z University of Manchester u˝yli do zba-siedztwie niezwykle rzadko. M82 znaj-ASTRONOMIA

dania wewn´trznych niedost´pnych ob-

duje si´ w odleg∏oÊci 10 mln lat Êwietl-szarów M82 zespo∏u radioteleskopów

nych – oko∏o pi´ç razy dalej ni˝ galak-Wal i pal!

znajdujàcych si´ w Wielkiej Brytanii tyka Andromedy – i jest najbli˝szà nam (MERLIN – Multi-Element Radio-Link-galaktykà, w której gwa∏townie rodzà Radiowe oczy przyglàdajà si´

ed Interferometer Network). Rezultat si´ gwiazdy.

narodzinom i Êmierci gwiazd

widaç na zdjćiu: przedstawia ono szcze-Takie kolizje by∏y jednak znacznie

gó∏y wstrzàsu, podczas którego maso-

czśtsze we wczesnym WszechÊwiecie

Natura, tak jak Âiwa wmitologii wo produkowane sà gwiazdy.

i narodziny gwiazd stanowi∏y kamienie hinduskiej, jednà r´kà niszczy,

Aby uzyskaç ten obraz, grupa z Man-

milowe w historii wielu galaktyk, w tym a drugà buduje. Nieregularna

chesteru musia∏a po∏àczyç swoje wyni-równie˝ naszej Drogi Mlecznej. Tak wić galaktyka znana jako M82 jest tego naj-ki z danymi pochodzàcymi z telesko-

– jak zauwa˝a Wills – „badania M82 to lepszym przyk∏adem. Od lat podrćz-pów Very Large Array (VLA) w Socorro dopiero poczàtek”. Astronomowie pa-niki opisywa∏y jà jako galaktykéksplo-

(Nowy Meksyk). Tak utworzony obraz

trzà na t´ galaktykńiczym na kamieƒ

dujàcà, a to ze wzgl´du na jej niere-pokrywa obszar mniej wićej 3000 na

z Rosetty – ma im pomóc zrozumieç, jak gularny kszta∏t. Niedawno astronomie 2000 lat Êwietlnych (M82 ma oko∏o

niekszta∏tne chmury gazu przekszta∏ci∏y doszli jednak do wniosku, ˝e to, co wi-40 tys. lat Êwietlnych szerokoÊci) z roz-si´ w regularne systemy pe∏ne gwiazd, dzà, jest nie tylko Êmiercià; to tak˝e dzielczoÊcià porównywalnà z najlep-które dziÊ widzimy.

gwa∏towne narodziny. Zaburzenie zwià-

szymi naziemnymi teleskopami optycz-

W tym celu Muxlow i inni podejmu-

zane z oddzia∏ywaniem z jej pot´˝nà sà-

nymi. Ka˝dy okràg∏y kszta∏t to pozo-

jà wspó∏pracź astronomami z VLA, by

siadkà – galaktykà M81 – wydaje siśta∏oÊç po wybuchu supernowej, czyli badaç bardzo oddalone obiekty wykry-rozrywaç M82, tak ˝e py∏ i gaz gwa∏-

szczàtki po detonacji masywnej m∏odej te przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a townie przekszta∏cajà si´ w gwiazdy.

gwiazdy.

w tzw. Hubble Deep Field (ma∏ym frag-Gwiazdy te z kolei starzejàc si´ wybu-W tym rejonie w ciàgu ostatniego ty-

mencie nieba po∏o˝onym ko∏o dyszla

chajà jako supernowe i Êciskajà okolicz-siàclecia wybuch∏o oko∏o 50 superno-

Wielkiego Wozu). Mimo ˝e nie da sińy gaz, co prowadzi do dalszego lawi-wych, czyli mniej wićej 10 razy wićej poznaç tych s∏abych i nieregularnych nowego powstawania gwiazd.

ni˝ w naszej znacznie rozleglejszej Ga-plamek z takà precyzjà jak M82, obser-Proces narodzin gwiazd zosta∏ ju˝

laktyce. „M82 to ogromne laboratorium wacje radiowe powinny jednak poka-w zasadzie poznany teoretycznie, lecz do badaƒ narodzin i Êmierci masyw-zaç, czy sà to – jak si´ podejrzewa – m∏o-nigdy dotàd nie obserwowano go w ta-

nych gwiazd” – mówi Wills. Pozosta-

de galaktyki, które a˝ „kaszlà” m∏odymi kich szczegó∏ach. Gaz, z którego powsta-

∏oÊci po supernowych rozszerzajà sií gwiazdami. Takie odkrycie powiàza∏o-jà gwiazdy, zas∏ania jednoczeÊnie Êwia-powoli zlewajà w rozciàg∏à poÊwiat´

by nasz wspó∏czesny Êwiat i bezkszta∏t-t∏o dochodzàce z obszaru, gdzie najwićej radiowà M82, czyli wspólnà pozosta-ne czasy Wielkiego Wybuchu – tego naj-si´ dzieje. Jednak˝e fale radiowe przeni-

∏oÊç wybuchów z ostatnich 10 mln lat.

wi´kszego i najbardziej gwa∏townego

kajà go swobodnie. Wiedzàc to, Tom W.

Galaktyczne spotkania tego typu zda-

twórcy.

B. Muxlow, Alan Pedlar i Karen A. Wills rzajà si´ w naszym kosmicznym sà-

Corey S. Powell

MERLIN / VLA

GALAKTYKA M82 jest a˝ usiana pozosta∏oÊciami po wybuchach supernowych

(okràg∏e kszta∏ty) , co widaç na tym zdjćiu radiowym.

16 ÂWIAT NAUKI Listopad 1997