Doœæ czêsto w

pracowniach

osmologicznych badane s¹ œlady
osmologiczne zabezpieczone z gar-
deroby lub przedmiotów nale¿¹cych
do pokrzywdzonych, które sprawca
zabra³ lub których u¿ywa³. Do bardzo
rzadkich nale¿¹ natomiast próby ba-
dania materia³ów z cia³a ofiar lub gar-
deroby znajduj¹cej siê na ich ciele.

Na powstanie i póŸniejsz¹ przy-

datnoœæ badawcz¹ œladów zabezpie-
czonych z cia³a ofiar ma wp³yw kilka
grup czynników. S¹ to:

czynniki osobnicze zwi¹zane

z fizjologi¹ i stanem emocjonalnym
sprawcy i pokrzywdzonego (agresja,
lêk, obrona) oraz wzajemn¹ reakcj¹
alifatycznych kwasów t³uszczowych
skóry osób;

czynniki pozaosobnicze, np.

miejsce zdarzenia, rodzaj ubrania,
pora roku;

czynniki degraduj¹ce œlad jak

np.: czas opóŸnienia, którego d³u-
goœæ zale¿na jest od szeregu okolicz-
noœci, w tym od czasu reakcji na za-
wiadomienie czy czasu niezbêdnego
do stworzenia grupy do wykonania
zadañ na miejscu zdarzenia.

Opis zdarzenia

W pomieszczeniu zamkniêtym bu-

tiku znaleziono zw³oki m³odej kobiety.
Stan zw³ok, odzie¿y i obra¿enia cia³a
wskazywa³y na œmieræ w wyniku ran
k³utych klatki piersiowej i brzucha,
ponadto na okolicy nadgarstków
i szyi ujawniono liczne obra¿enia po-
w³ok cia³a maj¹ce charakter obronny.
Podczas oglêdzin zw³ok na miejscu
zdarzenia, zgodnie z obowi¹zuj¹c¹
procedur¹ badawcz¹, zabezpieczono
œlady osmologiczne pochodz¹ce
z przedmiotów stanowi¹cych wypo-
sa¿enie sklepu, a tak¿e z d³oni i oko-
licy szyi denatki. Zabezpieczanie
osmologicznego materia³u dowodo-
wego rozpoczêto w czasie bardzo

krótkim od zaistnienia zdarzenia –
czas opóŸnienia wyniós³ ok. 1,5
godz. W

trakcie wykonywania

wszystkich czynnoœci technik krymi-
nalistyki wyd³u¿y³ minimalny czas za-
bezpieczenia do 60 min. W wyniku
podjêtych dzia³añ wytypowano praw-
dopodobn¹ osobê sprawcy, od które-
go pobrano w standardowej procedu-
rze materia³ porównawczy z d³oni.

Przebieg badañ procesowych

Do pracowni osmologii LK KWP

w Bia³ymstoku zwróci³ siê organ pro-
cesowy spoza woj. podlaskiego
z proœb¹ o wykonanie badañ proce-
sowych zgromadzonych materia³ów
osmologicznych. Proœbê sw¹ moty-
wowa³ szeregiem czynników: trudno-
œciami kadrowymi miejscowej pra-
cowni osmologii, wag¹ sprawy, jej
charakterem bulwersuj¹cym miejsco-
w¹ opiniê spo³eczn¹, publikacjami na
jej temat w miejscowej prasie, jak
równie¿ oddaleniem pracowni w Bia-
³ymstoku, gwarantuj¹cym zachowa-
nie bezstronnoœci.

Z uwagi na ró¿norodnoœæ po-

wierzchni, z których zabezpieczono
œlady osmologiczne, oraz to, ¿e dwa
z nich zabezpieczono bezpoœrednio
z zabrudzonej krwi¹ garderoby i cia³a
denatki, wykorzystano w sprawie
standardowy wariant badawczy pole-
gaj¹cy na podawaniu psu do
nawêszenia materia³u dowodowego
w próbach identyfikacyjnych. Przed
rozpoczêciem badañ do budowy
ci¹gu selekcyjnego przygotowano
zestaw materia³ów uzupe³niaj¹cych,
kieruj¹c siê wiekiem osoby, od której
pobrano materia³ porównawczy, oraz
czasem i sposobem pobrania mate-
ria³u porównawczego. Zanim odby³y
siê badania identyfikacyjne, przepro-
wadzono co najmniej trzy próby kon-
trolne: dwie w uk³adzie kontroli pozy-
tywnej

1

i jedn¹ w uk³adzie kontroli

negatywnej

2

. W przynajmniej dwóch

z nich testowano atrakcyjnoϾ mate-
ria³u porównawczego, ustawiaj¹c go
przed materia³em kontrolnym, lub po-
zostawiano w szeregu selekcyjnym
podczas próby w uk³adzie kontroli
negatywnej.

Bezpoœrednio po wykonaniu prób

kontrolnych przyst¹piono do wykona-
nia badañ identyfikacyjnych. Próby te
prowadzono w uk³adzie standardo-
wym. Pies nawêsza³ materia³ dowo-
dowy, a nastêpnie w szeregu selek-
cyjnym sprawdza³ ustawione losowo
materia³y osmologiczne, z których je-
den by³ materia³em porównawczym.
W przypadku wykazania braku zgod-
noœci zapachowej stosowano dodat-
kowe próby kontrolne w celu potwier-
dzenia sprawnoœci wêchowej psa.
Przebieg badañ rejestrowano œrod-
kami audiowizualnymi, a przerwy ro-
biono wy³¹cznie wtedy, gdy by³y one
niezbêdne do przygotowania kolejne-
go psa i wymiany szeregu selekcyj-
nego przed rozpoczêciem nastêp-
nego badania.

Gdy pies wyczu³ zgodnoœæ zapa-

chow¹, zaznacza³ stanowisko z ma-
teria³em porównawczym w sposób
okreœlony przez technika osmologii
na wstêpie badañ. W przypadku bra-
ku zgodnoœci zapachowej pies
sprawdza³ ka¿de stanowisko w ci¹gu
selekcyjnym, nie zaznacza³ ¿adnego
z nich i wraca³ do technika. Wykony-
wano zatem dwie nastêpuj¹ce bez-
poœrednio po sobie próby, po uprzed-
niej zmianie ustawienia materia³ów
w szeregu. Jeœli wykazano zgodnoœæ
zapachow¹, wykonywano trzy próby.
W czasie pracy psa w rozpoznawalni
znajdowa³ siê jedynie pies i technik
osmologii, który po zakoñczeniu pra-
cy psa i zinterpretowaniu jego zacho-
wania wychodzi³ z pomieszczenia.
Po zmianie ustawienia materia³ów
w ci¹gu selekcyjnym, których se-
kwencje zna³ jedynie ekspert prowa-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

37

Z PRAKTYKI

Cia³o ofiary noœnikiem œladu osmologicznego

dz¹cy badanie, przewodnik wraca³
z psem do rozpoznawalni w celu wy-
konania kolejnej próby. By sprawdziæ
prawid³owoœæ pracy psa w trakcie ba-
dañ identyfikacyjnych, bezpoœrednio
po ich zakoñczeniu wykonywano co
najmniej jedn¹ próbê kontroln¹
w uk³adzie kontroli pozytywnej. Aby
badanie zosta³o uznane za zgodne
z wymogami, wynik pracy pierwsze-
go psa potwierdzano wynikami pracy
drugiego psa, pracuj¹cego w ci¹gu
selekcyjnym zbudowanym wg po-
wy¿szego schematu z materia³ów
uzupe³niaj¹cych, pobranych od osób
innych ni¿ w przypadku pierwszego
psa. Przebieg pracy psów rejestro-
wano na kasecie VHS. Schemat ba-
dania ilustruje tabela 1.

Wyniki badañ procesowych

Badania procesowe zakoñczono

szeregiem wniosków:

a) ustaleniem zgodnoœci zapacho-

wej pomiêdzy materia³em do-
wodowym z r¹k denatki a mate-
ria³em porównawczym;

b) niekategorycznym ustaleniem

zgodnoœci zapachowej (wnio-
sek alternatywny) pomiêdzy
materia³em dowodowym z twa-
rzy i szyi denatki a materia³em
porównawczym;

c) brakiem zgodnoœci zapachowej

pomiêdzy materia³em dowodo-
wym z szuflady sklepu a mate-
ria³em porównawczym;

d) brakiem zgodnoœci zapachowej

pomiêdzy materia³em dowodo-
wym z klamki sklepu a materia-
³em porównawczym (materia³
dowodowy dotar³ do pracowni
w stanie uszkodzonym, a jego
badanie przeprowadzono na po-
lecenie organu procesowego).

W wyniku analizy opinii organ pro-

cesowy zwróci³ siê do prowadz¹cego
badanie z pytaniem: jak d³ugo mog¹
utrzymywaæ siê œlady osmologiczne
na ciele osoby? W wyniku spostrze-
¿eñ poczynionych przez prowadz¹ce-
go badanie ustalono, ¿e wytypowana

osoba (podejrzany), od której pobra-
no materia³ porównawczy, by³a narze-
czonym ofiary. Jak mê¿czyzna sam
oœwiadczy³ do protoko³u, wprawdzie
ok. 2 dni przed znalezieniem zw³ok
uprawia³ z poszkodowan¹ seks, jed-
nak od tego czasu nie przebywa³ w jej
towarzystwie. Z tego w³aœnie powodu
na jej ciele i garderobie znajdowa³y
siê jego œlady zapachowe. W powy¿-
szych okolicznoœciach, ze wzglêdu na
brak jakichkolwiek badañ w tym za-
kresie, w celu ustalenia, czy zabez-
pieczone œlady dowodowe mog³y
utrzymaæ siê na skórze kobiety od
czasu wskazanego przez podejrzane-
go, zasadne by³o przeprowadzenie
przedmiotowych badañ.

Przygotowanie
materia³ów badawczych

80 osób w wieku 20–26 lat obu

p³ci przypadkowo dobranych do ce-
lów badawczych podzielono na dwie
grupy. Grupê A stanowi³y osoby imi-
tuj¹ce sprawców, a grupê B – osoby

imituj¹ce grupê pokrzywdzonych.
Nastêpnie obie grupy podzielono na
cztery podgrupy. Osoby z podgrupy
imituj¹cej sprawców oznaczonej A2
i pokrzywdzonych – B2 poproszono
o wykonanie niezbyt forsownych do-
wolnych æwiczeñ fizycznych (przysia-
dy, sk³ony) przez ok. 15 min. Æwicze-
nia te mia³y na celu wywo³anie wi-
docznych objawów zmêczenia, ta-
kich jak wypieki na twarzy, przyœpie-
szony oddech, obfitsze pocenie siê.
W stosunku do pozosta³ych osób
z grup A i B nie stosowano ¿adnych
zabiegów. Schemat podzia³u grup ilu-
struje tabela 2.

Bezpoœrednio po zakoñczeniu æwi-

czeñ osoby z grupy A przez ok. 5 min

trzyma³y za nadgarstki osoby z grupy
B. Zastosowanie tej zasady wygl¹da³o
w ten sposób, ¿e osoba niezmêczona
z grupy A trzyma³a za rêce osobê nie-
zmêczon¹ z grupy B, zmêczona z gru-
py A – osobê zmêczon¹ z grupy B.
Dobór osób w podgrupach odbywa³
siê losowo. Po up³ywie okreœlonego

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

38

Z PRAKTYKI

Rodzaj próby

Kontrolna

Kontrolna

Układ

pozytywny

Układ

negatywny

Identyfikacyjna

Układ

pozytywny

Pies

nawęsza

MK

MK

MK

MD

MD

MK

MK

1

MU

MU

MU

MU

MP

MU

MU

2

MU

MU

MP

MU

MU

MK

MU

3

MU

MP

MU

MU

MU

MU

MU

4

MK

MU

MU

MP

MU

MU

MU

S

T

AN

OWIS

K

O

N

R

5

MU

MK

MU

MU

MU

MU

MK

Tabela 1

Legenda: MK – materia³ kontrolny; MU – materia³ uzupe³niaj¹cy; MP – materia³ porównawczy;
MD – materia³ dowodowy;
kolorem pomarañczowym oznaczono odpowiednik materia³u, który pies nawêsza³; niebieskim –
stanowisko, które pies zaznacza³, zielonym – stanowisko, w którym w czasie prób identyfikacyjnych
ustawiono materia³ porównawczy, niezaznaczony przez psa.
Legend: MK – controls; MU – complementary samples; MP – comparative material; MD evidential
sample
marked in orange – counterpart of sniffed sample; marked in blue – marked position; green - position
where comparative material was placed and left unmarked by dog

czasu osoby siê rozesz³y. Nastêpnie
po 4 godz. od wszystkich osób z gru-
py A pobrano i zabezpieczono, zgod-
nie z obowi¹zuj¹c¹ metodyka badañ,
materia³ porównawczy. Osoby z grupy
B poinstruowano, aby realizowa³y
swój plan dnia bez zwracania uwagi
na pozostawione œlady na ich ciele.
Od osób imituj¹cych grupê pokrzyw-
dzonych pobrano materia³ badawczy
imituj¹cy materia³ dowodowy. Pod-
czas pobierania próbek rozdzielano
materia³y od osób zmêczonych i nie-
zmêczonych. Materia³y poddano ba-
daniom w standardowej procedurze
badañ osmologicznych. W ci¹gu
6 miesiêcy powtórzono badania po
uprzedniej zmianie czasu przeznaczo-
nego na kontakt osób z grupy A z oso-
bami z grupy B do 10 i 20 min.

Przebieg badañ

Badania materia³ów przeprowa-

dzono w standardowym uk³adzie ba-
dawczym poprzedzonym co najmniej
trzema próbami kontrolnym (dwiema
w uk³adzie kontroli pozytywnej i jedn¹
w uk³adzie kontroli negatywnej).
W przypadku niewykonania prób
kontrolnych nie u¿ywano psa do ba-
dañ identyfikacyjnych. W próbach
identyfikacyjnych pies nawêsza³ ma-
teria³ dowodowy z nadgarstków osób
imituj¹cych osoby pokrzywdzone, do
szeregu zaœ wstawiano testowany
uprzednio w próbach kontrolnych
materia³ porównawczy pochodz¹cy
od osoby imituj¹cej sprawcê. Szereg
selekcyjny dobrano standardowo wg
obowi¹zuj¹cych zasad. W celu elimi-
nacji efektu pamiêci wêchowej psa
pomiêdzy cyklami badawczymi za-

chowano co najmniej 30-dniowy
okres przerwy wype³niony standardo-
wymi badaniami procesowymi.

Wyniki badañ

Procent pozytywnych wskazañ

(zgodnoœci materia³ów) ilustruje ta-
bela 3.

W dalszej kolejnoœci prowadzono

badania w celu ustalenia wp³ywu
umycia r¹k przez osobê imituj¹c¹
sprawcê na wynik badania osmolo-
gicznego.

Przygotowanie

materia³ów badawczych

Grupê 30 losowo dobranych osób

podzielono na dwie podgrupy imituj¹-
ce osoby podejrzane (grupa A)
i sprawców czynów karalnych (grupa
B). Osoby z obu grup poda³y sobie
rêce i trzyma³y je przez ok. 5 min. Po
up³ywie 2 godz. osoby z grupy B po-
dzielono na dwie podgrupy i popro-
szono o umycie d³oni w ciep³ej lub
zimnej wodzie. Nastêpnie po osusze-
niu d³oni pobrano od nich w czasie 30
min osmologiczny materia³ (dowodo-
wy) poprzez w³o¿enie do d³oni 5 po-

ch³aniaczy TZMO i owiniêcie d³oni
z poch³aniaczami foli¹ aluminiow¹.
Od osób z grupy A po up³ywie 5 dni
pobrano materia³ porównawczy
w standardowej procedurze.

Przebieg badañ

Po up³ywie co najmniej 7 dni przy-

st¹piono do badañ w standardowej pro-
cedurze. Wynik badañ ilustruje tabela 4.

W przypadku wykazania braku

zgodnoœci zapachowej bezpoœrednio
po zakoñczeniu badañ identyfikacyj-
nych prowadzono badania aktywno-
œci materia³ów badawczych wg sche-
matu:

materia³ dowodowy (MD) – ma-

teria³ dowodowy (MD),

materia³ porównawczy (MP) –

materia³ porównawczy (MP).

W trakcie prowadzonych badañ

stwierdzono, ¿e na wszystkich po-
ch³aniaczach materia³u dowodowego
znajdowa³y siê zapachy, które identy-
fikowa³y psy. Przy czym 75% zmian
identyfikowa³y ju¿ w pierwszej próbie.

W wyniku prowadzonych prób

ustalono, i¿ na 88% poch³aniaczy
materia³u porównawczego od osób,
które my³y rêce, zapachy wystêpuj¹
w tak niskim stê¿eniu, ¿e badaj¹ce
psy ich nie rozpoznawa³y. W 8% ma-
teria³ów psy reagowa³y na zapach na
poch³aniaczu po drugiej próbie i czê-
sto w sposób nietypowy i inny ni¿ wy-
uczony w procesie tresury. Do nie-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

39

Z PRAKTYKI

G

Grru

up

paa d

daaw

wccó

ów

w

P

Po

od

dg

grru

up

paa

S

Sttaan

n ffiizzy

ycczzn

ny

y

L

Liicczzb

baa o

ossó

ób

b

A1

Bez æwiczeñ fizycznych

20

A (podejrzani)

A2

Po æwiczeniach fizycznych

20

B1

Bez æwiczeñ fizycznych

20

B (sprawcy)

B2

Po æwiczeniach fizycznych

20

Tabela 2

Tabela 3

C

Czzaass o

op

pó

óŸŸn

niie

en

niiaa [[h

h]]

C

Czzaass zzaab

be

ezzp

piie

ecczze

en

niiaa

[[m

miin

n..]]

G

Grru

up

paa o

ossó

ób

b

4

4

8

8

1

16

6

2

20

0

2

24

4

Niezmêczeni

7

75

5%

%

5

50

0%

%

1

10

0%

%

0

0%

%

0

0%

%

5

Zmêczeni

8

80

0%

%

5

55

5%

%

2

20

0%

%

0

0%

%

0

0%

%

Niezmêczeni

8

85

5%

%

7

75

5%

%

5

55

5%

%

1

10

0%

%

0

0%

%

10

Zmêczeni

9

90

0%

%

8

80

0%

%

6

60

0%

%

1

10

0%

%

0

0%

%

Niezmêczeni

9

95

5%

%

8

80

0%

%

6

65

5%

%

1

15

5%

%

0

0%

%

15

Zmêczeni

1

10

00

0%

%

9

90

0%

%

7

70

0%

%

2

20

0%

%

0

0%

%

licznych przypadków nale¿a³o zazna-
czanie materia³u dowodowego przez
psa w pierwszej próbie, i to tylko wte-
dy, gdy d³onie by³y myte zimn¹ wod¹.
Ca³oœciowy schemat badañ doœwiad-
czalnych pokazuje tabela 5.

Po wnikliwej analizie opinii krymi-

nalistycznej popartej nagraniem
przebiegu badañ identyfikacyjnych
oraz wynikami badañ dodatkowych
S¹d Okrêgowy w £odzi XVII Wydzia³

Karny w Skierniewicach wyrokiem
w sprawie o sygn. akt XVII K-45/03
skaza³ podejrzanego na karê 25 lat
pozbawienia wolnoœci. Wyrok nie jest
prawomocny.

Na podstawie powy¿szych wyni-

ków mo¿na stwierdziæ, ¿e:

1. Œlady osmologiczne zabezpie-

czone z powierzchni skóry osób po-

krzywdzonych nadaj¹ siê do prowa-
dzenia badañ.

2. Na przydatnoœæ badañ tego ro-

dzaju œladów maj¹ wp³yw takie czyn-
niki jak: czas kontaktu z cia³em, stan
pobudzenia osoby oraz czas opóŸ-
nienia.

3. Zmycie powierzchni skóry

w miejscu pozostawienia œladu zimn¹
wod¹ wp³ywa negatywnie na wynik
badania.

4. Zmycie powierzchni skóry

w miejscu pozostawienia œladu ciep³¹
wod¹ lub wod¹ z detergentem czyni
pozostawiony œlad osmologiczny nie-
przydatnym do identyfikacji.

5. W przypadku ustalenia braku

zgodnoœci zapachowej prowadzenie
badañ aktywnoœci materia³ów ba-
dawczych jest zasadne.

Dariusz A. Szymañski

BIBLIOGRAFIA

1. Decyzja nr 36/2003 Centralnego

Laboratorium Kryminalistycznego Ko-
mendy G³ównej Policji z

dnia

29.05.2003 r. w sprawie wprowadzenia
do stosowania Metodyki Badañ Osmo-
logicznych.

2. Lasa J., Browarska-Walczowska

A.: Raport nr 2/POP Zmys³ wêchu, krymi-
nalistyka, metody analityczne, Instytut Fi-
zyki J¹drowej im. Henryka Niewodniczañ-
skiego.

3. Opinia kryminalistyczna z zakresu

badañ osmologicznych nr H-5441-
3590/2003.

4. Postanowienie o powo³aniu bieg³e-

go z zakresu osmologii Prokuratury Rejo-
nowej w Rawie Mazowieckiej do sprawy
Ds. 245/03.

PRZYPISY

1 Próba w uk³adzie kontroli pozytyw-

nej – pies nawêsza materia³, które-
go odpowiednik znajduje siê w ci¹gu
selekcyjnym,

2 Próba w uk³adzie kontroli negatyw-

nej – pies nawêsza materia³, które-
go odpowiednika brak w ci¹gu se-
lekcyjnym.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 249/05

40

Z PRAKTYKI

Tabela 4

W

Wy

yn

niik

k b

baad

daañ

ñ

Z

Zg

go

od

dn

no

oœœææ

zzaap

paacch

ho

ow

waa

(wskazuj¹ 2 psy)

N

Niie

e m

mo

o¿¿n

naa w

wy

yk

kllu

ucczzy

yææ

zzg

go

od

dn

no

oœœccii zzaap

paacch

ho

ow

we

ejj

(wskazuje 1 pies)

B

Brraak

k zzg

go

od

dn

no

oœœccii

zzaap

paacch

ho

ow

we

ejj

(nie wskazuje ¿aden

pies)

M

My

ycciie

e w

w zziim

mn

ne

ejj

w

wo

od

dzziie

e

5

5%

%

1

12

2%

%

8

85

5%

%

M

My

ycciie

e w

w cciie

ep

p³³e

ejj

w

wo

od

dzziie

e

0

0%

%

2

2%

%

9

98

8%

%

R

Ro

od

dzzaajj p

prró

ób

by

y

K

Ko

on

nttrro

olln

naa

K

Ko

on

nttrro

olln

naa

Uk³ad

pozytywny

Uk³ad

negatywny

Uk³ad

pozytywny

IId

de

en

ntty

yffiik

kaaccy

yjjn

naa

Uk³ad pozytywny

P

Piie

ess

n

naaw

wê

êsszzaa

M

MK

K

M

MK

K

M

MK

K

M

MK

K

M

MD

D

M

MD

D

M

MD

D

M

MD

D

M

MP

P

M

MP

P

1

1

MU

MU

MU

MP

MU

MP

MU

MU

MU

MU

2

2

MU

MU

MP

MK

MU

MU

MD

MU

MU

MU

3

3

MU

MP

MU

MU

MU

MU

MU

MD

MU

MU

4

4

MK

MU

MU

MU

MP

MU

MU

MU

MU

MP

SS

TT

AA

NN

OO

WW

IISS

KK

OO

NN

RR

5

5

MU

MK

MU

MU

MU

MU

MU

MU

MP

MU

Legenda: MK – materia³ kontrolny; MU – materia³ uzupe³niaj¹cy; MP – materia³ porównawczy; MD – materia³ dowodowy. Kolorem pomarañczowym
oznaczono materia³, który pies nawêsza³; niebieskim – zaznaczone stanowisko przez psa, zielonym – stanowisko, którego pies nie zaznacza.
Legend: MK – controls; MU – complementary samples; MP – comparative material; MD evidential sample. Marked in orange – sniffed sample; marked in blue
– marked position; green – position where comparative material was placed and left unmarked by dog.

Tabela 5