gr. I
I rok
Politologia WNPiD
Władza ustawodawcza w Republice Czeskiej – Parlament
Dwuizbowy parlament Republiki Czeskiej składa się z dwóch izb: Izby Poselskiej,
( Poslanecka Snémovna) który jest niższą izbą oraz Senatu ( Senát), który jest izbą wyższą.
Jego siedzibą jest Praga1. Konstytucyjna pozycja parlamentu wyznaczona jest przez zasadę
podziału władz, który określa art. 2 i art. 15 Konstytucji, oraz zalicza go do władzy
ustawodawczej.
Wg prof. Bogusława Jagusiaka, ustanowienie Senatu, które w tym państwie nie
cieszy się zbytnią popularnością, było podyktowane chęcią nawiązania do rodzimej tradycji
i rozwiązań przyjmowanych w innych państwach odchodzących od socjalizmu.2 Pierwsza
Republika Czechosłowacka posiadała parlament bikameralny, który podobnie jak dzisiaj
złożony był z Izby Poselskiej (wtedy 300 posłów) i Senatu (wtedy 150 senatorów). W latach
1938-1948 działał parlament jednoizbowy - Zgromadzenie Narodowe, liczące wtedy 300
deputowanych3. Od 1968 roku na podstawie konstytucyjnej ustawy o federalizacji
Czechosłowacji został ponownie wprowadzony parlament dwuizbowy zwany
Zgromadzeniem Federalnym, w którego skład wchodziła Izba Ludowa (150 posłów), której
członkowie byli wybierani proporcjonalnie co do liczby ludności w poszczególnych
republikach związkowych oraz Izby Narodów (150 posłów), do której 75 deputowanych
wybierano w Czechach i 75 na Słowacji. Poza tym w obu częściach składowych działały
parlamenty republikańskie - Rady Narodowe4. Po likwidacji Czecho-Słowacji 31 grudnia
1992 roku, kompetencje parlamentu niezależnej od tej pory Republiki Czeskiej przejęła
Czeska Rada Narodowa, która została przemianowana na Izbę Poselską. Reaktywowano
także Senat, do którego pierwsze wybory odbyły się w 1996 roku. W tak przyjętym
rozwiązaniu konstytucyjnym można zauważyć zróżnicowanie obu izb, pod względem ich
składu jak i sposobu wyboru czy długości kadencji. Przyjęty w Konstytucji model
dwuizbowości opiera się na równouprawnieniu izb.
1 Informacja na stronie Ambasady Republiki Czeskiej w Warszawie
2 B. Jagusiak, Systemy polityczne państw sąsiedzkich Polski, wyd. Difin Warszawa 2011, s. 76.
3 J. Tomaszewski, Czechy i Słowacja, wyd. Trio Warszawa 2006.
4 M. Bankowicz, Zlikwidowane państwo. Ze studiów nad polityką Czechosłowacji, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego Kraków 2012.
Art. 16 Konstytucji Republiki Czeskiej: „Izba Poselska liczy 200 posłów wybieranych
na okres czterech lat”, wyłanianych w wyborach proporcjonalnych, kadencja nie może
zostać przedłużona. Konstytucja przewiduje możliwość rozwiązania kadencji przez
Prezydenta w określonych sytuacjach, (art. 35) jeżeli:
•
Izba Poselska nie wyrazi zaufania nowo powołanemu rządowi,
•
Izba Poselska nie zajmie w ciągu trzech miesięcy stanowiska wobec rządowego
projektu ustaw, z którego rozpatrzeniem rząd związał kwestię zaufania,
•
sesja Izby Poselskiej zostanie przerwana na okres dłuższy niż jest to dopuszczalne,
•
Izba Poselska w okresie dłuższym niż trzy miesiące będzie niezdolna do
podejmowania uchwał, nawet kiedy jej sesja nie została przerwana lub chociażby
w tym okresie została ponownie zwołana na posiedzenie,
Izba Poselska nie może być rozwiązana jednak w ciągu trzech miesięcy przed upływem
kadencji. W przypadku kiedy izba zostaje rozwiązana przez prezydenta, Senatowi
przysługuje prawo uchwalania dekretów za mocą ustawy (zakonně opatřeni). Izba Poselska
jest wybierana co 4 lata według ordynacji proporcjonalnej w 14 okręgach wyborczych. W
podziale mandatów uczestniczą te partie, które przekroczyły 5% próg wyborczy w skali
całego kraju. Dla koalicji złożonych z dwóch, trzech lub więcej partii próg ten wynosi
odpowiednio: 10, 15, 20%. Przyznawanie mandatów dokonywane jest za pomocą metody
d' Hondta5. Przewodniczącą Izby Poselskiej jest Miroslava Němcová od 24 czerwca 2010
z partii ODS. W skład Prezydium wchodzi przewodniczący oraz pierwszy zastępca
przewodniczącego i dwóch pozostałych zastępców. Obecnie funkcję wiceprzewodniczących
piastują:
• I wiceprzewodniczący: Lubomír Zaorálek (ČSSD}
• Wiceprzewodniczący: Kateřina Klasnová (VV)
• Wiceprzewodniczący: Vlasta Parkanová (TOP 09)
W Senacie zasiada 81 senatorów wybieranych zgodnie z systemem
większościowym. Kadencja Senatu trwa 6 lat z tym, że co dwa lata wymieniana jest 1/3
składu. Przewodniczącym Senatu jest Milan Štěch z ČSSD. Siedziba czeskiego Senatu
5 metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z
listami partyjnymi. Jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora D'Hondta.
mieści się w Pałacu Wallensteina w Pradze, znajdującego się w pobliżu Pałacu Kolovrata
i Pałacu Książęcego. Senatorowie pracują w komisjach. Na czele izby stoi przewodniczący,
który zajmuje drugie miejsce w państwie po prezydencie. Zastępuje go
I wiceprzewodniczący oraz czterech wiceprzewodniczących, którzy tworzą Prezydium
Senatu. Kolejne kadencje są numerowane i rozpoczynają się co dwa lata. Konstytucja
Republiki Czeskiej nie przewiduje rozwiązania Senatu, a w wyłącznej kompetencji Senatu
jest oskarżenie prezydenta przed Sądem Konstytucyjnym za zdradę stanu, wyrażenie zgody
na mianowanie przez prezydenta sędziów Sądu Konstytucyjnego oraz na ich ściganie. Po
ostatnich wyborach z 15/16 października i 22/23 października 2010 roku, w skład senatu
wchodzą przedstawiciele następujących ugrupowań:
• ČSSD: 41 senatorów
• ODS: 25 senatorów
• KDU-ČSL: 5 senatorów
• TOP 09: 3 senatorów
• STAN - 3 senatorów
• KSČM: 2 senatorów
• Severočeši.cz: 2 senatorów
• SOS: 1 senator
Jednym z istotnych uprawnień Senatu jest uchwalenie na wniosek rządu, w okresie gdy
Izba Poselska jest rozwiązana postanowień ustawowych, które są wydawane w sprawach
wymagających ustawy, a która ze względu na istniejącą sytuację nie może zostać
uchwalona. Postanowienia ustawowe muszą być zatwierdzane przez Izbę Poselską na jej
pierwszym posiedzeniu, natomiast Senat jest w szczególny sposób powiązany z Sądem
Konstytucyjnym, ponieważ za jego zgodą prezydent mianuje sędziów do tego sądu. Izba ta
posiada również uprawnienia dotyczące immunitetu sędziów Sądu Konstytucyjnego.
Wybory do obu izb odbywają się w okresie między trzydziestym dniem przed
upływem kadencji, a dniem jej upływu (art.17), w razie rozwiązanie Izby Poselskiej wybory
odbywają się w ciągu sześćdziesięciu dni po jej rozwiązaniu. Wybory do Izby Poselskiej
odbywają się w głosowaniu tajnym, na podstawie powszechnego, bezpośredniego i równego
prawa wyborczego, według zasady reprezentacji proporcjonalnej, prawo do wyboru ma
każdy obywatel Republiki Czeskiej, który ukończył 18 lat. Do Izby Poselskiej może być
wybrany obywatel, który ma prawo wybierania i ukończył 21 lat. Wybory do Senatu
odbywają się systemu większościowego. Do Senatu może być wybrany obywatel Republiki
Czeskiej, który ma prawo do wybierania i ukończył 40 lat. Okres trwania mandatu posła
i senatora liczy się od dnia wyboru. Posła ani senatora nie można pociągnąć do
odpowiedzialności za głosowanie w Izbie Poselskiej lub w Senacie, ani w ich organach.
Art. 21 Konstytucji: „nikt nie może być jednocześnie członkiem obu izb Parlamentu”.
Funkcje posła i senatora nie mogą się łączyć ze obejmowaniem urzędu prezydenta
i wykonywaniem funkcji sędziego. Izba Poselska wybiera i odwołuje przewodniczącego
i wiceprzewodniczącego izby.
Regulamin pracy Izby Poselskiej, który normuje także zasady wspólnego posiedzenia
izb, stosunki zewnętrzne Izby Poselskiej, status posłów, organów i funkcjonariuszy Izby.
Sam regulamin pracy został przyjęty w 1999 r. W dwóch przypadkach uprawnienia izb są
zrównane, a mianowicie wyboru prezydenta oraz przyjęcia od niego ślubowania.
Konstytucja wymaga aby określone decyzje były podjęte głosami obu izb. Dotyczy to
szczególnie uchwalenia ustaw konstytucyjnych i umów międzynarodowych i umów
międzynarodowych, które dotyczą praw i podstawowych wolności człowieka, oraz umów
gospodarczych o charakterze ogólnym.
Tylko Parlament może wydać uchwałę o wprowadzeniu stanu wojennego czy
wyrazić zgodę na pobyt na terytorium obcych wojsk, bądź wysłaniu sił zbrojnych poza
terytorium Republiki Czeskiej.
Izba Poselska dysponuje władzą wykonawczą, ale także może dysponować prawem
kontroli rządu, czego pozbawiony jest Senat. Izba ta posiada jeszcze uprzywilejowaną
pozycję wykonaniu funkcji ustawodawczej, dysponując prawem odrzucenia prezydenckiego
weta ustawodawczego, jak i posiada prawo do uchwalania budżetu państwa i ustawy
o zamknięciu rachunków państwowych.
Inicjatywa ustawodawcza
Prawo inicjatywy ustawodawczej mają: Izba Poselska, w tym przypadku to
deputowany lub grupa deputowanych, Senat, rząd oraz organ przedstawicielski jednostki
samorządu terytorialnego wyższego szczebla. Projekt przyjęty przez Izbę Poselską trafia do
Senatu, który musi go rozpatrzyć w ciągu 30 dni od jego otrzymania. Senat może ten projekt
przyjąć lub odrzucić, bądź wnieść poprawki. Może się zdarzyć, ze Senat zwróci Izbie
poselskiej projekt z propozycjami zmian, wtedy niższa izba poddaje go pod głosowanie,
w brzmieniu uchwalonym przez Senat. Jeżeli tego nie zrobi, głosuje ponownie nad tekstem
pierwotnym, który przyjmuje bezwzględną większością głosów ogólnej liczby
deputowanych. Uchwalony ponownie projekt ustawy przesyłany jest prezydentowi, który
w ciągu 15 dni od otrzymania może zgłosić weto zawieszające.
Sesje
Sesje obu izb odbywają się na zasadzie permanencji. Sesje Izby Poselskiej zwołuje
Prezydent, tak aby została otwarta najpóźniej w trzydziestym dniu od dnia wyborów
(art. 34), jeśli tego nie uczyni Izba Poselska zbiera się trzydziestego dnia od dnia wyborów.
Sesja taka może zostać przerwana w drodze uchwały, a całkowity okres przerw w sesji nie
może przekroczyć stu dwudziestu dni w roku. W czasie przerwy w sesji przewodniczący
Izby Poselskiej lub Senatu może zwołać posiedzenie izby przed przewidzianym terminem, a
jest do tego zobligowany na żądanie prezydenta, rządu lub 1/5 ogółu członków jednej z izb.
Sesja Izby Poselskiej kończy się wraz z upływem jej kadencji lub z chwilą rozwiązania
Izby. Posiedzenia izb są jawne, a jawność wyłączona może zostać tylko i wyłącznie na
zasadach określonych w ustawie (art. 36). podejmowanie ustaw następuje w obecności co
najmniej 1/3 swych członków, a dla podjęcia uchwały izby wymagana jest zgoda ponad
połowy obecnych posłów lub senatorów, o ile Konstytucja nie stanowi inaczej. Projekty
ustaw wnosi się od Izby Poselskiej, może je wnieść poseł, grupa posłów, Senat, rząd oraz
organ przedstawicielski jednostki samorządu terytorialnego wyższego szczebla.
1. Konstytucja Republiki Czeskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000,
2. Strona
Ambasady
Republiki
Czeskiej
w
Warszawie,
(http://www.mzv.cz/warsaw/pl/informacje_o_rcz/system_polityczny/index.html)
3. B. Jagusiak, Systemy polityczne państw sąsiedzkich Polski, wyd. Difin, Warszawa
2011,
4. J. Tomaszewski, Czechy i Słowacja, wyd. Trio Warszawa 2006,
5. M. Bankowicz, Zlikwidowane państwo. Ze studiów nad polityką Czechosłowacji,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.