1

Nina Budziszewska

Buddyzm tybetański w Polsce

[w:] Recepcja elementów kultur i cywilizacji indyjskich w Polsce, tom 2, Instytut Studiów

Azjatyckich, Wrocław.

Obecnie w Polsce działa kilka buddyjskich grup wyznaniowych, wpisanych głównie w

nurt zen (chiń. chan) oraz nurt buddyzmu tybetańskiego. Na terenie Polski buddyzm zaczął
rozprzestrzeniać się w latach 70-tych XX wieku. Jednak jego szczególny rozkwit przypada na
okres po roku 1989. W maju 1995 roku przez Departament Wyznań przy Urzędzie Rady
Ministrów polska Unia Buddyjska została wpisana w rejestr kościołów i innych związków
wyznaniowych (dalej jako RKiIZW) w dział B, pozycja 4, do którego wpisuje się
wyznaniowe organizacje międzykościelne

1

. Unia, której zadaniem jest patronować mniejszym

podjednostkom wyznaniowym, działa jako czwarta taka organizacja, obok Polskiej Rady
Ekumenicznej, Rady Zborów Ewangelicznych i Towarzystwa Biblijnego. J. Św. Dalajlama
XIV w styczniu 1997 roku objął ją swoim osobistym patronatem. Obecnie Unia Buddyjska
zrzesza osiem spośród ponad dwudziestu grup buddyjskich działających na terenie Polski.
Wśród tej ósemki pięć należy do tradycji buddyzmu zen, i są to: Bodhidharma, Związek
Czan, Kannon, Kanzeon, Kwan Um, oraz trzy grupy buddyzmu tybetańskiego: Dzogczen,
Karma Kamtzang i Khordong.

2

Zanim przejdę do przedstawienia założeń wyznaniowych oraz praktyk poszczególnych

grup buddyzmu tybetańskiego, nie tylko trzech zrzeszonych w Unii Buddyjskiej

3

, najpierw

ogólnie omówię pięć tradycji rodzimego buddyzmu tybetańskiego. Dzięki temu poszczególne
praktyki polskich grup medytacyjnych staną się bardziej zrozumiałe i lepiej osadzone w
tybetańskim przekazie dharmy, naukach historycznego Buddy Śakjamuniego (skr. Buddha
Śākyamuni).

I. Pięć tradycji tybetańskich

Buddyzm tybetański oferuje przekaz nauk i praktyki w systemach czterech głównych

szkół buddyzmu tybetańskiego (ningma, kagju, śakja i gelug) oraz przedbuddyjskiej rodzimej
tradycji bon. Zamiast jednak koncentrować się na ukazywaniu różnic między tymi szkołami,

1

Pozycje związków buddyjskich obecnych w RKiIZW udostępnione są na oficjalnej stronie Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych,
http://bip.msw.gov.pl/portal/bip/247/15644/Rejestr_kosciolow_i_innych_zwiazkow_wyznaniowych.html
[dostęp 12.04.2012].

2

Informacje zaczerpnięte z oficjalnej strony Unii Buddyjskiej w Polsce: http://www.buddyzm.eu.org/pl/ [dostęp

04.14.2012].

3

Omawiane ośrodki to: Związek Buddyjski Khordong, Dzogczen, Związek Buddyjski Tradycji Karma

Kamtzang; Bon Garuda, Centrum Jungdrung Bon (Cziama Ling), Bon Sanga Namkha Ling, Związek
Tybetańskiego Bon "Sa Trik Er Sang"; Buddyzm Diamentowej Drogi (Karma Kagju), Tradycja Shangpa Kagju,
Związek Buddyjski Dak Shang Kagyu, Mangalaśri Taklung Kagju Polska; Grupa Szambali; Drukpa Polska;
Grupa Samten Tse (Wadżrajana Tybetańska); Związek Yeshe Khorlo, Związek Buddyjski "Dzogezien Kunzang
Cziuling.

2

o wiele istotniejsze dla wyznawców buddyzmu tybetańskiego jest przedstawianie tego, co je
łączy. Niekiedy zalecana jest więc metoda natychmiastowego wglądu w naturę
rzeczywistości, by innym razem stopniowo dochodzić do celu poprzez eliminację przeszkód
mentalnych. Wszystkie szkoły zgodnie przyjmują nakaz uwolnienia się od przywiązania do
cyklicznej egzystencji, a także wypracowania w sobie szczerej postawy wyrzeczenia i
wspierania innych istot w drodze ku wyzwoleniu. Wykorzystywane są także zasady życia
klasztornego opierające się na założeniach pierwszego klasztoru buddyjskiego w Samje
(Wyl.

4

bSam-yas). Filozofia natomiast bazuje na indyjskich naukach, które w VIII w. dotarły

do Tybetu, szczególnie na naukach mahajany madhjamaki (skr. mahāyāna madhyamaka),
czyli buddyzmu wielkiego pojazdu środkowej drogi, skoncentrowanych wokół
altruistycznego pragnienia niesienia pomocy wszystkim czującym istotom. Wspólną
powinnością jest tutaj nakaz ćwiczenia w sobie postawy bodhiczitty (skr. bodhicitta), czyli
szczerego pragnienia osiągnięcia oświecenia, by pomóc innym istotom uwolnić się od
cierpienia. Poprzez szczerą intencję bodhiczitty bodhisattwa (skr. bodhisattva) – oświecona
istota, zdobywa najwyższy stopień współczucia (skr. karuṇā), jakim może służyć innym
stworzeniom. Poprzez współczucie pokonuje zarazem swoje własne kurczowe przywiązanie
do świata sansary (skr. saṁsāra) i błędne utożsamianie siebie ze zwykłym, codziennym
poczuciem „ja”. W szkole ningmy najważniejszą praktyką jest dzogczen (Wyl. rdzogs czen),
czyli wielka doskonałość, w szkole kagju – mahamudra (skr. mahāmudrā), śakjapowie
praktykują lamdre, a gelugpowie opierają się na tantrze Kalaczakry (skr. Kālacakra),
Czakrasamwary (skr. Cakrasaṁvara) oraz Guhjasamadzie (skr. Guhyasamāja).

1. Ningma – Szkoła Starych Tłumaczeń

Ningma

5

(Wyl. rnying ma) zwana jest Starą Szkoła, ponieważ stanowi najstarszy i

najwcześniejszy przekaz spośród czterech szkół buddyzmu tybetańskiego. Związana jest z
pierwszymi tłumaczeniami sanskryckich nauk tantrycznych, które pojawiły się wraz z
przybyciem do Tybetu pierwszych buddystów. Doszło do tego za czasów panowania króla
Trisonga Detsena. Z tego względu określana jest Szkołą Starych Tłumaczeń (Wyl. snga
‘gjur). Według buddystów należących do ningmy starsze tłumaczenia niosą ze sobą większą
wartość, ponieważ zostały dokonane przez urzeczywistnionych nauczycieli, a przez to
wierniej oddają ducha indyjskiej nauki o buddyjskim wyzwoleniu.

Pierwszym nauczycielem doktryn później utożsamionych z wykładnią ningma, był

Samantabhadra (Wyl. kun tu bzang po), uważany w ningmie za pierwotnego buddę, będącego
ucieleśnieniem ciała najczystszej prawdy. W ontycznym wymiarze stanowi on także
najsubtelniejszą podstawę dla przejawiania się sansary, jak i realizacji nirwany. Sansara i
nirwana w Samantabhadrze istnieją w nierozdzielnym, czystym stanie jako bezkresna
rzeczywistość-umysł, przenosząc w ten sposób plan ontyczny w wymiar epistemiczny. Ten
stan mentalny jest możliwy do osiągnięcia poprzez naturalną, bezwysiłkową, czystą obecność

4

Przy podawaniu nazw tybetańskich stosuję transliterację Wyliego, najczęściej stosowaną dla języka

tybetańskiego. Por. Turrell Wylie, A Standard System of Tibetan Transcription, „Harvard Journal of Asiatic
Studies, 22 (1959), s. 261-267.

5

Więcej na temat szkoły ningma buddyzmu tybetańskiego: John Powers, Wprowadzenie do buddyzmu

tybetańskiego, Wydawnictwo A, Kraków 2008, s. 395-428.

3

w nienaruszonym stanie umysłu, nieuaktywnionym żadną myślą, emocją czy pojęciem,
wolnym od dokonywaniu podziału na trzy czasy, narodziny i śmierć, a także wszelkie
skrajności typu czarne-białe, tak charakterystyczne dla stanu sansary. Wszystkie one bowiem
zawierają się w Samantabhadrze, mając w nim swoje źródło, drogę i kres.

Nauki Samantabhadry następnie zostały rozpropagowane przez jego emanację –

Wadżradharę (skr. Vajradhāra), czyli Dorje Changa (Wyl. rdo rje 'chang). Od
Samantabhadry, uważanego za esencję doskonałości wszystkich buddów, pochodzą także
inne nauki, które niczym słoneczne światło dobywają się z niego. Obejmują one osiemnaście
tantrycznych cykli mahajogi (skr. mahāyoga), sutry (skr. sūtra) zawierające praktyki anujogi
(skr. anuyoga) oraz nauki dotyczące najczystszej postaci umysłu – dzogczen. Wszystkie te
nauki połączone są w jeden zbiór obejmujący doktryny, praktyki, rytuały i osiągnięcia
przekazywane w linii tradycji od nauczyciela do ucznia.

Oprócz pierwotnego buddy, Samabtabhadry, linia ta posiada także wielu

prześwietnych nauczycieli: Padmasambhawę (skr. Padmasambhava), zwanego Guru
Rinpocze, który według legendy miał przegonić demony nękające Tybet, Wajroczanę (skr.
Vairocana), Śantarakszitę (skr. Śāntarakṣita), których nauczania stanowią podstawę dla teorii
i praktyki buddyjskiej.

Ningma posiada także klasyfikację nauk na dziewięć pojazdów: pojazd słuchaczy,

samotnie przebudzonych oraz bodhisattwów, następnie pojazdy związane z tantrą działania,
dokonania oraz jogi, i w końcu trzy tzw. wewnętrzne pojazdy: mahajogi, anujogi i atijogi
(skr. atiyoga), czyli dzogczen.

W przeciwieństwie do innych szkół buddyzmu w Tybecie ningma nie angażowała się

w politykę, i przewidując problemy, z jakimi przyjdzie się Tybetowi borykać na przestrzeni
wieków, część swoich nauk ukryła w formie tzw. term. Nauki te w odpowiednim czasie, gdy
duch ludzki jest na nie gotowy, są stopniowo odkrywane. Przed ich przedwczesnym
odnalezieniem chronią je odpowiednie zaklęcia. Gdy następuje odpowiedni moment, terton,
odkrywca skarbu, emanacja Padmasambhawy, znajduje te nauki. Termą może być wiele
rzeczy: teksty, figurki sakralne, przedmioty rytualne, fragment natury – drzewo, skała itp.
Istnieją także tzw. termy mentalne, które predysponowana osoba odkrywa w swoim umyśle.

Najważniejszy punkt nauki szkoły ningma zajmuje przekaz dzogczen, pochodzący od

Samantabhadry, który przekazał je Wadżrasattwie, by ten wyłożył je Garaba Dorże. Dzogczen
nie stanowi jakiejś szczególnej szkoły filozoficznej, czy też jego nauki nie są wpisane w
określony nurt praktyki. Stanowi on bezpośredni wgląd w samo sedno rzeczywistości, w
czystą naturę umysłu. Nauki, jak i wgląd, udzielane są przez mistrza uczniowi. Dzogczen w
systemie trzech wewnętrznych tantr stanowi ich ukoronowanie. Mahajoga, pierwszy poziom,
ukazuje wszystkie zjawiska jako emanacje umysłu, będącego nierozerwalną jednością pustki i
zjawisk. Anujoga, drugi poziom, wszystkie myśli i formy przedstawia jako puste w swej
istocie, a tę pustkę, ciało prawdy, identyfikuje się z Samantabhadri (skr. Samantabhadrī,
Wyl. kun tu bzang mo), małżonką Samantabhadry, który utożsamiany jest ze zjawiskami.
Stanowią oni zatem nierozerwalną parę złączenia pustki i zjawisk. Medytujący ma zatem za
zadanie zrozumieć, iż zjawiska nie pochodzą ze związków przyczynowo-skutkowych, tworzą
one bowiem jedność z pustką, i to właśnie ta jedność jest źródłem ich manifestacji jako świat
sansary. Doświadczenie tej jedności stanowi cel atijogi, czyli dzogczen.

4

Ponieważ ty sam jesteś mandalą bóstwa,
naturalnie zamanifestuj się sam sobie […]
Nie wyrzekaj się samsary, bo jeśli ją porzucisz,
nie osiągniesz stanu buddy.
Ponieważ Budda nie przebywa gdzieś tam,
on jest właśnie samą świadomością.
Samsara nie jest jakimś miejscem;
ona powstała wewnątrz twojego umysłu.

6

Jak wyjaśnia Sogjal Rinpocze, mistrz tradycji ningma, autor Tybetańskiej Księgi Życia i
Umierania, sansara powstaje wówczas, gdy umysł zwraca się na zewnątrz siebie, nirwana
natomiast jest umysłem skierowanym ku swemu wnętrzu

7

. Z tego względu umysł jest terenem

praktyki i przekształcenia, jakiemu musi ulec czująca istota. Podstawową praktyką dzogczen
jest tzw. spontaniczne przecięcie więzów (Wyl. k’regs czod, czyt. trekczo lub trekczio. a
niekiedy trekczie). Praktyka ta polega na przejrzeniu natury zjawisk, które okazują się być
nierozerwalne od pustki, nigdy niesamozależne.

Nauki dzogczen rozróżniają między zwykłym dyskursywno-dualistycznym umysłem

(Wyl. sems), działającym w codziennym życiu, a czystym umysłem samym w sobie (Wyl.
sems njid), będącym podstawą, która jest identyczna z naturą buddy, nietkniętą skażeniem i
brudem mentalnym. Podstawową własnością tego umysłu jest czysta obecność, rigpa (Wyl.
rig pa). Podstawową praktyką jest utrzymywanie świadomości czystej obecności, która
pojawia się w momentach wyciszania umysłu, odcinania go od dyskursywnego myślenia, by
skoncentrować na świadomości podstawowego czystego światła.

Dzogczen Ponlop, jeden z czołowych mistrzów tradycji ningma i kagju, wyjaśnia

8

, że

oznacza dzog – „doskonalić, wypełnić, wyczerpać”, czen – „wielki”, w ten sposób dzogczen
znaczy „wielkie spełnienie” lub „wielkie wyczerpanie”

9

. Jest to całkowicie wolny stan

istnienia, bez nawet najmniejszej oznaki lgnięcia do ego, ponieważ każdy rodzaj
emocjonalnych i mentalnych poruszeń zostaje zahamowany. Cała moc manifestacyjna
sansary zostaje zatem wyczerpana. Linia dzogczen bierze swój początek w buddzie
dharmakai, ciała prawdy, Kuntuzangpo, który przedstawiany jest w niebieskim kolorze, będąc
nagim, co obrazuje nagą rzeczywistość, oświecony wymiar prawdy. Kuntu, czyli „całkowicie,
zupełnie”, a zangpo – „dobry, szlachetny”, jest określeniem na naturę naszego umysłu, która
w swej esencji jest całkowicie czysta i dobra. Jest to rzeczywistość wyłącznie czysta,
wyzwolona, podstawa dla wszelkich zjawisk jak i ich przejawiania się. Podstawa opisywana
jest jako będąca źródłem wszystkiego – tak sansary, jak i nirwany, z tego samego wymiaru
pochodzi zarówno niewiedza, jak i świadomość (wiedza). Nirwana to brak cierpienia i bólu,

6

Ibidem, s. 415n.

7

http://www.bodhitv.com/videos/discourse/mind-and-the-nature-of-mind [dostęp 04.04.2012] oraz inne ciekawe

nauki Sogjala Rinpocze [dostęp 14.04.2012]:
http://www.bodhitv.com/videos/discourse/meditation-sogyal-rinpoche,
http://www.bodhitv.com/videos/discourse/the-essence-of-buddhism,
http://www.bodhitv.com/videos/discourse/what-meditation-really-is,
http://www.bodhitv.com/videos/discourse/who-do-buddhists-pray-to.

8

Dzogczen Ponlop, Wyzwalająca inwokacja Samantabhadry, Wydawnictwo A, Kraków 2010, s. 35-68.

9

Ibidem, s. 35.

5

to bezustanne doświadczanie podstawowej natury umysłu, mającej właściwości wolności i
przestrzenności, to także doświadczanie fundamentalnej dobroci, będącej naturą umysłu

10

.

Przestrzeń umysłu w swym czystym stanie posiada bowiem podstawowe cechy: dobroć,
świadomość i wolność. To doświadczenie braku ego, co powoduje dostrzeganie niczym
niesplamionej rzeczywistości, będącej poza konceptualnym kategoryzowaniem, czy też
emocjonalnym zabrudzeniem. Podstawa ta w sutrze i tantrze zwana jest pustką (skr. śūnyatā),
natomiast w mahamudrze i dzogczen – alaja (skr. ālaya) lub kunszi (Wyl. kun gzhi). Jest to
podstawowa natura umysłu

11

, zawsze obecna, niczym niesplamiona, a jedynie niedostrzegana

dla czującej istoty wskutek tego, że zwykła świadomość przylega za mocno do sansary. To
ona jest także podłożem dla wszelkich rodzajów świadomości (skr. ālayavijñāna), zarówno
tych zwykłych przynależnych pięciu zmysłom, oraz dla mądrości (skr. ālayajñāna). Z
przestrzenią nierozerwalnie związana jest czysta świadomość (rigpa), będąca naturą umysłu.

W rzeczywistości nie ma jednak żadnych rodzajów umysłu, istnieje tylko jeden

podstawowy strumień, który wskutek złego utożsamiania się czującej istoty wydaje się dla
niej być czymś przysłoniętym i skażonym. Podstawa wszystkiego jest niezłożonym,
niewyrażalnym, samopowstałym wymiarem, nienazywanym ani sansarą, ani nirwaną, jest
niczym nieograniczoną, niczym niezabrudzoną przestrzenią. Nie ogranicza się do żadnych
pojęć i określeń. Oprócz Kuntuzangpo zwie się także kadak – pierwotna czystość.

Kadak istnieje w formie wielkiego wymiaru przestrzeni. Rozległość tej przestrzeni
nazywana jest „spontanicznie powstającym wymiarem” i stanowi część kadak,
pierwotnej czystości. Pierwotna czystość nie oznacza negacji tego co nieczyste,
lgnięcia do ego czy przeszkadzających emocji. Wiąże się to z egzystencją. Ta
kombinacja sprawia, że nasza podstawa pozostaje w równowadze między pustką a
spontanicznie powstającą świetlistością [lhyndrub]

12

.

W istocie swej, w podstawowym, czystym stanie, rigpa, kadak i lhyndrub są tym

samym, spontanicznie obecna mądrość, która jest pierwotnie czysta. Zjednoczenie owej
spontanicznej obecności i pierwotnej czystości jest rigpą

13

.

Za najważniejszą w buddyzmie tybetańskim uchodzi praca z umysłem, która może

odbywać się na wiele sposobów. Jednym z nich jest praktyka dzogczen, ale ważną rolę
odgrywa także tybetańska joga – jantra joga (skr. yantra yoga) oraz joga snu, które pracuję z
różnymi poziomami umysłu. Poddają się one praktyce, ponieważ – według wszystkich
czterech szkół – umysł uważany jest za w swej istocie będący przejrzystym światłem.
Przejawia się na kilku poziomach, od zwykłych, związanych ze zmysłami i światem
doświadczalnym, po subtelniejsze, skupione wokół różnych emocji, po najsubtelniejszy –
jedność czystej pustki i świetlistości.

Chociaż definiowany i osiągany na różne sposoby, ten wrodzony fundamentalny
umysł czystego światła to kluczowy punkt zarówno w systemach najwyższej

10

Ibidem, s. 49.

11

Ibidem, s. 50.

12

Ibidem, s. 61

13

Ibidem, s. 67.

6

jogatantry związanych ze szkołami Nowych Tłumaczeń [śakja, kagju i gelug], jak i
w systemie Wielkiej Doskonałości [dzogczen] szkoły ningmapy [Starych
Tłumaczeń].

14

Tym, co trzyma czujące istoty w świecie sansary, jest nawykowe przywiązanie i

bezmyślne podleganie impulsom emocjonalnym i niewłaściwym poglądom. Wrodzona
błogość, czystość i mądrość umysłu zostaje w ten sposób zagłuszona u czującej istoty.

Cały proces jest podtrzymywany przez naturę samego umysłu, który skłonny jest
powtarzać znane mu wzorce zachowań. Jeśli na przykład ktoś regularnie wpada w
gniew, to coraz bardziej przyzwyczaja się do tej emocji i coraz łatwiej
produkować mu gniewne myśli. A jeśli wyćwiczy się we współczuciu i miłości,
coraz łatwiej i spontanicznej będą się one manifestować. […] praktykujący uczy
się postrzegać zjawiska jako twórczą grę umysłu, a myśli jako powstające z pustki
i w niej zanikające.

15

O praktyce i teorii dzogczen, a także niezwykle istotnej jodze snu w tradycji ningma

można przeczytać w książkach Czogjala Namkhai Norbu wydanych w języku polskim:
Jantra-joga. Tybetańska joga ruchu; Kryształ i ścieżka światła. Sutra, tantra i dzogczen;
Dzogczen. Stan doskonałości samej w sobie; Nauki dzogczen; Narodziny, życie i śmierć
według medycyny tybetańskiej i nauk dzogczen; Joga snu i praktyka naturalnego światła. O
samej naturze umysłu w przystępny i jasny sposób napisał Dzogczen Ponlop w książce Umysł
poza śmiercią.

2. Szkoła kagju – Linia Przekazu Nauk

Szkoła kagju

16

(Wyl. bka’ brgjud), dosł. linia przekazu nauk, wywodzi swoje nauki od

Wadżradhary, który przekazał je bezpośrednio Tilopie, następnie nauki otrzymał Naropa,
którego głównym uczniem Marpa, który nauki przekazał Milarepie. Wadżradharę uważa się
za doskonalsza od Buddy Śakjamuniego emanację prawdy, ponieważ reprezentuje
sambhogakaję, ciało radości, podczas gdy Budda jest manifestacja nirmanakaji, ciała
emanacji, przejawienia w świecie. Szkoła kagju podzielona jest na cztery główne i osiem
pomniejszych podszkół. Są to: karma kagju lub karma kamtsang, tselpa kagju, baram kagju i
pakmo kagju oraz: drikung, taklung, tropu, drukpa, mar, jerpa, szuksep i jamsang.

Do najistotniejszej praktyk zalicza się tzw. sześć jog Naropy (Wyl. na ro czos drug):

ciepło (Wyl. gtum mo, czyt. tummo), iluzoryczne ciało, sen, przejrzyste światło, stan pośredni
(Wyl. bar do), przeniesienie świadomości (Wyl. ‘p’o ba, czyt. poła).

1). Praktyka tummo (ciepło) polega na umiejętności wzbudzania oraz kierowania

wewnętrznym ciepłem, które tworzone jest mocą wizualizacji słońca lub ognia. Istotną rolę
odgrywa tu także znajomość subtelnych kanałów energii (Wyl. tsa, skr. nadī), poprzez które
poruszają się energie, zwane lung (skr. prāṇa).

14

John Powers, Wprowadzenie…, s. 391.

15

Ibidem, s. 392.

16

Więcej na temat szkoły kagju: ibidem, s. 429-467.

7

Dzięki swej praktyce jogin uczy się kierować strumieniem energii zwanej
„oświeconą postawą” (bjang czub sems, bodhicitta) i sprawiać, by z prawego i
lewego kanału wpłynął on do kanału centralnego. Następnie sprawia, by energia
wznosiła się, dosięgając kolejnych czakr (rtsa ‘k’or, czakra). Towarzyszy temu
doznanie rosnącego ciepła i światła, które czasami podnosi maksymalnie
temperaturę ciała. […] celem praktyki pozostaje bezpośrednie doświadczenie
świetlistej natury świadomości, która zamanifestowała się w postaci ciepła i
światła. W jodze tej świetlistość umysłu manifestuje się w widzialny i namacalny
sposób, jednak zasadniczą kwestią jest bezpośrednie doświadczenie płynnej,
przejrzystej natury umysłu.

17

2). Gdy uzyskało się kontrolę nad lung, medytujący używa połączenia lung z

umysłem, by wytworzyć iluzoryczne ciało w postaci tantrycznego bóstwa. To właśnie tę
subtelną formę należy traktować jako postać „ja”. Następnie jogin musi sprawić, by lung
przeszła do centralnego kanału, a potem rozpuściła się w czystym światle. Forma bóstwa,
staje się wtedy naszym umysłem, co skutkuje zanikiem przeszkadzających uczuć (nienawiści,
gniewu, awersji, namiętności itd.). W tym stanie wszystkie zjawiska ukazują swoją
prawdziwą naturę, jako nie samostwarzalne, a czerpiące swoje źródło w czystej podstawie.
Dzięki temu doświadczeniu jogin zaczyna coraz bardziej doświadczać tego, że rzeczywistość
nie jest czymś raz na zawsze ustalonym, zewnętrznym, niezależnym, podlega bowiem wielu
modyfikacjom i wpływom, a przede wszystkim osobista rzeczywistość polega na
wydarzeniach mentalnych.

3). Joga snu jest czymś więcej niż tylko przejęciem kontroli nad treścią snów.

Pierwotnie związana jest z przekształcaniem negatywnych stanów mentalnych oraz z
uzyskaniem świadomości śnienia. Jest to jednak nakierowane na uzyskanie dogłębnego
zrozumienia oraz doświadczenia niesubstancjalności i niesamoistności wszystkich zjawisk i
osób, a także na przekształcenie własnego uwarunkowanego sansarą umysłu w umysł czystej
krainy, umysł buddy, wrodzony i autentyczny. Daje to także zrozumienie, że wszystkie istoty
w głębi są wyzwolone i przebywają w czystych krainach buddów (np. budda Amitabha [skr.
Amitābha]).

Praktyka jogi snu daje także jeden bardzo ważny rezultat – podcina korzenie

wrodzonej niewiedzy, poprzez jaką czujące istoty odradzają się od niepamiętnych czasów w
świecie cyklicznej egzystencji. To, co dzieje się na zewnątrz, przestaje być tak
niepodważalnie niezmienne i niezależne od umysłu, a zaczyna ukazywać się jako
manifestacja czystego, nieegoistycznego umysłu.

4). Przejrzyste światło jest naturalnym stanem umysłu, do jakiego jogin w swej

praktyce dąży.

Jego świetlistość jest nieograniczona, a jego zasięg uniwersalny. Postrzegany jest
również jako promieniująca pustka, z której powstają obrazy i koncepcje. Nie są

17

Ibidem, s. 439.

8

one jednak różne od umysłu, są manifestacją jego twórczej mocy, a same w sobie
nie posiadają niezależnej siły.

18

5). Bardo (Wyl. bar-do, skr. antarbhāva), czyli stan przejściowy, posiada sześć

rodzajów. W naszym życiu przeważnie doświadczamy tylko dwóch: bardzo życia, na jawie,
doświadczane od narodzin do śmierci, oraz bardo snu. Poza nimi buddyzm tybetański
wyróżnia także: bardo rzeczywistości doświadczane podczas śmierci, a doświadczenie to dla
osoby niezaznajomionej z naturą umysłu jest wydarzeniem tak dramatycznym i
przerażającym, że zamiast rozpoznać naturę przejrzystego światła jako swoją własną naturę
nawykowo wpada w kolejne bardo, bardo stawania się, będące manifestacją jej własnego
umysłu. Kolejnym bardo jest bardo medytacyjnego wchłonięcia, czyli skupienia świadomości
na przedmiocie medytacji. Bardo narodzin pojawia się, gdy istota czująca wciela się w nowe
życie. Szczególnie ważny, jeśli chodzi o realizację przejrzystego światła, jest moment śmierci,
w którym na chwilę odsłania się czysta natura umysłu. Wtenczas jogin może rozpoznać ten
stan jako swój najczystszy stan. Przeważnie jednak umierający nawykowo podąża za
karmicznym uwarunkowaniami i wizjami, jakie jawią się przed nim. Traktuje je
substancjalnie, przez co nie dostrzega w nich swobodnej ekspresji i manifestacji czystego
światła, subtelnego umysłu-energii.

6). Przeniesienie świadomości, które pojawia się w chwili śmierci, daje możliwość

praktykującemu przejścia bezpośrednio do czystej krainy buddy. Praktykę tę szerzej omawia
Sogjal Rinpocze w Tybetańskiej Księdze Życia i Umierania.

Szkoła ningma także dysponuje praktyką bezpośredniego wglądu w czystą

rzeczywistość, zwaną dzogczen, natomiast szkoła kagju stosują nauki mahamudry, czyli
dosłownie wielka pieczęć, wielki symbol. Mahamudra jest synonimem czystego umysłu, jaki
znajduje się w każdej czującej istocie

[…] ścieżka mahamudry polega na bezpośrednim urzeczywistnieniu świetlistej
natury umysłu, co prowadzi do natychmiastowej samorealizacji. Nauczyciele linii
kagju uważają ją za najwyższą ze wszystkich nauk buddyjskich i najszybszą ze
ścieżek do oświecenia. medytujący o wielkich zdolnościach, którzy pilnie podążają
tą ścieżką, może w każdej chwili osiągnąć oświecenie dzięki bezpośredniemu
doświadczeniu czystej. świetlistej natury umysłu, która w esencji jest taka sama u
buddów, jak i u zwykłych istot.

19

Nauki mahamudry stosowane są także w innych szkołach buddyzmu tybetańskiego, także
szkoła gelug i śakja bardzo cenią sobie jej praktykę. Podobnie praktyki dzogczen nie
ograniczają się tylko do szkoły ningma i bon (autochtonicznej tradycji tybetańskiej), będąc
uznawanymi także przez pozostałe trzy szkoły. Na polskim rynku dostępna jest bardzo
ciekawa książka Mahamudra. Wielki Symbol autorstwa Lamy Gendyna Rinpocze, która w
jasny i przejrzysty sposób opisuje tę naukę buddyjską.

18

Ibidem, s. 446.

19

Ibidem, s. 452.

9

Ningmapa także stosuje praktykę czod (Wyl. gcod), celem jest odcięcia przywiązania

mentalnego do ego i ciała. Praktykuje się tutaj wizje składania własnego ciała w ofierze.
Medytujący przywołuje demony i wyobraża sobie, że jego ciało jest ćwiartowane i pożerane
przez nie. Cel jest jeden: anihilacja ego poprzez skonfrontowanie go z jego największymi
obawami, z najbardziej demonicznymi sferami, jakie tylko się w nim znajdują, a następnie
poprzez ofiarowanie najcenniejszej części ego – ciała – odcięcie siły napędowej ego.
Ostatecznie okazuje się, że demony, gniewne bóstwa i bogowie, łagodne bóstwa, są tylko
manifestacją umysłu, bazującą na karmanie danej osoby.

3. Szkoła śakja – Szkoła Drogi Ścieżki i Owocu

Szkoła śakja

20

(Wyl. sa skya) za główną praktykę przyjęła medytację ścieżki i owocu,

zwaną lamdre (Wyl. lam ‘bras). Praktyka ta oznacza, że zarówno ścieżka, jak i owoc są
nierozdzielne, gdyż z perspektywy oświecenia wszelki podział zanika. To umysł odpowiada
za to, że coś zwane jest ścieżka, coś owocem, a coś objęte inną nazwą, zatem początkowy
krok polega na odrzuceniu naturalnego przywiązania umysłu do kategoryzowania.

Jaka jest samsara, taka jest nirwana. Mówimy więc, że nie ma nirwany innej niż
samsara. Samsara opiera się na formie, dźwięku itd., na uczuciach i pozostałych
czterech skandhach, na zmysłach, gniewie, iluzji i pozostałych trzech. Wszystkie te
elementy tak naprawdę zanurzone są w nierwanie i tylko w wyniku złudzenia
jawią się jako samsara. Mądry człowiek może trwać w samsarze rozpoznając w
niej nirwanę.

21

4. Szkoła gelug – Szkoła Żółtych Czapek

Założycielem szkoły gelug

22

(Wyl. dge lugs pa), najmłodszej szkoły buddyzmu

tybetańskiego, z jakiej pochodzi linia dalajlamów, jest Tsongkhapa Losang Drakpa. Zebrał on
nauki i praktyki w dwóch dziełach: Wielkie ukazanie etapów ścieżki oraz Wielkie ukazanie
tajemnej mantry. Szkoła ta zwana jest także nową kadampą, ponieważ historycznie wywodzi
się z przekazu tradycji kadam, założonej w XI w. przez indyjskiego uczonego Atiśę (skr.
Atīśa).

Punktem wyjścia w praktyce gelug jest umysł skażony mentalnymi zaciemnieniami,

które utrudniają właściwe postrzeganie rzeczywistości. Natura tych zaciemnień jest taka, że
powodują u człowieka ciągłe powtarzanie nawykowych, skażonych działań, które następnie
owocują negatywnymi stanami mentalno-uczuciowymi. Wyjściem z tej sytuacji jest zatem
eliminacja tych nawyków, które powodują niewłaściwe postrzeganie świata i siebie,
napędzane niewłaściwą wiedzą, złym stanem świadomości-umysłu.

20

Ibidem, s. 470-498, oraz więcej informacji i szkole śakja w wywiadzie przeprowadzonym z Ngakpą Jampa

Thaye, por. http://www.dharma.pl/component/content/article/25-ngakpa-jampa-thaye---historia-szkoly-siakja
[dostęp 14.04.2012].

21

Ibidem, s. 492.

22

Ibidem, s. 499-533.

10

Praktyka medytacyjna polega zatem na eliminacje negatywnych stanów mentalnych,

które jedynie tymczasowo ukazują się człowiekowi jako rzeczywiste. Owo przywiązanie do
nich, identyfikacja z ich intensywnością i treścią odciąga świadomość od jej czystego,
podstawowego źródła. Jak opisuje J. Św. Dalajlama XIV:

Zasadniczo świadomość ma naturę przejrzystości i poznania, podatna jest na
zmiany i przekształcenia. Dlatego esencjalna natura świadomości jest czysta i
przejrzysta, co oznacza, że iluzje, które zanieczyszczają umysł, nie przenikają do
jego natury. Wszelkie mentalne zaciemnienia, jak niewiedza i inne niepokojące
stany, są ubocze, a więc nie stanowią nieoddzielnego aspektu naszego umysłu.

23

Pierwszym krokiem zaradczym jest zatem zmiana bądź zniwelowanie uczuć, które

człowiek żywi wobec świata sansary. Najmocniej przywiązani jesteśmy do naszego ciała oraz
poczucia „ja”, które jawi nam się jako substancjalnie podstawowe i niezmienne. Te dwa
pojęcia odpowiadają za najsilniejszą moc zaciemnienia mentalnego. Praktyką zaradczą jest
rozwijanie myśli o przemijalności, o braku identyfikacji z ciałem i poczuciem „ja”, oraz – co
najważniejsze – rozwijanie w sobie altruistycznej postawy współczucia (skr. karuṇā) i miłości
wobec wszystkich stworzeń, tak przyjaciół, jak i wrogów. Nie ma znaczenia bowiem
zewnętrzna otoczka i sansaryczna sytuacja, lecz to, w jaki sposób dana osoba czy wydarzenie
wpływa na rozwój duchowy, na praktykę współczucia i mądrości wewnętrznej. Ideałem jest
wykształcenie w sobie postawi bodhiczitty, którą charakteryzuje się bodhisattwa,
współczująca istota, która pragnie osiągnąć oświecenie dla dobra wszystkich istot. Tak długo
odwleka wstąpienie w nirwanę, póki wszystkie cierpiące istoty, zanurzone w oceanie sansary,
nie dostąpią wyzwolenia, czyli nie uwolnią się od negatywnych stanów mentalnych i
wszelkiego bólu z nimi związanego. Bodhisattwa postrzega także, iż wszystkie istoty
posiadają potencjał buddy, są czyste wewnętrznie, lecz splątane własnymi koncepcjami i
bólem.

W celu oczyszczenia umysłu praktykuje się medytację na pustkę oraz wzbudzenie w

sobie głębokiego, nieuwarunkowanego współczucia, od którego nieodłącznym jest trening
mądrości. Mądrość bowiem jest tym, co niszczy złe, negatywne emocje, nie pozwalające
czującej istocie cieszyć się czystym i radosnym stanem umysłu. Mądrość jest znajomością
właściwego funkcjonowania rzeczywistości, a także umysłu. Jest ona nabywaną mocą
współczucia i poprzez współczucie nabywana. Zamiast zatem pogrążać się w złych emocjach,
pętających umysł, lepiej powziąć praktykę współczucia i mądrości.

Chociaż zarówno kagju, jak i śakja posiadają swoje linie przekazu tzw. inicjacji

kalaczakry, to jednak szkoła gelug, szczególnie kultywuje jej tradycję. Kalaczakra została
przyniesiona do Tybetu przez indyjskich mistrzów buddyzmu. Sama w sobie stanowi system
praktyk Najwyższej Tantry.

24

Oto, w jaki sposób inicjację kalaczakry opisuje Alexander

Berzin:

23

Ibidem, s. 521.

24

Aexander Berzin, Inicjacja Kalaczakry, Wydawnictwo A, Kraków 2005, s. 44n.

11

Po otrzymaniu jej we właściwy sposób, angażujemy się w praktyki medytacyjne
fazy stwarzania, a następnie fazy doskonałości w formie buddy zwanego
Kalaczakrą. Dzięki tym dwóm fazom, uzyskujemy dostęp do najsubtelniejszego
poziomu swojego umysłu i wykorzystujemy go po to, by postrzegać rzeczywistość.
Pozostając ciągle skupionym na rzeczywistości, na zawsze eliminujemy jej błędne
postrzeganie i wynikające z tego pomieszania instynkty, w ten sposób wyzwalając
się z zewnętrznych i wewnętrznych cykli czasu. Jest to możliwe, ponieważ nasza
tantra podstawy, nasz indywidualny umysł przejrzystego światła, stanowi podłoże
każdej chwili doświadczenia i, podobnie jak czas, nie ma końca. Kiedy nasz
najsubtelniejszy umysł zostaje wyzwolony z najgłębszej przyczyny wywołującej
impulsy energii napędzające cykle czasu i doprowadzającej do uwięzienia w nich,
zaczyna on tworzyć ciała buddy w formie Kalaczakry.

25

Więcej nauk na temat kalaczakry można znaleźć na oficjalnej stronie J.Ś. Dalajlamy

XIV

26

, gdzie zamieszczonych jest także wiele wideokonferencji, będących zapisem spotkań

duchowego przywódcy Tybetu z naukowcami pochodzącymi z całego świata. J.Ś. Dalajlama
XIV, często podczas wielogodzinnych sesji, objaśnia nauki buddyzmu tybetańskiego,
odpowiada na pytania widowni, a także wraz z naukowcami próbuje znaleźć punkty
styczności między pierwszoosobowym podejściem do umysłu (buddyzm) a trzecioosobowa
perspektywą badawczą.

5. Prebuddyjska tradycja bon

Kiedy pierwsi wyznawcy buddyzmu przybyli do Tybetu z Indii w VIII wieku, rdzenna

ludność tych ziem praktykowała szamanistyczną religię bon

27

, nazwaną później Pierwotnym

Bon. Religia ta była typowym archaicznym szamanizmem i animizmem

28

. W pewnym

momencie na ziemie wschodniego Tybetu, do królestwa Siang Siung

29

, przybył owiany

legendą, według niektórych podań uważany za w pełni oświeconego pierwotnego buddę –
Tonpę Szenrabę Miłocze (Wyl. gSzen-rab mi-bo-che)

30

. Pochodził on z leżącego na północny

zachód kraju Taksik uważanego za mityczną krainę Szambalę, centrum świata w tradycji
indo-irańskiej

31

.

25

Ibidem, s. 43.

26

http://www.dalailama.com/webcasts/post/231-kalachakra-2012-preliminary-teachings [dostęp 14.04.2012].

27

John Powers, Wprowadzenie… s. 535-555. Termin „bon” oznacza „prawdę”, „rzeczywistość”. Por. Nima

Dagpa Rinpocze, Bon jako źródło kultury tybetańskiej,
http://a.bongaruda.pl/biuletyn/publikacje/garuda_11/1232110901/ [dostęp 14.04.2012].

28

John Raynolds, Tradycja Dzogczen Bonpo i Ningmapy,

http://a.bongaruda.pl/biuletyn/publikacje/garuda_13/1231941333/ [dostęp 14.04.2012].

29

Tamże; a także John Powers, Wprowadzenie…, s. 541; oraz John Raynolds, Starożytny tybetański szamanizm

bonpo, http://a.bongaruda.pl/biuletyn/publikacje/garuda_11/1232110040/; oraz Namkhai Norbu Rinpocze,
Zwierciadło świetlistego umysłu, http://a.bongaruda.pl/biuletyn/publikacje/garuda_10/1232109536/ [dostęp
14.04.2012].

30

Imię Szenraby Miłocze oznacza „Najświętszy Człowiek”. Por. www.buddyzm.terramail.pl/index.html [dostęp

14.04.2012]; znaczy także „Wielki Najwyższy Szaman”. Por. John Raynolds, Starożytny tybetański szamanizm.

31

Według legendy Miłocze, za pomocą ekstatycznych technik porozumiewania się z duchami i specyficznych

egzorcyzmów, pokonał nękającego go demona, zyskując w ten sposób zdolność nauczania innych. Por. John
Raynolds, Starożytny tybetański szamanizm…

12

Zanim Szenraba przybył na ziemie Siang Siung, tamtejsza ludność indogeniczna

praktykowała krwawe szamańskie rytuały. Dopiero Szenraba nauczył autochtonów „praktyki
dawania wykupu”, czyli ofiarowania duchom, zamiast zabitych zwierząt, ciastek
pomalowanych na kolor czerwony, imitujący krew

32

. W ten sposób pierwotny, szamański bon

przeszedł w Yungdrung Bon (Wyl. gyung-drung bon)

33

, czyli nauki Miłocze o bezkrwawym

wyzwoleniu, oznaczające przekaz sutr, tantr i dzogczen. Około XIV wieku powstał tzw.
Nowy Bon (Wyl. bon gsar-ma), stanowiący połączenie bon z buddyzmem indyjskim ze
szkoły Ningma, opierający się na ukrytych tekstach

34

.

Człowiek według bon składa się z triad: cielesnej i duchowej. Triadę cielesną stanowią

cielesne warunki percepcji (Wyl. lus-ngag-id), triadę duchową natomiast – duchowe
uwarunkowania świadomości mentalnej (Wyl. chla-yid-sems). Sem oznacza umysł, yid –
mentalną świadomość, a chla – pożywienie, duszę. Ślady karmiczne, baczag (Wyl. bagczag),
gromadzone są w chla, osadzonej w samogenerowanej energii, zwanej alaja lub kunszi.
Kwestię relacji ciała i umysłu, bon rozwiązuje poprzez umieszczenie człowieka na dwóch
planach egzystencji. Jedynie w relatywnym stanie zróżnicowania człowiek postrzegany jest
jako istota dualna (Wyl. lus sems), gdyż na absolutnym poziomie wrodzonej jedności
człowiek stanowi harmonię ducha-myśli-umysłu (Wyl. bla yid sems). Złączenie ciała z
umysłem jest relatywne, przez co człowiek znajduje się w ciągłej przemianie.

35

Jednak to

właśnie dzięki osadzeniu w kondycji egzystencjalnej człowiek może wyzwolić się ze śladów
karmicznych.

Według bon cała rzeczywistość stanowi jedną zasadę, zwaną Wszechdobrem, posiada

ona aspekt męski, zwany Kuntuzangpo, oraz żeński – Kuntuzangmo. Stanowi podstawę
zarówno rzeczywistości doświadczalnej, jak i jest najczystszym potencjałem umysłowym,
opatrzonym także nazwą dzogczen. Rzeczywistość jest jedna, umysł jest jeden, jedyna różnica
między istotami przebywającymi w nirwanie polega na tym, że negatywne, przechodnie
uczucia i stany mentalne, nie zaciemniają czystej natury ich umysłu, podczas gdy istoty
sansaryczne identyfikują się iluzorycznymi wytworami czystego umysłu, nie dostrzegając w
nich jego naturalnej ekspresji.

Nauki bon podzielone są na dziewięć pojazdów, z których najważniejszym jest pojazd

dziewiąty – dzogczen, odpowiadający naukom ningmy.

W tekstach bon zawierających nauki dzogczen pojawia się stwierdzenie, że świat
jest emanacją świetlistego umysłu. Wszelkie zjawiska będące przedmiotem
doświadczenia są jego iluzorycznymi projekcjami, które istnieją tylko w nim.
Umysł natomiast jest częścią pierwotnej podstawy całej rzeczywistości, która
nazywa się naturą bon. Jest ona wielobarwnym światłem, które przenika całą
rzeczywistość, a rzeczywistość jest właśnie manifestacją tegoż światła.

36

32

Nima Dagpa Rinpocze, Bon jako źródło…

33

Termin „Yungdrung Bon” można przetłumaczyć w sanskrycie jako „Svastika-dharma”, czyli słoneczny krzyż,

symbol wieczności i niezniszczalności, odpowiednik buddyjskiego vajra, czyli diament. Por. John Raynolds,
Tradycja Dzogczen…

34

John Raynolds, Starożytny tybetański szamanizm.

35

Andrew N. Woźnicki, Jungdrung Bon, http://a.bongaruda.pl/biuletyn/publikacje/garuda_12/1231939417/

[dostęp 14.04.2012].

36

John Powers, Wprowadzenie…, s. 552.

13

Szczególną praktyką, mająca na celu przekształcenie negatywnych emocji, jest joga

snu. Obecnie największym jej propagatorem w tradycji bon jest Tenzin Wangyal Rinpocze,
autor Tybetańskiej jogi snu i śnienia.

II. ZWIĄZKI BUDDYJSKIE W POLSCE

Związki buddyjskie działające na terenie Polski rozmieszczone są we wszystkich

większych miastach, gromadząc wokół w swoich salach medytacyjnych często dość spore
liczby praktykujących. Omawiając je, zacznę od trzech zrzeszonych w Unii Buddyjskiej.

1. Związek Buddyjski Khordong

37

Ośrodek Związku Buddyjskiego Khordong znajduje się w miejscowości Darnków

niedaleko Kudowy Zdrój. Nazwa ośrodka oznacza dokładnie "pojedynczy mały dom w
górskim zakątku" i nawiązuje do dawnego tybetańskiego klasztoru Khordong w regionie
Kham.

Nie wiadomo, kto zbudował tybetański klasztor, tradycja za założyciela uważa

Nubcziena Sandzie Jeszie, który był jednym z dwudziestu pięciu uczniów Guru Rinpocze.
Klasztor ten uważany jest za miejsce święte, pełne energii i dogodnych warunków, by
owocnie praktykować dharmę i medytację.
Główny mistrzem khordong jest Czime Rigdzin Rinpocze (1922-2002), zwany także C.R.
Lamą, rozpoznany jako inkarnacja mistrza szkoły ningma – Nudana Dordże. Jak czytamy na
stronie oficjalnej związku:

W wieku czterech lat Rinpocze intronizowano w Klasztorze Khordong, we
wschodnim Tybecie, gdzie zdobył pełne tradycyjne wykształcenie. Studiował
gramatykę, architekturę, mandalę, medycynę, filozofię i tantry. Od siódmego roku
życia manifestował siddhi, czyli oświecone właściwości. Wtedy też odkrył swoja
pierwszą termę, nauki ukryte w VIII wieku n.e. przez Padmasambhawę i jego
uczniów. W wieku 19 lat zakończył swoją edukację, otrzymując tytuł Dordże
Lopon Czenpo, stanowiący odpowiednik doktoratu. […] W latach 1954 - 1984
piastował stanowisko profesora języka, kultury i filozofii tybetańskiej na
Uniwersytecie Rabindratanha [Rabindranatha – popr. autorki] Tagore w
Szantiniketan, gdzie kierował katedrą tybetologii. Stamtąd wspomagał rodaków,
którzy po chińskiej inwazji na Tybet i po rewolucji kulturalnej emigrowali do
Indii. Rinpocze był prawdopodobnie jednym z pierwszych tybetańskich lamów,
którzy przybyli na Zachód. W 1984 Czime Rigdzin Rinpocze przeszedł na
emeryturę i od tego czasu popularyzuje tradycyjne nauki, których był jednym z
ostatnich dzierżawców. Rinpocze udzielał przekazów nauk Padmasambhawy
takich jak Dziangter (Bjangter - Północny Skarb, termy XIV wiecznego tertona

37

http://www.khordong.pl/ [dostęp 14.04.2012].

14

Rigdzin Godema), term Nudana Dordże oraz własnych. Od 1993 roku, kiedy
Rinpocze po raz pierwszy odwiedził Polskę, przyjeżdżał do naszego kraju co roku
aż do swojej śmierci w 2002 r.

38

Wśród nauczycieli polskiego ośrodka Khordong wymieniani są Tulku Thondup, Jomo

Gudrun oraz James Low. Nauki ośrodka, któremu Rinpocze nadał nazwę „pożytek dla
wszystkich”, odbywają się w tradycji Dziangter i Khordong. Corocznie ma tu miejsce także
ceremonia ofiarowania lampek maślanych, podczas której 111 111 lampek zapalanych jest w
intencji pokoju na świecie. Ośrodek jest także miejscem regularnych ćwiczeń medytacyjnych
i praktyk z mistrzami buddyzmu tybetańskiego. Tutaj także przechowywane są i tłumaczone
buddyjskie teksty, a także rozwijany jest duch i tradycja tybetańska.

Związek zajmuje 91 pozycję działu A RKiIZW.

2. Dzogczen

39

Ośrodek odosobnieniowy Paldenling znajduje się w Beskidzie Niskim, blisko Dukli.

Teren podzielony jest na trzy rejony, według trzech ciał (skr. kaya) oświeconego umysłu:
przestrzeń prawdy, czyli dharmakaji znajduje się na wzgórzach, w domku Longde, przestrzeń
radości, sambhogakaji, poniżej domku, oraz przestrzeń emanacji, nirmanakaji, stanowi grunt
domku odosobnienia, przeznaczonego do praktyk.

Praktyką główną jest tutaj dzogczen, o którym wiele interesujących informacji można

przeczytać na oficjalnej stronie związku, jantra joga, czyli starożytna tybetańska joga ruchu,
sięgająca do czasów Guru Rinpocze (Padmasambhawa), a także taniec wadżry (skr. vajra),
czyli wykorzystywanie dźwięku do praktyki oczyszczającej.

Głównym nauczycielem jest Czogjal Namkhai Norbu, który w doskonały sposób

opisał naturę umysłu, zarówno w stanie wolnym, jak i u człowieka, który nadal próbuje
wyrwać się z pęt przywiązania:

[…] Co się tyczy świadomości, o której się mówi, że jest stwórcą wszystkich rzeczy,
Jeżeli obecny jest stan pierwotnej wiedzy (rigpa),
Pozostawiam go w spokoju, takim jaki jest, bez żadnego poprawiania,
Jeżeli nie - po prostu utrzymuję obecność i przytomność.
Ty, który wciąż zmuszasz się do czegoś, rób jak uważasz! […]

Co się tyczy wykonywania rytuałów z tak zwanymi świętymi przedmiotami,
Jeżeli potrzeba, podejmuję się tego ze względu na kontynuacje nauk,
Jeżeli nie - utrzymuję ciało, mowę i umysł w naturalnym stanie.
Ty, który lubisz tak wiele przygotowań do praktyki, rób jak uważasz! […]

Co się tyczy bogactwa i mocy pochodzących z tak zwanej dobrej karmy,
Jeżeli je mam, używam ich jako podstawy szlachetnych działań,

38

http://www.khordong.pl/index7.php, [dostęp 14.04.2012].

39

http://www.dzogczen.pl/menu-paldenling.html [dostęp 14.04.2012].

15

Jeżeli nie - jestem równie zadowolony i szczęśliwy.
Ty, który poświęcasz się gromadzeniu rzeczy, rób jak uważasz! […]

Wszystko co istnieje, chociaż pozornie pojawia się jako dobre lub złe,
W ten sposób nie może być rozróżniane w wymiarze wiedzy Pierwotnej Podstawy,
Pozostaję więc w naturalnym stanie, pozbawionym wysiłku.
Ty, który tkwisz w sidłach akceptowania i odrzucania, rób jak uważasz! […]

Cokolwiek się pokazuje w naturalnym stanie,
W przestrzeni nie podlegającej ograniczeniom miary ani kierunku,
Cieszę się tym jak ozdobą.
Nie czynię żadnego wysiłku, żeby coś stwarzać albo odrzucać.
Ty, który uznajesz preferencje, rób jak uważasz!

Co się tyczy naturalnego stanu, niesplamionego myślą,
Bez żadnego wysiłku utrzymuje jego żywą obecność.
Po co analizować go ograniczonym rozumem?
Ty, który palisz się do logiki, rób jak uważasz.

W przestrzeni Pierwotnej Czystości (ka-dag), w stanie spokoju,
Bezpośrednio doznaję wszystkich medytacyjnych doświadczeń,
manifestacji energii i wizji
I nie odczuwając żadnej potrzeby sztucznej praktyki religijnej, jestem szczęśliwy.
Ty, który oddajesz się umysłowym spekulacjom, rób jak uważasz! […]

Naturalny od samego początku, nie dający się opisać stan
Jest przestrzenią przekraczającą wszelkie pojęcia bytu i nie-bytu.
Spośród wszystkich rodzajów istnienia samsary i nirwany, nie ma takiego, który nie byłby
doskonały.
Ty, który tkwisz pogrążony w sprzecznych myślach, rób jak uważasz! […]

Dla mnie, praktykującego dzogczen, cokolwiek powstaje wyzwala się samo z siebie,
A wąska ścieżka oczekiwań i lęku związana z wysiłkiem, nie istnieje.
Jestem szczęśliwy przyjmując całkowicie wolny sposób bycia.
Ty, który trzymasz się reguł, rób jak uważasz! […]

Ty, który jesteś skuty łańcuchami oczekiwań i lęku,
Spokojnie porzuć ten bezsensowny ból,
Więcej obserwuj siebie,
A może dla ciebie również pojawi się Wielka Doskonałość. […]

40

Związek zajmuje 92 pozycję działu A RKiIZW

3. Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang

41

40

Całość na stronie oficjalnej Dzogczen: http://www.dzogczen.pl/menu-cnn/149-rob-jak-uwazasz.html [dostęp

14.04.2012].

41

http://www.benchen.org.pl/ [dostęp 14.04.2012].

16

Główny ośrodek Związku Karma Kamtzang – Centrum Buddyjskie Bencien –

znajduje się w Grabniku, blisko Warszawy. Oprócz niego mniejsze ośrodki medytacyjne
obecne są w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Rzeszowie, Bielsku-
Białej i Łodzi.

Pierwotnie związek ten istniał wspólnie z innymi ośrodkami karma kagju w Polsce. W

1983 roku zostało założone Stowarzyszenie Buddyjskie Karma Kagju. Jednak potem, nastąpił
rozłam, część polskich buddystów uznała zwierzchnictwo J.Św. Dalajlamy, J.Św.
Świątobliwość XVII Gjalłang Karmapa, czcigodnych Tenga Rinpocze, Bokar Rinpocze,
Thrangu Rinpocze oraz Khenpo Tsultrim Gjamtso Rinpocze, jednak przeważające gro
odrzuciło przewodnictwo tych mistrzów i odeszło ze związku. Tradycja karma kamtzang w
pełni poparła nauki owych mistrzów i przyjęła ich duchowy patronat. W 1994 roku uczniowie
Tengi Rinpocze założyli Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang, które pojawiło się w
tym samym czasie, co Stowarzyszenie Karma Kagju, uformowane z tych członków
Stowarzyszenia Buddyjskiego, którzy nie uznali przewodnictwa wyżej wymienionych
mistrzów. Tego samego roku związek karma kamtznag odwiedzili mistrzowie Tenga
Rinpocze i Sangje Njenpa Rinpocze, którzy ofiarowali swą duchową opiekę nad związkiem, a
jako że Sangje Njenpa Rinpocze był najwyższym lamą klasztoru Benciem (Benchen Phuntsok
Dargyeling Monastery) w Katmandu, zatem i polską filie zaczęto nazywać klasztorem
Bencien. Od roku 2005 Centrum w Grabniku prowadzi trzyletnie odosobnienia (drubkangu)
dla praktykujących buddyzm.

Nauczyciele w tradycji karma kamtzang są przede wszystkim J.Ś. XIV Dalajlama

Tenzin Gjamtso J.Ś. XVII Gjalłang Karmapa, a głównymi mistrzami (rinpocze) klasztoru:
J.E. Sangje Njenpa Rinpocze, Czcigodny Tenga Rinpocze, Bencien Czime Tulku Rinpocze,
Sangter Tulku Rinpocze. W ośrodku w Grabniku na stale rezydują także trzej lamowie: Lama
Rinczen, Lama Mingjur Sonam, Lama Janek. Lama Rinczen jest przewodniczącym polskiego
Związku a także opiekunek klasztoru Bencien w Grabniku, ponadto jako nieliczny spośród
zachodnich lamów ma pozwolenia na udzielanie inicjacji do praktyk wadżrajany (skr. vajra
yāna), on także jest nauczycielem prowadzącym podczas praktyki trzyletniego odosobnienia.

Praktyka i nauka buddyjska odbywa się w ośrodku w myśl głównego przesłania

Buddy, by przyjąć schronienie w Buddzie, dharmie i sandze. Obejmuje ona prawe
postępowanie, opanowanie umysłu oraz dogłębne zrozumienie przekazu. Jak czytamy na
stronie oficjalnej związku:

Na prawe postępowanie składa się dobroczynność, etyczna samodyscyplina oraz
cierpliwość. Opanowanie umysłu osiąga się przez praktykowanie medytacji, dzięki
której uczymy się nie pozostawać pod zaślepiającym wpływem destrukcyjnych
stanów umysłu, takich jak: gniew, zazdrość, pycha, żądza, otępienie lub
rozproszenie. Głębsze zrozumienie płynie ze studiowania Nauk, rozważania ich
oraz z doświadczenia medytacyjnego.

Dzięki pilności we wszystkich tych aspektach praktyki, stopniowo zanikają
negatywne skłonności, splamienia i zaciemnienia umysłu. Pozwala to przejawić

17

się naturalnym, wrodzonym cechom, zwanym właściwościami Buddy - dochodzi
się do Przebudzenia.

42

Poza powyższym schronieniem, można złożyć także świeckie ślubowanie etyczne,

podczas którego kluczową role odgrywa zdobywanie nauk (dharmy Buddy), ponieważ tylko
dzięki niemu można poczynić dalsze kroki w rozwoju medytacyjnym. Następnie także można
poprosić Lamę o udzielenie ślubowania bodhisattwy.

Praktyka obejmuje całość człowieka jaką jest trójca: ciało, mowa oraz umysł i odbywa

się w tradycji diamentowego wozu – wadżrajany, uważanego za ukoronowanie nauk
buddyzmu tybetańskiego. W ośrodku istnieje możliwość praktykowanie sekretnych nauk
wadżrajany, które jednak wymagają wiele wysiłku i od praktykującego. Wymagają one
przewodnictwa i duchowego wsparcia ze strony Lamy.

Związek zajmuje pozycję 85 działu A RKiIZW

4. Bon Garuda (Buddyzm Tybetański)

43

Związek Garuda jest organizacją, która reprezentuje tradycję Jungdrung Bon, ze

szczególną uwagą traktującą nauki dzogczen. Dopiero od niedawna praktyki te przekazywane
są zachodnim adeptom, wcześniej bowiem przeznaczone były tylko dla wąskiej garstki
uczniów tybetańskich. Na oficjalnej polskiej stronie Bon Garuda można znaleźć wiele
unikatowych informacji dotyczących wczesnej kultury Tybetu, praktyk i nauk, które na razie
na w wersji książkowej na polskim rynku nie są dostępne.

Dzogczen uważany jest tutaj za najważniejszą ścieżkę, praktykę i cel – rzeczywistość.

Ścieżka ta przedstawia nauczania dotyczące wspólnej natury: tak dla umysłu, jak i dla
wszystkich zjawisk. Praktyka dzogczen jawi się trójaspektowo, stanowiąc w swej istocie
nierozerwalną jedność, doskonały stan, jako podstawa, ścieżka i owoc. Podstawa to naturalny,
wrodzony i czysty stan, będący źródłem tak sansary (gdy istota czująca zanurzona jest w
błędnym postrzeganiu), jak i nirwany, gdy świadomość zostaje oczyszczona, a stan
sansarycznego zamroczenia zmienia się w stan wiedzy, rigpy. Trzeba pamiętać, że rigpa
istnieje nierozłącznie z kunszi, czystą podstawą. Rigpa stanowi także ścieżkę, pomost,
poprzez jaki istota czująca wychodzi z sansary. Owocem natomiast jest nieuwarunkowany,
czysty stan, a zarazem podstawa.

Praktyka dzogczen, czyli rozpoznania podstawy i oderwania się od błędnej

identyfikacji, rozpoczyna się od ćwiczeń wstępnych nyndro. Nyndro, czyli pokłony, mają za
zadanie oczyścić zanieczyszczenia i przeszkody mentalne. Następnie można przejść do
praktyki szine, koncentracji. Obecna jest tutaj także praktyka tsa lung, oraz dziewięć
oddechów oczyszczających oraz praktykę Pięciu Wojowniczych Sylab Nasiennych, a także
tybetańska joga trul khor. Praktyka z wewnętrznymi wiatrami-energiami, czyli tsa lung, jest
tak bardzo ważna, ponieważ to te wiatry, lung, odpowiadają za połącznie ciała z umysłem, i
kontrola nad nimi, dobrze prowadzone, pozwala na odblokowanie przeważnie

42

http://www.benchen.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=555&Itemid=347&lang=pl

[dostęp 14.04.2012].

43

http://a.bongaruda.pl/ [dostęp 14.04.2012].

18

nieuświadomionych emocji i błędnych pojęć. Otwiera ona bowiem blokady wokół punktów
energetycznych w ciele, czakr. następnie pomaga właściwie pokierować energią.

Trul khor, „magiczne koło”, jest formą jogi ruchu, która opiera się na tsa lung, czyli

umiejętności kontrolowania oddechu-subtelnej energii. Poprzez całe ciało przepływa bowiem
energia, lung (skr. prāṇa), to właśnie ona łączy ciało fizyczne z umysłem. Zarazem tworzy
tzw. ciało energetyczne, składające się z subtelnych kanałów (Wyl. tsa, skr. nadī), poprzez
jakie przepływa lung, niosąc na sobie tzw. krople umysłu (Wyl. thigle). Metaforycznie
przedstawiane jest to w postaci konia, czyli lung, który niesie na sobie jeźdźca, krople
umysłu. W ten sposób energia i umysł, koń i jeździec, wspólnie podążają po subtelnych
kanałach. Szczegółowo wyjaśnione zostało to w Tantrze Matki. Trul khor ma obecnie dwie
formy. Pierwsza z nich nauczana jest przez Czogjala Namkhai Norbu, mistrza tradycji
ningma, i zwana jest jantra jogą

44

. Mistrzem drugiej formy jogi tybetańskiej jest Tenzin

Wangjal Rinpocze, mistrz tradycji bon, który założył Instytut Lingmincza w Wirginii, z
filiami w Polsce, Meksyku, Teksasie i Kalifornii.

Związek zajmuje pozycję 100 działu A RKiIZW.

4.1. Centrum Jungdrung Bon –

Śardza Ling

45

Ośrodek ten, działający w ramach Związku Garuda. założony został w 2004 roku w

Wildze. Nauka i praktyka odbywa się tu zatem w tradycji Jundrung Bon. Także osoby
praktykujące w innych buddyjskich tradycjach mogą swobodnie przybywać do ośrodka, który
otwarty jest cały rok.

4.2. Związek Tybetańskiego Bon "Sa Trik Er Sang"

46

Związek działa w ramach Jundrung Bon i nazwę swą bierze od określenia

najważniejszej bogini tradycji bon – Matki Wszystkich Istnień. Najistotniejszą jej cechą jest
współczucie. Głównym mistrzem przekazu tej tradycji i jej założycielem, jest Czongtul
Rinpocze. Wśród innych mistrzów wymieniani są: J. Św. Dalajlama XIV i Lopon Tenzin
Namadak. Ośrodek mieści się w Warszawie. Związek zajmuje 174 pozycję w dziale A
RKiIZW.

5. Bon Sanga Namkha Ling

47

Sanga ta jest głównym ośrodkiem buddyzmu Jungdrung Bon na Podkarpaciu, działa w

Rzeszowie. Ważnymi praktykami są tutaj: chod, Jesze Łalmo, nyndro, Tantra Matki.

6. Buddyzm Diamentowej Drogi (Karma Kagju)

48

44

Nazwy tej nie można mylić z inną praktyka jantra jogi, związanej z geometrycznymi wzorami.

45

http://a.bongaruda.pl/local/cziama_ling/ [dostęp 14.04.2012

]. http://sardza.linuxpl.info/?lang=pl

46

http://lamabon.org/ [dostęp 14.04.2012]

47

http://www.bon.rzeszow.pl

[dostęp 14.04.2012].

48

http://buddyzm.pl/

[dostęp 14.04.2012].

19

Grupa Karma Kagju działa najprężniej spośród wszystkich tradycji buddyzmu

tybetańskiego. Na Zachodzie ośrodki tejże szkoły zostały założone przez Duńczyka Lamę
Ole Nydahla, i działają pod duchowym przewodnictwem XVII Karmapy, Trinlej Taje
Dordże, przebywającego obecnie w New Delhi w Indiach. Grupy te funkcjonują w oparciu o
demokratyczne zasady. W Polsce działa ponad czterdzieści ośrodków medytacyjnych Karma
Kagju, znajdujących się w większych miastach.

49

Zgromadzenie Karma Kagju przekazuje nauki, utrzymane w duchu mahamudry, które

można stosować w codziennym życiu. Oferuje metod i praktyki mające prowadzić do
przebudzenia wrodzonego bogactwa umysłu i jego przejrzystości. Szkoła prowadzi regularne
wykłady, spotkanie z mistrzami swej tradycji, organizuje regularne medytacje, a także wydaje
własne czasopismo.

Główna kontrowersja między buddyzmem tradycji karma kagju a karma kamtzang

dotyczy osoby XVII Karmapy. Pierwsza tradycja uważa, że jest nim Trinlej Taje Dordże,
natomiast druga za prawowitego spadkobiercę linii karmapów, czyli obecnie za inkarnację
XVI Karmapy, uznaje Ogjen Trinle Dordże. Trinlej Taje Dordże jest uznany przez Szarmapę,
drugiego po karmapie lame szkoły karma kagju, natomiast Ogjen Trinle Dordże przez J. Św.
XIV Dalajlamę oraz J.Św. Mindroling Trichen Rinpocze, zwierzchnika ningmapy.
Kontrowersje co do osoby XVII Karmapy są kwestią otwartą i bardzo żywą wewnątrz szkoły
karma kagju. Jego Eminencja II Beru Czientse Rinpocze, mistrz tradycji karma kagju, jako
jedyny uznaje osoby dwóch kandydatów.

50

Związek zajmuje pozycję 15 działu A RKiIZW.

7. Tradycja Shangpa Kagju

51

Tradycja Szangpa Kagju nie należy do żadnego odgałęzienia kagju, mimo że działa w

jego ramach. Jej założycielem jest Khjunpo Naldzior (być może 918-1079), działający w
rejonie Szangpa, stąd zatem wywodzi się nazwa tej tradycji. Spadkobiercą linii w XX wieku
był Kalu Rinpocze (1905-1989), bliski przyjaciel Bokara Rinpocze. Kalu Rinpocze w 1992
roku odrodził się w nowej inkarnacji. Kalu Rinpocze, mimo że należał do tej tradycji kagju,
przeważnie nie zakładał ośrodków w swej tradycji. Wolał wspierać inne szkoły kagju, a
doktrynę Złotej Dharmy (nauki Szangpy) przekazywać nielicznym swoim uczniom.
Prawdopodobnie za Zachodzie jedynie Jogi C.M. Chen otrzymał przekaz Dharmy od Kalu
Rinpocze.

Obok sześciu jog Naropy i istnieje także druga odmiana w postaci nauk wygłoszonych

przez jego siostrę Nigumę. To właśnie tej odmiany sześciu jog naucza tradycje Szangpa.
Zalecenia tych nauk wydają się niekiedy łatwiejsze, ale nie odbywają się one jednak bez
wysiłku. Nauka ta dzieli się na pięć części, obrazowo zwanych drzewem:

jako pień:

49

Pełna lista na stronie oficjalnej: http://www.buddyzm.pl [dostęp 14.04.2012].

50

http://www.khyenkong-tharjay.org/.

51

Polska strona tradycji Shangpa Kagju nie działa, podaję więc adres francuskiej strony oficjalnej grupy:

http://www.mille-bouddhas.com/, oraz polskiej strony internetowej, gdzie można znaleźć informacje o Shangpa
Kagju:

http://www.mahajana.info/chen02.html [dostęp 14.04.2012]

20

(1) Dzogpa Czienpo (Wielki Symbol, czyli mahamudra)
(2) sześć jog wg Nigumy

jako gałęzie:
(3) Guru-Joga
(4) Joga jidama
(5) Joga Iluzorycznego Ciała

Jako kwiaty znajdują się praktyki Czerwonej Dakini, skoncentrowanej na wykonywaniu
Wadżra-miłości, oraz Białej Dakini, przeznaczone dla rytuału poły. Obecna jest tutaj także
tzw. Joga Nie-Śmierci, której inne szkoły nie posiadają, ma ona na celu doprowadzić jogina
do stanu bez śmierci, czy też jak najdłuższego życia. Owocem natomiast jest najczystszy stan
buddy.

W Szangpie praktykuje się bądź z jidamem (Wyl. yi dam, skr. iṣṭadevatā) Amitabhy,

bądź z jidamem Białej Dakini. Jidam jest postacią medytacyjną bóstwa, emanacji buddy,
poprzez skupienie na którym pracuje się z poziomami mentalnymi. Praktyka Amitabhy
charakteryzuje się nakazem zupełnego wyrzeczenia się sansary, natomiast Biała Dakini opiera
się na Dharmie Miłości. Amitabha przebywa na pierwszym poziomie Czystej Krainy, podczas
gdy Biała Dakini zamieszkuje ostatni, najwyższy, poziom tejże Krainy, najwyższy poziom
mentalny.

8. Związek Buddyjski Dak Shang Kagyu

Związek znajduje się na 121 pozycji działu A RKiIZW, jednak działa jako grupa

bardzo nieliczna i hermetyczna, zatem ogólne informacje nie są dostępne. Więcej na temat
związku można się dowiedzieć z hiszpańska strona Dak Szang Kagyu

52

.

9. Mangalaśri Taklung Kagju

53

Tradycja ta skupiona jest wokół nauk Kjabgona Pakcioka Rinpocze, sukcesora linii

Taklung Kagju. Pakciok Rinpocze, emanacja Dharmawadżry, inkarnację swoją objawił w
osobie Taszi Łangial Ngałang Drakpa Damczo Puntsok, urodzonego w 1688 roku. Do dnia
dzisiejszego pojawiło się łącznie siedem jego inkarnacji.

10. Grupa Szambali

54

Szambali ma swoje ośrodki w Krakowie, Szczecinie, Warszawie oraz Katowicach.

Nazwę swoją wywodzi od mitycznej krainy Szambali, oświeconego kraju, pełnego mocy i
dobra. Jest to obrazowa wizja powrotu do pierwotnego stanu doskonałości, od którego natura
ludzka odeszła. Głównym nauczycielem tej tradycji jest Chogiama Trungpę Rinpocze, który

52

http://www.dskbudismo.org/index.php?option=com_content&view=article&id=3&Itemid=4&lang=en [dostęp

15.04.2012].

53

http://www.pakciokrinpocze.pl/ [dostęp 14.04.2012].

54

http://szambala.pl/ [dostęp 14.04.2012].

21

opracował nauki kagju, ningmy i term Szambali. Obecnie szkole przewodniczy jego syn –
Sakjong Mipham Rinpocze. Bardzo ważną rolę w tej tradycji odgrywa sztuka i jej możliwości
ekspresji. Ogólna nazwa różnorodnych praktyk kontemplacyjnych to Nalanda, i obejmuje:
kaligrafię, chado (ceremonia parzenia herbaty), kyudo (łucznictwo), kado (droga kwiatów) -
Ikebana i medytacja, bugaku (japoński taniec), maitri, mudrę, Dharma Art, Miksang
(fotografia kontemplacyjna), Horsemanship/Dressage, psychoterapię kontemplacyjną oraz
Sarpashana.

55

11. Drukpa Polska

56

Linia Drukpa jest nie tyle tradycją ściśle tybetańska, ile związaną z Bhutanem. W XII

wieku Awalokiteśwara (skr. Avalokiteśvara) objawił się na ziemiach Tybetu w postaci
Mahasiddhy Lingchen Repy, który zwany był Drogon Tsangpa Gjare

57

. Nazwa tradycji

drukpa pochodzi od smoka (Wyl. druk) i nawiązuje do legendy, gdy na początku XII w.
Tsangpa Gjare ujrzał na niebie dziesięć smoków. W XVII w. kolejna inkarnacja Tsangpa
Gjare, Shabdrung Ngawang Namgjal, zjednoczył walczące ziemie Bhutanu, co dało początek
powstania specyficznej kultury, praktyki i wierzeń w Kraju Smoka (nazwa Bhutanu).

Tradycja drukpy w Polsce działa pod duchowym przewodnictwem Gjalwang Druky.

Jest on dwunastą reinkarnacją Tsangpy Gjare.

12. Grupa Samten Tse (Wadżrajana Tybetańska)

58

Samten Tse Polska działa pod przewodnictwem Mindrolling Dzietsun Khandro

Rinpocze

59

. Linia Mindrolling jest jedną z sześciu głównych linii ningma. Na polskim ryku

dostępna jest książka Nasze cenne życie autorstwa Khandro Rinpocze.

13. Związek Yeshe Khorlo

60

Związek Yeshe Khorlo działa w ramach tradycji ningma, skupiając się na praktyce

dzogczen oraz tsa lung. Związek w ramach Wspólnoty Buddyjskiej Tri Ratna jest wpisany w
Rejestr Kościołów w dział A (pozycja 97), do którego wpisuje się kościoły i inne związki
wyznaniowe. Na oficjalnej stronie ośrodka znajdujemy ciekawe przybliżenie założeń
dzogczen oraz sposobu przejawiania się zwykłej świadomości. Zrozumienie tego mechanizmu
jest niezwykle istotne w dalszym procesie praktyki. Jak czytamy:

55

http://www.szambala.pl/index.php?id=1025 [dostęp 14.04.2012].

56

http://drukpa.org.pl/ [dostęp 14.04.2012].

57

Nazwa ta oznacza: Obrońca Istot, urodzony w kraju Tsang, pochodzący ze szlachetnego chińskiego klanu,

odziany w bawełnę, Por. http://www.drukpa.org.pl/?q=node/18 [dostęp 14.04.2012].

58

http://samtentse.pl/ [dostęp 14.04.2012].

59

Strona oficjalna Khandro Rinpocze: http://www.mjkr.org/ [dostęp 14.04.2012].

60

http://yeshekhorlo.mahajana.net/category/strona-glowna/ [dostęp 14.04.2012].

22

Poglądem w dzogczen jest pierwotna czystość (Wyl. Ka-dak) podstawy (Wyl.
Gzhi) oraz spontaniczne urzeczywistnienie (Wyl. Lhun-Grub) zjawisk podstawy
(Wyl.

Gzhi-sNang)

w samsarze

(kołowrocie cierpień) lub w nirwanie

(wyzwoleniu).
Praktyką w dzogczen jest dogłębne „przedarcie się” (Wyl. Khregs chod) przez
umysł (Wyl. Sems), w celu odsłonięcia poglądu pierwotnej czystości (Wyl. Ka-
dak), spoczywanie w tym poglądzie bez rozproszeń oraz „przekroczenie go” (Wyl.
Thod rgal) w celu spontanicznego urzeczywistnienia (Wyl. Lhun-Grub).
Rezultatem dzogczen jest stan pierwotnego buddy (Wyl. Kun-tu bzang-po), który
posiada potrójną naturę.

61

Ponieważ podstawa (Wyl. Gzhi) została – mówiąc metaforycznie – rozbita wskutek

natury (Wyl. rang bZhin) pierwotnej obecności (rigpa), powstają zjawiska (Wyl. Gzhi-
sNang). Dzieje się to jednak wraz z mocą (Wyl. Rtsal), która jest w stanie rozpoznać te
zjawiska, tym samym uwalniając czującą istotę od ich wpływu. Natura zjawisk podstawy jest
bowiem taka, że nikną w pierwotnej czystości (kadak) dharmakai. Natomiast jeśli
manifestacja zjawisk podstawy nie zostanie rozpoznana, wówczas mówimy o tzw. braku
rozpoznania, niewiedzy (Wyl. ma-rig-pa). Wtenczas zjawiska podstawy przekształcają się
w cykliczny świat sansary, w jakich czująca istota musi się odradzać. Jej umysł (sem) zaczyna
doświadczać zjawisk jako dualistycznie oddzielonych. Chociaż pochodzą one z czystych form
buddów oraz pięciu świateł pierwotnej mądrości, to zostają przekształcone w sansaryczne
pięć elementów (przestrzeń, wiatr, ogień, woda i ziemia), z jakich składa się świat sansary.

Tam, gdzie jest umysł (Wyl. Sems) nie ma oświecenia (Wyl. Ma-Rig-pa). Gdy pier-
wotna obecność (Wyl. Rig-pa) wyzwoli się z umysłu (Wyl. Sems), używana jest do
praktyki Wielkiej Doskonałości (dzogczen), aż do uzyskania doskonałego
oświecenia.

62

Praktyką jest tutaj trekczo (Wyl. khregs chod), dogłębne „przedarcie się”, które pozwala

odsłonić się pierwotnej czystości (kadak); oraz praktyka togal (Wyl. thod rgal), która
przekracza ten podgląd o pierwotnej czystości, owocując spontanicznym urzeczywistnieniem
(Wyl. lhun-Grub).

14. Związek Buddyjski "Dzogezien Kunzang Cziuling

Zajmuje 175 pozycję w dziale A RKiIZW, o samym związku nie są jednak

udostępnione żadne informacje.

61

http://yeshekhorlo.mahajana.net/category/trening-dzogczen/o-dzogczen-w-skrocie/ [dostęp 14.04.2012].

62

Ibidem.