LITERATURA

W.Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, DIFIN Warszawa 2002 i dalsze

A.Jaruga, W.A.Nowak, A.Szychta, Rachunkowość zarządcza. Koncepcje i zastosowania,

Społeczna

Wyższa

Szkoła

Przedsiębiorczości

i

Zarządzania, Łódź 2001

S.Sojak, Rachunkowość zarządcza, Dom Organizatora Toruń 2003

1

Klasyfikacja i rachunek kosztów

2

1

DEFINICJA KOSZTÓW

Według ustawy o rachunkowości - koszty to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, których wartość można wiarygodnie określić.

Występują one w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które spowodują zmniejszenie kapitału własnego albo zwiększenie jego niedoboru inaczej niż przez wycofanie środków przez właścicieli lub udziałowców.

Koszty oznaczają wyrażone w mierniku wartościowym celowe zużycie czynników produkcji (materiałów, energii, rzeczowych składników majątku, usług obcych, pracy), związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa, tj. zakupem, produkcją, sprzedażą, zarządem.

3

KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZTÓW

(według celu)

1) dla celów sprawozdawczych

2) dla celów decyzyjnych

3) dla celów kontrolnych

4

2

KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZTÓW

(dla celów sprawozdawczych)

1) układ kosztów rodzajowych – jakie koszty poniesiono?

2) funkcjonalny (podmiotowy) układ kosztów – gdzie koszty poniesiono? (w jakiej fazie procesu, w jakiej komórce organizacyjnej?)

3) kalkulacyjny (przedmiotowy) układ kosztów – na co poniesiono koszty? (wyrób, usługa)

5

UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW

(jedyny obligatoryjny dla firm prowadzących księgi rachunkowe) 1) amortyzacja

2) zużycie materiałów i energii

3) usługi obce

4) podatki i opłaty

5) wynagrodzenia

6) świadczenia na rzecz pracowników

7) pozostałe koszty rodzajowe

6

3

UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW

(według funkcji gospodarczych)

1) koszty fazy zakupu

2) koszty fazy produkcji

3) koszty fazy sprzedaży

4) koszty ogólnego zarządu

7

UKŁAD KALKULACYJNY KOSZTÓW

(celem jest kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu) 1) koszty bezpośrednie

− materiały

− robocizna

− pozostałe koszty bezpośrednie

2) koszty pośrednie (wydziałowe)

---------------------------------------------

3) techniczny koszt wytworzenia

4) koszty ogólnego zarządu

---------------------------------------------

5) fabryczny (zakładowy) koszt wytworzenia

6) koszt sprzedaży

---------------------------------------------

7) koszt własny sprzedaży

8

4

STRUKTURA KOSZTÓW W RACHUNKU KALKULACYJNYM

materiały

bezpośrednie,

Koszty

koszty zakupu

materiałowe

materiałów

Koszty

Koszt

bezpośrednie

płace

wytworzenia

bezpośrednie,

(techniczny koszt

Koszt produktów

inne koszty

wytworzenia)

sprzedanych

bezpośrednie

Koszty

Koszty przerobu

(koszt własny

produkcyjne

Koszty

sprzedaży)

wydziałowe

-zmienne

Koszty pośrednie

-stałe

Koszty ogólnego zarządu

Koszty nie

Koszty sprzedaży

produkcyjne

9

KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZTÓW DLA CELÓW DECYZYJNYCH

1) sposób zachowania się kosztów (i przychodów) w zależności od wielkości produkcji – koszty całkowite, koszty stałe i koszty zmienne 2) koszty relewantne (istotne) i nierelewantne (nieistotne) dla danej decyzji 3) tzw. koszty utracone (utopione, nie do odzyskania) 4) tzw. koszty utraconych możliwości 5) koszty i przychody krańcowe

10

5

KOSZTY W ZALEŻNOŚCI

OD WIELKOŚCI PRODUKCJI

Kc = Ks + Kz

gdzie:

Kc – koszty całkowite produkcji

Ks – koszty stałe

Kz – koszty zmienne

11

KOSZTY STAŁE

Koszty stałe to koszty, które nie zależą od wielkości produkcji, np. czynsz dzierżawny, amortyzacja, wynagrodzenia zarządu.

Koszty stałe jednostkowe maleją wraz ze wzrostem produkcji.

Gdy firma wykorzystuje w 100% moce produkcyjne koszty jednostkowe stałe są najniższe - tzw. koszty stałe użyteczne.

Gdy firma nie wykorzystuje 100% mocy wytwórczych koszty stałe dzielą się na koszty stałe użyteczne oraz koszty stałe puste (nieużyteczne).

12

6

KOSZTY STAŁE CAŁKOWITE I JEDNOSTKOWE

Koszty stałe całkowite

Koszty stałe jednostkowe

Koszty całkowite

Koszty jednostkowe

Wielkość

Wielkość

produkcji

produkcji

13

KOSZTY STAŁE UŻYTECZNE I PUSTE

Koszty stałe całkowite

koszty stałe

użyteczne

koszty stałe

puste

Wielkość

produkcji

14

7

WZROST KOSZTÓW STAŁYCH

Koszty stałe całkowite

Wielkość

produkcji

15

KOSZTY ZMIENNE

Koszty zmienne to koszty, które zależą od wielkości produkcji. Są 3 rodzaje kosztów zmiennych pod względem zmienności: 1) proporcjonalne – wzrastają w tym samym tempie, co produkcja (np.

materiały, płace akordowe)

2) progresywne – wzrastają szybciej niż wzrost produkcji (np. wynagrodzenia w akordzie progresywnym)

3) degresywne – rosną wolniej niż wzrost produkcji (np. płace w akordzie degresywnym)

16

8

KOSZTY ZMIENNE PROPORCJONALNE

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne jednostkowe

Koszty całkowite

Koszty jednostkowe

Wielkość

Wielkość

produkcji

produkcji

17

KOSZTY ZMIENNE PROGRESYWNE

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne jednostkowe

Koszty całkowite

Koszty jednostkowe

Wielkość

Wielkość

produkcji

produkcji

18

9

KOSZTY ZMIENNE DEGRESYWNE

Koszty zmienne całkowite

Koszty zmienne jednostkowe

Koszty całkowite

Koszty jednostkowe

Wielkość

Wielkość

produkcji

produkcji

19

KOSZTY RELEWANTNE

Koszty relewantne to koszty, które są ważne z punktu widzenia podejmowanych decyzji (są różne w różnych wariantach decyzyjnych)

Dwie cechy kosztów relewantnych:

1) są to koszty przyszłe (bo decyzje dotyczą przyszłości) 2) są różnicą pomiędzy dwiema alternatywnymi decyzjami 20

10

KOSZTY UTRACONE

Koszty utracone, to koszty które są efektem decyzji menedżerskich podjętych w przeszłości, i na które obecnie nie mamy wpływu:

− np. koszty nadmiernych zapasów

− np. wartość netto maszyny produkcyjnej

21

KOSZTY UTRACONYCH MOŻLIWOŚCI

Są nimi utracone dochody z powodu podjęcia jakiejś decyzji (zaniechanie jakiegoś działania na rzecz innego), np. rezygnujemy z produkcji wyrobu A na rzecz wyrobu B (dochody z produkcji wyrobu A będą kosztem utraconych możliwości.

22

11

KOSZTY I PRZYCHODY KRAŃCOWE

Koszty krańcowe to koszty wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji.

Przychody krańcowe to przychody uzyskane ze sprzedaży dodatkowej jednostki produkcji.

Znajomość kosztów i przychodów krańcowych potrzebna jest do ustalenia optymalnego poziomu produkcji.

23

KRYTERIA KLASYFIKACYJNE KOSZTÓW DLA CELÓW KONTROLNYCH

Są dwa podziały kosztów dla celów kontrolnych.

I podział – przyporządkowanie kosztów poszczególnym ośrodkom, które są za nie odpowiedzialne:

1) ośrodki kosztów – menedżerowie odpowiedzialni jedynie za koszty 2) ośrodki zysku – menedżerowie odpowiedzialni za koszty, przychody i zyski 3) ośrodki inwestycyjne – menedżerowie odpowiedzialni za koszty, przychody, zyski i inwestycje.

II podział – wewnątrz każdej grupy ośrodków na: 1) koszty, które mogą być kontrolowane 2) koszty, które nie mogą być kontrolowane.

24

12

MODELE RACHUNKU KOSZTÓW

1) Rachunek kosztów pełnych

Historycznie wcześniejszy

Istota: koszt wytworzenia produkcji obejmuje koszty bezpośrednie i koszty pośrednie, a koszty zarządu i sprzedaży są kosztami okresu 2) Rachunek kosztów zmiennych

Historycznie późniejszy

Istota:

− koszty dzieli się na koszty stałe i zmienne

− koszty bezpośrednie są traktowane jako zmienne

− koszty pośrednie (wydziałowe) dzielone są na koszty stałe i zmienne

Różnice:

− w rachunku kosztów pełnych techniczny koszt wytworzenia jest wyższy niż w rachunku kosztów zmiennych

− zysk według rachunku kosztów pełnych jest wyższy niż w rachunku kosztów zmiennych (w rachunku kosztów pełnych aktywowane koszty produktów nie sprzedanych są wyższe od kosztów zmiennych produktów niesprzedanych)

25

KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZTÓW PEŁNYCH

Koszty

Koszty produkcyjne

Koszty nieprodukcyjne

Koszty

Koszty

Koszty okresu

bezpośrednie

pośrednie

Koszty

Koszty

Materiały

Koszty

zarządu

sprzedaży

wydziałowe

Płace

Inne koszty

sprzedane

Produkcja

Produkty

Rachunek wyników

w toku

gotowe

niesprzedane

Bilans

26

13

KOSZTY W MODELU RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH

Koszty

Koszty produkcyjne

Koszty nieprodukcyjne

Koszty

Koszty

Koszty okresu

bezpośrednie

pośrednie

Koszty

Koszty

Materiały

Koszty

zarządu

sprzedaży

wydziałowe

Płace

Zmienne

Stałe

Inne koszty

sprzedane

Produkcja

Produkty

Rachunek wyników

w toku

gotowe

niesprzedane

Bilans

27

14