188 I. Lipiñska

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Roczniki Naukowe l tom IX l zeszyt 2

Izabela Lipiñska

Akademia Rolnicza w Poznaniu

PRAWNE ASPEKTY PRODUKCJI WINA W POLSCE

THE LEGAL ASPECTS OF WINE PRODUCTION IN POLAND

S³owa kluczowe: wspólnotowy rynek wina, wspólna polityka rolna, akcyza Key words: common organization of markets in the wine sector, common agricultural policy, excise duty

Synopsis. Treœci¹ artyku³u jest charakterystyka rozwi¹zañ prawnych, przyjêtych przez ustawodawcê wspólnotowego w ramach wspólnej polityki rolnej w sektorze wina. Funkcjonuj¹ce w ramach tego rynku instrumenty ekonomiczno-prawne istotnie wp³ywaj¹ na jego kszta³t. Na polskie winiarstwo oddzia³uj¹ równie¿ przepisy prawa krajowego, które nie zawsze s¹ implikowane bazow¹ regulacj¹ wspólnotow¹.

Wstêp

Obecny rok winiarski, tj. 2006/2007 jest pierwszym, w toku którego Polska – jako pe³noprawny uczestnik wspólnotowego rynku rolnego – uzyska³a prawo do produkowania wina1. Jednak¿e podstawowym warunkiem dopuszczenia wina do obrotu na terytorium UE jest jego pozyskiwanie zgodne z zasadami wspólnej organizacji rynku tego produktu. Tak jak wytwarzanie wina ma bardzo d³ug¹ historiê, tak jego podstawowa regulacja zosta³a uchwalona dopiero dwadzieœcia lat temu2. Z

uwagi na to, ¿e nie oddzia³ywa³a ona na rynek w po¿¹danym przez ustawodawcê kierunku, regulacja ta by³a ju¿ kilkakrotnie zmieniana3. Obecnie rynek ten jest kszta³towany na mocy rozporz¹dzenia Rady nr 1493/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina 4 . Wspólnotowy rynek wina nie jest poddany daleko id¹cej interwencji. Z tego wzglêdu niezmiernie wa¿ne jest utrzymywanie równowagi pomiêdzy popytem a poda¿¹ na rynku wewnêtrznym oraz umo¿liwienie sektorowi bycia konkurencyjnym w d³u¿szym okresie czasu.

Uzyskanie przez Polskê cz³onkostwa w UE przyczyni³o siê do zapewnia pewnej grupie rolników dodatkowego Ÿród³a dochodów, jakim mo¿e byæ uprawa winoroœli. Oczywiœcie jej kultywacja jest uzasadniona ekonomicznie tylko w tych regionach Polski, gdzie warunki klimatyczne umo¿liwiaj¹

zak³adanie plantacji.

Celem artyku³u jest wskazanie podstaw prawnych produkcji wina w Polsce. W tym zakresie konieczne jest okreœlenie ustalonych przez ustawodawcê wspólnotowego mechanizmów oddzia³y-wania na kszta³towanie tego rynku. Przyjête na szczeblu wspólnotowym rozwi¹zania prawne impli-kuj¹ równie¿ pewne modyfikacje w ramach krajowego porz¹dku prawnego dotycz¹cego tej materii. Z

tego wzglêdu nale¿y równie¿ dokonaæ analizy regulacji krajowej w zakresie pozyskiwania wina. Artyku³ podzielono na dwie czêœci. Pierwsza jest charakterystyk¹ przyjêtych rozwi¹zañ prawnych w zakresie wspólnej organizacji rynku wina. Natomiast druga czêœæ dotyczy regulacji prawa krajowego pozwalaj¹cego na pozyskiwanie tego produktu. Pracê zamykaj¹ rozwa¿ania koñcowe, obejmu-j¹ce próbê oceny obowi¹zuj¹cego porz¹dku prawnego.

1

Zob. Rozporz¹dzenie Rady 2165/2005 zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie wspólnej organizacji rynku wina, Dz. U. WE nr L 345, z 28.12.2005, s. 1.

2

Zob. Rozporz¹dzenie (EWG) nr 822/87 w sprawie wspólnej organizacji rynku wina, Dz. U. WE nr L 84, z 27.03.1987, s. 1.

3

Zob. np. Rozporz¹dzenie Komisji nr 1441/88 z dnia 24 maja 1988 r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie nr 822/87

w sprawie wspólnej organizacji rynku wina, Dz. U. L 132 z 28.5.1988, s. 1-2.

4

Dz. U. L 179 z 14.7.1999, str. 1-84.

Prawne aspekty produkcji wina w Polsce 189

Instrumenty prawne kszta³tuj¹ce wspólnotowy rynek wina Podstawowym aktem prawnym oddzia³uj¹cym na rynek wina w Unii Europejskiej jest rozporz¹-

dzenie Rady nr 1493/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina 5.

Obejmuje ono swym zakresem takie produkty, jak: sok gronowy, wino z ze œwie¿ych winogron, œwie¿e winogrona (nieprzeznaczone do konsumpcji), ocet, wina lekkie, osady winne oraz wyt³oczyny gronowe. Omawiane rozporz¹dzenie reguluje produkcjê i kontrolê upraw winoroœli, przetwórstwo zwi¹zane z produkcj¹ wina, system interwencji cenowych oraz mechanizmy dopuszczania produktów na rynek, a tak¿e zasady handlu z krajami trzecimi. Na obszarze UE wyznaczono, w zale¿noœci od warunków klimatycznych, trzy strefy uprawy winoroœli. W ka¿dej z nich obowi¹zuj¹ inne normy dotycz¹ce wymaganej dojrza³oœci winogron, minimalnej zawartoœci alkoholu, a tak¿e wzbogacania, s³odzenia, odkwaszania i zakwaszania wina. Polska zosta³a zaliczona do strefy A. W tym miejscu nale¿y zazna-czyæ, ¿e ponowne nasadzenia winoroœli s¹ mo¿liwe tylko po uzyskaniu pozwolenia.

Mechanizm organizacji omawianego rynku przewiduje kontrolê materia³u s³u¿¹cego rozmna¿aniu roœlin. Wina przeznaczone do obrotu mo¿na produkowaæ wy³¹cznie z odmian winoroœli ujêtych w odpowiedniej klasyfikacji sporz¹dzonej przez dane pañstwo. Ponadto bardzo szczegó³owo s¹

okreœlone regu³y produkcji wina. Przepisy reguluj¹ zasady uzyskiwania naturalnej mocy alkoholo-wej, zakwaszania i odkwaszania win, ich s³odzenia, itd.

Zgodnie z bazowym rozporz¹dzeniem mo¿na produkowaæ takie wina, jak: sto³owe, sto³owe z oznaczeniem geograficznym (wino regionalne), likierowe, musuj¹ce, pó³musuj¹ce, musuj¹ce gazowane, pó³musuj¹ce gazowane oraz jakoœciowe pochodz¹ce z okreœlonego regionu (wino jakoœciowe psr). W przypadku tych ostatnich przepisy reguluj¹ce produkcjê win jakoœciowych psr okre-

œlaj¹: granice obszaru produkcji, odmiany winoroœli, dozwolone metody uprawy, dozwolone metody wyrobu wina, wymagan¹ dojrza³oœæ winogron, dopuszczaln¹ wydajnoœæ z hektara, wymagania dotycz¹ce testów analitycznych oraz cech organoleptycznych wina.

W ramach organizacji rynku wina ustalany jest tzw. system cen. Jednak¿e odnosi siê on tylko do win sto³owych produkowanych w UE. Z kolei w celu zapobiegania destylowaniu wina sto³owego wysokiej jakoœci na wysokoprocentowe napoje alkoholowe, ustawodawca przewiduje pomoc dla prywatnego magazynowania. Z drugiej strony – by unikn¹æ produkcji win o niskiej jakoœci –

ustalane s¹ tzw. plany jego destylowania, za odpowiednim wsparciem cenowym.

Krajowa regulacja w zakresie wytwarzania wina

Podstawowym aktem prawnym reguluj¹cym produkcjê wina w Polsce jest ustawa z dnia 22

stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina 6. Zgodnie z jej treœci¹ dzia³alnoœæ gospodarcza w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich jest dzia³alnoœci¹ regulowan¹ w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004

r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej i wymaga uzyskania wpisu do rejestru przedsiêbiorców wykonuj¹cych dzia³alnoœæ w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich7. Jednak¿e wy-móg uzyskania wpisu do rejestru nie dotyczy podmiotów, które wyrabiaj¹ wy³¹cznie wino gronowe uzyskane z winogron pochodz¹cych z upraw w³asnych. Zgodnie z art. 23 ustawy do wyrobu omawianych win u¿ywa siê wy³¹cznie winogron zebranych z krzewów odmian winoroœli wymienio-nych w za³¹czniku do ustawy8 oraz sklasyfikowanych jako odmiany przeznaczone do wyrobu wina gronowego, co najmniej w jednym z pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej, w sposób okreœlony w art. 19 rozporz¹dzenia Rady (WE) nr 1493/1999, je¿eli winoroœle tych odmian zosta³y zasadzone przed dniem 1 sierpnia 2005 r. Kontrolê nad upraw¹ poszczególnych odmian sprawuje Pañstwowa Inspekcja Ochrony Roœlin i Nasiennictwa.

5

Dz. U. L 179 z 14.7.1999, str. 1-84.

6

Dz. U. Nr 34, poz. 292 z póŸn. zm.

7

Dz. U. Nr 173, poz. 1807

8

Ustawodawca wymienia w tym zakresie 39 odmian winoroœli o owocach jasnych (np. Muscat Blanc), 5

odmian o owocach ró¿owych lub czerwonych (np. Pinot Gris) oraz 32 odmiany o owocach ciemnych (np.

Cabernet Sauvignon).

190 I. Lipiñska

Ka¿dy podmiot wyrabiaj¹cy wino gronowe lub moszcz gronowy z winogron pochodz¹cych z upraw winoroœli po³o¿onych na terytorium RP, zobowi¹zany jest do corocznego dokonania zg³oszenia Prezesowi Agencji Rynku Rolnego. Ponadto sk³ada on informacje o szacunkowej iloœci zebranych winogron, które zostan¹ wykorzystane do wyrobu wina, z podzia³em na winogrona bia³e i czerwone wraz z podaniem nazw odmian winoroœli oraz powierzchni uprawy winoroœli; szacunkowej iloœci i rodzajach win gronowych, które zostan¹ wyrobione z tych winogron, z podzia³em na wina bia³e i czerwone oraz iloœci i rodzajach wprowadzonych do obrotu win gronowych w poprzednim roku gospodarczym, wyrobionych z winogron, moszczy gronowych lub win gronowych przywiezionych na terytorium kraju z innych pañstw cz³onkowskich UE.

W przypadku, gdy œrednia wielkoœæ wyrobu wina gronowego w piêciu kolejnych latach go-spodarczych, ustalona na podstawie przekazywanych powy¿szych informacji, wyniesie co najmniej 25 000 hl, minister w³aœciwy do spraw rynków rolnych ma obowi¹zek poinformowania, w drodze obwieszczenia, o zakazie sadzenia winoroœli przeznaczonej do wyrobu wina gronowego9.

Ponadto zgodnie z art. 28g ustawy, je¿eli œrednia wielkoœæ wyrobu tego wina, wyniesie po raz pierwszy w danym roku gospodarczym co najmniej 25 000 hl minister w³aœciwy do spraw rynków rolnych okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, warunki i sposób podzia³u „prawa do sadzenia winoro-

œli”. W tym przypadku przydzielenie okreœlonej w hektarach wielkoœci uprawy winoroœli, z której zebrane winogrona mog¹ byæ wykorzystane do wyrobu wina gronowego wprowadzanego do obrotu, w pierwszej kolejnoœci, podmiotom wyrabiaj¹cym wino z w³asnych owoców, a w nastêpnej kolejnoœci przedsiêbiorcom wpisanym do rejestru. Przy czym wielkoœæ plantacji przys³uguj¹ca ka¿demu plantatorowi nie bêdzie mog³a przekraczaæ 10 ha. Po dokonaniu podzia³u prawa do sadzenia winoroœli do obrotu wprowadza siê wina gronowe wyrobione z winogron pozyskanych z upraw, których posiadaczami s¹ podmioty posiadaj¹ce prawo do sadzenia winoroœli, w iloœci od-powiadaj¹cej wielkoœci przyznanego prawa.

Produkcja wina w Polsce od strony fiskalnej jest zakwalifikowana jako wyrób akcyzowy zharmonizowany. Zatem zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym 10, podlega akcyzie w wysokoœci 300 z³/hl. Jednak¿e na mocy rozporz¹dzeniem Ministra Finansów z dnia 22

kwietnia 2004 r., w sprawie obni¿enia podatku akcyzowego, stawka akcyzy na wino zosta³a obni¿ona (za³¹cznik nr 1 poz. 9) i wynosi obecnie 136 z³/hl11. Ponadto produkcja i przetwarzanie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych mo¿e odbywaæ siê wy³¹cznie w sk³adzie podatkowym (art. 30 ust. 2).

Wnioski

1. Regulacja prawna w zakresie rynku wina jest bardzo rozbudowana. W obrêbie UE powiêksze-nie plantacji i ponowne zasadzenie roœlin wi¹¿e siê uzyskaniem pozwolenia. Zatem rynek wina nie jest rynkiem otwartym dla nowych plantatorów.

2. Producenci wina mog¹ liczyæ na wsparcie finansowe w zakresie prywatnego przechowalnic-twa, co wi¹¿e siê z brakiem koniecznoœci poszukiwania dodatkowego sposobu zagospodaro-wania tego produktu.

3. Polska – jako nowy, a w³aœciwie odrodzony producent wina, przez kolejne 3 lata nie jest ogra-niczona rozmiarami plantacji.

4. Uci¹¿liwoœci¹ dla producentów win, którzy wyrabiaj¹ wy³¹cznie wino gronowe uzyskane z winogron pochodz¹cych z upraw w³asnych jest koniecznoœæ uzyskania zezwolenia na prowa-dzenie sk³adu podatkowego.

5. Mankamentem produkcji i sprzeda¿y wina, a przede wszystkim jego op³acalnoœci jest ponadto obowi¹zek wnoszenia podatku akcyzowego.

9

Zob. art. 2 ust. 1 rozporz¹dzenia nr 1493/1999.

10

Dz. U. Nr 2, poz. 257 z póŸn. zm.

11

Dz. U. Nr 87, poz. 825, z póŸn. zm.

Prawne aspekty produkcji wina w Polsce 191

Summary

The paper is an analyse of the juridical wine production in European Union and Poland. This marketing year is the first one within Polish wine may be produced. The common regulation forced many rules that have to be obtained in this matter. Besides that, native farmers – producers are obliged to cover some domestic fiscal duties on it.

Adres do korespondencji:

dr Izabela Lipiñska

Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ¯ywnoœciowej

Zak³ada Prawa Rolnego

ul. Wojska Polskiego 28

tel. [phone]

e-mail: [e-mail]