Błędy frazeologiczne są we współczesnej polszczyźnie bardzo częste: występują w prasie, telewizji, popełniają je nauczyciele i uczniowie.

Od kilku lat obserwuję, jak moi słuchacze mają coraz większe problemy z tworzeniem poprawnych związków frazeologicznych. Często jest to wynikiem nieznajomości podstaw frazeologii . Przyczyn tego zjawiska można upatrywać również w niedbałym sposobie wypowiadania się, a także braku głębszej refleksji nad formą własnego przekazu słownego. Z tych właśnie przemyśleń powstała koncepcja lekcji, którą udało mi się z powodzeniem zrealizować, a prezentowany scenariusz jest jej zapisem. Może być wykorzystany dla różnych klas szkoły dla dorosłych, gdy chcemy rozwijać umiejętność precyzyjnego wyrażania myśli, dzięki zastosowaniu wiedzy o języku.

Scenariusz lekcji z nauki o języku

Temat: Dlaczego jest nam potrzebna znajomość frazeologii?

Główne zagadnienia lekcji

Zajęcia służą przypomnieniu i utrwaleniu podstawowych pojęć z dziedziny frazeologii, a przede wszystkim mają uzmysłowić, jak ważną rolę odgrywa jej znajomość w codziennej praktyce językowej.

Cele

Po zakończeniu lekcji uczeń powinien:

- znać pojęcie związku frazeologicznego: luźnego, łączliwego, stałego

- rozróżniać luźne, łączliwe i stałe związki frazeologiczne

- tworzyć związki frazeologiczne różnego typu

- odróżniać związki frazeologiczne zbudowane poprawnie od związków zbudowanych niepoprawnie

- usuwać błędy w związkach frazeologicznych

- umieć posługiwać się słownikiem wyrazów obcych i słownikiem

frazeologicznym

Metody pracy:

- problemowa

- oglądowa

- ćwiczenia praktyczne

Formy pracy:

- praca w grupach zorganizowanych jednorazowo

- praca zbiorowa (z udziałem całej klasy)

Czas trwania:

- 45 minut

Środki dydaktyczne:

- materiały ćwiczeniowe dla każdego ucznia opracowane przez nauczyciela

- słowniki frazeologiczne i wyrazów obcych

- schemat podziału związków frazeologicznych

- wykres przedstawiający stałe związki frazeologiczne, w których użyto wyrazu głowa (dwa warianty - gotowy i uzupełniany w czasie lekcji)

Przebieg lekcji

Faza przygotowawcza

1. Nauczyciel proponuje rozwiązanie ćwiczenia, które sprawdza wiedzę uczniów na temat typów związków frazeologicznych, umiejętność ich rozróżniania.

Uczniowie wykonują je samodzielnie, następnie wspólnie omawiają.

Wśród podanych związków wyrazowych wskaż związki frazeologiczne: luźne, łączliwe i stałe. Ustnie uzasadnij swój wybór.

- mieć muchy w nosie

- silny jak wół

- dobry dzień

- palcem na wodzie pisane

- mieć rację

- mała prośba

- pięta Achillesa

- powieść przygodowa

Faza zasadnicza

1.Nauczyciel aranżuje sytuację problemową; wyjaśnia, że spotkanie służy ukazaniu, jak ważną rolę odgrywa znajomość frazeologii. Zapisanie tematu lekcji.

Zwrócenie uwagi na poradniki językowe (słowniki: frazeologiczny i wyrazów obcych oraz programy telewizyjne - „Ojczyzna polszczyzna” profesora Jana Miodka i „Mówi się” Jerzego Bralczyka).

2. Wykonanie przez uczniów kolejnego ćwiczenia. Przykłady błędnie zbudowanych zdań pochodzą z wypracowań domowych. Przygotowano dwie wersje ćwiczenia (dla dwóch grup).

Wersja I

Popraw błędy w zdaniach. Wyjaśnij ustnie, na czym polega błąd w każdym ze zdań.

- Konrad Wallenrod jest człowiekiem prawym i patriotycznym.

- Pomimo niektórych złych zalet Jacka Soplicę można uznać za bohatera pozytywnego.

- Konsekwencją końcową jest samobójstwo Konrada Wallenroda.

- Konrad Wallenrod jako młode dziecko został porwany przez Krzyżaków.

- Nikt poza Halbanem nie znał jego planów, zamierzeń.

- Większość ogółu szlachty uznała Jacka Soplicę za zdrajcę.

Wersja II

Popraw błędy w zdaniach. Wyjaśni ustnie, na czym polega błąd w każdym ze zdań.

- Zaborcy znieśli nazwę Polski z mapy świata.

- Romantycy wysuwali śmiałe reformy.

- Nie będę rozstrzygał postępowania Konrada Wallenroda.

- Konrad Wallenrod odniósł moralną klęskę.

- Utwory romantyczne odgrywają i dziś wielką wartość.

- Halban odgrywał wpływ na Konrada Wallenroda.

3. Po samodzielnym wykonaniu polecenia następuje wspólna analiza rozwiązań i ustalenie wniosków: w pierwszej wersji ćwiczenia przyczyną błędów jest naruszenie łączliwości frazeologicznej wyrazów; w drugiej wersji -

zniekształcenie stałych związków frazeologicznych.

4. Kolejne ćwiczenie służy kształceniu umiejętności posługiwania się stałymi związkami frazeologicznymi. Uczniowie poszukują frazeologizmów z wyrazem głowa . Przykłady zapisywane są na wykresie i ustnie objaśnia się ich znaczenie.

Potencjalny wykres:

Po wyczerpaniu się pomysłów uczniów nauczyciel demonstruje gotowy wykres.

(Oba wykresy można porównać.)

Uczestnicy zajęć powinni spróbować odpowiedzieć, w jakim celu stosuje się stałe związki frazeologiczne (np. stałe związki wyrazowe stanowią obrazowe, plastyczne odpowiedniki podstawowych określeń, są sugestywne, ujmują zwięźle treści, urozmaicają wypowiedź).

Faza końcowa

1.Nauczyciel dokonuje podsumowania lekcji, np. cel zajęć został osiągnięty, gdyż poprzez ćwiczenia uczniowie przypomnieli sobie i utrwalili pojęcia z frazeologii, spotkanie wykazało przydatność wiedzy gramatycznej w praktyce językowej, uwrażliwiło na poprawność języka, jakim się posługujemy.

2.Omówienie zadania domowego:

a) Przez najbliższy tydzień śledź bieżącą prasę, z uwagą oglądaj telewizję i słuchaj radia, aby zgromadzić przykłady źle użytych związków

frazeologicznych.

Posługując się wydawnictwami dotyczącymi poprawności językowej,

postaraj się wyjaśnić, na czym polegają błędy.

b) Dla chętnych. Frazeologia to także tworzywo tekstów literackich. Gra językowa pojawia się w wielu utworach poetyckich. Przygotuj taki

przykład.

3. Podziękowanie za aktywny udział w lekcji i wystawienie ocen

wyróżniającym się uczniom.

Bibliografia

S. Bąba, Twardy orzech do zgryzienia, czyli o poprawności frazeologicznej,

Poznań 1986.

Dorota Jastrzębska

nauczycielka języka polskiego

w Centrum Kształcenia Ustawicznego

w Częstochowie