Najstarsze cy-
wilizacje na
Dalekim i Bli-
skim Wschodzie

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

2

Cywilizacje starożytnego wschodu – cechy

charakterystyczne

Kultura

Wytwór myśli i pracy człowieka. Dzieli się na Kulturę materialną - czyli efekty opanowa-
nia sił przyrody i zaspokajania potrzeb materialnych człowieka, oraz kulturę duchową
człowieka czyli owoce dążeń do zaspokojenia potrzeb duchowych człowieka np. religia, filo-
zofia, sztuka. Potocznie pojęcie kultura odnosimy do kultury duchowej.

Cywilizacja

Poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwa uwarunkowany stopniem opanowania przez
człowieka sił przyrody i wykorzystania jej bogactw dla swoich potrzeb ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb materialnych. Najczęściej jednak używając słowa cywilizacja mamy
na myśli jedynie kulturę materialną.

Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji

•

Położenie w dolinach wielkich rzek na terenach żyznych gleb tzw. gleb aluwialnych,

powstających z osiadających mułów rzecznych.

•

Wielkie rzeki arteriami komunikacyjnymi i transportowymi.

•

Uzależnienie gospodarki od wylewów – sieci irygacyjne.

•

Dostępność do surowców mineralnych, np. kamieni, rudy metali.

Powstanie państwa

Państwo to suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium o
określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza dysponująca
aparatem przymusu. Według innych, aby powstało państwo muszą istnieć trzy elementy:

•

Stała ludność.

•

Określone terytorium.

•

Władza.



Państwo wykształciło się, żeby kierować wielkimi budowlami sieci irygacyjnych i pra-
cami budowlanymi świątyń, pałaców, itp.



W miarę rozrostu państwa następował wzrost dysproporcji między zwykłymi członkami
państwa, a jej elitami kierowniczymi.



Proces urbanistyczny – tworzenie się miast.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

3

Mezopotamia

Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza)

•

Położona nad dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem.

•

Obszar można podzielić na dwie części, zróżnicowane pod względem warunków natu-
ralnych. W części północnej panował surowszy klimat, uboga fauna i roślinność, ale
łatwiejszy dostęp do bogactw naturalnych: sprowadzanych z Azji Mniejszej rud metali
i kamienia budulcowego. Południowa część – klimat tropikalny oraz dość bogata flora
i fauna.

•

Tereny dogodne do uprawy znajdowały się wzdłuż obu rzek i tam rozwinięto uprawę
pszenicy, jęczmienia, prosa, lnu, palm daktylowych, roślin oleistych i warzyw.

•

Rozwinęła się hodowla zwierząt (kozy, owce, bydło i osły).

•

Sprzyjające warunki pozwoliły na rozkwit wytwórczości rzemieślniczej.

•

Podstawowy surowiec – glina; z niej wyrabiano naczynia i cegły do budowy domów.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

4

•

Skonstruowano system irygacyjny, który przyczynił się do rozwoju rolnictwa i
ukształtowania społeczeństw.
system irygacyjny (nawadnianie) – system kanałów nawadniających, regulujących
poziom wód.

•

Na terenie Mezopotamii osady pojawiły się w VI i V tysiącleciu p.n.e., by następnie
przeobrazić się w miasta. Największe miasta, to położone nad Eufratem: Karkemisz,
Babilon, Nippur, Uruk, Ur, Larsa, Eridu, a nad Tygrysem – Aszur i Niniwa.

•

Powstały silne ośrodki państwowe: Asyria nad Tygrysem, Babilonia w dolnym biegu
Eufratu oraz Mitanni nad środkowym Eufratem.

Sumerowie

– najstarsza cywilizacja na Ziemi, która powstała około 3200 r. p.n.e. Sume-

rowie nie stworzyli jednolitego państwa. Zamieszkiwali miasta-państwa: Ur, Uruk, Umma,
Lagasz, Kisz, Larsa.

•

Prawdopodobnie około połowy IV tysiąclecia p.n.e. na teren Mezopotamii przybyli
Sumerowie.

•

Około III tysiąclecia p.n.e. powstała wysoko rozwinięta cywilizacja składająca się z
licznych miast-państw.

•

W miastach znajdowały się zikkuraty (wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej pi-
ramidy schodkowej; były miejscem obserwacji astronomicznych, magazynem żywno-

ś

ci i budynkiem sądu).

•

Kapłani pełnili istotne funkcje w życiu Sumerów, często stali na czele państwa-miasta
(system teokratyczny).

•

Gospodarka sumeryjska opierała się na rolnictwie i hodowli. Dzięki udoskonaleniu
systemu irygacyjnego uzyskiwali dość duże zbiory.

•

Wynalezienie koła

 usprawnienie transportu; koło garncarskie (ok. 3000 r. p.n.e.) 

ulepszenie wyrobu naczyń.

•

Sumerowie – prawdopodobnie jako pierwsi dokonali stopu miedzi i cyny – tworząc
brąz.

Państwo Akad

•

Około połowy III tysiąclecia p.n.e. na południowy obszar Mezopotamii przenikały
liczne ludy, które zdobyły przewagę nad Sumerami.

•

W XXIV w. p.n.e. powstało duże, semickie państwo pod wodzą Sargona Wielkiego z
Akadu.

•

Państwo to istniało około 100 lat; łączyło elementy kultury sumeryjskiej i akadyjskiej.

•

W XXIII w. p.n.e. uległo najazdowi Gutów z północy.

•

Najazd semickich osadników zwanych Amorytami.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

5

Babilonia

•

Władca Amorytów – Hammurabi w XVIII w. p.n.e. dokonał zjednoczenia państewek
Mezopotamii, tworząc scentralizowane państwo.

•

Stolicą państwa został Babilon – stał się centrum politycznym, gospodarczym i kultu-
ralnym.

•

Sumerowie wchłonięci przez ludy semickie. Przejęcie sumeryjskiej kultury, gospodar-
ki i prawodawstwa.

•

System władzy – monarchia despotyczna.

•

Kodeks Hammurabiego – dokonano kodyfikacji prawa, zbierając regulacje prawne
istniejące w różnych sumeryjskich miastach. Jest oparty na zasadzie talionu – „oko za
oko, ząb za ząb”. Wysokość kary zależy jednak od pozycji społecznej sprawcy i po-
szkodowanego. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego i procesowego. Miało
charakter kazuistyczny (szczegółowo określone normy prawne). Został on wykuty na
steli z diorytu, pismem klinowym w języku akadyjskim.

•

Po okresie świetności Babilonia została podbita przez Asyrię i odrodziła się za pano-
wania Nabuchodonozora (604 – 562 r. p.n.e.) Władca ten podbił fenickie miasta Tyr i
Sydon, zdobył też Jerozolimę, z której deportował ludność, zapoczątkowując tak zwa-
ną niewolę babilońską śydów. Odbudowa zniszczonego Babilonu (potężnie fortyfika-
cje, mury i wspaniałe budowle).

Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni

•

Ok. II tysiąclecia p.n.e. na obszarze Mezopotamii pojawiły się dwie grupy etniczne:
Huryci i Indoeuropejczycy.

•

Huryci dotarli przez Kaukaz na Bliski Wschód i objęli obszary północnej Mezopota-
mii, Syrii, Palestyny, a nawet Egiptu. Ich wędrówka na południe i zachód została spo-
wodowana naporem plemion indoeuropejskich (Hetydów), które około 2000 r. p.n.e.
dotarły do Anatolii.

•

Huryci i Hetydzi około 1500 r. p.n.e. utworzyli państwo Mitanni. Odegrało ono dużą
rolę w rozwoju Bliskiego Wschodu (umiejętność stosowania nowych rodzajów broni
wykonanej z żelaza i wykorzystywania koni w wozach bojowych).

Asyria

•

Powstanie państwa ok. II tysiąclecia p.n.e. w górnym biegu rzeki Tygrys, wokół

miasta Aszur.

•

Wyróżniamy trzy okresy państwa asyryjskiego.

•

Stare państwo ( XX – XIV w. p.n.e.) – Asyria podbita przez Hammurabiego i podpo-

rządkowana Babilonii; w XV w. p.n.e. uzależniona od państwa Mitanni.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

6

•

Średnie państwo (XIV – X w. p.n.e.) - stopniowy rozwój i umacnianie Asyrii; eks-

pansja – podbicie Mitanni, Babilonu i Fenicji; przyczyną ekspansji militarnej były na-
kazy religijne gloryfikujące wojnę oraz chęć zdobycia nielicznych surowców; kres
ekspansji wynikający z najazdów semickich Aramejczyków (Chaldejczyków)

 osła-

bienie państwa Asyryjskiego, Babilonii i Egiptu oraz całkowity upadek państwa Mi-
tanni.

•

Nowe Państwo (X – VII w. p.n.e.) – odrodzenie potęgi Asyrii; na początku VII w.

p.n.e. monarchii asyryjskiej podporządkowane zostały obszary Babilonii, Syrii, Izraela
i Egiptu; polityka władców asyryjskich wobec podbitej ludności oparta na bezwzględ-
nym terrorze i masowych deportacjach; utrzymywanie stałej armii, rozwinięta techni-
ka wojenna (stosowanie wozów bojowych, wież oblężniczych) i dobrze zorganizowa-
na administracja.

•

Największy rozrost terytorialny za panowania króla Asurbanipala (669 – 627 r.

p.n.e.) – założyciel wielkiej biblioteki w Niniwie.

•

Po śmierci Asurbanipala następuje uniezależnienie się podbitych wcześniej państw.

Babilonia wraz z Medami doprowadziła do zniszczenia w 612 r. p.n.e. stolicy pań-
stwa asyryjskiego Niniwy

 całkowity upadek Asyrii.

Religia

•

Politeizm.

•

Bogowie utożsamiani z siłami natury; występowali pod postacią ludzi lub zwierząt
(antropomorfizm i zoomorfizm).

•

Bóstwa opiekuńcze miast; bóg Babilonu – Marduk; Isztar (Inana) – bogini miłości,
płodności, urodzaju, a także wojny

•

Miejsca kultu – świątynie – zikkuraty i panteony.

•

Wiara we wróżby; uważali, że gwiazdy wpływają na losy ludzi.

Osiągnięcia ludów Mezopotamii

•

Wynalezienie pisma klinowego przez Sumerów (koniec IV tysiąclecia p.n.e.) – pi-

smo klinowe – było pismem piktograficznym (obrazkowym) i najstarszym systemem
pisma na świecie. Pisano na glinianych tabliczkach wyciskając znaki za pomocą trzci-
nowego bądź metalowego „rylca”. Powstały pierwsze zabytki literackie – epos o Gil-
gameszu (III/II tysiąclecie p.n.e.), epos Enuma elisz (poł. II tysiąclecia p.n.e.) i Ko-
deks Hammurabiego.







 w III tysiącleciu p.n.e. pismo piktograficzne przekształco-

ne zostało na pismo ideograficzne (pojęciowe).

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

7

•

Wysoko rozwinięta matematyka: algebra i geometria (obliczanie pola powierzchni i

objętości brył geometrycznych), system dziesiętny i sześćdziesiętny, tabele pierwiast-
ków kwadratowych i sześciennych, potęgowanie, koło podzielone na 360

o

, do rozli-

czeń wprowadzono liczbę 0, wprowadzono cyfry arabskie.

•

Podzielenie doby na 24 godziny, godziny na 60 minut, minuty na 60 sekund; opraco-

wanie kalendarza opartego na cyklu księżycowym (rok liczący 354 dni podzielili na
12 miesięcy, Miesiące na tygodnie).

•

System miar i wag – jednostka długości – łokieć, jednostka wagi – talent (ok. 30 kg)

podzielony na 60 min, tuzin (12), kopa (60).

•

Medycyna – ziołolecznictwo, znajomość anatomii człowieka i zwierząt, potrafiono

przeprowadzać proste zabiegi chirurgiczne: np. składanie kości.

•

Wprowadzono pierwsze pieniądze.

•

Architektura – miała charakter sakralny; świątynie - zikkuraty (piramidy schodko-

we); Wiszące Ogrody Semiramidy, Brama Isztar.

•

Sztuka – przedmioty ozdabiano drogimi kamieniami, obrabiano złoto i szlachetne me-

tale. Rzeźbiono w kamieniu, często najważniejsze napisy uwieczniano w kamiennych
Stellach (płaskorzeźbach).
Relief – rzeźba wykonana na płycie drewnianej, kamiennej, lub metalowej.

•

Wynalazki – cegła glazurowana (była wypalana i polichromowana), koło garncarskie,

koło do wozu, brąz, kolorowe szkło, sieci irygacyjne.

Wiszące Ogrody Semiramidy

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

8

Starożytny Egipt

Warunki naturalne Egiptu

•

Dolina rzeki Nil - osadnictwo od VI tysiąclecia p.n.e. – początkowo zajęcie delty

rzeki i oazy Fajum, następnie rozprzestrzenienie się na całą dolinę. Dolina Nilu jest
wąska i długa (1000 km).

•

Przełom IV i III tysiąclecia p.n.e. – skonsolidowanie ludów zamieszkujących Egipt –

powstanie Egiptu Dolnego (delta rzeki) i Egiptu Górnego (od początków delty do I
katarakty).

•

Podstawą rozwoju rolnictwa był wylew rzeki Nil; był on regularny i pozostawiał na te-

renie rozlewisk warstwę żyznego mułu.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

9

•

Podstawą gospodarki egipskiej był handel i rolnictwo (uprawiano pszenicę, jęczmień,

len i rośliny oleiste; zakładano ogrody, sadzono drzewa owocowe, warzywa – ogórki,
bób, cebulę, melony.

•

Wykorzystywanie papirusu – jako materiału pisarskiego, ale także wykonywano z

niego łodzie i domy.

•

Hodowla – muły, osły, kozy i owce.

•

Niewiele surowców materialnych - kamień budowlany, granit, alabaster, wapień, pia-

skowiec, bazalt i dioryt; wydobywano także złoto, miedź i w małych ilościach srebro.
Brak rud żelaza i cyny.

•

Dobrze rozwinięty transport lądowy i rzeczny. Szlaki handlowe: na półwysep Synaj,

do Palestyny, Arabii, nad Morze Czerwone.

Chronologia

•

Na początku IV tysiąclecia p.n.e. – zjednoczenie obszarów Egiptu Dolnego i Górne-

go.

•

Maneton – historyk i kapłan żyjący w czasach Ptolemeusza I sporządził podział na

okresy dziejów Egiptu, które podzielił jeszcze na 30 dynastii.

OKRES

LATA

(p.n.e.)

CHARAKTERYSTYKA OKRESU

Stare Państwo
(1 – 8 dynastia)

Ok. 2850 - 2600

•

Zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez Menesa; stolicą było
Memfis.

•

Panowanie Dżosera – pierwsza piramida schodkowa w Sakkarze.

•

Budowa największych piramid – Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa.

I Okres Przejścio-
wy

Ok. 2180 - 2040

•

Rozpad kraju na niezależne państewka; znikoma władza 9 i 10 dynastii.

Ś

rednie Państwo

(11 – 12 dynastia)

Ok. 2040 - 1850

•

Ponowne zjednoczenie Egiptu (stolica – Teby).

•

Przesunięcie południowej granicy do II katarakty; opanowanie Nubii.

•

Szczyt potęgi średniego państwa za panowania Sesostrisa III – wpływy
egipskie w Syrii i Palestynie.

II

Okres

Przej-

ś

ciowy

1780 - 1550

•

Osłabienie siły państwa, usamodzielnienie się siły miast delty Nilu.
Utrata Nubii

•

Rządy Hyksosów – władców azjatyckiego pochodzenia w Dolnym
Egipcie (rydwany).

Nowe Państwo
(13 – 20 dynastia)

Ok. 1550 - 1238

•

Zjednoczenie Egiptu przez władców Teb, zdobycie Awaris (twierdzy
Hyksosów) przez faraona Jachmesa.

•

Totmes I – granice do IV katarakty, wyprawa do Syrii i dalej do Eufratu.

•

Rozkwit budownictwa grobowców w Dolinie Królów (okolice Teb).

•

Totmes III (w okresie jego młodości regentką była królowa Hatszepsut)
pokonał Mitanni, opanował Syrię i Palestynę – szczyt potęgi Egiptu.

•

Próba zastąpienia tradycyjnej Religi nowym kultem Słońca (Atona)
przez Amenhotepa IV, rewolucja w sztuce egipskiej.

•

Panowanie Tutanchamona – powrócenie tradycyjnej religii.

•

Panowanie Ramzesa II – okres równowagi w rywalizacji z Hetytami,
podział stref wpływów w Syrii.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

10

III Okres Przej-

ś

ciowy

1085 - 664

•

Ograniczona władza Faraona, na tronie m.in. Libijczycy i Kuszyci.

•

Najazdy Asyrii – kilkunastoletnia zależność od obcej władzy.

Okres Późny
(26 – 31 dynastia)

664 - 525

•

Ponowne zjednoczenie Egiptu (Psametyk I)

•

Najazd Kambyzesa – do 332 (z przerwą 404 – 342) Egipt prowincją
Persji.

Okres hellenistycz-
no - rzymski

332 – 641 r. n.e.

•

Zajęcie Egiptu przez Aleksandra Wielkiego; założenie Aleksandrii.

•

Początek monarchii hellenistycznej przez Ptolemeusza I.

•

Aleksandra głównym ośrodkiem kultury greckiej.

•

Początki dominacji rzymskiej.

•

Ś

mierć Kleopatry – ostatniej władczyni Egiptu; Egipt prowincją rzymską

•

Rozwój chrześcijaństwa (patriarchat aleksandryjski).

•

Egipt częścią Cesarstwa Bizantyjskiego.

•

Podbój Egiptu przez Arabów.

Struktura społeczna państwa egipskiego

•

Hieratyczny system społeczny

Faraon – stał na czele państwa. Miał nieograniczoną władzę. Był naczelnym wo-
dzem armii, najwyższym sędzią i kapłanem . Jego zadaniem była ochrona granic.
Cała ziemia była jego własnością. Był panem życia i śmierci swoich poddanych. Był
uważany za bóstwo

Wyżsi urzędnicy - wywodzili się z rodziny królewskiej; naczelnicy prowincji
(nomarchowie).

Kapłani – wykształceni – opiekowali się świątyniami; byli zwolnieni od po-
datków; bardzo wpływowi.

Niżsi urzędnicy – dowódcy armii, wykonywali wolę faraona, droga do
kariery prowadziła przez odpowiednie wykształcenie.

Armia – rekrutowała się spośród chłopów; broniła granic; służ-
ba dożywotnia.

Chłopi – najliczniejsza warstwa; uprawiali ziemię i ho-
dowali zwierzęta faraona. Wykorzystywano ich również
do wszystkich ciężkich prac – budowa kanałów, świątyń,
czy piramid.

Niewolnicy - było ich niewielu; pochodzili spo-

ś

ród jeńców wojennych lub dłużników. Nie mieli

ż

adnych praw.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

11

Organizacja państwa; system polityczny

•

Na początku władza patriarchalna, następnie despotyczna.

Monarchia patriarchalna - forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją oj-
cowizną, a urzędy obsadza członkami swej rodziny.
Monarchia despotyczna - forma rządów, w której władza panującego jest niczym nieogra-
niczona.

•

W IV tysiącleciu p.n.e. powstały państewka (nomy), które połączyły się w Egip Gór-

ny i Dolny.

•

Około 3000 r. p.n.e. faraon Menes zjednoczył Egipt. Stolicą zostało Memfis, później

Teby. Symbolem zjednoczenia jest podwójna korona: biała Górnego Egiptu i czerwo-
na – Dolnego.

•

Kraj był podzielony na prowincje, a prowincje były podzielone na nomy. Na czele

każdego nomu stał monarcha.

•

Na czele administracji stał urzędnik zwany wezyrem, który wywodził się z rodziny

królewskiej. Administracja podlegała faraonowi.

Religia

•

Religia egipska religią politeistyczną. Panteon (zbiór) bogów egipskich był zhierar-

chizowany. Na czele stał bóg słońca – Re.


Re – bóg tarczy słonecznej



Ozyrys – bóg płodności i urodzaju; władca królestwa śmierci



Izyda – żona Ozyrysa



Horus – bóg-sokół; opiekun państwa i dynastii



Anubis – bóg-szakal; towarzyszył Ozyrysowi



Set – bóg śmierci i pustyni; brat Ozyrysa



Nut – bogini nieba



Maat – bogini sprawiedliwości.

•

Egipcjanie oddawali cześć zwierzętom: krokodylowi, skarabeuszowi, ibisowi, kotu,

kobrze.

•

Bogowie – w postaci zwierząt, lub ludzi o zwierzęcych głowach.

•

Faraon uważany za syna boga Re.

•

Każde miasto miało swoje bóstwo opiekuńcze.

•

Wiara w życie pozagrobowe



Egipcjanie wierzyli, że człowieka po śmierci czeka sąd ostateczny – Sąd boga
Ozyrysa. Miał on polegać na tym, że na wadze dobrego i złego kładziono z jednej
strony serce człowieka, a z drugiej pióro bogini sprawiedliwości. Wierzono, że w
sercu człowieka są zapisane wszystkie jego uczynki. Jeżeli serce było lżejsze od
pióra mógł on wejść do królestwa zmarłych, jeżeli jednak było ono cięższe, było
pożerane przez potwora (krokodyla), a człowiek nie miał szans na życie wieczne.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

12



Uważano, że po śmierci człowieka należy zachować jego ciało, z którym nieroze-
rwalnie związana była dusza. Dlatego też mumifikowano zwłoki czyli je balsa-
mowano. Na pełny rytuał stać było wyłącznie faraona. Najbiedniejsi chowali swo-
ich zmarłych w piaskach pustyni licząc na wysuszenie ciała.



Zmarłych faraonów chowano w grobowcach. W okresie Starego Państwa były to
piramidy (w Gizie znajduje się najstarsza piramida schodkowa – Dżosera oraz pi-
ramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa). Później chowano faraonów w Dolinie
Królów.



Zmarłym władcom oddawano cześć boską, do grobowców wkładano jadło i
wszystkie przedmioty, których zmarły będzie używał po śmierci.

Osiągnięcia cywilizacji egipskiej:

•

Trzy rodzaje pisma:



Pismo hieroglificzne – powstało ok. 3000 r. p.n.e.; było ono uznawane za święte;
pismo piktograficzne (obrazkowe); używane do napisów uroczystych, rytych w
kamieniu bądź malowanych na drewnie.



Pismo hieratyczne – kapłańskie – uproszczenie hieroglifów pisane na papiru-
sach.



Pismo demotyczne – ludowe – powstałe w I tysiącleciu p.n.e.; pisali nim urzęd-
nicy spisując na kamiennych tabliczkach np. dane statystyczne lub podatki.

Kamień z Rosetty – zawierał napisy w języku egipskim oraz greckim; dzięki niemu stało się
możliwe rozszyfrowanie hieroglifów.
Księga Umarłych

•

Matematyka – rozwinięta algebra i geometria; system dziesiętny, obliczanie powierzch-
ni pól (także koła, trojką tu, trapezu) oraz objętości (graniastosłupa, prostopadłościanu,
walca i stożka); nie znano mnożenia, głównie dodawanie i odejmowanie.

•

Kalendarz Słoneczny – oparty na obserwacji Nilu; był on podzielony na 365 dni i trzy
pory roku, miał 12 trzydziestodniowych miesięcy; potrafili obliczyć, kiedy wypadnie za-

ć

mienie Słońca, Księżyca, wylewy Nilu. Podzielili dobę na 24 godziny (12 godzin dnia i

12 godzin nocy). Potrafili wskazać na niebie planety np. Wenus. Określili, że najjaśniej-
szą gwiazdą na niebie jest Syriusz.

•

Medycyna – stosowano ziołolecznictwo; potrafiono przeprowadzić proste zabiegi chi-
rurgiczne – składanie kości itp.; potrafiono przeprowadzić trepanację (otwarcie) czaszki;
duża znajomość anatomii człowieka i zwierząt; stosowanie leków uśmierzających ból.

•

Architektura – miała charakter sakralny; świątynie były budowane z kamienia, były one
monumentalne (olbrzymie) – np. świątynia w Karnaku lub Luksorze. Ponadto budowa-
no piramidy – grobowce faraonów. Były one zbudowane z bloków piaskowca i przykryte
wapieniem. Wejście do piramidy było ukryte, aby zapobiec włamaniom. Piramidy –
część kompleksu świątynnego poświęconego faraonowi.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

13

•

Sztuka – malowidła naścienne – Egipcjanie ozdabiali nimi świątynie i grobowce. Ma-
lunki przedstawiane w sposób pasmowy. Wielkość postaci była zależna od rangi społecz-
nej. Na pierwszym planie bogowie i władcy, niższe warstwy społeczne przedstawiane ja-
ko mniejsze. Kanon sztuki – twarze postaci przedstawione z profilu, reszta ciała pokazana
z przodu; postacie były smukłe. Egipcjanie tworzyli rzeźby z kamienia i drewna. Miały
one charakter monumentalny (postacie faraonów lub bogów).

•

Wynalazki – zegar wodny; produkcja miedzi, papirusu i tuszu do pisania; wysoki po-
ziom obróbki twardych surowców (bazaltu, granitu) oraz sztuki tkackiej i jubilerskiej;
produkcja kosmetyków , radło drewniane (zastosowane w rolnictwie).

Piramidy Egipskie

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

14

Starożytna Persja

Chronologia

•

Pierwsza połowa I tysiąclecia p.n.e. - Persowie i Medowie (lud indoeuropejski) za-

jęli zachodnią część Płaskowyżu Irańskiego nad Zatoką Perską; organizacja plemien-
na.

•

VI w. p.n.e. - Cyrus II Starszy (Wielki) zjednoczył plemiona perskie, pokonał Me-

dów i rozpoczął ekspansję terytorialną (zajął Azję Mniejszą i Babilonię).

•

Kambyzes II – opanował Egipt.

•

Dariusz I Wielki – rozszerzył wschodnie granice Persji aż po rzekę Indus. W 490 r.

p.n.e. rozpoczął wojny z Grekami.

•

Kres potędze Persji zadał Aleksander Wielki po walkach z Dariuszem III ( 336 –

330 p.n.e.).

•

Po śmierci Aleksandra Wielkiego władzę w hellenistycznej Persji przejęli Selucydzi.

•

Państwo odrodziło się w III w. pod zarządami Sanidów.

•

VII w. najazd Arabów spowodował likwidację państwa Perskiego.

System polityczny

•

Na czele państwa stał monarcha despotyczny – przyjął tytuł „Król Królów”. Był

uważany za ziemskie wcielenie boga Ahura – Mazdy. Król ustanawiał prawa, miano-
wał urzędników, był najwyższym sędzią i wodzem.

•

Państwo perskie dzieliło się na satrapie – okręgi administracyjne, na których czele

stał satrapa mianowany przez króla. Pobierał on podatki oraz dowodził wojskiem da-
nej satrapii.

•

Utrzymanie olbrzymiego imperium było możliwe dzięki znakomitym drogom i potęż-

nej armii. Trzonem armii byli tzw. „nieśmiertelni” - najlepsza formacja zbrojna re-
krutowana tylko spośród Medów i Persów.

•

Pismo klinowe – język Aramejski.

Religia – Mazdaizm

•

Religia dualistyczna oparta na wiecznej walce dobra ze złem.

•

Ahura – Mazda – („Pan Mądry”), był utożsamiany z dobrem; stworzył wszelkie rze-

czy dobre i szlachetne.

•

Aryman – („Pan Zły”), stwórca wszystkiego co złe. Walczył z Ahura – Mazdą.

•

Ok. 600 r. p.n.e. Zaratusztar zmienił zasady mazdaizmu – podniósł boga Ahura –

Mazdę do godności boga najwyższego.

•

Człowiek może pomóc walce ze złem czyniąc dobre uczynki i nie kłamiąc („dobre

myśli, dobre słowa, dobre czyny”).

•

Zasady Mazdaizmu spisano w księgach „Awesta”.

•

Persowie nie budowali świątyń lecz składali swoje ofiary na wzgórzach.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

15

Starożytna Fenicja

Chronologia

•

III tysiąclecie p.n.e. na Bliski Wschód znad Morza Czerwonego przybyli Fenicjanie.

Fenicja była krainą na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, na północ od Pale-
styny i na zachód od gór Libanu.

•

Fenicjanie byli ludem semickim, który na wybrzeżu Morza Śródziemnego założył sze-

reg miast – państw; zaliczamy do nich: Tyr, Sydon, Byblos, Ugarit i Arados.

•

Na czele miast państw stali królowie lub sufietowie (sędziowie), których władzę ogra-

niczały rady składające się z możnych i kapłanów.

•

W II tysiącleciu p.n.e. miasta fenickie były zależne od Egiptu lub Hetydów.

•

W X w. p.n.e. do największej potęgi doszedł Tyr.

•

W następnych wiekach miasta fenickie były pod panowaniem Babilończyków i Per-

sów. Największe znaczenie wtedy miało miasto Sydon.

•

W IV w. p.n.e. miasta fenickie zajął Aleksander Macedoński, a po jego śmierci miasta

przejęli egipscy Ptolemeusze.

•

W I w. p.n.e. Fenicja należała do Rzymu.

•

W VII w. n.e. zajęli ją Arabowie.

Zajęcia ludności

•

Fenicja miała niewiele ziemi uprawnej i musiała sprowadzać żywność.

•

Ludność zajmowała się przede wszystkim rzemiosłem i handlem.

•

Handel: drzewem (cedry libańskie), winem, oliwą, suszonymi rybami, złotem, niewol-

nikami, miedzią i tkaninami barwionymi purpurą.

Kolonizacja fenicka – Fenicjanie zakładali swoje kolonie na całym basenie Morza Śród-
ziemnego szukając ziem pod uprawę; zakładali również kolonie w pobliżu złóż poszukiwa-
nych surowców. Kolonie Fenickie powstały w Północnej Afryce, na południu Półwyspu Pire-
nejskiego oraz w Anglii. Najsławniejszą kolonią fenicką była Kartagina w Afryce.

Religia

•

Duży wpływ miały wierzenia egipskie i mezopotamskie.

•

Politeizm; najważniejsze bóstwa: El, Baal, Astarle.

Osiągnięcia

•

Pismo alfabetyczne.

•

Barwnik – purpura.

•

Produkcja przezroczystego szkła.

•

Używali pieniędzy.

•

Najlepsi starożytni ogrodnicy.

•

Znakomici żeglarze; rozwój żeglarstwa.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

16

Starożytny Izrael

Chronologia

•

XVIII w. p.n.e. opuszczenie Ur przez Abrahama i wejście do Kanaanu (Palestyna).

•

XV – XIV w. p.n.e. – okres patriarchów.

•

XIII w. p.n.e. – wyprowadzenie Izraelitów z Egiptu przez Mojżesza.

•

XII – XI w. p.n.e. – okres sędziów.

•

1040 – 1010 r. p.n.e. – panowanie Saula.

•

Ok. 1000 – 960 r. p.n.e. – panowanie Dawida (pokonanie Filistynów).

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

17

•

Ok. 960 – 931 (lub 925) r. p.n.e. – panowanie Salomona – wybudowanie Świątyni

Jerozolimskiej. Była ona zbudowana na skale na wzgórzu Moria; znajdowała się tam
Arka Przymierza.

•

Ok. 930 – 925 r. p.n.e. – podział państwa Izrael na Judę (stolica Jerozolima) i Izrael

(stolica Samaria).

•

722 r. p.n.e. – najazd Asyryjczyków; zdobycie przez nich Samarii.

•

VI w. p.n.e. – okres dominacji babilońskiej.

•

587 r. p.n.e. – zburzenie Jerozolimy przez armię Nabuchodonozora – niewola babi-

lońska.

•

538 r. p.n.e. – upadek Babilonii; początek podległości Persji.

•

IV w. p.n.e. – podległość państwu Aleksandra Macedońskiego.

•

III w. p.n.e. – panowanie Ptolemeuszów; podległość Egiptowi.

•

II w. p.n.e. – panowanie Seleucydów – podległość Syrii.

•

II w. p.n.e. – wojny machabejskie.

•

63 r. p.n.e. – wkroczenie Rzymian; podległość na zasadzie przymierza.

•

37 – 4 r. p.n.e. – panowanie Heroda I Wielkiego.

•

8/7 r. p.n.e. – narodziny Jezusa.

•

6 r. n.e. – wcielenie do Imperium jako prowincji.

Organizacja państwa

•

Początkowo plemiona żydowskie stanowiły niezależne wspólnoty plemienne zarzą-

dzane przez starszyznę plemienną.

•

Zagrożenie ze strony Filistynów spowodowało założenie konfederacji plemion hebraj-

skich, na których czele stali sędziowie.

•

Dążenie do podbojów spowodowało ukształtowanie się wśród Hebrajczyków władzy

monarchicznej.

•

Dawida uważa się za twórcę zjednoczonego państwa żydowskiego.

•

Dawid stworzył administrację, natomiast Salomon ją ujednolicił.

•

Po śmierci Salomona nastąpił podział na dwa państwa; na setki lat Hebrajczycy utra-

cili niezależność, a Judea była kolejno prowincją różnych państw.

•

Od IV w. n.e. Palestyna wchodziła w skład cesarstwa bizantyjskiego.

Religia – Judaizm

•

Judaizm – pierwsza religia monoteistyczna, uznająca jednego Boga, stwórcy całego

ś

wiata.

•

Za założyciela Judaizmu uważa się Mojżesza, który zawarł przymierze między ludem

Izraela a Bogiem na Górze Synaj. Otrzymał tam także dekalog – czyli 10 przykazań
bożych, których śydzi mieli przestrzegać.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

18

Historia Judaizmu

•

Judaizm Biblijny od X w. p.n.e.



Budowa świątyni z Arką Przymierza.



Centralizacja Kultu w Jerozolimie.



Działalność Proroków.



Zniszczenie świątyni i niewola babilońska (VI w. p.n.e.).



Powrót z niewoli i budowa Drugiej Świątyni w Jerozolimie

•

Judaizm Okresu Hellenistycznego



Współistnienie ugrupowań politycznych i religijnych różniących się stosunkiem do
kultury greckiej i rzymskiej.



Ostateczna kodyfikacja dwóch części Biblii Hebrajskiej – Tora.



Zburzenie Drugiej Świątyni (70 r. n.e.) po upadku powstania żydowskiego prze-
ciwko Rzymianom.



Rozproszenie śydów (diaspora żydowska – galut)

•

Judaizm rabiniczny (talmudyczny)



Kodyfikacja tradycji ustnej nastąpiła przez spisanie Miszny (ok. 200 r. n.e.)



Spisanie Talmudu (V – VI w. n.e.) – zbiór tradycyjnych praw Judaizmu.

System wierzeń

•

Istnieje jeden Bóg – stwórca świata i wszelkich zdarzeń. Jest nim Jahwe.

•

Bóg jest bezcielesny (nie można przedstawiać wizerunku Boga), sprawiedliwy, miło-

sierny, wszechmocny i wszechobecny.

•

Bóg przekazuje prawdy wiary przez proroków, z których największy był Mojżesz.

•

ś

ydzi to naród wybrany, z którym Jahwe zawarł przymierze. Symbolem przymierza

jest obrzezanie.

•

Podstawą zbawienia jest postępowanie zgodnie z przykazaniami bożymi.

•

Przekonanie o przyjściu Mesjasza.

•

Wiara we wskrzeszenie po śmierci, sąd ostateczny i życie wieczne w Królestwie Nie-

bieskim.

•

Jedyną świątynią, w której przebywa Jahwe jest świątynia jerozolimska zbudowana

przez Salomona.

•

ś

ydem jest tylko osoba urodzona z śydówki.

Święte Księgi Judaizmu

•

Podstawą wiary jest Tora składająca się z pięciu ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłanów,

Liczb i Powtórzonego Prawa.

•

Komentarzem do Tory jest Talmud - zbiór norm szczegółowo regulujących życie

wyznawców judaizmu. Obejmuje zbiór 63 ksiąg, usystematyzowany w 6 działów do-
tyczących zasad utrzymania rytualnej czystości, zasad żywienia, obrzędów, zasad
współżycia z innymi ludźmi itp.

Symbole judaizmu

•

Gwiazda Dawida – gwiazda sześcioramienna.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

19

•

Menora – siedmioramienny świecznik wykonany z jednej bryły metalu.

Organizacja religijna

•

Brak hierarchii i centrum religijnego.

•

Wyznawcy gromadzą się w gminach, które mają pełną autonomię.

•

Na czele gminy stoi rabin oraz kantor.

•

Najważniejszymi budynkami w gminie są: synagoga (bożnica – miejsce modlitw), ry-

tualna łaźnia oraz rytualna rzeźnia.

Święta judaistyczne

•

Pascha – wiążę się z tradycją wyjścia Izraelitów z Egiptu; obchodzona jest w czasie

pierwszej wiosennej pełni księżyca.

•

Ś

więto Szałasów – święto winobrania i „końca roku”; obchodzone na jesień.

•

Szabat – czas poświęcony na modlitwę i odpoczynek; obchodzony raz w tygodniu.

•

Jom Kippur – pokuta i przebłaganie za grzechy – raz w roku.

Osiągnięcia Izraela

•

Religia monoteistyczna – dekalog; Arka Przymierza.

•

Ś

wiątynia Jerozolimska.

•

Biblia.

•

Siedmioramienny świecznik – menora.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

20

Starożytne Indie

Chronologia

•

Ok. połowy III tysiąclecia p.n.e. – powstanie kultury Indusu (dawnej kultury Hara-

pa).

•

Druga połowa II tysiąclecia p.n.e. – inwazja i podbój północnych Indii przez Ariów.

•

I tysiąclecie p.n.e. - powstanie zwalczających się księstw (królestw).

•

Od VI w. p.n.e. – istnienie licznych królestw oraz potężnych, niezależnych organiza-

cji plemiennych.

•

327 r. p.n.e. – do doliny dotarły wojska Aleksandra Macedońskiego.

•

320 r. p.n.e. – dynastia Maurów, panowanie Aśioki – rozkwit Państwa.

•

IV w. n.e. – władzę w Indiach objęła dynastia Guptów – złoty okres w dziejach Indii.

•

V w. n.e. – rozpad państwa pod naporem Hunów.

Organizacja państwa

•

Pierwsze kultury Indusu miały charakter miejski.

•

Po podboju przez Ariów miejscowa ludność została zupełnie od nich uzależniona;

Ariowie narzucają kulturę i religię.

•

Po scaleniu się różnych elementów etnicznych, dotychczasowi wodzowie plemienni

organizowali samodzielne państewka o charakterze monarchicznym.

•

Na ziemiach opanowanych przez Aleksandra Macedońskiego wprowadzono władzę

namiestników.

•

Maurowie wprowadzili państwo scentralizowane i upowszechnili buddyzm.

Organizacja społeczeństwa

•

Społeczeństwo dzieliło się na 4 warny, a warny dzieliły się na mniejsze grupy zwane

kastami.

•

Według mitologii warny powstały z poszczególnych części ciała Puruszy – boga- pra-

ojca ludzkości.

•

Poza systemem kastowym stali naczelnicy plemienni (książęta) nazywani radżami.

•

Oficjalny podział kastowy w Indiach zniesiono w 1950 roku.

Warstwy społeczne (WARNY)

•

Bramini - nauczyciele tradycji i wiedzy – kapłani.

•

Kszatriowie (wojownicy) – mieli obowiązek obrony kraju

•

Wajśjowie (rzemieślnicy, hodowcy, rolnicy, kupcy) – mieli obowiązek uprawiania

roli, hodowania bydła i handlu.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

21

•

Śiudrowie (słudzy, poddani) – mieszkańcy międzykastowi; mieli obowiązek służenia

wyższym kastom.

Pariasi (niedotykalni, wykluczeni) znajdowali się poza Warnami; wykonywali prace niegod-
ne klas wyższych, np. palenie zwłok, myślistwo, rzeźnictwo, sprzątanie; byli to trędowaci
oraz ludzie uznani za nieczystych.

System religijny

I.

Wedyzm – siły przyrody i ład kosmiczny; z czasem upersonifikowany wokół czło-

wieka, stanowił niewidzialny świat demonów, duchów i geniuszy.



Księgi Wedy.



Bóstwa: Mitra – ład kosmiczny; patron harmonii społecznej i przyjaźni. Waru-

na – związany z wodami; także opiekun ładu kosmicznego.

II.

Braminizm – wiara w najwyższego boga i duszę świata – Brahmę; występuje metap-

sychoza – wędrówka dusz i reinkarnacja – wcielanie się nieśmiertelnej duszy, które
zależy od postępowania człowieka; osiągnięcie nirwany.



Bogowie: Ruda-Śiwa - zniszczenie i śmierć, patron płodności i mistyki.

III.

Hinduizm – wykształcił się z braminizmu.



Istoty wyższe – dewy (bóstwo męskie) i dewi (bóstwo żeńskie).



Szacunek dla świętych ksiąg Wed.



Wiara w reinkarnację – wcielanie się w byt wyższy lub niższy.



Wiara w prawo akcji i reakcji (karma).



Dążenie do wyzwolenia.



Bóstwa: Disznu, Indra, Śiwa.

IV.

Buddyzm indyjski – powstał około VI w. p.n.e.



Na podłożu braminizmu.



Głównym celem życia – oderwanie się od rzeczywistości, czyli osiągnięcie

nirwany, jedynej drogi prowadzącej do wolności.



Wprowadzono pięć zakazów: zabójstwa, kradzieży, kłamstwa, cudzołóstwa,

używania napojów wyskokowych.



Najważniejsze cechy to: życzliwość, radość, współczucie, równowaga ducha.

Osiągnięcia cywilizacji

•

Pismo o charakterze obrazkowym (do dzisiaj nieodczytane).

•

Ś

więte księgi Wedy, poematy epickie: Mahabharata i Ramajana.

•

System dziesiętny oraz cyfry arabskie.

•

Kanalizacja. Zastosowanie łazienek.

•

Ś

wiątynie (z cegły lub kute w skałach), posągi bogów.

•

Wynalazki: wypalana cegła, wodociągi, prawdopodobnie tutaj rozpoczęto uprawę

bawełny.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

22

Starożytne Chiny

Chronologia

•

Ok. IV tysiąclecie p.n.e. – założenie państwa chińskiego przez pierwszego z mitycz-

nych Pięciu Władców – śółtego Cesarza.

•

VI w. p.n.e. – początek budowy Wielkiego Muru.

•

Ok. 221 r. p.n.e. – zjednoczenie wszystkich Królestw Chińskich przez władcę Króle-

stwa Cin Zhenega.

Organizacja

•

Początkowo państwo składało się z Księstw podlegających władzy cesarza.

•

Za panowania dynastii Zhou wykształcił się w Chinach system lenny.

•

System lenny doprowadził do dzielnicowego rozbicia państwa.

•

W okresie rozbicia, władcy z dynastii Zhou zachowali nad pozostałymi monarchami

jedynie władzę religijną.

•

Taoizm wpływał na wzrost autorytetu władców.

•

Za panowania dynastii Han – cesarstwo Han objęło swoim zasięgiem obszar dzisiej-

szych Chin.

•

Za panowania dynastii Han powstał specyficzny dla Chin model feudalizmu biurokra-

tycznego, który przetrwał do początku XX w.

Systemy Religijne

•

TAOIZM



Twórca Lao-cy.



Duchowo – materialna jedność świata „tao”.



Harmonia wszelkich zjawisk zachodzących w świecie.



Niesprzeciwianie się naturalnemu porządkowy rzeczy panującemu w przyro-

dzie i społeczeństwie.



Wolność, spontaniczność i sceptycyzm wobec wszelkich konwencji.



Wyższość postawy kontemplacyjnej nad nauką.

•

KONFUCJONIZM



Twórca Konfucjusz.



Wszystko co się dzieje musi być zgodne z „ładem nieba” (tao).



Wielka rola tradycyjnych zależności społecznych (walun), m.in. podwładnego

od panującego, syna od ojca, żony od męża.



Kult przeszłości.

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

23



Podstawami organizacji społecznej winny być: humanitarność (Ren), sprawie-

dliwość (yi) rytuał i etykieta (li).



Oficjalna doktryna państwa.

•

BUDDYZM CHIŃSKI



Twórca Zhu Falon



Upowszechniła się bardziej liberalna nauka Buddy – muhajana – przenikanie

do środowisk taoistycznych.



Interpretowanie buddyjskich pojęć w kategoriach filozofii taoizmu.



Od IV w. n.e. powstawały rodzinne szkoły (sekty) buddyjskie.

Osiągnięcia cywilizacji

•

Pismo chińskie powstało pod koniec III tysiąclecia p.n.e. – początkowo obrazkowe, z

czasem powoli się przekształciło. Jego cechą charakterystyczną jest duża ilość zna-
ków.

•

Pisano na bambusowych deszczułkach, następnie na jedwabiu, z czasem wymyślono i

zaczęto wyrabiać papier.

•

Monumentalna obrona granic – Mur Chiński.

•

Budowa grobowców, pałaców cesarskich, pagód – świątyń.

•

Wynaleziono: porcelanę, hodowlę jedwabników, produkcję jedwabiu, igłę magnetycz-

ną, proch strzelniczy, czcionkę drukarską, odlewano metal.

Mur chiński

Historia – Najstarsze cywilizacje na Dalekim i Bliskim Wschodzie

Eff

Eff

Eff

Eff

Zet

Zet

Zet

Zet

24

Spis Treści

Cywilizacje starożytnego wschodu – cechy charakterystyczne

.................................................................. 2

Kultura ..................................................................................................................................................................... 2

Cywilizacja ............................................................................................................................................................... 2

Warunki naturalne starożytnych wschodnich cywilizacji ........................................................................................ 2

Powstanie państwa ................................................................................................................................................. 2

Mezopotamia

............................................................................................................................................ 3

Warunki naturalne Mezopotamii (inaczej Międzyrzecza) ....................................................................................... 3

Sumerowie .............................................................................................................................................................. 4

Państwo Akad .......................................................................................................................................................... 4

Babilonia ................................................................................................................................................................. 5

Huryci i Indoeuropejczycy; państwo Mitanni .......................................................................................................... 5

Asyria ....................................................................................................................................................................... 5

Religia ...................................................................................................................................................................... 6

Osiągnięcia ludów Mezopotamii ............................................................................................................................. 6

Starożytny Egipt

....................................................................................................................................... 8

Warunki naturalne Egiptu ....................................................................................................................................... 8

Chronologia ............................................................................................................................................................. 9

Struktura społeczna państwa egipskiego .............................................................................................................. 10

Organizacja państwa; system polityczny ............................................................................................................... 11

Religia .................................................................................................................................................................... 11

Osiągnięcia cywilizacji egipskiej: ........................................................................................................................... 12

Starożytna Persja

................................................................................................................................... 14

Chronologia ........................................................................................................................................................... 14

System polityczny .................................................................................................................................................. 14

Religia – Mazdaizm................................................................................................................................................ 14

Starożytna Fenicja

.................................................................................................................................. 15

Chronologia ........................................................................................................................................................... 15

Zajęcia ludności ..................................................................................................................................................... 15

Religia .................................................................................................................................................................... 15

Osiągnięcia ............................................................................................................................................................ 15

Starożytny Izrael

.................................................................................................................................... 16

Chronologia ........................................................................................................................................................... 16

Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 17

Religia – Judaizm ................................................................................................................................................... 17

Osiągnięcia Izraela ................................................................................................................................................. 19

Starożytne Indie

..................................................................................................................................... 20

Chronologia ........................................................................................................................................................... 20

Organizacja państwa ............................................................................................................................................. 20

Organizacja społeczeństwa ................................................................................................................................... 20

System religijny ..................................................................................................................................................... 21

Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 21

Starożytne Chiny

.................................................................................................................................... 22

Chronologia ........................................................................................................................................................... 22

Organizacja ............................................................................................................................................................ 22

Systemy Religijne .................................................................................................................................................. 22

Osiągnięcia cywilizacji ........................................................................................................................................... 23