Ogólna charakterystyka roślin nasiennych

1. Systematyka:

Typ: Nagozalążkowe drobnolistne

Gromada: Miłorzębowe, np. miłorząb japoński
Gromada: Kordaitowe ┼
Gromada: Szpilkowe, np. sosna, modrzew, cis

Typ: Nagozalążkowe wielkolistne

Gromada: Paprocie nasienne ┼
Gromada: Sagowce (plemniki mają wici)
Gromada: Benetyty ┼
Gromada: Gniotowe

Typ: Okrytozalążkowe

Gromada: Dwuliścienne, np. groch, pomidor, jabłoń, topola, róża, agrest
Gromada: Jednoliścienne, np. rośliny cebulkowe, trawy (np. zboża, bambusy),
storczyki, palmy, juka, dracena, aloes, agawa, konwalia, szparag, mieczyk, ananas

2. Budowa rośliny nasiennej:

a) system korzeniowy;
b) pęd:



łodyga,



liście,



kwiaty – ORGANY GENERATYWNE, czyli rozmnażania płciowego:

- nagozalążkowe (nagonasienne) – nasiona,
- okrytozalążkowe – owoce z nasionami.
Nasiona to ORGANY PRZETRWALNIKOWE (są wieloletnie) zwierające
zarodek nowej rośliny, czyli sporofitu (dominujący) oraz substancje
spichrzowe wykorzystywane podczas kiełkowania nasion przez rozwijający się
zarodek.

Nasienne to najlepiej przystosowane do środowiska lądowego rośliny, dzięki wysoko
wyspecjalizowanym tkankom i organom, a przede wszystkim dzięki wykształceniu
specjalnych organów rozmnażania płciowego, tzn. kwiatów, w których są ukryte silnie
zredukowane (małe), rozdzielnopłciowe gametofity = przedrośla. Proces zapłodnienia
jest uzależniony od obecności wody, a poprzedza go proces ZAPYLENIA, który
odbywa się przy udziale np. wiatru, zwierząt, czasem wody.

3. Formy wzrostowe roślin:

a) rośliny zielne – ich część nadziemna żyje jeden okres wegetacyjny:



jednoroczne – cała roślina żyje jeden okres wegetacyjny (do wiosny do

jesieni), np. groch, pomidor;

ORGANY WEGETATYWNE –
odpowiadają za odżywianie, oddychanie,
transpirację i rozmnażanie wegetatywne.



dwuletnie – zakwitają w drugim roku życia, np. burak, marchew, pietruszka,

seler;



byliny – rośliny wieloletnie (ich część podziemna):

- rośliny cebulkowe, np. tulipan,
- rośliny kłączowe, np. konwalia, perz,
- rośliny bulwiaste, np. ziemniak;

b) rośliny drzewiaste – cała roślina jest wieloletnia:



drzewa (mają pień), np. jabłoń, buk;



krzewy, np. róża;



krzewinki, np. wrzos, borówka, żurawina.

4. Formy ekologiczne nasiennych:

a) Podział ze względu na zapotrzebowanie na wodę:



hydrofity – rośliny środowisk wodnych, całkowicie zanurzone w wodzie lub

posiadające pływające liście; mają duże przestrzenie międzykomórkowe w
tkance miękiszowej (aerenchyma, brak aparatów szparkowych i kutykuli (lub
cienka), mogą zwierać chloroplasty, słabo rozwinięta tkanka przewodząca i
wzmacniająca i system korzeniowy, bardzo delikatne i wiotkie organy;
heterofilia (różnolistność; np. u rzęsy wodnej).
np. strzałka wodna, grążel żółty, grzybień biały, rzęsa, pływacz, rogatek
wywłócznik, moczarka kanadyjska.



higrofity – rośliny wilgociolubne, żyjące w środowisku wilgotnym, np. w

lasach tropikalnych (begonie), i cieniolubne, występujące w runie lasów
liściastych klimatu umiarkowanego; słaby system korzeniowy, liście pokryte
włoskami (zwiększa to transpirację), bardzo cienka kutykula liści i łodygi,
stale otwarte aparaty szparkowe, słabo wykształcone tkanki przewodzące i
mechaniczne.
np. szczawik zajęczy, paprocie, mchy, storczyk szerokolistny, zawilec gajowy,
piżmaczek wiosenny, niecierpek pospolity.



kserofity – rośliny sucholubne, przystosowane do życia w siedliskach ubogich

w wodę, np. na pustyniach, w tropiku, a także w klimacie umiarkowanym (np.
na skalistych zboczach). Gromadzą wodę w grubych i mięsistych liściach lub
łodygach (SUKULENTY, które posiadają miękisz wodonośny; np. kaktus,
aloes), lub zabezpieczają się przed jej utratą grubą skórką (SKLEROFITY;
mechanizmy chroniące przed utratą wody: kutykula, włoski, małe liście,
aparaty szparkowe w zagłębieniach).
np. kaktusy, agawa, rozchodniki, rojnik, wilczomlecz, jałowiec.



mezofity – rośliny środowisk o wilgotności średniej i zmiennej, jak pola

uprawne, łąki, lasy. Zalicza się tu rośliny występuje w klimacie
umiarkowanym: drzewa liściaste i rośliny łąkowe. Mają dobrze rozwinięte
tkanki przewodzące i mechaniczne, są mocno ukorzenione, liście średniej
wielkości z aparatami szparkowymi po dolnej stronie, kutykula, łodygi,
korzenie pokryte korkiem.

b) Podział ze względu na zapotrzebowanie na światło:



heliofile – rośliny światłolubne (heliofity), np. słonecznik, dzwonek;



skiofile – rośliny cieniolubne (skiofity), np. bluszcz, szczawik zajęczy,

paprocie;



epifity – rośliny tropikalne, np. orchidee, storczyki.

c) Podział ze względu na wymagania pokarmowe roślin i skład chemiczny lub pH

podłoża (gleby):



eutrofy – żyją na glebach żyznych, np. pokrzywa, komosa;



oligotrofy – żyją na glebach ubogich, np. borówka, czarna jagoda;



kalcyfile – rośliny wapniolubne, np. sasanka otwarta, koniczyna, babka

lancetowata, powój polny, jaskier polny, szarotka alpejska;



nitrofile – rośliny azotolubne, np. marchew, burak, rzodkiewka, komosa,

pokrzywa zwyczajna;



halofity – rośliny słonolubne (słonorośla), np. solanka kolczasta, piołun;



acydofile (acidofilne) – rośliny kwasolubne, preferujące gleby zakwaszone (pH

poniżej 7), np. wrzos, borówka, żurawina, kasztan jadalny, skrzyp błotny,
szczaw polny, bratek, torfowce;



bazofile – rośliny zasadolubne, np. szałwia, biec dwulistny, koniczyna.

d) Inne:



rośliny owadożerne – są zdolne do fotosyntezy; uzupełniają braki azotu w
podłożu, chwytając i trawiąc owady, pająki, skorupiaki, ślimaki, wykształcają
w tym celu specjalne twory, najczęściej liście pułapkowe.
np. rosiczka okrągłolistna, muchołówka, pływacz, kapturnica, dzbanecznik.



pasożyty i półpasożyty – w przypadku półpasożytów roślina jest zdolna do
fotosyntezy, ale część pożywienia i związki mineralne pobiera z ciała
żywiciela (np. jemioła). Pasożyty, np. kanianka (żyjąca m.in. na ziemniaku,
słoneczniku, pokrzywie), wytwarza ssawki wnikające w głąb ciała żywiciela;
korzeń i dolna część łodygi obumierają, a łodygi są bezlistne, żółte lub różowe,
pozbawione chlorofile. Pasożyty korzeniowe, rozbudowujące ssawki na
korzeniach żywiciela, to łuskiewnik i zaraza.



epifity – rośliny rosnące na konarach i gałęziach drzew, lecz wykorzystujące je

jako podpory, zaś odżywiają się samodzielnie. Występują głównie na
obszarach tropikalnych. Wytwarzają korzenie czepne i powietrzne, chłonące
wilgoć z powietrza i magazynujące wodę.
np. storczyki, w Polsce mchy i porosty.



pnącza = liany – rosną w lasach tropikalnych, przyczepiają się do innych
roślin, wykorzystując je jako podpory (w ten sposób szukają światła).
Charakteryzują się szybkim, intensywnym wzrostem na długość. Łodygi lian
są cienkie i wiotkie. Są roślinami czepnymi lub wijącymi się, wytwarzają
korzenie czepne, wąsy pędowe lub liściowe, specjalne ogonki liściowe, włoski
lub kolce czepne.
np. (w naszej strefie klimatycznej) bluszcz, winobluszcz, powój, fasola.



tropofity – przystosowane do klimatu zmiennego, kiedy lato jest suche i

gorące, a zima ostra.

5. Cechy roślin nasiennych, które umożliwiły im opanowanie środowiska lądowego

(morfologiczne, anatomiczna, fizjologiczne):
a) powstanie wyspecjalizowanych i zróżnicowanych tkanek stałych: okrywającej

(skórka, korek), przewodzącej (łyko, drewno), wzmacniającej (kolenchyma,
sklerenchyma), miękiszowej (wypełniającej, asymilacyjnej, zapasowej),
gruczołowej; oraz tkanek twórczych (pierwotnych i wtórnych) – zdolność do
przyrostu na grubość.

b) wykształcenie bardzo dobrze rozwiniętych i wyspecjalizowanych organów

wegetatywnych: korzenie, łodygi, liście; które w zależności od warunków
środowiska i pełnionej funkcji mogą ulegać modyfikacjom. Funkcją korzenia jest
pobieranie wody i soli mineralnych z gleby, przytwierdzanie rośliny o podłoża
oraz ochrona przed uszkodzeniami. Dzięki modyfikacjom, korzeń może pełnić
różne funkcje, np. spichrzową, podporową, asymilacyjną. Pęd złożony jest z
łodygi i liści. Łodygi mogą być zielne (o delikatnej budowie, nietrwałe) lub
zdrewniałe (trwałe, wieloletnie). Najważniejszy element walca osiowego to tkanki
przewodzące. Liść jest to organ odpowiedzialny za wymianę gazową ze
środowiskiem oraz wytwarzanie składników odżywczych. U niektórych roślin
występuje heterofilia – różnopostaciowość liścia, czyli różne ukształtowanie liści
w zależności od warunków zewnętrznych. Dzięki modyfikacjom, pędy mogą
pełnić różne funkcje: spichrzową, gromadzenie wody, czepną, ochronną,
asymilacyjną.

c) wykształcenie organu generatywnego – kwiatu, będącego skróconym pędem

zarodnionośnym. Rośliny okrytozalążkowe odizolowały zalążek, ukrywając go
wewnątrz słupka. Uniezależniły także proces płciowy od obecności wody, dzięki
wykształceniu łagiewki pyłkowej. Wykorzystały też pośrednictwo owadów w
procesach zapylania kwiatów.

d) silna redukcja gametofitu – pokolenie bezpłciowe, sporofit, dysponuje podwójną

liczbą chromosomów, co dało możliwość większej ekspansji i większej odporności
na warunki życia na lądzie. U nasiennych następuje zwiększenie dominacji
sporofitu i redukcja gametofitu. U roślin okrytozalążkowych, gametofit jest
jedynie niezbędnym minimum, które inicjuje powstawanie sporofitu.

e) wytworzenie nasion – uformowanie specjalnego organu przetrwalnikowego –

nasienia, które zawarty w nim zarodek (wczesne stadium rozwojowe młodej
rośliny) zabezpiecza przed uszkodzeniami, wyschnięciem lub zakażeniem (służy
do tego łupina nasienna) i zapewnia niezbędne dla jej rozwoju składniki
odżywcze, gromadzone w bielmie, oraz umożliwia transport na duże odległości.

f) powstanie owocu – owoc służy do osłaniania nasion i ułatwia ich

rozprzestrzenianie się na znaczne odległości. Nasiona otacza owocnia pokryta
skórką, zaopatrzona w rozmaite przydatki (skrzydełka, haczyki, włoski).