02.24

•

A. Kowalczyk - “Turystyka Zrównoważona”
D. Zaręba - “Ekoturystyka”

•

Światowe trendy w turystyce wg wykresu – nie najgorzej się sprawdza; ponad 1 mld turystów
już podróżuje na świecie.

•

Ok. 25 mln osób podróżowało w latach 50 i skupiało się głównie w Europie, Ameryce (raczej
Północnej), śladowe ilości w Azji.

•

Obecnie ok. połowy światowego ruchu turystycznego to Europa, chociaż ma groźnych rywali,
szczególnie dziś jest to Azja.

•

Statystyki Światowej Organizacji Turystycznej określają turystę jako osobę, która spędza poza
miejscem zamieszkania w jakimś rejonie dłużej niż 24h, ale krócej niż rok

•

Masowa turystyka światowa to są lata 50 i później, ruch turystyczny wzrastał w euforii (że da
się na tym zarobić, itp.); dopiero w latach 70 zaczęto bardziej mówić o relacjach, itp. (rozwój
turystyki powoduje lokalne zniszczenia/zanieczyszczenia, np. w rejonie Morza Śródziemnego).

•

Przełomowe prace Austriaka w latach 70 a propos zarządzania ośrodkami turystycznymi w
Alpach.

•

W latach 90 opracowano podstawy podejścia do zrównoważonego rozwoju; ważna konferencja
w Quebecu.

•

Rozwój zróżnicowany w Polsce wpisany jest w konstytucję, więc nie ma co się zastanawiać czy
to dobre czy złe.

Przyroda Społe-
czeństwo

Zrównoważenie

Gospodarka

•

Turystyka 3S - sun, sea, sand.
Turystyka 3E - experience, excitement, education.

•

Turystyka roku 2015 nie jest już taka jednorodna jak w przypadku kilku dekad temu, mimo że
turystyka 3S wciąż ma się dobrze.

•

Preferencje turystów (Niemcy, 2002) - najpopularniejsze odpowiedzi:
- 64,5% - czyste plaże i woda;
- 59,1% - brak śmieci w otoczeniu;
- 51% - brak hałasu komunikacji/disco;
- 50% - niezurbanizowane i wiejskie obszary;
- 45,8% - ochrona środowiska.

•

Preferencje turystów (Mazury, 2008) - najpopularniejsze odpowiedzi:
1. Spokój, cisza.
2. Walory krajobrazowe.
3. Wiele możliwości spędzania wolnego czasu.
4. Zatoki wodne.

•

Turystyka zrównoważona (UNWTO, 1993): turystyka spełniająca potrzeby obecnych turystów i
regionów recepcyjnych, jednocześnie chroniąca (...)

•

Kiedy turystyka będzie zrównoważona: optymalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych,
poszanowanie odrębności społeczno-kulturowych mieszkańców, korzyści ekonomiczne i
społeczne dla wszystkich podmiotów.

Turystyka zrównoważona
Ekoturystyka (dość alternatywna, czasem
masowa, nastawiona na przyrodę)
Turystyka alternatywna
Turystyka masowa

•

Pojęcie turystyki alternatywnej było znane wcześniej i ono często nie ma nic wspólnego ze
zrównoważeniem.

•

Każda forma turystyki może dążyć do zrównoważenia, ale jak to osiągnąć?

•

Wyzwania przed sektorem turystycznym (wg Komisji Europejskiej):
- ochrona i zarządzanie zasobami przyrodniczymi i kulturowymi;
- minimalizacja zużycia surowców i zanieczyszczeń w ośrodkach turystycznych;
- zarządzanie zmianami w interesie zapewnienia dobrobytu wspólnoty;
- zmniejszenie zróżnicowania sezonowego popytu (niewykonalne w Europie, w tej strefie
geograficznej);
- uwzględnianie problemu wpływu transportu związanego z turystyką;
- umożliwienie czerpania korzyści z turystyki wszystkim bez dyskryminacji;
- poprawa jakości zatrudnienia w turystyce (Mikołajki - popularne w sezonie, a miasto niewiele
z tego ma).

•

Zasady zrównoważonej turystyki (wg Komisji Europejskiej):
- zintegrowane podejście do rozwoju;
- długoterminowe planowanie;
- dostosowanie poziomu i tempa rozwoju do potrzeb i zasobów;
- zaangażowanie wszystkich podmiotów;
- zastosowanie najlepiej dostępnej wiedzy;
- minimalizacja ryzyka i zarządzanie ryzykiem;
- wprowadzenie w życia zasady "zanieczyszczający płaci" - dobrze to wygląda na papierze, ale
w rzeczywistości bardzo ciężkie do realizacji (tak jak wiele z tych zasad Komisji Europejskiej);
- gotowość do ograniczenia ruchu turystycznego w określonych strefach (np. chronionych);
- konieczność stałego monitoringu prowadzonych działań.

•

Nie ma turystyki bez jej uczestników, którzy muszą być zadowoleni (chętni - w przypadku
zrównoważonej).

•

Turystyka zrównoważona nie może być traktowana jako:
- synonim skutecznej ochrony środowiska;
- recepta na łatwe i szybkie zyski - zyski często nie są takie łatwe tutaj do osiągnięcia;
- sposób na pozbycie się problemów społecznych w regionie - "Mamy bezrobocie, to zróbmy
turystykę, na pewno będą turyści" - to się nie udaje.

•

Trudno rozwijać turystykę przyjazną środowisku kiedy sami mieszkańcy nie dbają o
środowisko.

•

Mieszkańcy mogą być źle oceniani, ale turyści też (i czasem to dobre).

•

Pozytywne nastawienie - TAK, ale przede wszystkim świadomość tego co mają do
zaoferowania.

•

Nie wszędzie turystyka będzie miała ekonomiczny sens (dostępność, krótki sezon).

•

Organizatorzy:
- Warto dbać o przyrodę?
- Spełniamy standardy "czystego środowiska"?
- Dziedzictwo kulturowe - baza czy przeszkoda? ("magnes na lodówkę" czy coś więcej?)
- Sprzedawać lokalną tradycję czy też ją chronić?
- Zatrudniamy miejscowych pracowników?
- Jak szybko inwestycja musi się zwrócić?
- Gdzie trafiają zyski? (nie zawsze zyski wspierają lokalny rozwój)

•

Turyści:
- W jaki sposób wypoczywamy?
- Jaki jest nasz stosunek do przyrody? (przykład zielonej szkoły w Norwegii)
- Czy mamy potrzebę kontaktu z miejscowymi?
- W jakim stopniu chcemy poznać lokalną kulturę i czy w ogóle chcemy?
- Czy wyższa jakość uzasadnia wyższą cenę?
- Które przejawy kultury cenimy najwyżej?
- Czy warto za to płacić? (za kontakt z przyrodą i lokalną kulturą)

•

Dlaczego się nie udaje (wg R. Butlera):
- brak równości między decydentami;
- brak potrzeby wspólnego działania dla osiągnięcia celów;
- brak akceptacji dla dodatkowych kosztów i trudności;
- brak współpracy;
- brak danych i wiedzy;
- brak zrozumienia samej idei - turystyka zrównoważona jako modne hasło, ale co się pod nim
kryje? Niektórzy nie wiedzą.

•

Warunki osiągnięcia sukcesu (wg J. E. Bezaury-Creela):
- wsparcie zewnętrzne;
- znajomość potrzeb rynku;
- zarządzanie ruchem turystycznym;
- podnoszenie kwalifikacji miejscowych pracowników (aktualnych i potencjalnych);
- rozbudowa infrastruktury.

•

Turystyka zrównoważona = turystyka możliwie dla wszystkich.

•

Gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy? - potrzeby, strategia, planowanie, realizacja, monitoring,
weryfikacja podjętych działań.

•

Sekwencja kuli śnieżnej, która się toczy i zawiera coraz więcej rzeczy.

•

Czynniki warunkujące rozwój turystyki:
- zasoby przyrodnicze (same zasoby nie wystarczą - częsty błąd podejmują lokalne
społeczności);
- potencjalni turyści;
- zasoby kulturowe;
- dostępność (fizyczna);
- informacja (to też dostępność, tylko informacyjna).

•

Bhutan w dalekich Himalajach nakłada ograniczenia dla turystów i z powodu braku dostępności
turystycznej jest właśnie mocno chciany.

•

Chronić czy udostępniać?
Poznaj -> pokochaj -> ochroń.
Według S. Kulczyk - raczej udostępniać (bo wtedy można to coś zrozumieć).
Dobry przykład - goryle (mimo stopnia zagrożenia gatunku, to był dobry wybór żeby je
udostępnić).

•

Są jednak obiekty, które tracą na byciu chronionym:
- na Warmii/Mazurach pod Giżyckiem jakiś słup stoi (i co z tego?);
- Dolina Pasłęki (szlak kajakowy), w której powstał rezerwat, bobry były na wyginięciu, ale ta
dolina dalej pozostałą chroniona (trzeba mieć pozwolenie) a bobry są kłusowane (chociaż bobry
są w Polsce świetnie chronione);
- Pałac w Prusach Wschodnich (w Drogoszach) - była tam szkoła rolnicza, później ją zamknęli i
"stało się" centrum turystycznym, ale z powodów konserwatorskich ciężko coś z tym zrobić
(szczególnie standardy wewnętrzne).

•

Można dawać zakazy dla turystów, dawać zalecenia pisemne, mówić im coś wprost, ale też
pozytywy pisać.

•

Turystyka zrównoważona to raczej droga, a nie cel.

03.03
Zasoby, walory, atrakcje - czym się różnią?

•

Walory - właściwości zasobów przyrody, decydujące o ich przydatności.

•

Zasoby - występujące obiektywnie elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego;
niektóre z zasobów zostały poznane jako coś ciekawego.

•

Walory mogą być wykorzystywane, ale nie muszą - ważne żeby ktoś o nich wiedział (a o
zasobach nie trzeba wiedzieć, one po prostu mogą być).

•

Atrakcyjność - właściwość przyciągania uwagi, wzbudzania podziwu i pożądania.

•

Przydatność - zbiór cech środowiska umożliwiający jego zagospodarowanie dla turystyki.

•

Potencjał rekreacyjny - atrakcyjność + przydatność (chociaż to pojęcie nie mieści się w
piramidzie walory-zasoby-atrakcje).

•

Pojemność - ilu turystów jest w stanie korzystać z danego obszaru bez wyrządzania szkód w
środowisku.

kategoria ogólna Zasoby obiektywizm

Walory

Atrakcje
kategoria szczególna subiektywizm

•

Atrakcje - poszczególne obiekty będą przyciągać różne grupy osób (a innych odciągać), ale jest
to bardzo dokładna kategoria.

Turystyka masowa Turystyka zrównoważona
P C P C P C P C

stymulatory

turystyka turystyka turystyka turystyka
wypoczynkowa handlowa ornitologiczna etnograficzna

bariery

P C P C P C P C
(P - przyroda, C - człowiek)

•

Zagospodarowanie ma jedynie wspierać rozwój walorów.

•

Żeby była np. turystyka narciarska, musi być odpowiednio zróżnicowana rzeźba jak i
zagospodarowanie.

1 Turystyka przyrodnicza
2 Turystyka rowerowa

walory

3 Turystyka wypoczynkowa/nadmorska

4 Turystyka kongresowa

5 Turystyka handlowa

zagospodarowanie

•

Oczywiście turystyka handlowa też może zmierzać do idei turystyki zrównoważonej.

•

Percepcja - suma postrzegania, rozpoznania, klasyfikowania, oceniania i wartościowania
rzeczywistości.

•

Widzimy rzeczy nie takimi jakimi są, ale takimi jacy my jesteśmy.

•

Fuentes Georginas w Gwatemali - krajobraz wulkaniczny, gorące źródła, wody termalne, bar z
piwem. Ale wiele ludzi nie siedzi non-stop w basenie tylko idzie do lasu mgielnego (bajkowy,
inny las). Inni wchodzą na niewielki szczyt (z 3000 m.n.p.m.). Dla miejscowej ludności to ma
jeszcze inne znaczenie - kapitalne nawadnianie, dzięki czemu mogą uprawiać gigantyczne
rzodkiewki, z których są dumni.

•

Jakie czynniki wpływają na to, że widzimy świat takim, jakim go widzimy? Do końca nikomu
się tego nie udało rozwikłać. Są np. czynniki somatyczne (coś z reakcjami człowieka),
czynniki społeczno-kulturowe).
Czynniki społeczno-kulturowe:
- narodowe (Niemcy lubią jodły i świerki, Francuzi - dęby, Rosjanie - brzozy; te
najpopularniejsze są najbardziej lubiane);
- socjalno-zawodowe (dziwne sosny w Zachodniopomorskiem, które krzywo rosną; niektórzy
by powiedzieli, że nie są ładne, bo nie zrobi się z nich desek);
- światopoglądowe;
- indywidualne;
- inne czynniki kulturowe.

•

Odbiór sygnałów zmysłowych: wzrok (85% całości postrzegania zmysłowego), potem słuch,
węch, smak, dotyk.

•

Możemy odczuwać nudę, zadowolenie/przyjemność, a także obawę.

•

Opór środowiska (Kożuchowski, 2005):
- niesprecyzowane pragnienia klienta;
- możliwości indywidualnej adaptacji do obcowania z przyrodą (i obcą kulturą);
- ograniczone bezpieczeństwo;
- mierne kwalifikacje organizatorów turystyki;
- zmienność geograficzna i sezonowa;
- bariera odległości;
- słaba infrastruktura;
- konflikt z zasadami ochrony przyrody lub dziedzictwa kulturowego;
- konflikt między podażą a popytem.

•

Walory przyrodnicze środowiska (T. Lijewski - Geografia turystyczna Polski):
1. Ukształtowanie bez ingerencji człowieka:
- osobliwości flory i fauny;

- skałki i grupy skał;
- wąwozy, doliny, przełomy, rzeczne;
- wodospady, źródła;
- jaskinie, groty;
- głazy narzutowe i głazowiska;
- inne czynniki geologiczne.
2. Utworzone przez człowieka (kontrowersyjne pojęcie, ale istnieje - autorzy się bronią):
- parki zabytkowe;
- muzea i zbiory przyrodnicze;
- ogrody botaniczne;
- ogrody zoologiczne.
3. Inne (często sztucznie zagospodarowane, utrzymywane, są nagłaśniane celowo):
- punkty widokowe;
- parki narodowe;
- parki krajobrazowe.

•

Walory antropogeniczne (ta sama książka):
- muzea, rezerwaty archeologiczne;
- skanseny;
- zabytki architektury;
- muzea sztuki;
- muzea biograficzne;
- muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe;
- obiekty historyczno-wojskowe;
- miejsca martyrologii (i muzea);
- współczesne imprezy kulturalne (efemeryczne w czasie - impreza jest albo jej nie ma);
- miejsca pielgrzymkowe;
- zabytki działalności gospodarczej i techniki (nie tylko zabytki, też te działające).

•

Atrakcyjność turystyczna obiektu lub obszaru:
- cechy obiektywne wewnętrzne: wyrazistość, rozmiary, unikatowość, dostępność,
różnorodność.
- cechy obiektywne zewnętrzne: popularność, cena.
- cechy subiektywne: znaczenie, oryginalność, rodzimość.

•

Ciekawa tablica na Mount Everest gdzie jeszcze są lasy: "First view on Everest" - nie ważne, że
zza krzaków, ważne że jest.

•

Duch miejsca - unikatowość, styl krajobrazu, nazwa, historia, prestiż i moda, osobiste
przeżycia, inne intuicyjne skojarzenia.
Morskie Oko ma ducha miejsca. Może trochę ten duch jest zadeptany, ale cały czas są tam
niezłe tłoki.
Również krajobraz tatrzański, W ogóle turyści polscy gdziekolwiek są na świecie to zobaczą
Giewont. A turyści z zewnątrz mogą w Giewoncie zobaczyć coś innego, swojego.

•

Legendarność bywa wykorzystywana, np. smok wawelski, ceiba (puchowiec) w Brazylii (Maje
uważali je za święte drzewo). Czasem legendarności jest za wiele, przydałyby się informacje o
czymś.

•

Ostańce w Wenezueli w Andach.

•

Źródła "naszego" Bugu koło Lwowa - wszystkie informacje naraz! Można się pogubić, może z
jakiejś części warto zrezygnować.

•

Połączenie walorów przyrodniczych i kulturowych - bardzo istotne.

•

Przyroda "oswojona" stwarza większe możliwości wyboru zachowań, stanowi źródło inspiracji

twórczych.
Przyroda "nieoswojona" jest pusta i ogranicza skalę percepcji (np. w Amazonii mówią
przewodnicy, że zwierząt "nie ma", żeby uprzedzić).

•

Mundus imaginalis - ludzie robią zdjęcie na Ushuaia na Ziemi Ognistej jakby byli na końcu
świata na Antarktydzie, co jest kompletną bzdurą.

•

Czasem trudno jest ocenić co jest autentycznym tworem przyrody, a przynajmniej trzeba się
wysilić. Turyści przechadzają się po plantacjach herbaty w Sri Lance i nie ma w tym nic złego,
ale czy to jest miejsce naturalne? Nie.

•

Za to na Ziemi Ognistej są naturalne środowiska, człowiek chodzi z trudem i się zapada, ale
geneza jest nieco myląca - bo kilkadziesiąt lat temu ten krajobraz wyglądał inaczej (miały tu
być fermy bobrów, ale one uciekły stąd, poniszczyły drzewa, no i mamy te fajne torfowiska).

•

Rafa koralowa na Belize - pływamy razem z rekinami i płaszczkami (chociaż to niegroźne
rekiny, no ale są!), a czemu one przypływają? Bo są dokarmiane. I tu się rodzi pytanie - czy to
miejsce jest autentyczne? No ale to już akademickie pytanie.

•

Fenomen Carcassonne - to nie jest oryginalne Carcassonne tylko było odbudowane wg
wskazówek, a nie jest dokładne historycznie (jest za to potężne, imponujące - zamek w
Malborku ma ten sam problem). Za to układ zamku w Paczkowie jest oryginalny.

•

Podobny fenomen z piramidami, np. w Egipcie w Gizie, a np. gdzieś w Polsce, która to
piramida ma znacznie krótszą, ale też ciekawą historię.

•

Kremlin Palace - Plac Czerwony jest jakiś dziwny, nie łączy się z wypoczynkiem, ogólnie to
jest jakiś wyimaginowany świat.

•

Las Vegas i "Wenecja" na środku pustyni - oczywiście nie ma nic wspólnego z włoskim
oryginałem. To może w pewnym sensie przeczyć turystyce zrównoważonej, ale ma też plusy.

•

Bałtów - walory przekierowane (park dinozaurów). Jest ślad dinozaura, ale ludzie są raczej po
to, żeby widzieć modele dinozaurów (bo są bardziej spektakularne), a o istnieniu tego śladu
mogą nawet nie mieć pojęcia. Walory przekierowane - dobrze czy źle? Ale oceanarium jakimś
cudem nie jest takie super. Puenty nie ma.

03.10
Krajobraz i jego znaczenie dla turystyki.

•

Krajobraz (wg Europejskiej Konwencji Krajobrazowej) - obszar postrzegany przez ludzi,
którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich.

•

Krajobraz jako obiekt badań - geografia, architektura, biologia, historia, psychologia, sztuki
piękne, literatura, socjologia...

•

Istnieje kilka koncepcji, które się zazębiają z krajobrazem (jako zbiór badań):
- koncepcja przestrzeni (przestrzeń geograficzna, przestrzeń materialna, miejsca naładowane
znaczeniowo, tożsamość);
- koncepcja miejsca;
- koncepcja środowiska (wymiar wertykalny, mniejszy nacisk na zmienność przestrzeni);
- koncepcja krajobrazu.

•

Fizjonomia.
Przestrzeń ma wymiar horyzontalny.

•

Te pojęcia nie maja żadnych granic, łatwo je podważyć.

•

W dużym uproszczeniu:
- przestrzeń - podejście scjentystyczne.
- środowisko - podejście behawioralne.
- miejsce - podejście humanistyczne.

- krajobraz - podejście strukturalistyczne.

•

Różne podejście nauk do tych pojęć.

woda

podejście ekologiczno-krajobrazowe
podejście fizyczne

•

Krajobraz:
- elementy przyrodnicze: klimat, podłoże, rzeźba, gleby, roślinność, fauna;
- elementy kulturowe: kultura materialna, kultura niematerialna.

•

Człowiek jest niezbędny żeby zajmować się turystyką.

turystyka Sun, Sea, Sand (3S)

woda (wody zawsze wymieniane jako istotny komponent)

turystyka Experience
Entertainment, Education (3E)

woda

•

Krajobraz:
- zajmuje wycinek przestrzeni i można przedstawić go na mapie;
- charakteryzuje się określoną fizjonomią;
- podlega ewolucji;
- jest systemem dynamicznym o systemie funkcjonowania zależnym od charakteru części
składowych i powiązań między nimi.

•

3 główne problemy:
- czy turysta jest częścią krajobrazu? (relacje między odbiorcą a krajobrazem);
- skala postrzegania/wykorzystania krajobrazu (czy istnieje w ogóle krajobraz turystyczny);
- dynamika krajobrazu (badania zmian a propos jego wykorzystania, również: waloryzacja pod
kątem wykorzystania krajobrazu).

•

Turysta w krajobrazie to również zagadnienie kulturowe, socjologiczne.

•

2 podejścia do krajobrazu:
- pozycja obserwatora (piękne tło, radosne postrzeganie wakacji);
- społeczne relacje (antropologia, nasz stosunek do krajobrazu, planowanie i zagospodarowanie
turystyczne, turystyka jako forma użytkowania terenu czy też interakcja);
Najczęściej mówi się o turyście jako części krajobrazu w kontekście pierwszym.

•

Koncepcja "organizmocentryczna" - nie ma krajobrazu "w ogóle" a są tylko "krajobrazy"
poszczególnych organizmów (koncepcja obca dla fizyków, geografów turyzmu).

•

Tak więc krajobraz jest jeden, ale jego postrzeganie zależy od odbiorcy.

•

Turysta a krajobraz:
- człowiek elementem krajobrazu - turysta elementem krajobrazu;
- człowiek ma wpływ na zmiany krajobrazu - turysta też;
- człowiek jest istotą myślącą - turysta jest istotą myślącą (ma wpływ na charakter
zachodzących zmian).

•

Zakres relacji człowiek-krajobraz (Donadieu i Perigord, 2005):
- krajobraz jako medium estetyczne, teren zabaw, obszar biologiczne czynny, miejsce życia
(życie na codzień, przeżywanie).

•

Zmiany postrzegania zależnie od mobilności turysty (Krzymowska-Kostrowicka, 1997):
- podróż przez krajobraz (niezbyt głębokie, np. jazda przez pole i "podoba nam się");
- podróż do celu (jesteśmy ukierunkowani na jeden cel, a to co po drodze nie ma znaczenia dla
nas);
- spędzanie czasu w miejscu (turyści są dłużej, można wtedy więcej dowiedzieć się o
krajobrazie, wiedza (przewidywalność) staje się przyjemnością).

•

Skala postrzegania/wykorzystania krajobrazu:
- skala ogólna (widoki/pejzaże);
- skala szczegółowa (pojedyncze obiekty, dźwięki, zapachy, dotyk).

•

Dynamika krajobrazu oczywista dla nas, którzy mieszkamy w umiarkowanym klimacie.

Miasteczko Wilanów 10 lat temu a dzisiaj.
Odpływy na północy Francji - szaro-buro. Zamiast plażowania, ludzie szukają wtedy
skorupiaków (turystyka kulinarna).

•

Dynamika - Andy patagońskie wyjątkowo nieprzewidywalne pogodowo, mało kto się na jakieś-
tam szczyty wspina, np. ze względu na pogodę.

•

Z elementem zmienności ciężko sobie radzić.

•

"Ginące krajobrazy":
- lądolód grenlandzki;
- rezerwat Nazinga w Burkina Faso (ostatnie duże stado słoni w Afryce Zachodniej (niby) a czy
tak jest? może).
Podręcznik o 500 krajobrazach, które powinniśmy zobaczyć, bo przestaną istnieć.

•

Krajobraz multisensoryczny:
- ten, który badamy w punkcie (w tym: oddziaływanie na zmysły - co widzimy, słyszymy...), np.
Ogród C. Diora w Granville (Normandia) ma porozmieszczane niepozorne tablice z opisami i
perfumami Diora, i tablice są zestawione z kwiatami.

•

Cykl życia krajobrazu turystycznego.

•

Krajobraz w turystyce:
- krajobraz widziany;
- krajobraz wykorzystywany;
- krajobraz doświadczany;
- krajobraz wyobrażany;
- krajobraz wykreowany.

•

Materialne cechy krajobrazu:

struktura, tekstura, krajobraz niematerialne cechy krajobrazu:
barwa, dźwięk, zapach spostrzegany geneza, ewolucja, znaczenie

•

Krajobraz wykorzystywany na potrzeby turystyki - krajobraz jako przedmiot
zagospodarowania.

Elementy krajobrazu: Znaczenie dla turystyki:
przestrzenne tło, estetyka
liniowe przemieszczanie się
punktowe poznawcze, infrastruktura

(punktowe, czyli te atrakcje, ale też
np. nocleg, gastronomia)

•

Przykład: ocena krajobrazu pd-wsch brzegów Jeziora Jagodne dla turystyki (Madej):
- przestrzennie - użytkowanie ziemi);
- liniowo - brzeg jeziora);
- punktowo - infrastruktura i punkty widokowe).

•

Idealna waloryzacja krajobrazu na potrzeby turystyki:
- uwzględnia strukturalne i funkcjonalne zróżnicowanie krajobrazu;
- uwzględnia dostępność (rzeczywistą) terenu;
- skala i szczegółowość badań odpowiada zasięgowi penetracji turystycznej;
- prosta, ale kompletna - atrakcyjność, dostępność, chłonność (chłonność - wrażliwość obszaru,
ile on jest w stanie przyjąć turystów).

•

A jak to wygląda w praktyce?
- dobry przykład: francuska Burgundia (np. stacja czytania krajobrazu, obserwatorium
krajobrazu) - kwestia sterowania ruchem turystycznym (a ta stacja jest na zapleczu ważnej
bazyliki) - zatrzymajmy turystów, niech zostaną tu na noc, niech zjedzą coś;
- inny przykład: San Michel we Francji, opactwo benedyktynów, masowy ruch, 10 km
wędrówki przez równię pływową do starego opactwa.

•

Na koniec - autoreklama:
Sylwia Kulczyk - "Krajobraz i turystyka"

03.17
Wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze - wykorzystanie przyrody na potrzeby turystyki, kwestie
społeczno-kulturowe.
Do tej pory - walory.

•

Spojrzenie w przeszłość:
- lata 50 - nie ma problemu;
- lata 60 - pierwsze obserwacje nadmiernego przeeksploatowania środowiska;
- lata 70 - próby ratowania sytuacji;
- lata 80 - początki turystyki "zrównoważonej";
- lata 90 - zwrot ku symbiozie przyrody i turystyki;
- 2002 - Międzynarodowy Rok Ekoturystyki.

•

Gdzieś od 20-paru latu żyjemy w świecie gdzie o turystyce i symbiozie z przyrodą się mówi i to
jest oczywiste.

•

Pierwsze negatywy zauważalne - basen Morza Śródziemnego.
Strategie zapobiegania tamże wtedy:
- strefy użytkowania o różnym charakterze;
- małe pensjonaty;
- wiele, wiele innych.

I II

III

IV

stopień

I - faza adaptacji

zachwiania

II - faza zagrożenia

równowagi

III - faza degradacji

ekologicznej

IV - faza kształtowania się

nowego procesu

natężenie ruchu turystycznego

•

Degradacja środowiska przez człowieka (bardzo przybliżone wartości):
- przemysł (40%);
- budownictwo (20%);
- komunikacja (15%);
- rolnictwo (10%);
- turystyka (5-7%).

•

Produkcja specjalistycznego sprzętu, wnętrz, itp. to też turystyka; budownictwo i komunikacja
też przecież są związane z turystyką.

•

Główne przyczyny zagrożeń:
- nadmierna koncentracja ruchu turystycznego;
- nieprawidłowo zlokalizowana baza turystyczna;
- złe formy organizacji wypoczynku;

- brak kultury turystycznej (brak kultury też zależy od samych turystów, ma to dość
indywidualny wydźwięk).

•

Relacja turystyka-środowisko:
- konflikt (aspekty turystyki z aspektami przyrody);
- koegzystencja (rzadko, chociaż możliwa - takie turystyki, które mają z przyrodą niewiele
wspólnego; sytuacja mocno teoretyczna);
- symbioza (owszem, turystyka korzysta z przyrody, ale też wspiera jego ochronę, np.
Kostaryka poświęca się tak turystyce, że nie ma armii narodowej).

•

Czy chronić środowisko dla turystyki czy przed turystyką?
Czy to wartość uniwersalna czy człowiek mógłby z niej korzystać?

•

Środowisko przyrodnicze jest niezbędną bazą i główną atrakcją turystyczną.
Interesem turystyki jest wymaganie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Turystyka może aktywnie wspomagać ochronę i zwracać uwagę na problemy związane z
ochroną środowiska.

•

Problemy w określaniu wpływu turystyki na środowisko:
- trudność odróżnienia co wywołała turystyka a co człowiek;
- brak punktów odniesienia - jak wyglądał krajobraz przed przybyciem turystów?
- brak szczególnych danych dotyczących stanu środowiska;
- koncentrowanie badań na szczególnie wrażliwych ekosystemach (strefy nadmorskie, górskie,
obszary chronione - te najbardziej pożądane).

•

Możliwości klasyfikacji wpływu turystyki na środowisko:
- rodzaj aktywności;
- typ krajobrazu;
- wpływ pośredni i bezpośredni.

•

Transport:
- samoloty (zanieczyszczanie powietrza, hałas);
- drogi (zakłócenia spływu powierzchniowego, erozja, bariera dla zwierząt);
- jazda terenowa (erozja, zniszczenia strefy roślinnej);
- skutery śnieżne (rozbijanie śniegu zmniejsza izolację, co prowadzi do wymierania roślin i
organizmów glebowych);
- łodzie motorowe (hałas, zagrożenie dla fauny wodnej).

•

Oczywiście, liczy się kwestia skali.
Mówi się, że wypad na małej motorówce jest lepszy niż duży statek - a to może być mylące!

•

Baza noclegowa (zagrożenia):
- zabór przestrzeni, erozja, konsumpcja wody, zanieczyszczenia wody i powietrza, pogorszenie
wizualnych walorów krajobrazu.

•

Powierzchnia na 1 miejsce noclegowe:
- hotel - 30

m²

;

- kemping - 50

m²

;

- domek letniskowy - 200

m²

;

- wielki ośrodek turystyczny - 100

m²

;

- schronisko - 50

m²

.

•

Zużycie wody w obiektach turystycznych - wielki problem na małych wyspach.
18-dołkowe pole golfowe na Majorce - 1500-2000

m³

dziennie (a przecież pola golfowe mogą

być w każdych strefach klimatycznych - na pustyniach, na małych wyspach) - dużo badań na
obszarach pól golfowych, np. odnośnie traw (problem został dostrzeżony).

•

Dom zdrojowy w Jastarni zlokalizowany w środku korytarza leśnego?; sama budowa była
kontrowersyjna, no ale powstała. A jak to się przekłada na populację zwierząt w tym rejonie -

ciężko powiedzieć, nikt tego nie zbadał.

•

Zaśmiecanie, np. zachodnia Grenlandia - śmieci wolno się rozkładają w tundrze; ten obszar jest
dość rzadko uczęszczany przez turystów. Pełno aluminiowych puszek po piwie w tamtym
rejonie.

•

Zmiany w rzeźbie:
- erozja turystyczna - 25000

cm³

/

m²

na szlakach pieszych, 250000

cm³

/

m²

na szlakach

samochodów terenowych na wydmach;
- kopyta końskie - 1000-4000 g/

cm³

;

- samochód terenowy 4x4 - 1000-1700 g/

cm³

;

- piechur - 150-400 g/

cm³

.

•

Tundry i pustynie problematyczne - bywa mało badań, danych, ale turyści bywają.

•

Problem z rafami koralowymi i erozją; korale bywają uśmiercane (tak się stało np. w Cancun w
Meksyku).

•

Zmiany w rzeźbie - powstawanie nowych form (np. hotel w Cannes na Lazurowym Wybrzeżu -
taka jakby wizytówka; też w Maroko jakiś problem z piaskiem - eksportowali go z Sahary).

•

Piasek poprzez rury może być prowadzony z dna morza i jakoś filtrowany (np. Orłowo, Ustka,
Yucatan (wąskie plaże w Yucatanie)).

•

Gleba:
- kompakcja górnej warstwy gleby: zmniejszanie porowatości - ograniczenie infiltracji o 50-
97%, ograniczenie natlenienia, zmniejszenie liczby bakterii nitryfikacyjnych do 10 razy.

•

Roślinność:
- tempo zmian zależne od charakteru zbiorowiska;
- ograniczenie (bądź niekontrolowany wzrost) bioróżnorodności.
Duża rola organizatorów turystyki żeby zaprzestać pewnych działań.

•

Pożary często się wiążą z turystyką, choć nie muszą. Jeden z Parków narodowych w Patagonii
doświadczył 2 bardzo poważnych pożarów dokonanych przez jednego i drugiego człowieka.
Drugi pożar wywołany przez Czecha, który przewrócił kuchenkę i zapaliło się kilkanaście
tysięcy hektarów lasu. Ładnie się zachował rząd Czech.

•

Zwierzęta:
- zbieractwo, zanieczyszczenie i hałas, podglądactwo, celowa redukcja populacji;
- straszenie zwierząt jest poważnym problemem - edukacja przewodników jest konieczna,
turyści też muszą się liczyć, że te miejsca nie są stworzone specjalnie dla nich;
- okazuje się, że podglądactwo wpływa na populację delfinów i wielorybów, no ale ludziom
chodzi o to, żeby byli jak najbliżej zwierząt, a nie znaleziono rozwiązania pośredniego;
- również: uzależnienie zwierząt od pokarmu;
- w jednym z parków narodowych z RPA w latach 70, żeby przyciągnąć słonie, przyciągano je
pomarańczami (najstarsze słonie jeszcze reagują mocno na zapach pomarańczy);
- również: traktowanie zwierząt jako maskotek, handel zwierzętami.

03.24
Turystyka na obszarach chronionych.

•

Turystyka i rekreacja przyczyną tworzenia obszarów chronionych (np. Yellowstone National
Park, Blue Mountains National Park w Australii, Banff National Park w Kanadzie - ich początki
były w latach 70 i 80 XIX wieku, a przynajmniej tego w Australii).

•

Pierwsze parki narodowe - na terenie "młodych krajów" (USA, Kanada, Australia, Nowa
Zelandia, Korea Południowa).

•

Ok. 10% powierzchni Ziemi, 44000 obszarów chronionych.

•

Obszar chroniony (definicja IUCN - Światowej Unii Ochrony Przyrody) - 6 kategorii:

1. Rezerwaty ścisłe.
2. Parki narodowe.
3. Pomniki przyrody.
4. Obszary czynnej odnowy siedlisk i gatunków.
5. Obszar ochrony krajobrazu lądowego/morskiego.
6. Obszar czynnej ochrony zasobów przyrodniczych (ta kategoria jakoś dość rzadko działa w
praktyce).

•

Cele zarządzania obszarami chronionymi różnych kategorii.

•

Obszary chronione a turystyka w Polsce:
- parki narodowe;
- parki krajobrazowe;
- rezerwaty przyrody/biosfery (różne);
- Obszary Chronionego Krajobrazu;
- leśne kompleksy promocyjne;
- formy ochrony indywidualnej (pomniki przyrody, użytki ekologiczne).

•

Proces tworzenia natury w Polsce bardzo burzliwy, mocno nagłaśniany.
Jakiś dokument dostaliśmy wraz z wejściem do Unii - Natura 2000. Mówienie, że Natura 2000
daje bardzo dużo dla turystyki jest grubą przesadą. Natura 2000 to nie jest jednorodny system,
nie można mówić czy jest dobra czy niedobra.

•

Lista Światowego Dziedzictwa Ludzkości powołana przez UNESCO.

•

Puszcza Białowieska - obiekt transgraniczny (wpisany na listę po stronie polskiej i
białoruskiej), a drugi obiekt to polsko-niemiecki Park Mużakowski (od śmierci jego autora
chyba zaczyna się degradować).

•

Międzynarodowe Rezerwaty Biosfery - przykłady systemów reprezentujących biomy świata;
musi mieć długoterminową ochronę prawną; muszą się tam jakieś szkolenia odbywać.

•

Rezerwaty biosfery - Słowiński, Puszcza Kampinoska, Babia Góra, Białowieski, Polesie
Zachodnie.

•

Transgraniczne rezerwaty biosfery - Karkonoski (polsko-czeski), Tatrzański (polsko-słowacki),
Karpaty Wschodnie (polsko-słowacko-ukraiński).

•

Lista Konwencji ramsarskiej (najcenniejsze obszary wodno-błotne), np. Poleski Park
Narodowy, Wigierski Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy, Park Narodowy Ujście Warty,
Rezerwat przyrody Jezioro Drużno, Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno.

•

Strefowy podział terenów chronionych na obszary o różnej intensywności zagospodarowania
turystycznego:
- strefa sanktuarium (zamknięta dla wszelkich form rozwoju turystycznego);
- strefa cicha (wstęp ograniczony do małych grup z przewodnikiem, zwiedzanie po
wyznaczonych szlakach, bez użycia pojazdów mechanicznych);
- strefa rozwoju turystyki przyporządkowanej priorytetem ochronnym (ograniczenie rozwoju
infrastruktury, ograniczony ruch samochodowy, reklama w ograniczonym zakresie).

•

Kolejne strefy:
- strefa rozwoju zrównoważonych form turystyki;
- strefa otuliny (większe swobody, ścisła współpraca obu podmiotów).

•

Różne obszary - różne rozwiązania:
- ograniczenie możliwości poruszania się po sieci szlaków turystycznych;
- limit długości pobytów;
- limit kart wstępu;
- udostępnianie wyłącznie dla turystów zmotoryzowanych (w części Afryki, chyba Zachodniej);
- brak ograniczeń (np. w Skandynawii) - rozpraszanie ruchu turystycznego na dużych

powierzchniach.

•

Pojemność turystyczna obszarów chronionych (metodyka IUCN):
- PCC (physical carrying capacity);
- RCC (real carrying capacity);
- ECC (effective carrying capacity);
- PCC>RCC, RCC>=ECC;
- PCC=A*V/a*Rf;
- A - obszar dostępny dla turystów;
- V/a - 1 turysta na 1

m²

;

- Rf - czas otwarcia/średni czas jednej wizyty;
- wychodzi nam bardzo hipotetyczna liczba, a wręcz niewspółmierna (PCC);
- RCC=PCC*(100-Cf1)/100*(100-Cf2)/100*...(100-Cfn)/100
- Cf=(M1/M2)*100
- Cf - czynnik korygujący (np. pogoda, erozja, trudności szlaku, okres lęgowy);
- M1 - wartość ograniczenia;
- M2 - całkowita wartość zmiennej.

•

Etapy procesu planowania turystyki zrównoważonej na obszarach chronionych:
- sprecyzowanie celów ochrony;
- waloryzacja naturalnych i kulturowych elementów krajobrazu;
- określenie możliwości ich wykorzystania do rozwijania specyficznych form turystyki;
- określenie chłonności naturalnej środowiska i pojemności turystycznej szlaków i innych
elementów infrastruktury;
- analiza rynku turystycznego, potrzeb i oczekiwań turystów;
- sprecyzowanie, które rodzaje działalności turystycznej są zgodne z celami ochrony przyrody, a
które przeczą tym celom;
- wybór produktów turystycznych, które mogą być oferowane w obszarze chronionym i jego
otulinie;
- oszacowanie wpływu inwestycji;
- opracowanie metod zarządzania ruchem drogowym;
- przygotowanie kampanii promocyjnej;
- przygotowanie programu kontroli i monitoringu realizacji planu pod kątem weryfikacji
przedsięwzięć;
- oszacowanie potrzebnych zasobów finansowych oraz ludzkich;
- rozpoczęcie realizacji planu.

•

Chodzi o jasno wyznaczone cele i o cele wspólne (nasze i lokalnej społeczności).

•

Obszary chronione prawnie będą spełniać swoje funkcje pod warunkiem, że ich
funkcjonowanie będzie powiązane z rozwojem społeczno-gospodarczym i politycznym na
poziomie regionu, kraju i świata.

•

Przykład negatywny - Park Narodowy Como

é

(Wybrzeże Kości Słoniowej, czyli Zachodnia

Afryka, strefa sawanny):
- dość duży park, powołany w celu ochrony przejściowej sawanny;
- od 1968 jest parkiem narodowym, od 1983 rezerwatem biosfery;
- na Wybrzeże Kości Słoniowej ludzie raczej przyjeżdżają na plaże, a ten park narodowy jest w
innej części kraju;
- ruch turystyczny zaczął spadać;
- dostępność parku ograniczona;
- ciężko było znaleźć przewodnika, samochód;
- zagrożenie kłusownictwem;

- jak ktoś czarny się pojawiał - zwierzęta uciekały;
- park ten stał się nieefektywny i nieatrakcyjny dla turystów;
- później wybuchła tam wojna domowa, a co się tam teraz dzieje? nie wiadomo.

•

Przykład pozytywny - rezerwat Nazinga (Burkina Faso):
- stabilny i dobrze zarządzany przykład, praktycznie przy granicy z Wybrzeżem Kości
Słoniowej;
- obszar znacznie mniejszy od Como

é

;

- wyraźnie zaznaczony teren obszarów ochrony, obszarów polowań i obszarów, w których się
mieszka;
- największe w Afryce Zachodniej skupisko słoni - ok. 800 (Afryka Zachodnia jest biedna w
duże ssaki, za to Afryka Wschodnia bogata - mówi się, że do Afryki Wschodniej jeździ się dla
zwierząt, a do Zachodniej dla ludzi);
- (a przecież Burkina Faso to jeden z najbiedniejszych krajów świata);
- jest jednak uważany za kontrowersyjny ze względu na to, że obok turystów jest przecież teren
polowań na zwierzęta, ale ważne, że całość działa i to co jest - tego się przestrzega;
- obszar chroniony jest chroniony przed kłusownikami;
- słonie są jednak sporym zagrożeniem dla ludzi, ale są odszkodowania dla turystów.

03.31
Turystyka ekologiczna - wildlife tourism.

•

Turystyka przyrodnicza:
1. Geoturystyka (turystyka geologiczna):
- turystyka geologiczna;
- turystyka geomorfologiczna.
2. Turystyka ekologiczna:
- turystyka florystyczna;
- turystyka faunistyczna (raczej nie przyjęło się to określenie).

wildlife

outdoor

wildlife tourism

•

Wildlife tourism (formy):
- obserwacja zwierząt na wolności;
- obserwacja zwierząt w niewoli;
- polowanie, wędkowanie (wędkowanie to materialne wykorzystanie, więc nie wiadomo czy
należy do tej kategorii).

•

Odmiany wildlife tourism:
- główny cel - konsumpcyjny, niekonsumpcyjny;

- charakter otoczenia: na wolności, w zamknięciu;
- motywacja turysty: główny cel, element towarzyszący.

•

Czy obserwacja zwierząt jest ważna?
- Wielka Brytania - priorytet dla 90% urlopowiczów;
- Australia - główna atrakcja dla 32% turystów zagranicznych, Kenia - dla 80%;
- Wyspy Galapagos - dochody z turystyki przyrodniczej ponad 100 mln USD rocznie;
- dochody z polowań - w Zimbabwe 9 mln USD, w RPA 69 mln USD.

•

Ile warte są zwierzęta?
- obserwacja goryli górskich w Rwandzie - 4 mln USD rocznie;
- każda ara obserwowana przez turystów w Peru - 165000 USD! (chodzi o kwotę, jaką turysta
musi dać).

•

W jednym ze sklepów jakiegoś parku narodowego można kupić woreczki z suszoną kupą
słonia.

•

Czego poszukują turyści:
- duża liczba dużych zwierząt;
- gatunki wyjątkowe;
- duża różnorodność.

•

Wielka piątka afrykańska:
- lew;
- słoń;
- bawół (bywa groźny);
- nosorożec (czarny nosorożec dużo rzadszy od białego, a wcale nie różnią się kolorem; "white"
był "wide" bo miał szeroki pysk);
- lampart.

•

Wyruszanie na polowania, na safari w 2. połowie XIX wieku było modne i prestiżowe; stąd też
ta wielka piątka.

•

Jakie zwierzęta ludziom się podobają? Duże, inteligentne, kolorowe, puszyste, zachowujące się
podobnie do ludzi, wpisane w kod kulturowy.

•

Duże małpy człekokształtne są rzadkie.
Odwiedzenie goryli ma swoją cenę - w Ugandzie chyba 750 zł za oglądanie.

•

Gatunki endemiczne są tam, gdzie występują izolowane sfery.

•

Turyści chcieliby mieć zwierzęta koło siebie, ale zwierzęta w dziczy przecież nie przyjdą, więc
to turysta musi się znaleźć tam gdzie one.

•

Tablice mogą być na punktach widokowych, a na nich np. opisy ptaków.

•

Schrony i ukrycia, z których można dobrze oglądać - spędza się tam wiele czasu.

•

Wyspa Sobieszewska dla zainteresowanych ornitologią.

•

Między Hajnówką a Białowieżą pasą się blisko szosy i często je tam widać (ale kogo? chyba
żubry).

•

Czasami ludziom w ogóle nie pozwala się np. wysiadać z samochodów.

•

Rzadko bo rzadko, ale zdarzają się przypadki śmiertelne, kiedy to np. słoń wyjdzie i przydepcze
jakichś ludzi.

•

Synantropizacja zwierząt - zjadają one resztki po ludziach.

•

Komunikacja z turystami to też informowanie o rzadko spotykanych zwierzętach (ale np. żuk
gnojak i tabliczki pamiątkowe - kolejne wypromowane zwierzątko chociaż jest ich pełno).

•

Różne formy kontaktu ze zwierzętami:
- obserwacje o charakterze niezorganizowanym;
- specjalistyczne wycieczki;

- produkty turystyczne bazujące na naturalnych zgromadzeniach zwierząt (np. kolonie
pingwinów, kolonie kormoranów);
- wyjazdy o charakterze przyrodniczym uwzględniające obserwacje fauny;
- zwiedzanie z elementami obserwacji, np. pawie w parkach, sztucznie hodowane jelonki w
Oławie;
- udział w badaniach naukowych bądź pracach organizacji pozarządowych (np. kontrole
populacji ptaków);
- zwierzęta jako element podnoszący atrakcyjność bazy noclegowej (np. agroturystyki).

•

Obserwacje ptaków, owadów, zwierząt morskich zyskują na popularności. Ptaki i owady są
wszędzie, więc nie jest to ciężka rzecz oglądać takie rzeczy.

•

Istnieją różne klucze obserwacji owadów, np. duże, kolorowe kolonie (motyle monarchy w
USA, ich wędrówka do Meksyku).

•

Żółwi morskich jest coraz mniej, wymagają ochrony.

•

Nurkowanie z wielorybami.

•

Obserwacje zwierząt morskich coraz bardziej popularne, ale np. delfiny dają sygnały, że są
zaniepokojone oglądaniem; wieloryby też; w dużej mierze chodzi o technikę, np. łodzie
motorowe pędzące do ogona wieloryba.

•

Nie stwierdzono woli rezygnacji turystów z potrzeb odnośnie oglądania zwierząt morskich
(zawsze ludzie chcą być blisko nich).

•

Zarządzanie obserwacjami zwierzyny:
- liczba odwiedzających;
- ich dystrybucja przestrzenna;
- zachowywanie dystansu od zwierząt;
- sezonowość obserwacji;
- zachowanie podczas obserwacji;
- dystans między oczekiwaniami turystów a realiami;
- włączanie odwiedzających w działania ochroniarskie;
- kształtowanie i utrwalanie proekologicznych postaw i zachowań turystów.

•

W tej turystyce szczególnie chodzi o formę edukacyjną, a nie tylko o atrakcje. Trzeba
tłumaczyć, zwracać uwagę czy turyści zrozumieli.

•

Jedną z niepodważalnych potrzeb turystów jest fotografowanie. Problem jest kiedy jest złe
oświetlenie i trzeba używać oślepiających fleszy (a wiele zwierząt ma najwyższą aktywność o
świcie, wieczorem, w nocy).

•

Ogrody zoologiczne:
- główne funkcje - ochrona, edukacja, badania, rekreacja;
- ogrody tradycyjne;
- ogrody typu "safari";
- zagrody pokazowe (np. na obszarach chronionych) - np. Popielno, gdzie jest stacja hodowli
konika polskiego w PAN.

•

W ogrodach zoologicznych zwierzęta mogą być połączone z kulturowymi rzeczami, np. w
Budapeszcie - wiele ludzi przychodzi dla zwierząt, a wiele dla architektury.

•

Sztucznie utrzymywana hodowla motyli (chyba największa motylarnia w Europie) w
Trassenheide na Uznam.

•

Również morskie zwierzęta "udostępniane" dla zwiedzających, np. akwaria, oceanaria (choć to
trochę jak muzeum).

•

Istotne są placówki, gdzie pracuje się nad przywróceniem osobników, prowadzi się rehabilitację
(np. sanktuarium orangutanów po malezyjskiej stronie Borneo; Park Dzikich Zwierząt w
Kadzidłowie).

•

Consumptive Wildlife Tourism:
- hunting tourism;
- fishing tourism.

•

Tak więc zwierzęta w tej turystyce są tylko jednym elementem.
Oferta staje się coraz bardziej różnorodna.
Turyści stają się bardziej świadomi.
Technika jest ciekawa.
Obserwacje zwierzyny dzikiej vs. tej pod kontrolą człowieka - zaciera się granica.
Mniejsze bariery między ludźmi a dziką zwierzyną - można nawet przez internet podglądać
stado żubrów w Białowieży.

04.14

•

Geoturystyka - dział turystyki poznawczej i/lub nastawionej na przeżycia, bazującej na
poznawaniu obiektów i procesów geologicznych oraz doznawaniu w kontakcie z nimi wrażeń
estetycznych.
Podział na obiekty i zjawiska geoturystyczne.

•

Kryteria podziału obiektów geoturystycznych:
- geologiczno-geomorfologiczne;
- sposób udostępnienia;
- miejsce występowania;
- zagęszczenie obiektów;
- rozmiary.

•

Przykłady obiektów geoturystycznych (Kowalczyk, 2010):
- obszary górskie, doliny rzeczne, jeziora, morza i wybrzeża morskie, obszary pustynne,
obszary kresowe, formy i zjawiska związane z działalnością wulkaniczną, lodowce i obszary
polodowcowe, miejsca upadku meteorytów, związane z działalnością człowieka.

•

Pierwszy w Polsce atlas? geograficzny (czy geoturystyczny?) był o Tatrach.

•

Pustynia Błędowska w Polsce, kontrowersyjny teren, zarosła obecnie, niewiele piasków widać
(niby jest obszarem chronionym, nie wiadomo czemu).
Również: wydmy w Słowińskim Parku Narodowym, ale nie można nazwać ich pustynią.

•

Ślady upadku meteorytu w parku Morasko w Poznaniu można obejrzeć; również na wyspie
Sarema.

•

Związane z działalnością człowieka to np. kopalnie, kamieniołomy (może przechodzić to w
turystykę przemysłową).

•

Waloryzacja obiektów geoturystycznych:
- cechy obiektu (rozmiary, unikalność);
- pozostałe cechy środowiska przyrodniczego;
- czynniki organizacyjno-techniczne;
- czynniki kulturowe (np. poziom wiedzy turystów);
- czynniki społeczno-ekonomiczne (np. koszty dotarcia).

•

Różne twarze geoturystyki:
- wąsko wyspecjalizowana;
- dla wszystkich, "widokowa";
- poznawczo-rozrywkowa (może być wiodącym czynnikiem turystyki zrównoważonej).

•

Dla koneserów, np. Siccar Point w Szkocji.
Dla wszystkich, np. Wielki Kanion (wielka atrakcja w skali masowej).
Poznawczo-rozrywkowa, np.

É

tretat w Normandii (różni ludzie - jedni zbierają skorupiaki, inni

moczą nogi, inni grają w golfa, inni podziwiają geologię, inni po promenadzie chodzą).

•

Pics de Sindou w Burkina Faso, niezłe dla geologów (liczby, wiek robią wrażenie).

•

Góry Żółte (Huang Shan) - obiekt geologiczny, bardzo znany, wiele reprodukcji w formach np.
obrazów, synonim chińskości.

•

Main de Fatima w Mali - Polacy tam mieli swój wkład.

•

Semuc Champey w Gwatemali - i rekreacja, i elementy sprawnościowe.

•

Pacaya w Gwatemali - popularny wulkan turystyczny, blisko innych atrakcji Gwatemali.

•

Roraima w Wenezueli (pn-wsch Ameryki Południowej, na granicy z Brazylią).

•

Węgry, system jaskiniowy.

•

Jaskinia Vass Imre.

•

Miskolc-Tapolca - naturalne kąpielisko.

•

Pierwszy polski Park Dinozaurów.

•

Ipolytarn

ó

c na Węgrzech.

•

Świętokrzyski Szlak.

•

Kielce ostatnio za pieniądze unijne trochę rzeczy zrobiły (dobrej klasy, nawet światowej).

•

Przewodniki dla geoturystów, w internetach zawsze warto sprawdzać.

•

Jaskinia Niah w Sarawak w Malezji.

•

Tablice z rekonstrukcją geologiczną obiektu.

•

Geosafari - wyprawy tylko w poszukiwaniu obiektów geologicznych.

•

Zagrożenia dziedzictwa geologicznego ze strony turystyki:
- erozja będąca efektem zwiększonego ruchu turystycznego;
- rozwój infrastruktury;
- pozyskiwanie pamiątek i surowców;
(Żeby walczyć z tym, mówi się, że np. jakaś tam lawa przynosi nieszczęście).

•

Geopark - obszar o zdefiniowanych granicach zawierający pojedyncze lub mozaikowo
rozłożone obiekty o wybitnych walorach geologicznych (geotypy), wartościowe dla
geoturystyki i edukacji, które zostały udokumentowane w drodze przeprowadzonej
inwentaryzacji i oceny.

•

Najwięcej geoparków jest w Chinach, Europie Zachodniej (raczej Wielka Brytania, Niemcy,
Hiszpania), w Polsce też są już 3 sztuki.

•

Geostanowiska - Państwowy Instytut Geologiczny prowadzi rejestr geostanowisk.

•

Piotr Migoń - "Geoturystyka"

04.21

•

Aktywność turystyczna na obszarach leśnych:
- turystyka aktywna;
- wypoczynek i rekreacja - piknikowanie, gry i zabawy na świeżym powietrzu;
- zbieranie runa leśnego;
- obserwacje zwierząt;
- kontemplacja przyrody.

•

Powierzchnia lasów w wybranych krajach Europy:
- Nordic: od "średnio" do "dużo" (przodownik: Finlandia - 75%, Szwecja ponad 50%);
- Mediterranean: od "średnio" do "dość dużo";
- Eastern: od "dość mało" do "dość dużo" (Polska - 28-30% kraju);
- Central: od "średnio" do "dość dużo";
- Atlantic: od "malutko" do "dość mało" (po części wynika z warunków przyrodniczych i
wykorzystania lasu).

•

Rodzaje lasów - podział fitosocjologiczny, podział siedliskowy, lokalizacja, własność, sposób

użytkowania.
Podział siedliskowy jest stosowany przez leśników, też przez przyrodników (przyrodnicy - wraz
z fitosocjologicznym), ale siedliskowy jest prostszy i nie daje nam aż tyle informacje co się
znajduje w danych siedliskach.

•

Znaczenie rekreacji na terenach leśnych - w krajach skandynawskich rekreacja stanowi
nadrzędny motyw przy zagospodarowywaniu terenów leśnych.

•

Zmiana funkcji - od polowań królewskich do turystyki na obszarach chronionych (np. głazy,
odkrywanie ich, porośnięte runem leśnym).

•

Leśne kompleksy promocyjne:
- duże, zwarte obszary lasu wchodzące w skład jednego lub kilku nadleśnictw;
- utworzone na etapie całego kraju, pokazują zmienność warunków siedliskowych,
różnorodność składu gatunkowego lasu i wielość pełnionych przez niego funkcji;
- w ramach leśnych kompleksów promocyjnych leśnicy promują zrównoważoną gospodarkę
leśną, wspierają badania naukowe i prowadzą edukację leśną społeczeństwa.

•

Zagrożenia ze strony turystyki:
- wylesianie jako efekt rozwoju infrastruktury;
- wydeptywanie;
- zagrożenie pożarowe;
- zmiany bioróżnorodności;
- zagrożenia fauny (straszenie, pozyskiwanie skór i piór na pamiątki).

•

Prawo polskie zabrania palenia ognisk w odległości 100 metrów od lasu, ale nie jest to
przestrzegane.
Ważne, żeby nie wynosić grzybni jak się zbiera grzyby, żeby te mogły tam jeszcze wyrosnąć.

•

Potencjalne konflikty:
- turystyka i rekreacja - ochrona przyrody;
- turystyka i rekreacja - gospodarka leśna;
- różne formy turystyki i rekreacji;
- turystyka i rekreacja - łowiectwo;
- nadmierne zagęszczenie turystów.

•

Sezon łowiecki nie nakłada się co prawda z tym normalnym sezonem (wypoczynkowym).

•

Zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne - różne czynniki z podziałem na lasy urban, rural i
remote (remote w USA zwą się "wilderness", my nie mamy takiego słowa).

•

Miejsce zabaw w Wielkiej Brytanii zrobione z naturalnych materiałów, przypomina jakieś
zwierzę, nielakierowane, ale dzieciom się podoba.
Toalety w Szkocji, miejsce odpoczynku w Finlandii, szlak wzdłuż nieczynnej linii kolejowej w
Portugalii (ale w Polsce też są takie szlaki na Pojezierzu Mazurskim), centrum obsługi
odwiedzających park narodowy we Włoszech, przenośna informacja turystyczna w Wielkiej
Brytanii.

•

Bardzo wiele zależy nie tylko od polityki leśnej, ale też od zarządzających obszarami
leśniczymi (w Polsce - leśnicy).

•

Ścieżki dla niepełnosprawnych w Szkocji, ścieżka "wszystkich zmysłów" (dla np.
niedowidzących).

•

Zarządzanie turystyką i rekreacją na obszarach leśnych:
- restrykcyjne - zasady, zakazy, opłaty;
- "miękkie" - atrakcyjna infrastruktura, zagospodarowanie na potrzeby edukacji ekologicznej;
- wspomagające - wycieczki tematyczne, szkolenia dla konkretnych użytkowników i
touroperatorów.

•

W Danii jakiś otabliczkowany las, ścieżki dla koni, pieszych, pieszych i koni, itp. - pełno

restrykcji, szczytny cel, ale przesada trochę.
W Danii są lasy dla psów, a u nas grozi mandat za puszczanie psów w lesie (a tam w tych lasach
można je bez smyczy puszczać).

•

Badania - żeby prawidłowo zarządzać turystyką, trzeba mieć dane.
Poszukiwane dane - dystrybucja dzienna i sezonowa turystów, podejmowane aktywności,
potrzeby turystów.
Metody - kwestionariusze, liczenie turystów, śledzeniem GPS-em, interpretacja dostępnych
danych statystycznych.

•

Systemy certyfikacji - Living Forests, Nature's Best.

•

Turystyka i rekreacja na obszarach leśnych:
- przygoda - parki linowe, biegi na orientację, geocaching, survival;
- wyobraźnia - nawiązania do faktów (np. skanseny), do fantazji (np. las bajek), organizacja i
uczestnictwo w inscenizacjach;
- zdrowie - kondycja fizyczna (trasy do nordic walking, ścieżki zdrowia), kondycja psychiczna;
- edukacja ekologiczna (polskie lasy dobrze się z tego wywiązują);
- duchowość - miejsce pochówku; teren kontemplacji, modlitwy i medytacji.

•

Mapy z biegów na orientację mogą być wywrócone, pomieszane, ciekawe.

•

Skansen ludu Sarakatsani (Karakaczanie) w Grecji, las bajek w T

ē

rvete na Łotwie.

Skrzynka zapachowa w Belgii, ścieżka gołej stopy w Holandii - można powiedzieć, że te kraje
tak daleko odeszły od przyrody, że muszą robić takie dziwne rzeczy.

•

Edukacja ekologiczna - infrastruktura (ośrodki edukacji ekologicznej, ścieżki dydaktyczne,
punkty obserwacyjne, wycieczki w przewodnikiem), las jako pole edukacji terenowej (szkoły
leśne, zielone klasy, programy edukacyjne).

•

Duchowość - miejsce mocy w Białowieży (trzeba mocno wierzyć w to, że ta moc tam
występuje); w Wielkiej Brytanii istnieje kilka cmentarzy leśnych - miejsca ekumeniczne, np.
Colney Woodland, można być tam pochowany.

04.28
Wpływ turystyki na środowisko społeczno-kulturowe.

•

Czynniki modyfikujące kulturowe oddziaływanie turystyki: czas, rozmiary ruchu
turystycznego, dystans kulturowy (tych czynników jest oczywiście więcej).
Czas (model Doxeya, 1975):
- euforia (tak się zaczyna, większość społeczeństw jest gościnnych);
- apatia (zobojętnienie, są goście to są, i tyle);
- irytacja (trudności w zaspokajaniu codziennych potrzeb);
- antagonizm (turyści to intruzi, którzy zachowują się niezgodnie z naszymi normami);
- poziom ostateczny (ukształtowanie się nowego systemu społecznego na podwalinach starego).

•

Syndrom wenecki:
- (Wenecja narażona na intensywny ruch);
- to, co miało przynosić korzyści, prowadzi do pogorszenia jakości (rosnące ceny, krótsze
pobyty, rozwarstwienie);
- pogorszenie warunków życia w mieście;
- spadek siły głosu i samostanowienia;
- utrudnienia w korzystaniu z przestrzeni publicznej;
- inflacja cen - wzrost kosztów życia - kryzys mieszkaniowy;
- konflikty społeczne, rozpad więzi społecznych - kryzys tożsamości miasta.

•

Turystyka - zderzenie 2 światów:
- dystans kulturowy;

- organizacja relacji społeczność lokalna-turyści;
- różnice ekonomiczne między turystami a ludnością miejscową.

•

Forma organizacji turystyki:
- turystyka "zamknięta" i "otwarta";
- zjawisko kolonizacji turystycznej.

•

Dystans kulturowy:
- normy społeczne, obyczajowość (życie codziennie, święta), infrastruktura i dostępność
produktów i usług;
- turyści mogą się łatwo adaptować, ale jest też masa turystów, którzy poszukują odmienności,
która nie narusza ich życia społecznego;
- są tacy, którzy starają się identyfikować z poznaną kulturą, np. poprzez noszenie tradycyjnych
strojów, chociaż np. w Afryce wiejskiej to jest mile widziane, a w miejskiej to raczej coś
dziwnego; w Arabii to jest konieczne dla kobiet; w Ameryce Łacińskiej to wręcz niemile
widziane.;
- turyści mogą różnie podchodzić np. do straganu z zasuszonymi zwierzętami, które się używa
do czarów (raczej do białej magii).

•

W wielu społeczeństwach nie istnieje prywatność.
Turyści przebywający np. w Afryce Zachodniej mogą być wypatrywani przez lokalnych - oni
nie mają TV, więc to jest dla nich forma newsów, cywilizacji europejskiej.

•

Jedzenie rękami vs. łyżkami w Afryce Zachodniej - lokalni nie jedzą łyżkami, ale już raczej
mają w barach (i nie tylko w barach) taką możliwość.

•

Różnice ekonomiczne między turystami a ludnością miejscową:
- wg WTO większość wyjazdów odbywamy do krajów bogatych (bogatej północy).

•

Klasy/szkoły gdzieś np. w Burkina Faso mogą sprawiać, że turysta może wyrazić chęć pomocy.
Chęć zafundowania dzieciakom cukierków i jednocześnie próchnicy.
Dawanie tamtej ludności leków; paracetamol jako lek na całe zło.
"Tabletki od białych lepsze, a zioła nic nie dają" - tak mogą myśleć, a w rzeczywistości może
być inaczej.

•

Szkody w środowisku społeczno-kulturowym powodowane przez turystykę (wg Zaręby, 2000):
- akulturacja;
- komercjalizacja kultury regionalnej;
- zanik autentyczności kultury regionalnej;
- niszczenie struktur społecznych i rozwijanie wspólnot lokalnych;
- wzrost postaw konsumpcyjnych ludności miejscowej;
- pogorszenie jakości życia lokalnych mieszkańców - wzrost zjawisk patologicznych;
- dewastacja krajobrazu kulturowego (np. powstawanie nowych obiektów).

•

Egipcjanie bywają szarzy, nieweseli, bo w końcu pracują po to, żeby dogodzić turystom.

•

Sprzedawanie turystom masek, które są robione po to, żeby turyści mieli co powiesić sobie na
ścianie, ale co nie ma w rzeczywistości znaczenia związanego z kultem tradycyjnym.

•

Niszczenie lokalnych dóbr na potrzeby turystyki, np. polewanie rysunków skalnych wodą, żeby
lepiej były widoczne, a to niestety powoduje erozję.

•

Fotografowanie jako problem, stosunek do lokalnej ludności - czy turyści są zainteresowani
tym jak żyją lokalni czy to funkcjonuje jako dekoracja?

•

Istnieje w tamtych społecznościach, że w Europie czy gdzieś-tam te zdjęcia są za niebotyczne
pieniądze sprzedawane.

•

Dolina Omo opisywana czasem jako "ostatnia kraina dzikusów".
Lud Mursi - tradycja noszenia płytek w wargach po dziś (podobno tradycja była taka, żeby
odstraszyć wrogów - kobiety miały być straszne) - zdjęcie tu kosztuje konkretną ilość

pieniędzy.
Antropolodzy zauważyli, że płytki w wargach rosną, coś pojawia się we włosach - raczej żeby
więcej zdjęć było robionych.

•

Globalny kodeks etyki w turystyce (WTO):
- turystyka jako czynnik zrównoważonego rozwoju;
- turystyka jako narzędzie samorealizacji;
- turystyka użytkownikiem i beneficjentem dziedzictwa kulturowego ludzkości;
- prawo do turystyki (powinien mieć je każdy);
- swoboda ruchu turystycznego;
- prawa pracowników i przedsiębiorców branży turystycznej (ciężka praca, niewolnicza, bywa
słabo opłacana; jak coś złego się dzieje na świecie to turystyka odczuwa skutki jako pierwsza);
- pogłębianie wzajemnego zrozumienia i szacunku;
- obowiązki uczestników rozwoju turystyki.

•

Pozytywne oddziaływanie turystyki:
- wpływ na turystów - edukacja, otwarcie na świat, integracja społeczna;
- wpływ na społeczność odwiedzaną - ożywienie gospodarcze, szanse edukacyjne,
stymulowanie rozwoju.

•

(3 filmy poleciła, ale nie mam tytułów).

05.05
Turystyka etniczna dziś.

•

Szczególny nacisk na ludzi, życie ludzkie.

Turystyka etnograficzna
Turystyka etniczna
Turystyka dziedzictwa kulturowego
Turystyka kulturowa

•

Zasoby dla turystyki etnicznej:
- kultura materialna (zabudowa, narzędzia gospodarcze, stroje, kuchnia);
- kultura niematerialna (życie codzienne i obrzędowość, muzyka); muzykę często odrywa się od
korzeni i staje się globalna, często ludzie zapominają o korzeniach.

•

Turystyka etniczna:
- odległość kulturowa - dążenie do "egzotyki";
- autentyk, aranżacja, czy wersja pośrednia?
- ludy odległe opisywane jako "dzikie", wszystko jest takie tajemnicze - dość niepoprawny
język dzisiejszej turystyki opisujący "dzicz", chociaż tą egzotykę można by zastosować np. w
stosunku do Kurpiów czy Kaszubów, ale nikt tego nie robi, bo kierunek jest orientalny.

•

4H (Smith, 1997):
- habitat (środowisko) - dostępność, urokliwość, zasobność, marketing, zróżnicowanie,
bliskość;
- heritage (dziedzictwo) - muzea, informacje, zwyczaje, marketing, zasoby kulturowe,
doświadczalność;
- history (historia) - decydenci, marketing, widowiskowość, mediacja konfliktów, kontakt
kulturowy;
- handicraft (rękodzieło) - tradycja, innowacje, marketing, miniaturyzacja (np. rękodzieło
samolotowe).
Marketing się powtarza, bardzo ważny (nie tylko w etnicznej).

•

Kultura i przyroda razem:
- ACE (adventure, culture, ecotourism);
- CAN (culture, adventure, nature);
(ACE i CAN w zasadzie wymiennie się stosuje);
- CBT (community-based tourism) - turystyka realizowana w lokalnych społecznościach, które
organizują bazę noclegową i jakieś zajęcia (prawdziwie rozumiana agroturystyka w Polsce jest
przykładem).
Delta Orinoko (Wenezuela) - idealnie się mieści w wymienionych kategoriach.

•

Lokalna ludność będzie ciekawa nowej cywilizacji, turyści nie będą mieli aż takiej prywatności,
tak jak ich życie codziennie jest raczej organizowane w grupach.

•

Spacer po lesie deszczowym.

•

Turystyka etniczna w Yunnanie, czyli Chiny bez Chińczyków:
- Chiny: Hanowie = 91% (ok. 1,2 mld), 55 mniejszości etnicznych = 9%;
- zróżnicowanie etniczne szczególnie widziane w południowo-zachodnich Chinach;
- Yunnan - 45,5 mln osób, 394000

km²

;

- tutaj: Han = 67%, Yi = 11%, Bai = 3,6%, Hani = 3,4%, Zhuang = 2,7%, Dai = 2,7%, Miao =
2,5%, Hui = 1,5%;

•

Bai - 1,9 mln.
Dali "stolicą" Yunnanu, z daleką historią.
Fenomen Dali - hipisi tam jeździli, niektórzy tam zostali.
Współcześnie - ważny ośrodek obcokrajowców.
Uliczka obcokrajowców, gdzie mieści się wiele hoteli, można dostać prasę angielską, kawę z
ekspresu, a inni Chińczycy przyjeżdżają tu oglądać Europejczyków.
Czasem organizatorzy turystyki wiedzą niby lepiej co robić.
Obowiązkowe zdjęcie z kormoranem.
Sporo osób może tam nie gadać po chińsku.

•

W przypadku Bai najważniejsi byli ludzie, kultura, a w przypadku Yi (8 mln) i Hani (1,5 mln)
to ludność jest dodatkiem (kolorowym) do przyrody, rolnictwa.
Bai i Yi współżyją ze sobą.
Turyści raczej nie skupiają się na ludziach, tylko na tym, co pokolenia zdołały zbudować, np.
tarasy ryżowe.
Również tutaj: turystyka fotograficzna, zresztą Chińczycy są zwariowani na tle fotografii, więc
jest to ważny punkt fotograficzny.
Ludność miejscowa naprawia drogi ręcznie, wozi turystów "taksówkami" - to może dla nich
zrobić.

•

Wa (ok. 0,4 mln) - południowo-zachodni Yunnan, na samej granicy Chin.
Wa długo pozostawali na marginesie, widziano w nich przemytników, wywrotowców władzy.
Mają miasto-widmo zbudowane na potrzeby 3 złotych chińskich "wakacji", np. nowego roku, a
oprócz tego ten skansen nie żyje; miasto wygląda jak miasto, jest duży plac, można oglądać coś
na telebimie - fajne motywy, ale nie mają nic wspólnego z lokalną tradycją.
Mają fajne leśne tereny (których nie zniszczono, a zostawiono w takim stanie), choć bywają to
miejsca martwe.
W przypadku Wa, turystyka etniczna ma formę ściśle steatralizowaną; różne występy.

•

Niby te kultury mają wspólne cechy, jedną władzę, jedno terytorium, a turystyka etniczna tak
różna.

05.12
Turystyka kulinarna.

•

Turystyka kulinarna:
- poszukiwanie i cieszenie się z unikalnych i wartych zapamiętania doświadczeń wynikających
z jedzenia i picia;
- culinary tourism/food tourism;
- "przeżycie" kulinarne jako główny motyw podróży bądź jedno z wielu elementów.

•

Turystyka kulinarna bardzo się łączy z innymi formami turystyki, bazuje na przyrodzie,
kulturze.

•

Do turystyki kulinarnej zalicza się to gdzie główną rzeczą jest pozyskiwanie produktów,
poszukiwanie, jedzenie i poznawanie nowych smaków. Często oczywiście wszystkie rzeczy
dzieją się naraz, więc te podziały są dość sztywne.

•

Pozyskiwanie produktów żywnościowych:
- rośliny/zwierzęta;
- dzikie/hodowlane;
- rodzime/egzotyczne.

•

Czosnek niedźwiedzi jest teoretycznie gatunkiem chronionym.

•

Luoping w Chinach - pola maku przyciągają tłumy fotografujących.

•

Pick your own - w USA zaczęła się ta moda z kilkanaście lat temu, już doszła do Europy;
również zajęcia edukacyjne dla dzieci, szczególnie tych z miasta.

•

Targi śniadaniowe robią dużą atrakcję w Polsce w ostatnich latach, również spełniają rolę
spędzania czasu.

•

La Boqueria, Barcelona - wielka hala targowa, miejsce turystyczne i rozrywki.

•

Tsukiji Market w Tokio: pierwotnie - giełda i rynek, często licytowało się tam np. drogie
tuńczyki. W zasadzie przed 5 rano trzeba być żeby na pewno się dostać.

•

Lokalne targowiska to też lokalne jedzenie, atrakcja turystyczna. Lokalne targi pozwalają jeść
lokalnie, co nie znaczy dobrze. Czasem lepiej nie wiedzieć co tam pływa w garnkach.
Masa z mąki w prosa może i jest lepsza niż cement.
Piwo z prosa (np. w Afryce Zachodniej) wygląda jak błoto, smakuje trochę lepiej.

•

Warsztaty kulinarne - forma spędzania czasu wolnego albo tam, gdzie turyści przyjechali na
wypoczynek (np. w Azji południowo-wschodniej ostatnio popularne).

•

Pokazy kulinarne - turysta sprowadzony do roli obserwatora.

•

Wtopienie w lokalne zwyczaje kulinarne, np. dzielenie z kimś gorącego kociołka w Chinach,
przesiadywanie w kawiarni we Francji.
Do tego dochodzą zwyczaje, np. umiejętność zachowania się przy stole/kociołku, pora
obiadowa (zbyt wczesna dla nas we Francji), czy kolacyjna (zbyt późna chyba w Belgii).

•

Slow Food - zdrowe jedzenie oparte na regionalnych jedzeniach, powstałe we Włoszech jako
odpowiednik na "zamach" na włoskie jedzenie w postaci otwartego McDonaldu gdzieś w
Rzymie.

•

Dziedzictwo kulinarne, np. lokalne wyroby, festyny, święta, pikniki (np. Święto Fasoli w
Zakliczynie).
Warmińsko-Mazurskie lokalnie mocno się promuje, jest tam dobrej jakości kuchnia, ale nie ma
wiele do rzeczy z tradycją przedwojenną.

•

"Gwarantowana Tradycyjna Specjalność", np. olej rydzowy, miody pitne.
"Chroniona nazwa pochodzenia", np. bryndza, oscypek..
"Chronione znaczenie geograficzne", np. truskawka kaszubska.

•

Muzeum Chleba w Radzionkowie, Muzeum Piernika w Toruniu.

•

Turystyka winiarska jest specyficzna i bardzo dobrze rozwinięta na całym świecie.
Często wina są tam, gdzie izoterma jest pomiędzy 10

°

C

a 20

°

C

, choć nie zawsze, bo w Europie

może być nieco mniej, a gdzieś w USA czy Meksyku nieco więcej.

•

Źródła dochodu w turystyce winiarskiej: głównie - próbowanie wina i związane z nim zakupy,
ale również festiwale winne, organizacja konferencji, wesel, miejsc noclegowych, produkcja
wina, spa oparte na produktach winnych.

•

RPA - winnica to często hotel, a nawet centrum konferencyjne.

•

Najwięcej turystyki winiarskiej we Francji jest w Bordeaux, a my się wybieramy do centralno-
wschodniej Francji - do Burgundii.
Wielkość całkiem spora - 199 mln butelek, 5 mln rozlewanych do produkcji, 60% stanowią
wina białe (głównie Chardonnay), 30% czerwone. Te wina głównie spożywają Amerykanie,
Brytyjczycy, Japończycy, Kanadyjczycy.
Możliwość zwiedzania winnic nie jest tu jedyną możliwością spędzania czasu. Prowansja czy
Bretania biją ten region na głowę. Ale za to niedaleko od tego regionu jest Paryż i Lyon.
Autun z rzymskimi pozostałościami, Cluny, Dijon - z musztardy słynie, Beaune -

Hôtel-Dieu

(szpital funkcjonujący do dzisiaj też tu jest w budynku).
Wyraźna lokalność w Burgundii.
Duże zagospodarowanie turystyczne - szlaki wodne, campingi, miejscowości o statusie "station
verte" (ok. 40), ok. 600 obiektów ze znakiem "vignobles & d

é

couvertes", gastronomia na

każdym poziomie, ok. 10000 km szlaków pieszych i rowerowych.
Campingi są tam jakieś połowę tańsze niż w reszcie Francji.
Jedzenie na łonie natury wpisane w krajobraz Francji, Burgundii.

core wine product

the cultural product

core destination appeal

•

Turystyka winiarska również w Polsce - szlaki winne, wina, winnice (mimo pewnych
przeszkód, np. klimatycznych).

05.19
Jak mierzyć poziom zrównoważenia w turystyce?

•

Lokalna satysfakcja z turystyki:
- badania ankietowe na temat lokalnego poziomu satysfakcji.

•

Wpływ turystyki na lokalną społeczność:
- stosunek liczby turystów do mieszkańców;
- procent mieszkańców przekonanych, że turystyka wspomaga rozwój usług i infrastruktury
(ankiety).

•

Ekonomiczne korzyści:
- liczba mieszkańców zatrudnionych w turystyce.

•

Kontrola rozwoju:
- procent powierzchni podlegający kontroli;
- istnienie procesu planowania.

•

Kontrola intensywności wykorzystania.

•

Co powinno zostać ocenione?

•

Skala globalna/regionalna, etap - podróż na miejsce i powrotna:

- transport turystyczny;
- podróż różnymi środkami transportu.

•

Skala lokalna, etap - pobyt:
- parametry konstrukcyjne zabudowy turystycznej;
- sposób funkcjonowania bazy noclegowej;
- zaopatrzenie w żywność i inne dobra;
- gospodarka odpadami.

•

Skala lokalna, etap - podejmowane aktywności:
- parametry konstrukcyjne bazy towarzyszącej;
- sposób funkcjonowania bazy towarzyszącej;
- mobilność lokalna;
- powiązania między aktywnością turystów a zagospodarowaniem turystycznym;
- aktywności nie wymagające szczególnych form zagospodarowania.

•

Wskaźniki dotyczące polityki wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju:
- istnienie polityki wspierającej zrównoważony rozwój destynacji turystycznej;
- zaangażowanie interesariuszy;
- istnienie inwentarza miejsc o walorach kulturowych i przyrodniczych;
- liczba obiektów zagospodarowania turystycznego certyfikowanych eko-etykietkami lub
ubiegających się o certyfikaty.

•

Eko-certyfikaty i eko-etykiety:
- głównie dla miejsc noclegowych; obejmują bardzo dużo zagadnień.

05.26
Turystyka jako narzędzie rozwoju.

przyroda

społeczeństwo

gospodarka

•

Czynniki decydujące o rozwoju lokalnym (L. Wojtasiewicz):
- walory przyrodnicze;
- walory kulturowe;
- siła robocza;
- działania promocyjne i informacyjne;
- kultura i tradycje gospodarcze (potrzeba odpowiedzenia sobie na pytanie czy turystyka jest w
danym miejscu potrzebna).
Te wszystkie czynniki są zależne od obszaru na jakim chcą powstać - są to czynniki endogenne.

•

Czynniki egzogenne w rozwoju turystyki:
- rozwój sieci transportowej;
- trendy społeczne (zapotrzebowanie wśród klientów, zainteresowanie jedną rzeczą a nie inną,
często te mody są ciężkie do uzasadnienia/zrozumienia i są dynamiczne);
- programy wsparcia na szczeblu centralnym bądź regionalnym.
Z punktu widzenia układu lokalnego, każdy turysta jest elementem "importowanym".

Efekt mnożnikowy - często pod wpływem turystów zagranicznych, których wydatki na
turystykę rosną w kraju odwiedzanym i tworzą tam dodatkowe pieniądze, które zostają
wykorzystane do tworzenia kolejnych dóbr i usług.

•

Wpływ turystyki na rozwój ekonomiczny (Hall, Page, 2002):
- wpływ bezpośredni (np. wydatki na wyżywienie);
- wpływ pośredni (np. zaopatrzenie hotelu);
- wpływ wywołany (np. zakup dóbr i usług przez pracowników hotelu) - często pomijany
czynnik, podczas gdy to też mogą być znaczne kwoty.

•

Turystyka jako motor lokalnego rozwoju ekonomicznego:
- przyjazd turystów powoduje przypływ pieniądza z zewnątrz;
- im słabsza samowystarczalność obszaru, tym większe wycieki (leakage) pieniądza.

•

Koncepcja rozwoju zależnego:
- bogate kraje poprzez inwestycje w krajach biedniejszych uzależniają je ekonomicznie od
siebie (często to się zdarza);
- w Egipcie pod kontrolą międzynarodowych koncernów turystycznych znajduje się 80%
sektora turystyki masowej;
- neokolonializm - sprowadzenie miejscowej ludności do roli taniej siły roboczej;
- inwestycje zewnętrzne - krajowe.

•

3 modele kolonizacji turystycznej na wyspach tropikalnych:
- model izolacji (turystyczne enklawy finansowane przez kapitał zewnętrzny) - np. Malediwy;
- model symbiozy (impulsem do rozwoju jest kapitał zewnętrzny, ale działania angażują
miejscową ludność) - np. Tajlandia;
- model pasożytniczy (pierwsze usługi są świadczone przez ludność miejscową, a z czasem
pojawiają się inwestycje z zewnątrz, które przechwytują ruch turystyczny) - jest to model
bardzo powszechny i, niestety, popularny.

•

Koncepcja rozwoju endogennego:
- partnerzy zewnętrzni najlepiej jakby nie byli w ogóle dopuszczeni;
- zagospodarowanie turystyczne powinno być oparte wyłącznie na lokalnym zaangażowaniu i
przedsiębiorczości;
- władze lokalne powinny własnymi siłami gospodarować zasobami obszaru (w porozumieniu z
przedsiębiorcami).

•

Koncepcja 2 sektorów turystycznych:
- sektor formalny (zinstytucjonalizowany) - uzależnienie od dóbr importowanych, import
technologii, operacje na dużą skalę, udokumentowane umiejętności, rynek chroniony przez
licencje;
- sektor nieformalny (niezinstytucjonalizowany) - miejscowe zasoby, własność rodzinna, mała
skala wykonywanych operacji, potrzebne umiejętności "pozaszkolne", pracochłonność, praca na
część etatu, rynek nieuregulowany i oparty na konkurencji.

liczba

odrodzenie

turystów

stagnacja

konsolidacja upadek
rozwój

wprowadzenie
eksploracja
czas (R. Butler, 1980)

•

Obszar, który przestał się rozwijać (stagnacja) na ogół upada; ciężko znaleźć przykład stagnacji
w nieskończoność.
Konsolidacja - turystów więcej niż mieszkańców, powstaje niewiele nowych firm
turystycznych.

•

Palomino (Kolumbia):
- ok. 4000 mieszkańców, 70 km od Santa Marta;
- początkowa faza rozwoju - turystyka wkracza po długiej przerwie związanej z sytuacją
polityczną;
- negatywne zjawiska niby minęły dawno temu, ale w świadomości mieszkańców są do dzisiaj;
- wybrzeże w Palonimo jak na skalę kolumbijską jet takie sobie (np. nie ma rafy koralowej);
- cechą wyróżniającą tą miejscowość są rzeki;
- ciągle jest to miejsce gdzie turystom są sprzedawane lokalne rzeczy, relacje z ludźmi są
ważne;
- rozwój jest widoczny gołym okiem, pojawia się konkurencja o zasoby, pojawiła się
konieczność rozbudowy infrastruktury;
- problemy w mieście z kanalizacją (której nie ma), z odpadami;
- silna identyfikacja, zjawisko udomawiania tych przyjeżdżających, którzy przyjeżdżają, zostają
i później prowadzą tu własną działalność;
- Indianie Kogi - społeczność tradycyjna w obliczu zmian (społeczność w odległości kilku
kilometrów, zupełnie nie zainteresowana zmianami) - na wojnie Kogi byli zakładnikami; ci
Indianie są przedmiotem zainteresowania na forum światowym jako ci, którzy strzegą własnych
tradycji; jest to jednak społeczność zamknięta; tam jest po prostu trudno dotrzeć, bo są góry;
Indianie ci zachowują kontrolę kto wchodzi na ich teren.

•

Turystyka jako narzędzie rozwoju - zalety (UWTO):
- wiele cech właściwych dla krajów słabiej rozwiniętych jest walorami turystycznymi (efekt
mnożnikowy);
- dostępny, chłonny rynek;
- (wiele innych).

•

Turystyka jako narzędzie rozwoju - bariery (UNWTO):
- nieprzewidywalność i fluktuacje popytu;
- sezonowość;
- zasobochłonność;
- niewielkie możliwości rozwoju endogennego.

•

Human Development Index - Wskaźnik Rozwoju Społecznego (różnice między bogatą północą
a biednym południem, oczywiście są wyjątki).

•

Milenijne Cele Rozwoju:
- zlikwidowanie skrajnego ubóstwa i głodu;
- zwalczanie AIDS, malarii;
- zapewnienie nauczania na poziomie podstawowym;
- zapewnienie równowagi ekologicznej;
- zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci;
- wzmocnienie pozycji kobiet, wspieranie zrównoważenia w prawach kobiet i mężczyzn;
- wzmacnianie światowego partnerstwa w ramach rozwoju.

•

(Wiele interesariuszy, każdy ma inną rolę w rozwój turystyki zrównoważonej).

•

Turystyka jako narzędzie pomocy.
Pomoc związana z turystyką w ramach całkowitej pomocy udzielanej biednym jest wciąż
niewielka.

•

Turystyka wolontaryjna - dyskusyjna forma pomocy:
- brak umiejętności;
- zbyt krótki czas pobytu;
- nastawienie na rozrywkę, nie na pracę;
- złe zarządzanie wolontariatem.
Zaczęła się nagonka poprzez złe działanie, np. sztuczne domy dziecka w Kambodży, stawianie
szkół przez Amerykańców (w nocy są stawiane na nowo przez lokalnych, bo młodzi
Amerykańcy nie mają zbytnio pojęcia o budownictwie).

06.02
Perspektywy rozwoju turystyki zrównoważonej w Polsce.

•

Zrównoważenie wpisane w konstytucję, ale występują pewne problemy (choć w kwestii
problemów nie jesteśmy jakimś wyjątkiem).

•

Liczba użytkowników turystycznej bazy noclegowej w 2013: 63 mln Polaków (z czego 30% w
lipcu i sierpniu) i 12,5 mln cudzoziemców (mowa o Podlasiu).
Pełny całoroczny sezon turystyczny jest niemożliwy do osiągnięcia w naszych warunkach
klimatycznych.
1/4 odwiedzających Polskę to Niemcy.
Małopolskie, Mazowieckie, Lubuskie i Podlaskie - największy odsetek turystów zagranicznych.

•

Zasoby: różnorodność biologiczna, dużo lasów, tradycyjne rolnictwo, bogactwo krajobrazów
kulturowych.
Polska ma dużą naturalność, sporą różnorodność.

•

Podmioty zaangażowane w turystykę zrównoważoną:
- organizacje turystyczne;
- prywatni organizatorzy ekoturystyki;
- samorządy lokalne;
- stowarzyszenia agroturystyczne;
- Lasy Państwowe;
- organizacje pozarządowe;
- zarządy parków narodowych i krajobrazowych.

•

Miejsca szczególnie wrażliwe na presję turystyczną:
- wybrzeża (przede wszystkim ze względu na wypoczynek 3S);
- miasta historyczne i zabytki;
- obszary przyrodnicze o małej odporności.

•

Wybrzeże - problemy:
- niekontrolowana zabudowa;
- jakość wody (chociaż z jakością Bałtyku nie jest aż tak najgorzej);
- standardy ekologiczne bazy turystycznej;
- krótki sezon (jest to problem nie do przeskoczenia; jakoś próbują przedłużyć sezon, np.
reklamując te miejscowości jako spa, chociaż jest to działanie trochę na siłę).

•

Półwysep Helski - mało zagospodarowanej przestrzeni, duży obszar chroniony - Nadmorski
Park Krajobrazowy, Dom Zdrojowy w środku korytarza leśnego w Jastarni (choć jest świetnie
oceniany w kategoriach ekonomicznych), wbrew prawu powiększone kempingi.

•

Fokarium w Helu - placówka Uniwersytetu Gdańskiego, jedna z większych atrakcji polskiego
wybrzeża, długie lata przyjemnej wakacyjnej edukacji, nie zawsze jednak udanej.

•

Miasta historyczne i zabytki:
- koszty rewitalizacji;
- presja inwestorów;

- problemy formalne;
- ciężko stwierdzić czy rewitalizacja przyczynia się do ekonomii, bo te obiekty na ogół był
atrakcjami i są dalej, albo wręcz przeciwnie - nie były i nie są.
Rewitalizacja to często jedynie remonty.
Krakowskie Przedmieście jako przykład.

•

Przykład Starówki w Warszawie - tendencje do zamierania życia na obszarach atrakcyjnych dla
turystyki, znikają stamtąd punkty istotne dla życia codziennego, choć póki co nie piszą na
murach "Turyści, wynoście się stąd" jak w Barcelonie, ale mieszkanie na Starówce jest coraz
mniej chętnie rozpatrywane.

•

Szlak zabytków techniki na Śląsku: fabryka zapałek w Częstochowie, huta w Zabrzu, cała masa
innych obiektów techniki, których na Śląsku nie brakuje.

•

Nikiszowiec w Katowicach - legenda śląska przez lata, że niby malownicze miejsce, ale nie
warto się tam zapuszczać. A dzisiaj? Całkiem ciekawie zrobiony, a co ważne, nie jest jakąś
wydmuszką turystyczną.

•

Obszary przyrodnicze o małej odporności - problemy:
- zamykać czy ułatwiać dostęp?
- chłonność i pojemność turystyczna;
- koszty utrzymania;
- brak oryginalnych pomysłów na udostępnienie - unifikacja obszarów chronionych.

•

Tatrzański Park Narodowy - charakterystyczny.

•

Biebrzański Park Narodowy:
- dolina Biebrzy, największy polski Park Narodowy;
- trudno się tu doszukiwać atrakcyjności w tradycyjnym sensie turystycznym (płaskość, trudna
dostępność), a jednak przyjeżdża tu wielu turystów przyciągniętych naturalnością;
- małe, lokalne biura podróży współpracujące z władzami parku, organizacjami pozarządowymi
i samorządem lokalnym;
- oferta na 4 pory roku (zima - łosie i wilki, wiosna i jesień - ptaki);
- walory kulturowe włączone w ofertę i mocno wspierane.

•

Parki Krajobrazowe: 120 w Polsce, 2,5 mln ha, nierównomiernie rozłożone.

•

Natura 2000: obszary przy powoływaniu których w ogóle o turystyce nie myślano. To, że
Natura 2000 jest świetnym sposobem prowadzenia turystyki zrównoważonej jest nieprawdą, co
nie znaczy, że takich zjawisk nie ma, ale Natura 2000 sama w sobie nie jest żadnym sposobem
na turystykę zrównoważoną.

•

Leśne Kompleksy Promocyjne.

•

Liczba gospodarstw agroturystycznych najbardziej rosła w latach 90 (na Podlasiu), a obecnie
osiągnęła prawie maksymalny pułap.

•

Agroturystyka - więcej niż baza noclegowa:
- kuchnia regionalna;
- rękodzieło (można turystów też nauczyć np. koronek, haftowania);
- produkty rolnictwa ekologicznego;
- kontakt z inwentarzem (walory edukacyjne).

•

Bolączką polskiej agroturystyki jest nierównomierność.

•

Greenways: zielone szlaki to wielofunkcyjne szlaki służące niezmotoryzowanym
użytkownikom, prowadzące wzdłuż naturalnych korytarzy historycznych tras handlowych, rzek
i kolei. Są zarządzane przez miejscowe społeczności w celu pobudzenia zrównoważonego
rozwoju i promocji zdrowego stylu życia.

•

Podstawowe założenia Zielonych Szlaków (są w internetach).

•

Funkcje Greenways:
- transport zrównoważony i bezpieczeństwo;
- promocja zdrowego stylu życia;
- rozwój ekoturystyki i ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego;
- wspieranie ekonomiczno-społecznego rozwoju lokalnego oraz rozwój przedsiębiorczości.

•

Bursztynowy Szlak (z Budapesztu do Gdańska, choć zatrzymał się gdzieś na południu
Mazowsza i dopiero będzie przeprowadzany na północ).

•

Bociani Szlak (na Podlasiu, chwilowo przestał funkcjonować w terenie).

•

Naszyjnik Północy.

Partnerstwo

koordynator szlaku

produkt turystyczny

informacja turystyczna

•

Green Bicycle - East Carpathian Greenway PL-SK-UA.

•

Oder River Trail (szlak Odry).

•

Ekoznaki:
- przyjazny-rowerom.pl;
- Czysta turystyka.
Ciężko powiedzieć czy one się dobrze przyjęły; powiedzmy, że można je rozwijać.

•

Polscy zwycięzcy konkursu EDEN:
- 2010: Turystyka wodna - Dolina i bagna Biebrzy;
- 2011: Rewitalizacja - Żyrardów;
- 2013: Turystyka dostępna - Przemyśl;
- 2015: Turystyka i lokalna gastronomia - (zobaczymy)