Osiągane przez przedsiębiorstwo przychody i
ponoszone
w związku z ich osiągnięciem koszty ich uzyskania
mogą

dotyczyć kilku obszarów prowadzonej

działalności

gospodarczej,

a mianowicie:

p o d s t a w o w a

p o z o s t a ł a

o p e r a c y j n a

fi n a n s o w a

n a d z w y c z a j n a

D z i a ł a l n o ś ć

DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA

właściwa

- jest tym rodzajem działalności jednostki gospodarczej,

której celem jest zrealizowanie podstawowych zadań, do
osiągania których jednostka została powołana. Działalność
operacyjna polega na wytwarzaniu i sprzedaży produktów,
świadczeniu usług, zakupie oraz sprzedaży towarów i materiałów;

pozostała

- jest działalnością gospodarczą mającą na celu

zrealizowanie innych zamierzeń niż podstawowe zadania
jednostki gospodarczej. Są to w szczególności działania
związane ze sprzedażą i likwidacją składników aktywów
trwałych jednostki oraz innymi zdarzeniami gospodarczymi
występującymi

niesystematycznie,

incydentalnie.

Z

prowadzeniem pozostałej działalności operacyjnej jest
związane ponoszenie kosztów, nazywanych pozostałymi
kosztami operacyjnymi, oraz osiąganie przychodów,
nazywanych pozostałymi przychodami operacyjnymi.

DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA

obejmuje prowadzenie gospodarki środkami pieniężnymi i
papierami wartościowymi. Są to więc kwoty związane z
określonymi zdarzeniami finansowymi. Z prowadzeniem
działalności finansowej związane jest ponoszenie kosztów
finansowych oraz osiąganie przychodów finansowych.

OPERACJE NADZWYCZAJNE

to zdarzenia trudne do przewidzenia, które powstają poza
zwykłą działalnością operacyjną jednostki i nie są
związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia. Powstają
one w wyniku zdarzeń lub transakcji, które można
wyraźnie odróżnić od działalności gospodarczej jednostki,
co pozwala oczekiwać, iż nie będą się często ani regularnie
powtarzać. Jednostka powinna wskazać typy zdarzeń,
których

skutki

będą

traktowane

jako

operacje

nadzwyczajne. Do najczęściej występujących przyczyn
zdarzeń nadzwyczajnych zalicza się katastrofy wynikające
z działania sił natury. Skutki finansowe zdarzeń
nadzwyczajnych są określane mianem strat oraz zysków
nadzwyczajnych.

Koszty

Koszty

stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników

majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz
niektóre wydatki nie stanowiące zużycia czynników produkcji (np.
ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenia majątkowe,
odsetki od kredytów), poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których rezultatem są użyteczne
produkty (wyroby, usługi).

Aby zużycie poszczególnych czynników mogło stanowić koszty własne

przedsiębiorstwa, istotne są:

• celowość zużycia czynników produkcji

– tzn. ponoszone w związku

z realizacją zadań, do których przedsiębiorstwo zostało powołane,
zużycie czynników produkcji przyniesie w przyszłości efekt np. w
postaci produktów gotowych czy świadczonych usług a w
konsekwencji zysk;

• wartościowe (pieniężne) ujęcie zużytych czynników produkcji

–

np. w zł.,

• porównywanie kosztów z przychodami w ściśle ustalonych

okresach

– np. do stycznia, jest to bardzo ważne z punktu widzenia

ustalania wyniku finansowego, zgodnie z zasadą współmierności;

• wystąpienie efektu w postaci użytecznych produktów lub usług

– brak efektów prowadzi do powstania w przedsiębiorstwie strat.

Wydatek

Wydatek

jest to każde zmniejszenie stanu środków

pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki
gospodarczej, bez względu na cel jego poniesienia. Nie
każdy wydatek pieniężny jest kosztem, natomiast każdy
koszt musi pociągnąć za sobą wydatek. Wydatki nie są
związane ze zużyciem czynników produkcji a wycena
ponoszonych

kosztów

opiera

się

z

reguły

na

dokonywanych wydatkach. Wydatek może powstać przed,
równocześnie lub po powstaniu kosztu. Np. zapłata za
zakupione materiały jest wydatkiem, lecz nie jest
kosztem, wydatek ten będzie kosztem dopiero wówczas,
gdy materiały zostaną zużyte w procesie produkcyjnym,
spłata raty kredytu jest dla przedsiębiorstwa wydatkiem
nie stanowiącym kosztu, ale już odsetki od kredytu są
kosztem i wydatkiem.

Strata nadzwyczajna

Strata nadzwyczajna

to zmniejszenie się składników

majątkowych powstałe na skutek zdarzeń trudnych do
przewidzenia

(losowych),

niepowtarzalnych,

poza

operacyjną działalnością jednostki poza granicami
ryzyka gospodarczego.

Klasyfikacja kosztów

U k ła d ro d za jo w y k o sztó w

U k ła d fu n k c jo n a ln y k o sztó w

K o szty zw y k łej d zia ła ln o ści o p e ra c y jn ej

P o zo sta łe k o szty o p e ra c y jne

K o szty o p e ra c y jne

K o szty fi n a n so w e

K o szty

p o z o s t a ł e k o s z t y r o d z a j o w e

a m o r t y z a c j a

u b e z p i e c z e n i a s p o ł e c z n e

i i n n e ś w i a d c z e n i a

w y n a g r o d z e n i a

p o d a t k i i o p ł a ty

u s ł u g i o b c e

z u z y c i e m a t e r i a ł ó w

i e n e r g i i

U k ł a d r o d z a j o w y

z e s p ó ł 4 w p l a n i e k o n t

k o s z t y o g ó l n e g o z a r z ą d u

k o s z t y s p r z e d a ż y

k o s z t y d z i a ł a l n o ś c i p o m o c n i c z e j

k o s z t y d z i a ł a l n o ś c i p o d s t a w o w e j

( h a n d l o w e , p r o d u k c j i , d z i a ł a l n o ś c i u s ł u g o w e j )

U k ł a d f u n k c j o n a l n y

z e s p ó ł 5 w p l a n i e k o n t

K o s z t y z w y k ł e j d z i a ł a l n o ś c i o p e r a c y j n e j

Koszty według rodzajów

to koszty proste, poniesione w danym

miesiącu i są to:

• zużycie materiałów i energii

– przedstawia rozchód nabytych surowców,

półfabrykatów obcych, opakowań, paliwa, ogumienia, części zapasowych maszyn i
urządzeń a także zużycie energii elektrycznej, pary wody, gazu itp.; mogą to być
również drobne materiały zaliczane bezpośrednio do kosztów, tj. nie przechodzące
przez magazyn np. materiały biurowe, druki, czasopisma, środki czystości itp.,

• usługi obce

– to usługi i roboty wykonane przez dostawców np. usługi określonych

części procesów technologicznych np. farbowanie, szlifowanie itp., usługi
transportowe i spedycyjne świadczone na rzecz jednostki, usługi remontowe, czyli
wykonywane na rzecz jednostki remonty, naprawy, konserwacje, inne usługi np. opłaty
pocztowe i telekomunikacyjne, utrzymanie czystości, informatyczne itp.;

• podatki i opłaty

– podatki i opłaty stanowiące koszty zwykłej działalności

operacyjnej np. podatek od nieruchomości, podatki i opłaty lokalne,

• wynagrodzenia

– wynagrodzenia pieniężne i w naturze np. deputaty, za pracę dla

pracowników świadczących pracę na rzecz jednostki zatrudnionych na podstawie
stosunku pracy czy innej umowy cywilno-prawnej,

•

ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

– to składki z tytułu ubezpieczenia

społecznego finansowane przez pracodawcę (emerytalne, rentowe, wypadkowe),
składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych i inne odpisy wynikające z
przepisów prawa;

• amortyzacja

– to fizyczne zużycie środków trwałych i wartości niematerialnych i

prawnych na skutek ich użytkowania;

• pozostałe koszty rodzajowe

– to w szczególności koszty podróży służbowych,

koszty reprezentacji i reklamy, inne koszty np. czynsze i dzierżawy, ubezpieczenia
majątkowe, opłaty za parkingi itp.

Przykład:
W firmie handlowo – usługowej wystąpiły w styczniu następujące koszty:
- amortyzacja urządzeń komputerowych

420

zł,
- delegacja kierownika

300 zł,

- wynagrodzenie pracowników administracji

2 000

zł,
- wynagrodzenie pozostałych pracowników etatowych

4 500 zł,

- wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło

600

zł,
- podatek od nieruchomości

260

zł,
- usługi telekomunikacyjne

460

zł,
- zużycie materiałów biurowych

220

zł,
- składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP płacone przez pracodawcę

3 600 zł,

- amortyzacja programów komputerowych

200

zł,
- dzierżawa pomieszczeń biurowych

680

zł,
- zużycie energii w pomieszczeniu magazynowym

380

zł,

Ustalić sumę kosztów rodzajowych w poszczególnych grupach.

1.

Rozwiązanie:

Amortyzacja

420 zł + 200 zł =

620 zł

Zużycie materiałów i energii

220 zł + 380 zł =

600 zł

Usługi obce

460 zł + 680 zł =

1 140 zł

Wynagrodzenia

2 000 zł + 4 500 zł + 600 zł =

7 100 zł

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

3600 zł

Podatki i opłaty

260

zł
Pozostałe koszty rodzajowe

300

zł

Koszty według typów działalności

służą do rozliczenia

kosztów zwykłej działalności operacyjnej w układzie
kalkulacyjnym ze wskazaniem miejsc powstania kosztów.

•

koszty działalności podstawowej

- służą do ujęcia kosztów działalności stanowiącej

zasadniczy przedmiot działalności jednostki gospodarczej; w firmach produkcyjnych są
to koszty wytworzenia produktów np.: wartość wydanych do produkcji materiałów,
wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych; w firmach handlowych są to
tzw. koszty handlowe np.: koszty dzierżawy sklepu, wynagrodzenie sprzedawcy; w
przedsiębiorstwach usługowych są to koszty wytworzenia usług np.: koszty paliwa,
wynagrodzenia kierowców w przypadku usług transportowych;

•

koszty działalności pomocniczej

- służą do ewidencji kosztów związanych z

pośrednią działalnością w danej jednostce gospodarczej np.: koszty wydziału
remontowego świadczący swe usługi dla innych komórek zakładu, koszty własnej
kotłowni, koszty działalności bytowej (hotel pracowniczy, stołówka);

•

koszty sprzedaży

- służą do ewidencji kosztów związanych ze sprzedażą (usług,

produktów gotowych) np.: koszty reklamy, opakowań, transportu, ubezpieczenia
wyrobów;

• koszty ogólnego zarządu

- służą do ewidencji kosztów związanych z zarządzaniem

przedsiębiorstwem np.: wynagrodzenia pracowników administracji, usługi bankowe,
oraz kosztów ogólnych dotyczących danej jednostki gospodarczej np.: utrzymanie
terenów zielonych wokół zakładu, koszty ochrony mienia, bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Przykład:
W firmie handlowej wyodrębnia się następujące ośrodki odpowiedzialności za
koszty: biuro, hurtownie oraz dwa sklepy. W ciągu miesiąca poniesiono koszty:
- amortyzacja urządzeń komputerowych w biurze

650

zł,
- zużycie opakowań (60 % sklep I, 40 % sklep II)

1 800

zł
- zużycie materiałów biurowych

230

zł,
- wynagrodzenie pracowników biurowych

2 500

zł,
- wynagrodzenie pozostałych pracowników
(40 % sklep I, 40 % sklep II, 20 % hurtownia)

8 000 zł,

- składki na ubezpieczenie społeczne, FP i FGŚP płacone przez pracodawcę
(z czego składki dotyczące pracowników biurowych – 800 zł)

5 300

zł,
- usługi telekomunikacyjne

4 200 zł

(biuro – 1 600 zł, hurtownia - 1 300 zł, sklep I – 800 zł, sklep II – 500 zł)
- zużycie energii

3 700 zł,

(biuro – 650 zł, hurtownia - 1 200 zł, sklep I – 850 zł, sklep II – 1 000 zł)
Ustalić sumę kosztów rodzajowych w poszczególnych grupach.

Rozwiązanie:

Koszty rodzajowe

Koszty

ogółem

Biuro

Hurtown

ia

Sklep I

Sklep

II

amortyzacja
zużycie materiałów i energii
usługi obce
wynagrodzenia
ubezpieczenia społ. i inne
świadczenia

650

5 730
4 200

10 500

5 300

650
880

1 600
2 500

800

1 200
1 300
1 600

900

1 930

800

3 200
1 800

1 720

500

3 200
1 800

Razem

26 380

6 430

5 000

7 730

7 220

Pozostałe koszty operacyjne są pośrednio związane z

działalnością operacyjną i są to m.in.:

• koszty związane z nabyciem środków trwałych, środków

trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych,

• odpisane należności przedawnione, umorzone i nieściągalne,
• obciążające jednostkę odszkodowania, kary i grzywny,
• nieodpłatnie przekazane przez jednostkę aktywa;

Koszty operacji finansowych to w szczególności:

• odsetki i prowizje od zaciągniętych kredytów, pożyczek, za

zwłokę w spłacie zobowiązań,

• wartość nabycia sprzedanych aktywów finansowych,
• ujemne różnice kursowe;

Przychody

Przychody

to otrzymane bądź należne kwoty z tytułu

sprzedaży produktów, materiałów, towarów, usług,
składników aktywów trwałych a także papierów
wartościowych. Powstają w momencie przekazania
kontrahentowi produktów, towarów, innych składników
lub w momencie wykonania świadczenia, a nie w
momencie przyjęcia zapłaty.

Wpływy

Wpływy

oznaczają przyjęcie środków pieniężnych mogące

mieć miejsce wcześniej, później lub jednocześnie z
powstaniem przychodu, w zależności od określonych
warunków zapłaty za sprzedane dobra lub usługi. Nie
każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem np.
zwrot na rachunek bankowy nadpłaty podatku VAT,
wpływ środków pieniężnych z tytułu zaciągniętego
kredytu.

Zyski nadzwyczajne

Zyski nadzwyczajne

to dodatnie efekty finansowe

zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą
działalnością jednostki.

Klasyfikacja przychodów

P rzy c h o d y ze sp rze d a ży p ro d u k tó w

P rzy c h o d y ze sp rze d a ży to w a ró w i m a te ria łó w

P rzy c h o d y ze sp rze d a ży

P o zo sta łe p rzy c h o d y o p e ra c y jne

P rzy c h o d y o p e ra c y jn e

P rzy c h o d y fi n a n so w e

P rzy c h o d y

Na przychody z działalności operacyjnej składają

się:

1.

Przychody ze sprzedaży

, do których w zależności od tego,

co stanowi przedmiot działalności operacyjnej jednostki,

zalicza się:

•

przychody ze sprzedaży produktów: wyrobów gotowych (w

jednostkach przemysłowych), robót budowlano-montażowych

(w jednostkach wykonawstwa budowlanego) oraz usług (w

jednostkach prowadzących działalność usługową);

•

przychody ze sprzedaży towarów i materiałów;

2.

Pozostałe przychody operacyjne

– związane pośrednio z

działalnością operacyjną jednostki, obejmujące m.in.:

•

przychody ze zbycia środków trwałych, środków trwałych w

budowie, wartości niematerialnych i prawnych,

•

odpisane przedawnione zobowiązania,

•

otrzymane odszkodowania, kary i grzywny oraz darowizny;

Przychody finansowe osiągane z tytułu

przeprowadzonych przez jednostkę operacji

finansowych to w szczególności:

• przychody z tytułu dywidend (udziałów w zyskach),
• odsetek
• przychody ze sprzedaży aktywów finansowych,
• dodatnie różnice kursowe,

Zasady funkcjonowania konta kosztów (strat

nadzwyczajnych)

Zasady funkcjonowania konta przychodów (zysków

nadzwyczajnych)

Ewidencja przychodów ze sprzedaży

– ewidencja sprzedaży wyrobów gotowych, towarów i materiałów

1 c

Sprzedaż produktów

(towarów, materiałów)

Rozrachunki

z odbiorcami

Rozrachunki

z tytułu VAT

1a

1 b

1.

Faktura VAT za sprzedane wyroby (towary, materiały):

a)

wartość sprzedanych wyrobów (towarów, materiałów) w cenie sprzedaży netto

b)

należny podatek VAT

c)

wartość brutto (kwota do zapłaty)

Ewidencja pozostałych przychodów operacyjnych

Pozostałe

przychody operacyjne

Różne konta

bilansowe

Przychody

finansowe

Różne konta

bilansowe

Ewidencja przychodów finansowych

Wynik

finansowy

Wynik

finansowy

Ewidencja pozostałych kosztów operacyjnych

Różne

konta bilansowe

Pozostałe

koszty operacyjne

Wynik

finansowy

Różne

konta bilansowe

Koszty

finansowe

Wynik

finansowy

Ewidencja kosztów finansowych

Ewidencja kosztów zwykłej działalności

operacyjnej

Różne

konta bilansowe

Koszty

wg rodzaju

Rozliczenie

kosztów rodzajowych

Koszty

wg typu działalności

Różne

konta bilansowe

Koszty

wg rodzaju

Różne

konta bilansowe

Koszty

wg typu działalności

Wariant I

Wariant II

Wariant III

Ewidencja zakupu i sprzedaży

Rozrachunki

z dostawcami

Konto bilansowe

lub Koszty

Sprzedaż

........................

Rozrachunki

z odbiorcami

Rozrachunki

z tytułu VAT

podatek naliczony

podatek należny

ct sk)

do zapłaty

(sk dt

podlegający odliczeniu

do zwrotu

Konta stosowane przy ewidencji

podstawowej działalności operacyjnej

– przy sprzedaży określamy jednocześnie albo

wartość nabycia składników które sprzedajemy,

albo koszt wytworzenia

Sprzedaż

Przychody

(nazwa konta)

Koszty

(nazwa konta)

Towarów

„Sprzedaż

towarów”

„Wartość

sprzedanych

towarów wg ceny

nabycia

(zakupu)”

Materiały

„Sprzedaż

materiałów”

„Wartość

sprzedanych

materiałów wg

ceny nabycia

(zakupu)”

Produkty gotowe

„Sprzedaż

produktów”

„Koszt własny

sprzedanych

produktów”

Przykład:

1.

Otrzymano fakturę od importera za zakupiony

samochód

z przeznaczeniem do sprzedaży:

a)

wartość netto

10 000 zł

b)

podatek VAT 22%

2 200 zł

c)

wartość brutto

12 200 zł

2. Wystawiono fakturę za sprzedany samochód:
a) wartość sprzedanego samochodu

12 000 zł

b) podatek VAT 22 %

2 640 zł

c) kwota do zapłaty

14 640 zł

d)

wyksięgowano wartość sprzedanego

samochodu według ceny zakupu

10 000 zł

Ewidencja zakupu – wariant I

wartość brutto

Rozrachunki

z dostawcami

Rozliczenie

zakupu

Różne

konta bilansowe

Rozrachunki

z tytułu VAT

wartość netto

naliczony

Ewidencja zakupu – wariant II

ewidencja kosztów równocześnie w układzie rodzajowym i

funkcjonalnym

Rozliczenie

wartość brutto

Rozrachunki

z dostawcami

Rozliczenie

zakupu

Rozrachunki

z tytułu VAT

Koszty

wg rodzaju

wartość netto

naliczony

kosztów rodzajowych

Koszty

wg typu działalności

rozliczenie kosztów

Zadanie
Zaksięgować na kontach oderwane operacje gospodarcze w
trzech wariantach ewidencji kosztów:
I wariant – tylko na kontach zespołu 4
II wariant – tylko na kontach zespołu 5
III wariant – równocześnie na kontach zespołu 4 i 5

1.

Otrzymano fakturę za energię elektryczną:
a) wartość netto faktury 800
b) naliczony podatek VAT 22 %

176

c) wartość brutto (kwota do zapłaty)

976

2.

Rozliczono fakturę za energię elektryczną:
a) zaksięgowano wartość energii
b) zaksięgowano naliczony podatek VAT

3.

Rozliczono koszty energii zgodnie z rozdzielnikiem na:
a) koszty działalności podstawowej

500

b) koszty działalności pomocniczej

200

c) koszty zarządu 100