Wybrane przykłady z mitologii inspiracją dla twórców różnych epok










Wybrane przykłady z mitologii inspiracją
dla twórców różnych epok.

 

Mitem, nazywa się dawną baśń lub
opowieść o bóstwach i półlegendarnych bohaterach. Wiele narodów posiada własne mitologie - zbiory mitów. Najbardziej
znaną i obszerną jest mitologia grecka. Grecy wyobrażali sobie bogów na
podobieństwo ludzi - mieli więc bogowie
wiele cech ludzkich i często ulegali ludzkim słabościom, choć byli
nieśmiertelni i obdarzeni boską mocą. Człowiek był często zabawką w rękach
bogów, ale też często nie chciał podporządkować się ich woli. Powszechny
był w Grecji kult herosów , którzy
często byli potomkami bogów i
przewyższali innych ludzi siłą, odwagą i mądrością. Za herosów uznawali też
starożytni ludzi wybitnych, którzy zasłużyli na pamięć i wdzięczność potomnych.
Mityczne opowieści urzekały nie tylko Greków, ale po dziś dzień zachwycają też inne narody europejskie. Tłumaczono
je na różne języki, a rzeźbiarze, malarze i pisarze czerpali z nich motywy do
swej twórczości.

Humaniści
w dobie odrodzenia pozostawali pod urokiem mitologii i wiele aluzji
mitologicznych znajdujemy w ich utworach.

Czołowy
polski humanista - Jan Kochanowski wielekroć sięgał do tej skarbnicy myśli. W
"Odprawie posłów greckich" odwołał się do mitu o wojnie trojańskiej.
Bezpośrednim źródłem stała się dla naszego poety "Iliada" - epos
bohaterski Homera opowiadający o dziejach tej dziesięcioletniej wojny.
Kochanowski posłużył się epizodem mówiącym o przybyciu poselstwa greckiego do Troi z żądaniem
zwrotu porwanej przez Parysa pięknej Heleny - żony króla Sparty, Menelaosa.
Stary król Troi - Priam zwołuje radę, która ma podjąć decyzję w sprawie zwrotu
lub zatrzymania pięknej Greczynki. Parys przekupuje członków rady, dzięki czemu
Helena pozostaje w Troi, lecz staje się to powodem długiej, wyniszczającej
walki i wreszcie klęski Troi. Jan Kochanowski w tragedii "Odprawa posłów greckich" posłużył się tym
motywem mitologicznym, lecz równocześnie pod maską Troi ukazał Polskę, zaś rada
trojańska porównana została do sejmu polskiego. Stał się więc dramat
Kochanowskiego głosem patrioty głęboko zatroskanego o przyszłość Polski.
Prywata, brak poczucia odpowiedzialności za losy kraju, doprowadziły Troję do
zguby. Przepowiednia Kassandry odnosi się nie tylko do jej ojczyzny.

 

Wiele
elementów mitologicznych pojawia się także w innych utworach Jana
Kochanowskiego. Prosi on mitologiczne muzy o natchnienie poetyckie, porównuje
się do mitologicznego Proteusa - który dowolnie zmieniał swą postać, płacząc
nad śmiercią córeczki Urszulki poeta poszukuje jej także w mitologicznych
zaświatach. Do mitu arkadyjskiego (Arkadia - mitologiczna kraina wiecznej
szczęśliwości, ładu i spokoju) nawiązuje nasz poeta w "Pieśni
świętojańskiej o Sobótce". Wyraża w niej pochwałę osiadłego życia
wiejskiego zapewniającego człowiekowi dostatek, spokój, szczęście.

Ten
motyw arkadyjski odnajdujemy też w
sentymentalnej sielance Franciszka Karpińskiego "Laura i Filon".
Przeżyciom bohaterów towarzyszy piękna i stała natura oraz atmosfera wieczoru
na wsi. Bardzo popularna stała się mitologiczna postać Prometeusza - tytana,
który z miłości do ludzi wykradł bogom ogień i przyniósł go na ziemię. Nauczył
ludzi posługiwania się ogniem, czym niepomiernie ułatwił im życie. Za ten
śmiały czyn władca Olimpu - Zeus srogo ukarał
śmiałka: drapieżne ptaki rozszarpywały wnętrzności Prometeusza, który
został przykuty do skały. Tytan stał
się symbolem poświęcenia i cierpienia dla dobra innych. Mit prometejski
odnajdujemy w wielkim dramacie romantycznym A. Mickiewicza - "Dziady"
cześć III. W "Wielkiej Improwizacji" Konrad, podobnie jak Prometeusz,
buntuje się przeciwko Bogu uzasadniając swoją postawę słowami:

"Ja i
ojczyzna to jedno,


Nazywam się Milijon - bo za milijony

kocham i cierpię katusze".

Żarliwa miłość do ojczyzny dyktuje
Konradowi słowa buntu przeciwko Bogu, który obojętnie patrzy na męczeństwo
narodu polskiego. Domaga się od Boga "rządu dusz", gdyż jest
przekonany, że posiadając część Boskiej mocy, dzięki sile własnego uczucia,
potrafiłby uszczęśliwić swój naród. Konrad nazywany jest polskim Prometeuszem,
bo z postawy tego mitycznego bohatera przejmuje główne cechy: miłość do ludzi,
bunt przeciwko Bogu oraz ofiarę i cierpienie.

 

Również
Juliusz Słowacki chętnie sięgał po motywy mitologiczne, o czym świadczy jego
utwór "Grób Agamemnona". Tytułowa postać była wodzem wojsk greckich
pod Troją i poeta snuje refleksje na temat podobieństwa losów Grecji i Polski.
Porównuje też siebie jako poetę z
nieśmiertelnym Homerem. Do mitu prometejskiego powraca młodopolski poeta Jan
Kasprowicz w hymnie "Święty Boże,
Święty Mocny". Przyczyną buntu poety wobec Boga jest wszechobecne
nieszczęście ludu, niesprawiedliwość społeczna powodująca obfitość
"żalników łez".

Stefan Żeromski w powieści
"Syzyfowe prace" nawiązał do mitu o Syzyfie, który nieustannie
wtaczał na szczyt góry olbrzymi głaz. Było to zajęcie bezowocne, gdyż głaz
staczał się z wierzchołka i mordercza praca Syzyfa stawała się niewykonalna. W
tytule powieści Żeromskiego praca Syzyfa pełni funkcję metaforyczną i określa
daremność wysiłków rusyfikacyjnych w stosunku do polskiej młodzieży. Marcin
Borowicz - bohater powieści - prawie już uległ rusyfikacji, lecz wystarczyła
recytacja "Reduty Ordona" przez Bernarda Zygiera, aby w sercu chłopca
odżyły uśpione uczucia miłości do ojczyzny.

Piękny
poemat Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego - "Niobe" odwołuje się do
tragizmu matki, która opłakuje śmierć
dzieci. Takich matek było w Polsce wiele po zakończeniu II wojny
światowej. Również współczesny poeta Zbigniew Herbert chętnie nawiązuje do
motywów mitologicznych, o czym świadczą
wiersze: "Nike, która się waha" oraz "Apollo i
Marsjasz". Pierwszy wiersz poświęcony jest młodziutkiemu powstańcowi
warszawskiemu, który musi zginąć, choć nawet Nike - bogini zwycięstwa - posyła
go na śmierć z wahaniem serca. Drugi wiersz nawiązuje do współzawodnictwa
Marsjasza i Apollina w grze na flecie. Apollo wygrał pojedynek i pokonanego
Marsjasza przywiązał do drzewa oraz odarł ze skóry. Kiedy cierpienia Marsjasza
wywołują grozę i współczucie natury /słowik kamienieje, drzewo staje się
"siwe zupełnie"/, Apollo czyści swój instrument. Poeta w wierszu potępia okrucieństwo i przemoc, które
uosabia Apollo.

 

Związki naszej kultury i literatury z mitologią są
bardzo ścisłe. Wiele określeń potocznych wywodzi się właśnie z tego źródła:

� pięta
Achillesa - przenośnie: słaby, czuły punkt /Achilles mógł być śmiertelnie
zraniony jedynie w piętę, gdyż matka - bogini Tetyda - kąpiąc swego synka w
nieśmiertelnej wodzie Styksu, trzymała go
za piętę i to miejsce nie zostało obmyte i nie zapewniło Achillesowi
odporności na ciosy/.

� koń
trojański - przenośnie: chytry podstęp /Grecy nie mogąc wygrać bitwy pod Troją
posłużyli się podstępnym podarunkiem: drewnianym koniem pozostawionym pod
murami miasta. Trojanie - nieświadomi podstępu - wciągnęli konia do miasta i
świętowali zwycięstwo. Tymczasem pod osłoną nocy z konia wyszli wojownicy
greccy, wezwali resztę wojsk i napadli na zaskoczonych Trojan/.

� stajnia
Augiasza - przenośnie: sprawa zaniedbana, bałagan /Herakles otrzymał dwanaście
niezwykle trudnych do wykonania zadań - jednym z nich było uprzątnięcie stajni
Augiasza, która od 30 lat nie była oczyszczana/.