Kształcenie nauczycieli chemii

Chemia w Szkole

22

E

n zy my są ka

ta li za to ra mi prze

mian

bio lo gicz nych. Za

sad ni czym ele

-

men tem bu

do wy czą

ste czek en

zy -

mów są biał ka. Do dat ko wo w czą stecz kach
en zy mów mo gą wy stę po wać skład ni ki nie -
biał ko we, np. ko en zy my, ak ty wa to ry, in hi -
bi to ry, me

ta le sta

no wią ce cen

tra ko

or dy -

na cyj ne. Zło

żo na struk

tu ra prze

strzen na

czą ste czek en zy mów okre śla za rów no mo -
żli wo ści ka

ta li tycz ne, jak i wra

żli wość

na wie le czyn ni ków śro do wi ska. Pod sta wo -
wy me cha nizm dzia ła nia en zy mów zwią za -
ny jest z prze

strzen nym do

pa so wa niem

sub stra tu do cen trum ka ta li tycz ne go en zy -
mu (Rys. 1.).

Struk tu ra cen trum ak tyw ne go de cy du je

o ro dza ju ka ta li zo wa nej re ak cji. Tę ce chę
okre śla się mia nem

spe cy ficz no ści funk cjo -

nal nej. Ukształ to wa nie prze strzen ne de cy -
du je o tym, któ re związ ki pa su ją ce do cen -
trum ak tyw ne go na za sa dzie za mek -klucz,
mo gą być sub stra ta mi prze mia ny. Tę ce chę
okre śla się mia nem

spe cy ficz no ści sub stra -

to wej. Z uwa gi na spe cy ficz ność funk cjo -
nal ną en zy my po dzie lo ne są na sześć za -
sad ni czych grup:

l

oksy do re duk ta zy – ka ta li zu ją re

ak cje

utle nia nia i re duk cji, przy kła dem mo że

być ka ta la za roz kła da ją ca nad tle nek wo -
do ru;

l

trans fe ra zy – ka ta li zu ją prze

no sze nie

grup atomów lub ato

mu z jed

nej czą

-

stecz ki do dru giej, np. ami no trans fe ra za
aspa ra gi no wa ka

ta li zu je prze

nie sie nie

gru py ami no wej z kwa su aspa ra gi no we -
go na

α-ke to glu ta ran, w wy ni ku cze go

po wsta je kwas szcza

wio oc to wy i kwas

L -glu ta mi no wy;

l

hy dro la zy – ka ta li zu ją re ak cje hy dro li -
zy, np. amy

la zy ka

ta li zu ją hy

dro li zę

skro bi, na to miast pro te azy – bia łek;

l

lia zy – ka ta li zu ją od szcze pia nie grup bez
udzia łu wo dy, np. de kar bok sy la za pi ro -
gro nia no wa ka ta li zu je prze mia nę kwa su
pi ro gro no we go w al de hyd octo wy z odłą -
cze niem czą stecz ki di tlen ku wę gla;

l

izo me ra zy – ka ta li zu ją re ak cje izo me ry -
za cji, np. izo me ra za glu ko zo wa ka ta li zu -
je izo me ry za cję glu ko zy do fruk to zy;

l

li ga zy – ka ta li zu ją po wsta wa nie wią zań
che micz nych, np. li ga zy DNA ka ta li zu ją
łą cze nie ni

ci kwa

su de

ok sy ry bo nu kle -

ino we go.

En zy my w ży wych or ga ni zmach

En zy my od gry wa ją bar dzo wa żne funk cje

w ka żdym ży wym or ga ni zmie. Po szcze gól ne
prze mia ny we

wnątrz ko mór ko we ka

ta li zo -

wa ne są przez wy

spe cja li zo wa ne en

zy my.

Ak tyw ność en zy mów w ko mór ce kon tro lo -
wa na jest na ró żne spo so by. Wy twa rza nie
bia łek ka ta li tycz nych zwią za ne jest z ak tyw -
no ścią od po wied nich ge nów. Po nad to w or -
ga ni zmie mo

gą być wy

twa rza ne za

rów no

związ ki ak ty wu ją ce, jak i ha mu ją ce ak tyw -
ność en

zy mów. Po

dob ne dzia

ła nie mo

gą

mieć sub stra ty lub pro duk ty ró żnych prze -

KRZYSZ TOF W. SZEWC ZYK, KA TAR ZY NA DĄB KOW SKA

Ro la en zy mów

w przy ro dzie i tech no lo gii

Rys. 1. Me cha nizm dzia ła nia en zy mów. Sub strat przy łą -
cza się do cen trum ak tyw ne go, a na stęp nie ule ga prze -
kształ ce niu w pro duk ty

Kształcenie nauczycieli chemii

4/2011

mian me ta bo licz nych. Brak ge nów ko du ją -
cych wy twa rza nie od po wied nie go biał ka ka -
ta li tycz ne go sta

no wi pod

ło że nie

któ rych

cho rób. Dla przy

kła du

fe ny lo ke to nu ria

jest wy wo ła na przez de fekt ge nu od po wie -
dzial ne go za ak tyw ność en zy mu hy drok sy la -
zy fe ny lo ala ni no wej, któ ry ka ta li zu je prze -
kształ ce nie L -fe ny lo ala ni ny w L

-ty ro zy nę.

Brak hy drok sy la zy fe ny lo ala ni ny po wo du je
gro ma dze nie się w or ga ni zmie fe ny lo ala ni -
ny, co pro wa dzi do za bu rzeń neu ro lo gicz -
nych i znacz

ne go upo

śle dze nia roz

wo ju.

Cho rzy mu

szą dbać o od

po wied nią die

tę

ogra ni cza ją cą ilość bia łek za wie ra ją cych fe -
ny lo ala ni nę.

Po ja wie nie się wła

ści wych en

zy mów

w od po wied niej chwi li jest czę sto wa run -
kiem roz

wo ju. W ziar

nach zbóż pod

czas

kieł ko wa nia zwięk sza się ak tyw ność en zy -
mów

amy lo li tycz nych, ka ta li zu ją cych hy -

dro li zę skro

bi. Skro

bia jest po

wszech nie

wy stę pu ją cym w świe

cie ro

ślin nym ma

te -

ria łem za

pa so wym. Jej hy

dro li za do cu

-

krów pro

stych do

star cza sub

stra tów nie

-

zbęd nych do dal

sze go roz

wo ju ro

śli ny.

Obec ność en

zy mów amy

lo li tycz nych

w skieł ko wa nych ziar nach zbóż (tzw.

sło -

dzie) by

ła od wie

ków wy

ko rzy sty wa na

przez lu dzi do za cie ra nia, czy li scu krza nia
su row ców skro bio wych, np. w pro duk cji pi -
wa. Z su

row ców ro

ślin nych mo żna po zy -

skać nie tyl ko en zy my hy dro li zu ją ce skro -
bię, ale ta

kże he

mi ce lu lo zę czy biał

ka.

En zy my mo żna ta kże po zy skać z su row ców
zwie rzę cych. Dłu

gą tra

dy cję ma rów

nież

wy ko rzy sty wa nie w se

ro war stwie

pod -

puszcz ki, en zy mu hy dro li zu ją ce go biał ka,
otrzy my wa ne go ze ścian żo

łąd ków cie

ląt.

Słu ży on do wy

trą ca nia skrze

pu ka

ze iny

w pro duk cji se rów doj rze wa ją cych.

Naj bo gat szym źró

dłem en

zy mów dla

pro duk cji prze

my sło wych pre

pa ra tów są

drob no ustro je. Naj

więk szy udział wśród

pre pa ra tów en

zy ma tycz nych pro

du ko wa -

nych w du

żej ska

li sta

no wią hy

dro la zy,

a wśród nich prym dzie rżą en zy my pro te -
oli tycz ne, wy

ko rzy sty wa ne w prosz

kach

do pra nia. Pre pa ra ty za wie ra ją ce en zy my
amy lo li tycz ne rów

nież pro

du ko wa ne są

na ma so wą ska lę i wy ko rzy sty wa ne do mo -
dy fi ko wa nia skro

bi w prze

my śle spo

żyw -

czym czy scu krza nia skro bi w go rzel niach
zbo żo wych.

En zy my w prze my śle spo żyw czym

Nie zwy kłe wła ści wo ści ka ta li tycz ne en zy -

mów nie mo

gły ujść uwa

dze che

mi ków.

Wie le re ak cji che micz nych ła twiej jest prze -
pro wa dzić wy ko rzy stu jąc ka ta li zę en zy ma -
tycz ną niż tra dy cyj ne tech ni ki che mii or ga -
nicz nej. Za

przy

kład niech po

słu ży

izo me ry za cja glu ko zy do fruk to zy (Rys. 2).
W obec no ści en zy mu – izo me ra zy glu ko zo -
wej re ak cja prze bie ga bar dzo spraw nie. Sta -
ła rów no wa gi re ak cji jest rów na ok. 1, za -
tem uzy

sku je się pra

wie rów

no mo lo we

ilo ści glu ko zy i fruk to zy. Ta ki słod ki sy rop
glu ko zo wo -fruk to zo wy jest po

wszech nie

wy ko rzy sty wa ny w prze my śle spo żyw czym.
Glu ko za jest ta nim cu krem pro stym, któ ry
otrzy mu je się w wy ni ku hy dro li zy (naj czę -
ściej en zy ma tycz nej) skro bi. Wa dą glu ko zy,
z punk tu wi dze nia za sto so wań w wy ro bie
sło dy czy, jest to, że jest ona ma ło „słod ka”.
Fruk to za ma kil

ku krot nie więk

szą „moc

sło dzą cą” od glu ko zy. Z te go wzglę du za -
mia na ma

ło słod

kiej glu

ko zy na słod

ką

fruk to zę jest tak war to ścio wa.

Co raz szer

sze wy

ko rzy sta nie en

zy mów

ja ko ka ta li za to rów prze mian w tech no lo gii

23

Rys. 2. Izo me ry za cja glu ko zy do fruk to zy

Kształcenie nauczycieli chemii

Chemia w Szkole

or ga nicz nej zwią za ne jest z kil ko ma cha -
rak te ry stycz ny mi ce cha mi en zy mów: dzia -
ła ją one w wa run kach umiar ko wa nych, nie
wy ma ga ją wy

so kich tem

pe ra tur i ci

śnień,

a przede wszyst kim wy ka zu ją bar dzo wy so -
ką se lek tyw ność, czę sto trud ną do uzy ska -
nia tra dy cyj ny mi me to da mi. Te ce chy ka ta -
li za to rów en

zy ma tycz nych po

wo du ją, że

dzię ki ich za sto so wa niu mo żna zmniej szyć
licz bę prze mian pro wa dzą cych do pro duk -
tu, zmniej szyć zu ży cie su row ców i ilość wy -
twa rza nych od pa dów. Wszyst ko to pro wa -
dzi do ob ni że nia kosz tów pro duk cji.

Przy kła dem mo że być pro duk cja

akry lo -

ami du. Zwią

zek ten jest sub

stra tem

do syn te zy po lia kry lo ami dów sto so wa nych
do pro duk cji two

rzyw sztucz

nych, tka

nin

syn te tycz nych, barw

ni ków, pa

pie ru i ko

-

sme ty ków, a ta

kże wy

ko rzy sty wa nych do

oczysz cza nia ście

ków. W tra

dy cyj nej che

-

micz nej tech

no lo gii wy

twa rza nia akry

lo -

ami du z akry lo ni try lu sto su je się dwu stop -
nio wą hy dro li zę: po cząt ko wo wo bec kwa su

siar ko we go, a na stęp nie z udzia łem ka ta li -
za to ra mie dzio we go. Pro ces en zy ma tycz ny
opra co wa ny przez

Mit su bi shi Ray

on Co.

Ltd prze bie ga jed no eta po wo [5] (Rys 3.).
Wy ko rzy stu je się hy

dro la zę ni

try lo wą

z unie ru cho mio nych ko mó rek bak te rii

Bre -

vi bac te rium im pe ria lis. Uzy sku je się 100%
wy daj ność bio trans for ma cji i wy so kie stę że -
nia akry lo ami du w cie czy, dzię ki cze mu nie
jest ko niecz ne jej za tę ża nie. W efek cie zu -
ży cie ener gii na 1 kg pro duk tu w tech no lo -
gii en

zy ma tycz nej wy

no si 0,4 MJ/kg pro

-

duk tu wo

bec 1,9 MJ/kg w tra

dy cyj nej

tech no lo gii. W kon

se kwen cji emi

sja CO

2

na je den kg pro duk tu w tech no lo gii en zy -
ma tycz nej wy no si 0,3 kg, na to miast w tech -
no lo gii tra dy cyj nej 1,5 kg CO

2

/kg pro duk tu.

En zy my w far ma cji

In nym przy

kła dem ilu

stru ją cym za

le ty

ka ta li zy en zy ma tycz nej jest hy dro li za

pe ni -

cy li ny G. An ty bio tyk ten jest wy twa rza ny
przez szcze py grzy bów strzęp ko wych

Pe ni -

24

Brevibacterium imperialis

H

2

C=CH–CN H

2

C=CH–CONH

2

(hydrolaza nitrylowa)

Rys. 3. En zy ma tycz ne prze kształ ce nie akry lo ni try lu do akry lo ami du

Rys. 4. En zy ma tycz na i che micz na hy dro li za pe ni cy li ny G do kwa su 6-ami no pe ni cy la no we go

Kształcenie nauczycieli chemii

4/2011

cil lium chry

so ge num. Sta

no wi ta

kże sub

-

strat wyj ścio wy do pro duk cji licz nych pe ni -
cy lin pół syn te tycz nych. Pierw szym eta pem
jest hy dro li za pe ni cy li ny G do kwa su 6-ami -
no pe ni cy la no we go (6-APA). Pro

ces ten

mo żna prze pro wa dzić za rów no na dro dze
che micz nej, jak i en zy ma tycz nej (Rys. 4.).

Me to da che micz na wy ma ga za sto so wa -

nia du żych ilo ści roz pusz czal ni ków or ga -
nicz nych (n

-bu ta no lu i di

chlo ro me ta nu)

oraz tok

sycz nych re

agen tów (di

me ty lo -

chlo ro si la nu – DMS,

N, N-di me ty lo ala ni ny

DMA i chlor ku fosforu(V)). Po wsta ją du -
że ilo

ści tok

sycz nych, trud

nych do za

go -

spo da ro wa nia ście

ków. Me

to da en

zy ma -

tycz na jest jed

no eta po wa i zapewnia

wy daj ność ok. 90%. Po nad to z mie sza ni ny
po re ak cyj nej mo żna wy dzie lić kwas fe ny -
lo oc to wy. Jest on za wra ca ny do eta pu ho -
dow li

P. chry so ge num, gdzie sta no wi pre -

kur sor bio

syn te zy pe

ni cy li ny G. Z tych

wzglę dów me to da en zy ma tycz nej hy dro li -
zy jest po wszech ne sto so wa na w prze my śle
far ma ceu tycz nym.

Więk szość en zy mów dzia ła w śro do wi sku

wod nym. Jed

na kże są en zy my wy

ka zu ją ce

ak tyw ność ka ta li tycz ną ta kże w roz pusz czal -
ni kach or ga nicz nych, co po zwa la na wy ko -
rzy sta nie ich w prze kształ ca niu sub stra tów
nie roz pusz czal nych w wo dzie. Oka za ło się,
że w śro do wi sku nie wod nym en zy my wy ka -
zu ją wie le cie ka wych wła ści wo ści, któ re nie
są spo ty ka ne w ich na tyw nym śro do wi sku.
Pod wa żo na zo

sta ła kla

sycz na hi

po te za

stwier dza ją ca, że je

den en

zym ka

ta li zu je

jed ną re ak cję jed ne go sub stra tu. W śro do -
wi sku nie

wod nym en

zy my mo

gą ka

ta li zo -

wać trans

for ma cje cał

ko wi cie od

mien ne

od tych prze bie ga ją cych w ży wych or ga ni -
zmach. Li pa zy mo gą katalizować syn te ty zę
es trów i po

krew nych związ

ków, pro

te ina z

nie tyl ko pep ty dów, ale ta kże es trów, gli ko -
zy da z – oli go -, a na wet po li sa cha ry dów.

En zy my w prze my śle two rzyw sztucz nych

Wie le re

ak cji two

rze nia es

trów, wy

ko -

rzy sty wa nych w prze my śle two rzyw sztucz -
nych, mo że być ka ta li zo wa nych przez en zy -
my. Mo żna tu wy mie nić:

l

po li kon den sa cję hy

drok sy kwa sów lub

kwa sów di kar bok sy lo wych z dio la mi,

l

po li me ry za cję bez wod ni ków cy klicz nych
di kwa sów z dio la mi lub oksi ra na mi,

l

po li me ry za cję po li be zwod ni ków z dio la mi,

l

tran se stry fi ka cję po li ka pro lak to nu i po li
(di kar bok sy la nów al ki le no wych),

l

otwar cie pier

ście nia w po

li me ry za cji

lak to nów,

l

ko po li me ry za cję lak to nów z ali fa tycz ny -
mi po lie stra mi,

l

po li kon den sa cję wę gla nu dial ki lu i dio li.
Szcze gól nym ob sza rem, w któ rym wy ko -

rzy sta nie ka

ta li za to rów en

zy ma tycz nych

jest bar dzo efek tyw ne, jest otrzy my wa nie
czy stych

enan cjo me rów. Wie le związ ków

wy stę pu je w dwóch for mach sta no wią cych
wza jem ne od bi cie lu strza ne. Enan cjo me ry
te go sa me go związ ku bio lo gicz nie czyn ne -
go mo

gą w za

sad ni czy spo

sób ró

żnić się

mię dzy so

bą pod wzglę

dem wła

ści wo ści

far ma ko ki ne tycz nych, far

ma ko dy na micz -

nych, sku tecz no ści bądź też pro fi lu dzia łań
nie po żą da nych. Więk szość sub stan cji lecz -
ni czych cią gle pro du ko wa na jest w for mie
mie sza nin ra

ce micz nych. Wie

le da

nych

prze ma wia jed nak za tym, że za stą pie nie
mie sza nin ra

ce micz nych enan

cjo me ra mi

po zwa la na sto so wa nie mniej szych da wek
le ków, zwięk

sze nie sku

tecz no ści te

ra peu -

tycz nej po je dyn czej daw ki oraz unik nię cie
wie lu szko

dli wych in

te rak cji le

ko wych.

W przy pad ku nie

któ rych sub

stan cji, któ

-

rych tyl

ko je

den ste

reo izo mer wy

ka zu je

po żą da ną ak

tyw ność bio

lo gicz ną, na

to -

miast dru

gi ma dzia

ła nie tok

sycz ne, nie

-

zbęd ne jest za

sto so wa nie wy

łącz nie czy

-

stych enan cjo me rów.

Roz dzie la nie enan cjo me rów za po mo cą

kla sycz nych tech nik jest czę sto nie mo żli we.
Mo żna wy

ko rzy stać spe

cy ficz ność en

zy -

mów bądź do syn te zy od po wied nich związ -
ków, bądź do roz dzie la nia enan cjo me rów.
Po nie waż enan cjo me ry ró żnią się mię dzy
so bą prze strzen nym roz miesz cze niem pod -
staw ni ków wo kół wę gla chi ral ne go, en zy -
my mo

gą roz

ró żniać po

szcze gól ne enan

-

cjo me ry. Wszak ak

tyw ność ka

ta li tycz na

en zy mów za le ży od do pa so wa nia sub stra tu

25

Kształcenie nauczycieli chemii

Chemia w Szkole

26

do cen trum ak tyw ne go. Tę ce chę (ste reo -
se lek tyw ność) wy ko rzy stu je się w tzw. roz -
dzia le ki

ne tycz nym. Przed

sta wi my to na

przy kła dzie pro ce su ba da ne go i roz wi ja ne -
go w Za kła dzie Bio tech no lo gii i In ży nie rii
Bio pro ce so wej PW. Cho dzi w nim o roz -
dzie le nie enan

cjo me rów kwa

su mig

da ło -

we go (Rys. 5.).

Kwas mig

da ło wy nie jest szcze

gól nie

war to ścio wym sub stra tem w prze my śle far -
ma ceu tycz nym, za to je go czy ste enan cjo -
me ry (za rów no

S jak i R) ma ją sze ro kie za -

sto so wa nie w pro

duk cji m.in. an

ty bio-

ty ków, le ków prze ciw ko oty ło ści, le ków on -
ko lo gicz nych oraz sta no wią wa żne re agen -
ty w pro

ce sach roz

dzie la nia związ

ków

optycz nie czyn nych.

Opra co wa ny spo sób roz dzie la nia enan -

cjo me rów kwa

su mig

da ło we go po

le ga

na wy ko rzy sta niu en

zy ma tycz nej tran

se -

stry fi ka cji octa nem wi ny lu (Rys. 6.). Re ak -
cja ka

ta li zo wa na jest przez li

pa zę z

Bur -

khol de ria ce

pa cia. Ja ko roz

pusz czal nik

za sto so wa no eter izo pro py lo wy

. Na Rys. 7.

przed sta wio no zmia

ny stę

że nia po

szcze -

gól nych re agen tów w cza sie re ak cji pro wa -
dzo nej w re ak to rze okre so wym. Enan cjo -
mer

R prak tycz nie nie re agu je, natomiast

enan cjo mer

S ule ga prze

kształ ce niu do

kwa su

O-ace ty lo mig da ło we go. Pro

duk ty,

tzn. kwas (

R)-mig da lo wy i kwas (S)-O-ace -

ty lo mig da ło wy mo

żna ła

two roz

dzie lić

przez eks trak cję wo dą.

En zy my w ana li ty ce

En zy my co raz po wszech niej wy ko rzy sty -

wa ne są w ana li ty ce. Dzię ki wy ka zy wa nej
spe cy ficz no ści sub

stra to wej umo

żli wia ją

do ko ny wa nie ozna czeń w zło żo nych mie -
sza ni nach związ ków. Ozna cza nie me to da -
mi en

zy ma tycz ny mi me

ta bo li tów, ta

kich

jak cu kry, cho le ste rol, mocz nik itp. od gry -
wa bar

dzo du

żą ro

lę w dia

gno sty ce me

-

dycz nej oraz w ana li zie pro duk tów spo żyw -
czych. W nie któ rych ozna cze niach w dia g-
no sty ce me dycz nej uży wa się en zy mów ja -
ko znacz ni ków po łą czo nych z od po wied ni -
mi spe cy ficz ny mi prze ciw cia ła mi, co umo -
żli wia szyb

kie i ła

twe ozna

cza nie hor

-

mo nów, im mu no glo bu lin itp. Przy kła dem
mo że być

pe rok sy da za chrza no wa, czę -

sto sto so wa na do wy kry wania cho rób za -
kaź nych, no

wo two ro wych oraz zba

da nia

zgod no ści tkan ko wej w przy pad ku do bo ru
daw ców i bior ców prze szcze pów.

Rys. 5. Enan cjo me ry kwa su mig da ło we go

Rys. 6. En zy ma tycz na tran se stry fi ka cja kwa su mig da ło we go

Rys. 7. Zmia ny stę że nia re agen tów pod czas en zy ma tycz -
nej tran se stry fi ka cji kwa su mig da ło we go

Kształcenie nauczycieli chemii

4/2011

27

Szcze gól nie gwał

tow ny roz

wój me

tod

en zy ma tycz nych w ana li ty ce zwią za ny jest
z tzw.

bio sen so ra mi. Pod tym po

ję ciem

ro zu mie się ukła dy zło żo ne z im mo bi li zo -
wa ne go jed ne go lub kil ku en zy mów oraz
prze twor ni ków prze

kształ ca ją cych zmia

ny

che micz ne w od po wied ni sy gnał wiel ko ści
fi zycz nej. Naj

bar dziej roz

po wszech nio ną

gru pę bio sen so rów sta no wią

elek tro dy en -

zy ma tycz ne. Są to ukła dy zło żo ne z od po -
wied nie go dla ozna cza ne go sub stra tu en zy -
mu im

mo bi li zo wa ne go w bez

po śred niej

bli sko ści elek tro dy czu łej na pro dukt lub
ko sub strat re ak cji en zy ma tycz nej. Zmia ny
stę że nia elek tro che micz nie ak tyw ne go re -
agen ta, bę dą ce mia rą stę że nia ozna cza ne -
go sub stra tu, ujaw nia ją się w zmia nach sy -
gna łu elek trycz ne go elek tro dy.

Pod su mo wa nie

Oce nia się, że w chwi

li obec

nej oko

ło

60% pro

duk tów prze

my słu che

micz ne go

i po nad 90% pro

ce sów prze

my sło wych

opie ra się na ka

ta li zie, w prze

wa ża ją cym

jesz cze stop

niu na ka

ta li zie che

micz nej.

Przy szłość z pew

no ścią na

le ży jednak do

bio ka ta li zy. Dzię ki te mu, że bio ka ta li za to ry
cha rak te ry zu ją się nie spo ty ka ną wśród ka -
ta li za to rów che

micz nych se

lek tyw no ścią

dzia ła nia, ich wy

ko rzy sta nie pro

wa dzi do

zwięk sze nia spraw no ści pro ce sów, zmniej -
sze nia ilo ści po wsta ją cych od pa dów, a w re -
zul ta cie do ob ni że nia kosz tów pro duk cji.

L

ITERATURA

[1] Aeh le W.,

En zy mes in In du stry: Pro duc tion and Ap pli ca tions, 3rd

Edi tion, Wi ley, 2007.

[2] Dąb kow ska K., Szew czyk K. W.,

In flu en ce of tem pe ra tu re on the ac -

ti vi ty and enan tio se lec ti vi ty of Bur khol de ria ce pa cia li pa se in the ki ne -
tic re so lu tion of man de lic acid enan tio mers, Bio chem. Eng. J., 2009,
48 (2), 147–153.

[3] Ro kic ki G.,

Syn te za po li me rów z uży ciem en zy mów, Bio tech no lo gia,

2005, 69, 2, 48–68.

[4] Schäfer T. et al.,

In du strial en zy mes, Adv. Bio chem. Eng. Bio tech -

nol., 2007, 105, 59–131.

Prof. dr hab. inż.

KRZYSZ TOF W. SZEW CZYK

Wy dział In ży nie rii Che micz nej i Pro ce so wej

Po li tech ni ki War szaw skiej

Dr inż.

KA TA RZY NA DĄB KOW SKA

Wy dział In ży nie rii Che micz nej i Pro ce so wej

Po li tech ni ki War szaw skiej

Tok sy ny w świe cie przy ro dy

Wy stę po wa nie u zwie rząt związ ków tru ją cych zwią za ne jest z me cha ni zma mi ata -

ku i obro ny. Po tocz nie związ ki te okre ślo ne są ja ko „ja dy”, choć to okre śle nie jest nie -
pre cy zyj ne. Owa dy, ta kie jak pszczo ły, osy, czy mrów ki, wy kształ ci ły na dro dze ewo -
lu cji me cha ni zmy obron ne, po zwa la ją ce im od stra szać więk sze zwie rzę ta od ich
gniazd. Ja dy tych owa dów są szko dli we je dy nie dla uczu lo nych na nie lu dzi; w ta kim

wy pad ku już jed no użą dle nie wy wo łać mo że groź ny dla ży cia
wstrząs ana fi lak tycz ny. Nie do ce nia ną tru ci zną jest wy dzie li -
na chrząsz cza Prysz cze la le kar skie go (

Lyt ta ve si ca to ria), na zy wa -

ne go po tocz nie „mu chą hisz pań ską”. Sub stan cja ta (kan ta ry dy na)
wy ko rzy sty wa na jest ja ko afro dy zjak oraz śro dek do usu wa nia ta tu -
aży i prze bar wień skór nych, jed nak już w ilo ści 10 mg za gra ża ży -
ciu czło wie ka. Groź niej sze dla czło wie ka mo gą oka zać się ja dy pa -
ję cza ków i skor pio nów.
Ar ty kuł pt. Tok sy ny w świe cie przy ro dy uka że się w na stęp nym nu me rze.

Prysz czel le kar ski
(fot. zin.ru)

Kantarydyna