1
1
LITERATURA
LITERATURA
W.Bie
ń
, Zarz
ą
dzanie finansami przedsi
ę
biorstwa, DIFIN Warszawa 2002 i
dalsze
A.Jaruga, W.A.Nowak, A.Szychta, Rachunkowo
ść
zarz
ą
dcza. Koncepcje i
zastosowania,
Społeczna
Wy
ż
sza
Szkoła
Przedsi
ę
biorczo
ś
ci
i
Zarz
ą
dzania, Łód
ź
2001
S.Sojak, Rachunkowo
ść
zarz
ą
dcza, Dom Organizatora Toru
ń
2003
2
Klasyfikacja i rachunek kosztów
Klasyfikacja i rachunek koszt
Klasyfikacja i rachunek koszt
ó
ó
w
w
2
3
DEFINICJA KOSZT
DEFINICJA KOSZT
Ó
Ó
W
W
Wed
Wed
ł
ł
ug ustawy o rachunkowo
ug ustawy o rachunkowo
ś
ś
ci
ci
-
-
koszty to uprawdopodobnione
koszty to uprawdopodobnione
zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzy
zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzy
ś
ś
ci ekonomicznych,
ci ekonomicznych,
kt
kt
ó
ó
rych warto
rych warto
ść
ść
mo
mo
ż
ż
na wiarygodnie okre
na wiarygodnie okre
ś
ś
li
li
ć
ć
.
.
Wyst
ę
puj
ą
one w formie zmniejszenia warto
ś
ci aktywów albo zwi
ę
kszenia
warto
ś
ci zobowi
ą
za
ń
i rezerw, które spowoduj
ą
zmniejszenie kapitału własnego
albo zwi
ę
kszenie jego niedoboru inaczej ni
ż
przez wycofanie
ś
rodków przez
wła
ś
cicieli lub udziałowców.
Koszty oznaczaj
ą
wyra
ż
one w mierniku warto
ś
ciowym celowe zu
ż
ycie czynników
produkcji (materiałów, energii, rzeczowych składników maj
ą
tku, usług obcych,
pracy), zwi
ą
zane z normaln
ą
działalno
ś
ci
ą
przedsi
ę
biorstwa, tj. zakupem,
produkcj
ą
, sprzeda
żą
, zarz
ą
dem.
4
KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZT
KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZT
Ó
Ó
W
W
(wed
(wed
ł
ł
ug celu)
ug celu)
1) dla celów sprawozdawczych
2) dla celów decyzyjnych
3) dla celów kontrolnych
3
5
KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZT
KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZT
Ó
Ó
W
W
(dla cel
(dla cel
ó
ó
w sprawozdawczych)
w sprawozdawczych)
1) układ kosztów rodzajowych – jakie koszty poniesiono?
2) funkcjonalny (podmiotowy) układ kosztów – gdzie koszty poniesiono? (w jakiej
fazie procesu, w jakiej komórce organizacyjnej?)
3) kalkulacyjny (przedmiotowy) układ kosztów – na co poniesiono koszty? (wyrób,
usługa)
6
UK
UK
Ł
Ł
AD RODZAJOWY KOSZT
AD RODZAJOWY KOSZT
Ó
Ó
W
W
(jedyny obligatoryjny dla firm prowadz
(jedyny obligatoryjny dla firm prowadz
ą
ą
cych ksi
cych ksi
ę
ę
gi rachunkowe)
gi rachunkowe)
1) amortyzacja
2) zu
ż
ycie materiałów i energii
3) usługi obce
4) podatki i opłaty
5) wynagrodzenia
6)
ś
wiadczenia na rzecz pracowników
7) pozostałe koszty rodzajowe
4
7
UK
UK
Ł
Ł
AD FUNKCJONALNY KOSZT
AD FUNKCJONALNY KOSZT
Ó
Ó
W
W
(wed
(wed
ł
ł
ug funkcji gospodarczych)
ug funkcji gospodarczych)
1) koszty fazy zakupu
2) koszty fazy produkcji
3) koszty fazy sprzeda
ż
y
4) koszty ogólnego zarz
ą
du
8
UK
UK
Ł
Ł
AD KALKULACYJNY KOSZT
AD KALKULACYJNY KOSZT
Ó
Ó
W
W
(celem jest kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu)
(celem jest kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu)
1) koszty bezpo
ś
rednie
−
materiały
−
robocizna
−
pozostałe koszty bezpo
ś
rednie
2) koszty po
ś
rednie (wydziałowe)
---------------------------------------------
3) techniczny koszt wytworzenia
4) koszty ogólnego zarz
ą
du
---------------------------------------------
5) fabryczny (zakładowy) koszt wytworzenia
6) koszt sprzeda
ż
y
---------------------------------------------
7) koszt własny sprzeda
ż
y
5
9
STRUKTURA KOSZT
STRUKTURA KOSZT
Ó
Ó
W W RACHUNKU KALKULACYJNYM
W W RACHUNKU KALKULACYJNYM
Koszty sprzeda
ż
y
Koszty nie
produkcyjne
Koszty ogólnego zarz
ą
du
Koszty
wydzia
ł
owe
-
zmienne
-
sta
ł
e
Koszty po
ś
rednie
Koszty przerobu
p
ł
ace
bezpo
ś
rednie,
inne koszty
bezpo
ś
rednie
Koszt produktów
sprzedanych
(koszt w
ł
asny
sprzeda
ż
y)
Koszt
wytworzenia
(techniczny koszt
wytworzenia)
Koszty
produkcyjne
Koszty
materia
ł
owe
materia
ł
y
bezpo
ś
rednie,
koszty zakupu
materia
ł
ów
Koszty
bezpo
ś
rednie
10
KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZT
KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZT
Ó
Ó
W DLA CEL
W DLA CEL
Ó
Ó
W DECYZYJNYCH
W DECYZYJNYCH
1) sposób zachowania si
ę
kosztów (i przychodów) w zale
ż
no
ś
ci od wielko
ś
ci
produkcji – koszty całkowite, koszty stałe i koszty zmienne
2) koszty relewantne (istotne) i nierelewantne (nieistotne) dla danej decyzji
3) tzw. koszty utracone (utopione, nie do odzyskania)
4) tzw. koszty utraconych mo
ż
liwo
ś
ci
5) koszty i przychody kra
ń
cowe
6
11
KOSZTY W ZALE
KOSZTY W ZALE
Ż
Ż
NO
NO
Ś
Ś
CI
CI
OD WIELKO
OD WIELKO
Ś
Ś
CI PRODUKCJI
CI PRODUKCJI
Kz
Ks
Kc
++++
====
gdzie:
Kc – koszty całkowite produkcji
Ks – koszty stałe
Kz – koszty zmienne
12
KOSZTY STA
KOSZTY STA
Ł
Ł
E
E
Koszty stałe to koszty, które nie zale
żą
od wielko
ś
ci produkcji, np. czynsz
dzier
ż
awny, amortyzacja, wynagrodzenia zarz
ą
du.
Koszty stałe jednostkowe malej
ą
wraz ze wzrostem produkcji.
Gdy firma wykorzystuje w 100% moce produkcyjne koszty jednostkowe stałe s
ą
najni
ż
sze - tzw. koszty stałe u
ż
yteczne.
Gdy firma nie wykorzystuje 100% mocy wytwórczych koszty stałe dziel
ą
si
ę
na
koszty stałe u
ż
yteczne oraz koszty stałe puste (nieu
ż
yteczne).
7
13
KOSZTY STA
KOSZTY STA
Ł
Ł
E CA
E CA
Ł
Ł
KOWITE I JEDNOSTKOWE
KOWITE I JEDNOSTKOWE
Koszty stałe całkowite
Koszty stałe jednostkowe
Koszty całkowite
Wielko
ść
produkcji
Koszty jednostkowe
Wielko
ść
produkcji
14
KOSZTY STA
KOSZTY STA
Ł
Ł
E U
E U
Ż
Ż
YTECZNE I PUSTE
YTECZNE I PUSTE
Koszty stałe całkowite
Wielko
ść
produkcji
koszty stałe
u
ż
yteczne
koszty stałe
puste
8
15
WZROST KOSZT
WZROST KOSZT
Ó
Ó
W STA
W STA
Ł
Ł
YCH
YCH
Koszty stałe całkowite
Wielko
ść
produkcji
16
KOSZTY ZMIENNE
KOSZTY ZMIENNE
Koszty zmienne to koszty, które zale
żą
od wielko
ś
ci produkcji. S
ą
3 rodzaje
kosztów zmiennych pod wzgl
ę
dem zmienno
ś
ci:
1) proporcjonalne – wzrastaj
ą
w tym samym tempie, co produkcja (np.
materiały, płace akordowe)
2) progresywne – wzrastaj
ą
szybciej ni
ż
wzrost produkcji (np. wynagrodzenia w
akordzie progresywnym)
3) degresywne – rosn
ą
wolniej ni
ż
wzrost produkcji (np. płace w akordzie
degresywnym)
9
17
KOSZTY ZMIENNE PROPORCJONALNE
KOSZTY ZMIENNE PROPORCJONALNE
Koszty zmienne całkowite
Koszty zmienne jednostkowe
Koszty całkowite
Wielko
ść
produkcji
Koszty jednostkowe
Wielko
ść
produkcji
18
KOSZTY ZMIENNE PROGRESYWNE
KOSZTY ZMIENNE PROGRESYWNE
Koszty zmienne całkowite
Koszty zmienne jednostkowe
Koszty całkowite
Wielko
ść
produkcji
Koszty jednostkowe
Wielko
ść
produkcji
10
19
KOSZTY ZMIENNE DEGRESYWNE
KOSZTY ZMIENNE DEGRESYWNE
Koszty zmienne całkowite
Koszty zmienne jednostkowe
Koszty całkowite
Wielko
ść
produkcji
Koszty jednostkowe
Wielko
ść
produkcji
20
KOSZTY RELEWANTNE
KOSZTY RELEWANTNE
Koszty relewantne to koszty, które s
ą
wa
ż
ne z punktu widzenia podejmowanych
decyzji (s
ą
ró
ż
ne w ró
ż
nych wariantach decyzyjnych)
Dwie cechy kosztów relewantnych:
1) s
ą
to koszty przyszłe (bo decyzje dotycz
ą
przyszło
ś
ci)
2) s
ą
ró
ż
nic
ą
pomi
ę
dzy dwiema alternatywnymi decyzjami
11
21
KOSZTY UTRACONE
KOSZTY UTRACONE
Koszty utracone, to koszty które s
ą
efektem decyzji mened
ż
erskich podj
ę
tych w
przeszło
ś
ci, i na które obecnie nie mamy wpływu:
−
np. koszty nadmiernych zapasów
−
np. warto
ść
netto maszyny produkcyjnej
22
KOSZTY UTRACONYCH MO
KOSZTY UTRACONYCH MO
Ż
Ż
LIWO
LIWO
Ś
Ś
CI
CI
S
ą
nimi utracone dochody z powodu podj
ę
cia jakiej
ś
decyzji (zaniechanie
jakiego
ś
działania na rzecz innego), np. rezygnujemy z produkcji wyrobu A na
rzecz wyrobu B (dochody z produkcji wyrobu A b
ę
d
ą
kosztem utraconych
mo
ż
liwo
ś
ci.
12
23
KOSZTY I PRZYCHODY KRA
KOSZTY I PRZYCHODY KRA
Ń
Ń
COWE
COWE
Koszty kra
ń
cowe to koszty wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji.
Przychody kra
ń
cowe to przychody uzyskane ze sprzeda
ż
y dodatkowej jednostki
produkcji.
Znajomo
ść
kosztów i przychodów kra
ń
cowych potrzebna jest do ustalenia
optymalnego poziomu produkcji.
24
KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZT
KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZT
Ó
Ó
W DLA CEL
W DLA CEL
Ó
Ó
W KONTROLNYCH
W KONTROLNYCH
S
ą
dwa podziały kosztów dla celów kontrolnych.
I podział – przyporz
ą
dkowanie kosztów poszczególnym o
ś
rodkom, które s
ą
za nie
odpowiedzialne:
1) o
ś
rodki kosztów – mened
ż
erowie odpowiedzialni jedynie za koszty
2) o
ś
rodki zysku – mened
ż
erowie odpowiedzialni za koszty, przychody i zyski
3) o
ś
rodki inwestycyjne – mened
ż
erowie odpowiedzialni za koszty, przychody,
zyski i inwestycje.
II podział – wewn
ą
trz ka
ż
dej grupy o
ś
rodków na:
1) koszty, które mog
ą
by
ć
kontrolowane
2) koszty, które nie mog
ą
by
ć
kontrolowane.
13
25
MODELE RACHUNKU KOSZT
MODELE RACHUNKU KOSZT
Ó
Ó
W
W
1) Rachunek kosztów pełnych
Historycznie wcze
ś
niejszy
Istota: koszt wytworzenia produkcji obejmuje koszty bezpo
ś
rednie i koszty
po
ś
rednie, a koszty zarz
ą
du i sprzeda
ż
y s
ą
kosztami okresu
2) Rachunek kosztów zmiennych
Historycznie pó
ź
niejszy
Istota:
−
koszty dzieli si
ę
na koszty stałe i zmienne
−
koszty bezpo
ś
rednie s
ą
traktowane jako zmienne
−
koszty po
ś
rednie (wydziałowe) dzielone s
ą
na koszty stałe i zmienne
Ró
ż
nice:
−
w rachunku kosztów pełnych techniczny koszt wytworzenia jest wy
ż
szy
ni
ż
w rachunku kosztów zmiennych
−
zysk według rachunku kosztów pełnych jest wy
ż
szy ni
ż
w rachunku
kosztów zmiennych (w rachunku kosztów pełnych aktywowane koszty
produktów nie sprzedanych s
ą
wy
ż
sze od kosztów zmiennych
produktów niesprzedanych)
26
KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZT
KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZT
Ó
Ó
W PE
W PE
Ł
Ł
NYCH
NYCH
Koszty
Koszty produkcyjne
Koszty nieprodukcyjne
Bilans
Koszty
bezpo
ś
rednie
Koszty
po
ś
rednie
Materiały
Płace
Inne koszty
Koszty
wydziałowe
Koszty okresu
Koszty
zarz
ą
du
Koszty
sprzeda
ż
y
Produkcja
w toku
Produkty
gotowe
sprzedane
niesprzedane
Rachunek wyników
14
27
KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZT
KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZT
Ó
Ó
W ZMIENNYCH
W ZMIENNYCH
Koszty
Koszty produkcyjne
Koszty nieprodukcyjne
Bilans
Koszty
bezpo
ś
rednie
Koszty
po
ś
rednie
Materiały
Płace
Inne koszty
Koszty
wydziałowe
Koszty okresu
Koszty
zarz
ą
du
Koszty
sprzeda
ż
y
Produkcja
w toku
Produkty
gotowe
sprzedane
niesprzedane
Rachunek wyników
Zmienne
Stałe