowe. Składa się ono z infrastruktury

telekomunikacyjnej, komunikacyjnej, zaawansowanych usług i przestrzeni biurowej, opiera

się na ośrodkach wytwarzających technologię i instytucjach edukacyjnych. Prosperuje dzięki

przetwarzaniu informacji i funkcjom kontrolnym. Uzupełnia je zazwyczaj turystyka i zaplecze

turystyczne. W większości miast europejskich (w przeciwieństwie do USA, wyłączając

najbardziej nie amerykańskie miasto, czyli NY) istnieją ekskluzywne obszary mieszkalne,

odseparowane, oddalone od miasta jako całości. Mają one tendencję do zawłaszczania

miejskiej kultury i historii przez lokowanie się w odbudowanym lub dobrze

zakonserwowanym centrum miasta. Czyniąc tak, elity nie potrzebują udawać się

na podmiejskie wygnanie, żeby uciec przed pospólstwem. (inaczej jest w W. Brytanii gdzie

istnieje nostalgia za wiejskim życiem szlachty, czego przejawem są ekskluzywne rezydencje

na przedmieściach, co niekiedy prowadzi do urbanizowania czarujących historycznych wsi

w sąsiedztwie głównego miasta).

Struktura głównych europejskich centrów metropolitarnych zależy od ich zróżnicowanej roli

w europejskiej sieci miast. Im niższa jest ich pozycja w nowej sieci informacjonizmu, na tym

większą trudność natrafiają w przejściu ze stadium przemysłowego i tym bardziej tradycyjna

będzie ich struktura miejska. Im wyższa jest ich pozycja w strukturze konkurencji nowej

gospodarki europejskiej, tym większa jest rola dostarczanych przez nie zaawansowanych

usług w okręgu biznesowym i tym bardziej intensywna będzie restrukturyzacja przestrzeni

miejskiej.