Witaminy to złożone związki chemiczne, których niewielkie ilości są niezbędne do wielu reakcji chemicznych.
Witaminy podobnie jak substancje mineralne, są potrzebne do życia. Muszą być spożywane wraz z pożywieniem, ponieważ organizm ludzki nie potrafi ich syntetyzować.
Wyjątek stanowią witamina K i kwas foliowy, które mogą być produkowane w jelicie przez bakterie.
W chorobach przewlekłych zwykle uzasadnione jest oznaczenie laboratoryjne stężenia witamin w organizmie, np: w chorobach przewodu pokarmowego, w cukrzycy i w czasie długotrwałego przyjmowania leków.
Niedobór witamin:
W czasie stosowania normalnej, urozmaiconej diety nie należy spodziewać się niedoboru witamin. Czynniki ryzyka, takie jak palenie papierosów, spożywanie alkoholu lub choroby infekcyjne, mogą być przyczyną ostrego lub przewlekłego niedoboru witamin. Niedobór lub ich brak może powodować dolegliwości lub objawy chorobowe.
W przypadku niewielkich niedoborów witamin mówi się o hipowitaminozie, a w ciężkich przypadkach o awitaminozie.
Najważniejsze przyczyny niedoboru witamin to:
-niedostateczne lub nieprawidłowe odżywianie
-podeszły wiek
-alkoholizm
-przyjmowanie leków
-zaburzenia trawienia (żołądek, jelito cienkie)
-leczenie antybiotykami
-przewlekłe choroby wątroby
-wzmożone zapotrzebowanie na witaminy w ciąży, w trakcie karmienia piersią i w sporcie wyczynowym
Nadmiar witamin:
Witaminy rozpuszczalne w wodzie wydalane są przez nerki z moczem, więc nie dochodzi do gromadzenia się ich w nadmiarze w ustroju. Natomiast witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą gromadzić się w narządach wewnętrznych, zwłaszcza w wątrobie, powodując szkodliwy dla organizmu nadmiar witamin-hiperwitaminozę, np: podczas stosowania dużych dawek witaminy A i D.
Witaminy możemy podzielić na dwie podstawowe grupy: witaminy rozpuszczalne w
tłuszczach: A, D, E, K oraz witaminy rozpuszczalne w wodzie: C, P, B1, B2, B6, B12, B13, PP, H, kwas foliowy, kwas pantotenowy.
Witamina A - akseroftol: dzienne zapotrzebowanie 5000 j.m.
Zapotrzebowanie ustroju na witaminę A jest pokrywane przez przyjmowanie retinolu i karotenoidów, które jako prowitamina A przetwarzane są przez organizm w witaminę A.
Najważniejszym karotenoidem jest beta-karoten, ma on bezpośrednie działanie przeciwutleniające, chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych. Aby zapewnić optymalne wchłanianie karotenoidów znajdujących się w pokarmach roślinnych, należy spożywać je z dodatkiem tłuszczu np: w postaci sałatek.
Dotychczas nieznane są choroby spowodowane niedoborem beta-karotenu, istnieją jednak dane, które świadczą o tym, że dieta uboga w karotenoidy mogła by sprzyjać rozwojowi chorób nowotworowych.
Stany i choroby, przy których występuje niedobór beta-karotenu:
niedostateczne lub nieprawidłowe odżywianie oraz choroby przebiegające z zaburzeniami wchłaniania tłuszczów.
Witamina A jest bardzo ważna do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, do utrzymywania prawidłowego stanu skóry i błon śluzowych, a także do niektórych funkcji seksualnych i mechanizmów odpornościowych.
Stany i choroby, w których występuje nadmiar witaminy A:
-spożywanie nadmiernych ilości wątroby zwierzęcej
-przyjmowanie dużych dawek witaminy A
Stany i choroby, w których występuje niedobór witaminy A:
-nieprawidłowe odżywianie
-sztuczne odżywianie
-choroby
-stres psychiczny
Witamina D-kalcyferol: dzienne zapotrzebowanie 400 j.m.(dzieci, młodzież, kobiety ciężarne).
Witamina D powstaje w ustroju z prowitaminy pod wpływem działania promieni ultrafioletowych (światło słoneczne). Prowitamina D2 występuje w niektórych pokarmach, a prowitamina D3 może być syntetyzowana w wątrobie.
Pod wpływem działania promieni słonecznych w skórze tworzy się witamina D3.
Z tego względu podaż witaminy D jest różna w zależności od pory roku. Witamina D
wpływa na przemianę wapnia i fosforu i odgrywa istotną rolę w tworzeniu kości.
Stany i choroby, w których występuje nadmiar wit.D:
-przyjmowanie dużych dawek wit.D
Stany i choroby, w których występuje niedobór wit.D:
-niedobór światła słonecznego
-wiek dziecięcy
-zaburzenia trawienia tłuszczów
-zaburzenia metabolizmu kości
-wrodzona odporność na wit.D
Witamina E-tokoferol: dzienne zapotrzebowanie 10-30 mg (dzieci-0,5 mg/kg.
Witamina E przede wszystkim chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych, podtrzymuje nasz własny system immunologiczny, ochraniając cząsteczki podatne na utlenianie. Ponadto wpływa korzystnie na metabolizm tłuszczów i być może działa przeciwmiażdżycowo. Długotrwały niedobór witaminy E może powodować zaburzenia funkcjonowania mięśni, zaburzenia krwiotworzenia i zmiany zwyrodnieniowe rdzenia kręgowego.
Stany chorobowe, w których występuje niedobór wit.E:
-nieprawidłowe odżywianie
-choroby przewodu pokarmowego
Przyjmowanie wit.E może być celowe w stanach osłabienia, w objawach okresu przekwitania u kobiet oraz jako profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Należy unikać przedawkowania.
Witamina K:
Witamina K jest zbiorczą nazwą grupy trzech substancji:wit.K1(filochinon), wit.K2
(menachion), wit.K3(naftochion). Witamina K ma istotne znaczenie dla produkcji pewnych ważnych białek w ustroju, szczególnie czynników krzepnięcia. W celach profilaktycznych stosowane jest doustne podawanie wit.K1 niemowlętom.
Witamina C-kwas askorbinowy: dzienna dawka 70-100 mg.
Witamina C potrzebna jest do tego, by wiele życiowych procesów biochemicznych i fizjologicznych mogło przebiegać bez zakłóceń. Wit.C zwiększa m in. wchłanianie żelaza zawartego w pożywieniu, stabilizuje tkankę łączną (biosynteza kolagenu), wzmacnia układ odpornościowy, wpływa korzystnie na produkcję hormonów i neuroprzekaźników i działa odtruwająco na organizm.
Stany i choroby, przy których występuje niedobór wit.C:
-reumatyczne schorzenie stawów
-choroby przewodu pokarmowego
-infekcje
-dializa
-alkoholizm
Witamina B1-tiamina:
Występuje w organizmie ludzkim w czterech różnych postaciach: jako wolna tiamina oraz w postaci trzech estrów fosforanu tiaminy. Jest ona jednym z najważniejszych koenzymów. Organizm potrafi magazynować ją tylko w niewielkim stopniu dlatego musi być ona przyjmowana wraz z pożywieniem.
Wit.B2 jest pojęciem zbiorczym dla wolnej ryboflawiny i dwóch innych związków ryboflawiny. Ryboflawina występuje we wszystkich organizmach roślinnych i zwierzęcych. Wit.B2 bierze udział w metabolizmie węglowodanów, aminokwasów, kwasów tłuszczowych i puryn, a także w przemianach energetycznych i metabolizmie hormonów.
Witamina B6-pirydoksyna:
Składa się z sześciu różnych związków, bierze udział w licznych procesach metabolicznych, a przede wszystkim przemiany aminokwasów. Ponadto odgrywa ważną rolę w biologicznej produkcji naturalnych barwników i kobalaminy oraz substancji przekaźnikowych układu nerwowego (neuroprzekaźniki).
Witamina B12-kobalamina:
Magazynowana jest w wątrobie. Ustrój ludzki potrafi z łatwością wykorzystywać kobalaminy naturalne i syntetyczne. Wit.B12 bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych oraz wpływa na metabolizm białek.
Witamina B13 -kwas orotowy:
Jej cechą jest zdolność przetwarzania stosunkowo mało wartościowych substancji w bardzo wartościowy budulec. Witaminy tej bardzo potrzebują ludzie starsi, których organizm gorzej przyswaja spożyte pokarmy.
Witamina PP-niacyna:
Występuje w dwóch formach: jako kwas nikotynowy i amid tego kwasu.
Organizm może sam wytwarzać niewielkie ilości niacyny z tryptofanu,
aminokwasu uwalnianego w procesie trawienia białek.
Witamina H-biotyna: Biotyna bierze udział w przemianach cukru, kwasów tłuszczowych, węglowodanów, aminokwasów i ogólnej przemianie energetycznej.
W organizmie ludzkim stwierdzono obecność czterech enzymów biotynozależnych (m.in.karboksylazy i dekarboksylazy).
Kwas foliowy-pteroiloglutaminowy:
Wchodzi w skład kompleksu witamin z grupy B. Bierze udział w produkcji puryn i kwasów nukleinowych (synteza DNA), które m.in.
zużywane są do budowy krwinek czerwonych.
Kwas pantotenowy:
Występuje prawie we wszystkich pokarmach. Będąc częścią koenzymu A,
odgrywa ważną rolę w procesach metabolicznych.
"Jak zdrowo żyć"- Dr Stephen Carroll, Dr Tony Smith
"Nasze zdrowie"- Ulf Bohmig
"Czy jesteś zdrowy"- Dr Eberhard J. Wormer
Encyklopedia Popularna PWN- wydanie ósme, rok 1982
Popularna Encyklopedia Guinnessa - wydanie z roku 1995