Sól to nazwa zwyczajowa chlorku sodu (NaCl). Sól jest niezbędna  dla życia i dla utrzymania dobrego 

stanu  zdrowia.  Z  kolei  nadciśnienie tętnicze jest ważnym czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej 

serca, zawału serca i udaru mózgu. Występowanie nadciśnienia jest związane z wysokim spożyciem 

sodu i niskim spożyciem potasu. Powstaje jednak pytanie, czy zalecenie ograniczenia spożycia soli ma 

praktyczne znaczenie dla ciśnienia tętniczego? 

 

Znaczenie fizjologiczne soli

 

Sól, lub chlorek sodu, jest szeroko stosowany dla nadawania smaku produktom żywnościowym i w jej przechowywaniu. Ponadto 
jest naturalnym składnikiem wielu produktów. Stosuje się prosty przelicznik ­ 1 g sodu odpowiada około 2,5 g soli. 

Sód  i  chlor  regulują  ciśnienie  tętnicze  krwi,  biorą  udział  w  kontroli  bilansu  płynów w organizmie i zapewniają dobre warunki dla 
pracy  mięśni i układu nerwowego. Sód uczestniczy w aktywnym wchłanianiu wielu składników odżywczych, na przykład glukozy i 
aminokwasów.  Średnio  w  organizmie  dorosłego  człowieka  znajduje  się  90  g  sodu,  z  czego  połowa jest obecna we krwi i innych 
płynach, ponad 1/3 w kościach a pozostałe ilości wewnątrz komórek organizmu. 

Średnie  spożycie  sodu  wynosi  od  2  do  6  g  dziennie,  chociaż  organizm  potrzebuje  nie  więcej  niż  0,5  g  sodu  na  dobę. 
Zapotrzebowanie zwiększa się w czasie nasilonych strat, na przykład w czasie miesiączki, karmienia piersią i silnego pocenia się. 

Spożycie  sodu  jest  ważnym  elementem  zdrowia  publicznego,  ponieważ  jego  ograniczenie  pozwala  na  zmniejszenie średniego 
ciśnienia tętniczego dla całej populacji. 

Potas

 

Potas  jest  naturalnym  składnikiem  większości  produktów  spożywczych.  Jego  najważniejszymi  źródłami  są  warzywa  i  owoce.  W 
organizmie  potas  znajduje  się  przede  wszystkim  wewnątrz  komórek.  Spełnia  wiele  funkcji  fizjologicznych  i  bierze  udział  w 
podobnych  procesach  jak  sód, spełniając funkcję dopełniającą. Zatem równowaga pomiędzy sodem i potasem w organizmie jest 
kluczowa dla jego prawidłowego funkcjonowania. 

Ciśnienie tętnicze ­ przeciwstawne działanie sodu i potasu

 

W regulacji ciśnienia tętniczego krwi podstawowe znaczenie odgrywa zdolność nerek do wydalania lub zatrzymywania sodu. 

Większość  badań  pokazuje,  że  ograniczenie  spożycia  sodu  wiąże  się  z  obniżeniem  wartości  ciśnienia  tętniczego a ten efekt jest 
największy  u  osób  z  wysokim  ciśnieniem  tętniczym,  otyłych  i  w  starszym  wieku.  Jednak  odpowiedź  organizmu  na  ograniczenie 
spożycia  sodu  jest  zmienna  osobniczo  i  może  nie  prowadzić  do  istotnego  obniżenia  ciśnienia  u  osób  z  prawidłowym  ciśnieniem 
tętniczym. 

Z  kolei  wysokie  spożycie  potasu  wpływa  na  obniżenie  ciśnienia  tętniczego,  co  może  być  spowodowane  zdolnością  potasu  do 
zwiększenia wydalania sodu przez nerki oraz bezpośrednim wpływem naczyniorozkurczowym potasu. 

Produkty spożywcze obfitujące w potas, z niską zawartością sodu 

Najlepszym  źródłem  potasu  są  produkty  świeże,  nieprzetworzone  lub  nisko  przetworzone,  ponieważ  przetwarzanie  żywności 
wpływa  redukująco  na  zawartość  potasu.  Surowa żywność  ma  ponadto  zazwyczaj  niską  zawartość  sodu.  Natomiast żywność 
przetworzona jest głównym źródłem sodu dla naszego organizmu. 

W tabeli 1 wymieniono przykłady produktów spożywczych obfitujących w potas z niską zawartością sodu. 

Tab. 1. Przykłady produktów spożywczych (nie przetworzonych) z wysoką zawartością potasu i niską zawartością sodu. 

Sól i potas a kontrola ciśnienia tętniczego krwi

Awokado,  morela  i  inne  owoce 
pestkowe 

Banany 

Fasola 

i 

inne 

warzywa 

strączkowe 

Daktyle,  rodzynki  i  inne  suszone 
owoce 

Zioła 

i 

przyprawy, 

np. 

pietruszka, 

chili ­  świeże  i 

suszone 

Kapusta,  sałata,  szpinak  i 
inne zielone warzywa liściaste 

Ryby 

takie 

jak 

dorsz, 

sardynki, pstrąg, tuńczyk 

Grzyby ­ świeże i suszone 

Owoce i soki cytrusowe 

Melony, 

arbuzy 

jabłka 

i 

niektóre inne owoce 

Orzechy  ziemne,  włoskie  i 
inne orzechy 

Ziemniaki, bataty 

www.eufic.org

 

 

Największy wpływ na ciśnienie tętnicze ma nasz styl życia

 

Okazuje  się, że otyłość, niska aktywność fizyczna oraz niskie spożycie potasu ma większy wpływ na wartości ciśnienia tętniczego 
niż  wysokie  spożycie  sodu.  Znaczenie  ma  również  niskie  spożycie wapnia magnezu oraz wysoki stosunek spożycia nasyconych 
kwasów  tłuszczowych  do  kwasów  wielonienasyconych  omega­3. W ostatnich latach notuje się zwiększone zainteresowanie dietą 
DASH  (Dietary  Approaches  to  Stop  Hypertension),  która  zawiera  duże  ilości  warzyw,  owoców  i  produktów  zbożowych  (aby 
zwiększyć  podaż  potasu  i  błonnika  pokarmowego)  oraz  dostarcza  odtłuszczone  produkty  mleczne,  ryby,  warzywa  strączkowe, 
drób  i  chude  mięso.  Stosowanie  takiej  diety,  przy  utrzymywaniu  niskiego  spożycia  soli,  przynosiło  istotne  obniżenie  wartości 
ciśnienia tętniczego. 

Tabela 2 ilustruje potencjalne korzyści różnych modyfikacji trybu życia na ciśnienie tętnicze. 

 

Eksperci zalecają ograniczenie spożycia soli

 

W  ciągu ostatnich 20 lat ostatecznie potwierdzono wpływ wysokiego spożycia soli na ciśnienie tętnicze. Grupy ekspertów w wielu 
państwach  wydały  w  związku  z  tym  zalecenia  dotyczące  spożycia soli. Zaleca się ograniczenie spożycia soli do 5 ­ 6 g/dobę (2 ­ 
2,4  g/sodu).  Ponadto  zaleca  się  spożywanie  dziennie  5  porcji  warzyw  i  owoców,  które  (poza  innymi  korzystnymi  dla  zdrowia 
cechami) zwiększają spożycie potasu. 

Wnioski praktyczne

 

Organizm  szybko  przystosowuje  się  do  zmniejszonej  ilości  dostarczanego  sodu.  Przyzwyczajenie  się  do  zmniejszonej  o  połowę 
zawartości  sodu  zajmuje  zwykle  2 ­  3  miesiące.  Można  w  tym  czasie  stosować  inne  metody  przyprawiania  potraw,  stosując 
większe  ilości  pieprzu  oraz świeże  i  suszone  zioła  i  przyprawy.  Pomocne  może  być  zastosowanie  substytutów  soli  opartych  o 
związki  potasowe,  co  dodatkowo  zwiększa  podaż  potasu.  Co  prawda  ich  zastosowanie  może  być  ograniczone,  ponieważ  nieco 
różnią  się  smakiem  i  mają  mniejszą  aktywność  dotyczącą  konserwowania  żywności,  to  jednak  produkty  współcześnie 
dostarczane przez przemysł spożywczy przezwyciężają te problemy.  

Piśmiennictwo: 

 

1.

Geleijnse,  J.M.,  F.J.  Kok,  and  D.E.  Grobbee,  Blood  pressure  response  to  changes  in  sodium  and  potassium  intake:  a 
metaregression analysis of randomised trials. Journal of Human Hypertension, 2003. 17: p. 471­480.  

2.

Geleijnse,  J.M.,  F.J.  Kok,  and  D.E.  Grobbee,  Impact  of  dietary  and  lifestyle  factors  on  the  prevalence  of  hypertension  in 
Western populations. European Journal of Public Health, 2004. 14: p. 235­239.  

3.

Institute  of  Medicine,  Dietary  reference  intakes  for  water,  potassium,  sodium,  chloride,  and  sulfate.  2004,  The  National 
Academies Press: Washington.  

4.

Sacks, F.M., et al., Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the dietary approaches to stop hypertension 
(DASH) diet. New England Journal of Medicine, 2001. 344: p. 3­10.  

5.

U.S. Department of Health and Human Services, 7th Report of the US Joint National Committee on prevention, Detection 
Evaluation, Treatment of Hypertension, JNC 7 Express, 2003. p. 8  

6.

Bertino,  M.,  Beauchamp,  G.K.,  Engelman,  K.,  Long­term  reduction  in  dietary  sodium  alters  the  taste  of  salt,  American 
Journal of Clinical Nutrition, 1982. 36: p.1134­1144  

Czerwone i białe mięso 

Soja, mleko i twarogi 

Pomidory 

i 

przetwory 

pomidorowe 

Jogurt  i  niskotłuszczowe  produkty 
mleczne (za wyjątkiem serów) 

Modyfikacja 

Treść rekomendacji 

Średnie 

obniżenie 

wartości 

ciśnienia 

skurczowego (zakres) 

Redukcja 

wagi 

ciała 

Utrzymywanie  prawidłowej  masy  ciała  (wskaźnik  masy  ciała  w  graniach  18,5 ­  24,9 
kg/m2) 

5  ­  20  mmHg/10  kg 
utraty masy ciała 

Wprowadzenie 
diety DASH 

Spożywanie diety bogatej w warzywa, owoce oraz niskotłuszczowe produkty mleczne 
wraz z ograniczeniem zawartości tłuszczów ogółem i tłuszczów nasyconych 

8 ­ 14 mmHg 

Ograniczenie 
spożycia sodu 

Ograniczenie spożycia sodu do nie więcej niż 2,4 g/d sodu lub 6 g/d soli 

2 ­ 8 mmHg 

Aktywność 
fizyczna 

Regularna  aerobowa  aktywność  fizyczna  (np.  energiczny  marsz),  co  najmniej  30 
min. dziennie przez większość dni w tygodniu 

4 ­ 9 mmHg 

Ograniczenie 
spożycia alkoholu 

Ograniczenie  spożycia  alkoholu  do  maksymalnie  3  jednostek  dziennie  dla  mężczyzn 
oraz 2 jednostek dziennie dla kobiet i mężczyzn o mniejszej masie ciała (1 jednostka 
alkoholu = 10 g czystego etanolu = 1 szklanka piwa = 1 lampka wina = 1 kieliszek 
alkoholu wysokoprocentowego) 

2 ­ 4 mmHg 

www.eufic.org

 

2

7.

Blais,  C.A.,  et  al.,  Effect  of  dietary  sodium  restriction  on  taste  responses  to  sodium  chloride:  a  longitudinal  study. 
American Journal of Clinical Nutrition, 1986. 44: p. 232­243.  

8.

Geleijnse, J.M., Grobbee, D.E. and Kok, F.J., Impact of dietary and lifestyle factors on the prevalence of hypertension in 
Western populations. Journal of Human Hypertension, 2005. 19: p. S1­S4  

  

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 12/2006 

www.eufic.org

 

3